Nomos (Egypte)

Sepaoet
in hiërogliefen

Een nome (Grieks: Nomoi) is de Griekse benaming voor de traditionele 42 districten in het oude Egypte: 20 in Neder-Egypte en 22 in Opper-Egypte. Deze traditionele districten of provincies werden door de Oude-Egyptenaren Sepaoet (of Sepaut) genoemd, naar een meervoudsvorm van het woord Sp3t of Sepat wat wordt vertaald als "district".^[1]

De nome

Een nome is een samengesteld teken, het bestaat uit drie Egyptische hiërogliefen (van beneden naar boven):

Het teken voor district (Sepat)^[1]
Een godenstandaard (Iat)^[2]
Het teken van de god of een reeks tekens

Ontstaan

De indeling van Egypte in nomen gebeurde al in de Proto-dynastieke Periode toen Egypte nog niet verenigd was. Egypte was een lappendeken van stadstaten en deze bevochten elkaar. Om de staten van elkaar te onderscheiden voerden ze hun eigen embleem: dat kon een god zijn of een aantal hiërogliefen. Na de eenwording van Egypte onder Narmer, Hor-Aha of Menes bleven de genoemde stadstaten bestaan als districten of nomes met een provinciehoofdstad. In het Oude Rijk zijn diverse beelden terug gevonden van een koning (Chafra en Sahoere) naast een man of vrouw met het symbool op diens hoofd. In Faraonisch Egypte bleef het aantal steeds gelijk aan 42 districten, een aantal keer werd dit uitgebreid of ingeperkt.

De indeling in traditionele districten werd gehandhaafd in de Griekse tijd en in Romeinse tijd. Sommige nomen werden toegevoegd of herbenoemd tijdens de Grieks-Romeinse tijd.^[3] Bijvoorbeeld: de Ptolemaeën hernoemde de Crocodilopolis nome naar Arsinoë. Hadrianus voegde een nieuwe nome toe: Antinoöpolis waarin Antinoöpolis de hoofdstad was.

De nomarch

Elk district of nome werd bestuurd door een nomarch. De term komt uit het Grieks wat wordt vertaald als "Heerser van de nomos". In het Oude Rijk werd de nomarch Heri-tep-aa-sepat (De grootste diener van de Nome) genoemd^[4] in het Nieuwe Rijk: Hatia (Heerser van de Nomos).^[5]

De positie van de nomarch was per tijd verschillend. Sommigen werden door de farao aangesteld, anderen benoemden hun zoon tot opvolger. Aanvankelijk kan worden gezegd dat hoe sterker de macht van de farao des te zwakker was de nomarch. In de tijden dat de farao weinig macht had, heersten de nomarchen als prinsen en benoemden zich als farao.

Nomos in de Oud-Egyptische kunst

De Egyptische nomen werden ook afgebeeld in de kunst: op Egyptische tempel, op beelden naast de farao en op wanden van graven. Vaak werd de nomos afgebeeld als mannen of vrouwen met een godenstandaard op hun hoofd met het teken van het district. Op inscripties van diverse tempels worden de nomos afgebeeld als mannen of vrouwen met een dikke buik en borsten gelijk aan de god Hapi, vaak brengen ze offers aan de goden. De godin Imentet of Amentet is de verpersoonlijking van het district Oeaset oftewel de steden Karnak en Luxor, zij is te zien in het graf van Nefertari.

Enkele voorbeelden:

Koning Menkaoere naast Hathor en de godin Bat van de 7e Opper-Egyptische nome.
Godin Hathor naast koning Menkaoere en de haasgodin van 15e Opper-Egyptische nome.
Koning Menkaoere naast Hathor en de godin Anpoe van de 17e Opper-Egyptische nome.
Koning Sahoere en de 5e Opper-Egyptische nome.
Reliëfs van de dodentempel van Sahoere, 5e Dynastie. Een processie van goden van de nomen.
De tempel van Ramses II te Abydos, 18e Dynastie. Offerende goden met een godenstandaard op hun hoofden.
Hathor-Amentet (links) godin van Oeaset/Waset (Thebe) in het graf van Nefertari Merenmoet.
De tempel van Horus (Edfu), Ptolemaese tijd.

Overzicht

Tijdens de Griekse en Romeinse tijd werden Egyptische plaatsen vaak aangeduid met een Griekse naam zoals Hierakonpolis oftewel heilige-valken-stad. Deze namen zijn later weer vertaald in het Koptisch en vervolgens in de moderne naam van de stad.

Sommige Egyptische steden hebben wel een Egyptische en een moderne naam, maar geen klassieke naam, dit zijn steden die verlaten zijn in de oudheid, maar nog aanwezig zijn als ruïne of archeologische site. Sommige Egyptische steden hebben een voorvoegsel Per of Hoet hier kan men concluderen dat in de stad een tempel stond van de godheid.

Neder-Egypte

In Neder-Egypte begon de nomen in het centrum van Memphis tot naar de Middellandse Zee. De nummering (zie ook afbeelding) was versnipperd rondom de eilandjes. Ze worden globaal vanaf rechts geteld naar links in de Nijldelta.

Nr.	Teken	Egyptische naam	Griekse naam	Moderne naam	Goden
1	Ineb-Hedj Witte muren	Men-nefer of Anch-Tawi	Memphis	Mit Rahina	Ptah, Sokaris en Apis
2	Chepesj Voorpoot	Chem	Letopolis	Ausim	Horus en Cherty
3	Imenet Westen	Imoe		Kom el-Hisn	Hathor
4	Sapi-Resj Zuidelijke schild	Djechaper	Naucratis	El-Gaïef	Neith
5	Sapi-meh Noordelijk schild	Djaoe	Saïs	Sa el-Hagar	Neith
6	Chaset Bergstier	Chasoe	Xois	Sakha	Ra
7	Oea-imenet Westelijke harpoen	Metelis	Metilis	Tell el-Nigili?	Horus
8	Oea-iaabet Oostelijke harpoen	Per-Atoem	Pithom	Tell el-Maskhuta	Atoem
9	Ati Andjeti	Djedoe	Busiris	Abu Sir Bana	Osiris, Andjeti
10	Ka-chem Zwarte stier	Hoetherib	Athribis	Tell Atrib	Horus
11	Ka-heseb Heseb-stier	Taremoe	Leontopolis	Tell el-Moqdam	Sjoe, Tefnoet en Miysis
12	Tjeb-ka Kalf en stier	Tjebennetjer	Sebennytos	Samanud	Onoeris
13	Heka-at Voorspoedende scepter	Ioenoe	Heliopolis	Matariya	Atoem, Ioesaas en Mnevis
14	Chent-iaabet Voorste van het oosten	Tjaroe	Sile	Tell Abu Safa	Seth
15	Djehoet Ibis	Per-Thoth-Oeprehoei	Hermopolis Parva	El-Baqliya	Thoth
16	Cha Vis	Djedet	Mendes	Tell el-Ruba	Banebdjedet, Hatmehyt
17	Semabehdet Troon	Semabehdet	Diospolis Parva	Tell el-Balamun	Horus
18	Am-chent Prins van het zuiden	Per-Bastet	Bubastis	Tell Basta	Bastet
19	Am-Pehoe Prins van het noorden	Djanet	Tanis	San el-Hagar	Wadjet
20	Sopdoe Gepluimde valk	Per-Sobdoe	Soped	Saft el-Henna	Sopdet

Opper-Egypte

Waar bij Neder-Egypte de grens ligt bij Memphis eindigt de Opper-Egyptische telling. Deze begint vanaf de grens met het voormalige Koesj, de vroegere grensmarkering van het land. De nomen gaan door naar Neder-Egypte langs El-Armarna naar de Faioum en eindigt bij het centrum van Memphis.

Nr.	Teken	Egyptische naam	Griekse naam	Moderne naam	Goden
1	Ta-seti Land van de Boog	Aboe	Elephantine	Aswan	Chnoem, Satet, Anoeket, Horus de Oudere, Sobek
2	Oetjes-Hor Troon van Horus	Djeba	Apollinopolis Magna	Edfu	Horus
3	Nechen Schrijn	Nechen	Hierakonpolis	El Kab	Horus, Nechbet, Chnoem, Neith
4	Oeaset Scepter	Oeaset	Thebe	Karnak	Amon, Moet, Chons, Montoe, Buchis, Sobek
5	Heroei De twee valken	Gebtioe	Koptos	Qift	Min, Seth
6	Iqer De krokodil	Ioenet/Tantere	Tentyra	Dendera	Hathor
7	Sesjesj Sistrum	Hoet-sechem	Diospolis Parva	Hu	Bat
8	Ta-Wer Groot land	Ta-wer	Thinites	Girga	Osiris, Chentiamentioe, Onuris
9	Min Min	Chentmin	Panopolis	Achmim	Min
10	Wadjet Cobra	Tjeboe	Antaeopolis	Qaw el-Kebir	Seth, Miysis, Nemty
11	Set Seth	Sjasjotep	Hypselis	Shutb	Seth
12	Du-ef- Berg van de adder			Abutig	Nemty
13	Atef-chent Opper-vijgenboom en adder	Saoeti	Lycopolis	Assioet	Wepwawet, Anubis
14	Atef-pehoe Neder-vijgenboom en adder	Kes	Cusae	el-Kusiya	Hathor
15	Oenet Haas	Chemenoe of Chmoen	Hermopolis Magna	el-Ashmunein	Thoth, Ogdoade van Hermopolis, Aton
16	Meh-hedj Oryx	Heroer		Hur	Pachet, Chnoem
17	Inepoe Jakhals	Hardai	Cynopolis	El-Kays	Anubis
18	Nemty Nemty	Tajoe-Djajet	Ankyronpolis	El-Hiba	Nemty
19	Oeab Twee scepters	Per-Medjed	Oxyrhynchus	El-Bahnasa	Seth
20	Atef-chent Zuidelijke vijgenboom	Henen-nesoet	Heracleopolis Magna	Ehnasije el-Madine	Herisjef
21	Atef-pehoe Noordelijke vijgenboom	Sjedit	Crocodilopolis of Arsinoë	El-Fajoem	Chnoem, Sobek, Seneferoe
22	Maten Mes	Tephihoe	Aphroditopolis	Atfih	Hathor

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

(en) Richard K. Wilkinson (2003) The complete gods and goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson
(en) Details of the nomes

↑ ^a ^b Maria Carmela Betrò, Hiërogliefen, De beeldtaal van het Oude Egypte, pagina 157.
↑ Maria Carmela Betrò, Hiërogliefen, De beeldtaal van het Oude Egypte, pagina 208.
↑ Bagnall, Roger S. (1996). Egypt in Late Antiquity (Fourth printing ed.). Princeton: Princeton University Press. p. 333. ISBN 0691069867. Retrieved 2 February 2015.
↑ Rainer Hannig: Großes Handwörterbuch Ägyptisch – Deutsch. (2800 – 950 v. Chr.). Die Sprache der Pharaonen (= Hannig-Lexica. Bd. 1 = Kulturgeschichte der Antiken Welt. Bd. 64). Marburger Edition, 4., überarbeitete Auflage. von Zabern, Mainz 2006, ISBN 3-8053-1771-9, S. 539, 587 und 749.
↑ Franke: Das Heiligtum des Heqaib, S. 41–49

[Betro_nr_157-1] Maria Carmela Betrò, Hiërogliefen, De beeldtaal van het Oude Egypte, pagina 157.

[2] Maria Carmela Betrò, Hiërogliefen, De beeldtaal van het Oude Egypte, pagina 208.

[3] Bagnall, Roger S. (1996). Egypt in Late Antiquity (Fourth printing ed.). Princeton: Princeton University Press. p. 333. ISBN 0691069867. Retrieved 2 February 2015.

[4] Rainer Hannig: Großes Handwörterbuch Ägyptisch – Deutsch. (2800 – 950 v. Chr.). Die Sprache der Pharaonen (= Hannig-Lexica. Bd. 1 = Kulturgeschichte der Antiken Welt. Bd. 64). Marburger Edition, 4., überarbeitete Auflage. von Zabern, Mainz 2006, ISBN 3-8053-1771-9, S. 539, 587 und 749.

[5] Franke: Das Heiligtum des Heqaib, S. 41–49

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]