Electrische Museumtramlijn Amsterdam
Electrische Museumtramlijn Amsterdam | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Haarlemmermeerstation aan de Amstelveenseweg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lijnnummer | 30 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Totale lengte | 7,2 km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Spoorwijdte | normaalspoor 1435 mm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aangelegd door | HESM | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Geopend | 1 mei 1915 als spoorlijn Aalsmeer - Amsterdam Willemspark | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Heropend | 20 september 1975 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Huidige status | in gebruik als toeristische tramlijn | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Type spoorweg | lokaalspoorweg | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Type trein | museumtram | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Geëlektrificeerd | 1975, bovenleiding 600 volt | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aantal sporen | 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Beveiliging of treinbeïnvloeding | blokbeveiliging | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Treindienst door | Electrische Museumtramlijn Amsterdam (EMA) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Haarlemmermeerstation – Amstelveen – Bovenkerk | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tramlijn 30 is een museumtramlijn in Amsterdam op de route: Haarlemmermeerstation – Jollenpad – Kalfjeslaan – Station Amstelveen – Station Bovenkerk.
De Electrische Museumtramlijn Amsterdam (EMA) is een lokaalspoorweg, die wordt bereden met historische elektrische trams tussen het Haarlemmermeerstation, Amstelveen en Bovenkerk en valt onder het besluit bijzondere spoorwegen. Dit is het laatst overgebleven deel van de vroegere Haarlemmermeerspoorlijnen. Het Haarlemmermeerstation is rijksmonument. Vanaf 26 mei 2020 staat de lokaalspoorlijn op de gemeentelijke monumentenlijst van Amstelveen, het Station Amstelveen en de woningen langs de lijn waren al eerder op de Amstelveense monumentenlijst geplaatst.[1]
Historie
[bewerken | brontekst bewerken]Na opheffing van het goederenvervoer op het laatste functionerende deel van de Haarlemmermeerspoorlijnen, tussen Uithoorn en het Haarlemmermeerstation, in 1972, ontstond bij een aantal trambelangstellenden het idee om deze lijn te verbouwen tot een elektrische museumtramlijn.[2] In 1975 verleende het Amsterdamse vervoerbedrijf GVB hulp. Het begin van de Museumtramlijn werd geopend op 20 september 1975.
Er was in Nederland behoefte aan een dergelijke museumtramlijn. Hoewel de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik al bestond, was het op deze lijn niet mogelijk om met elektrische trams te rijden. Divers trammaterieel, opgeslagen in Hoorn, kon daardoor niet worden ingezet. Met een aparte tramlijn in Amsterdam was het ook niet nodig om een deel van de lijn van Hoorn naar Medemblik van bovenleiding te voorzien, waar aanvankelijk plannen voor bestonden. Op een terrein bij het Haarlemmermeerstation was een bedrijfsloods die als remise gebruikt kon worden. In februari 1974 werden de nog in Hoorn verblijvende Amsterdamse motorwagen en elf bijwagens overgebracht naar Amsterdam.
Met het oog op de viering van het 75-jarig bestaan van de Amsterdamse Gemeentetram en het 700-jarig bestaan van de stad Amsterdam verleende het GVB hulp en werd door de gemeente subsidie ter beschikking gesteld. De bovenleiding werd door het GVB aangelegd en betaald.
Trams op een lokaalspoorweg
[bewerken | brontekst bewerken]De lijn is een lokaalspoorweg. Dit is vooral te zien aan de tekens en signalering langs de lijn. De lijn is, zoals gebruikelijk bij spoorlijnen, opgedeeld in blokken en verantwoordelijkheidsgebieden. De beveiliging op de lijn gebeurt via een mobiele telefoonverbinding, waarbij iedere tram van de tramdienstleiding toestemming krijgt om een stuk lijn te berijden. Voor de tramdienstleider werd vanaf 1984 gebruikgemaakt van de 'Duiventil' achter het Haarlemmermeerstation, die van 1955 tot 1983 bij het Centraal Station stond.
Voor de dienst op de museumtramlijn worden oude elektrische trams ingezet uit Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Zeist, Groningen, Wenen en Praag, waarvan de bouwjaren liggen tussen circa 1904 en 1960.
De museumtramdienst wordt geheel onderhouden door vrijwilligers van de vereniging Rijdend Electrisch Tram Museum (RETM). Behalve het exploiteren van de tramlijn wordt ook het onderhoud van spoorlijn en tram in eigen beheer gedaan. Sinds 2008 was er een eigen inspectieput in de werkplaats, waardoor ook wagenkeuringen in eigen beheer gedaan kunnen worden. Voorheen gebeurde dit in de Remise Havenstraat van het GVB Amsterdam.
De tramdienst wordt uitgevoerd tussen begin april en eind oktober op zondagen (en op tweede Paasdag en tweede Pinksterdag) van 11 tot 17 uur, waarbij er iedere 20 of 30 minuten wordt gereden. Buiten de normale dienst werden nog diverse themaritten gereden zoals Sinterklaas-, Kerst- en Oliebollenritten en 'Museumtram by Night'. Ook is het mogelijk om de trams te huren en om in de tram te trouwen, in Amsterdam of in Amstelveen.
De lijn met uitbreidingen en inkrimpingen
[bewerken | brontekst bewerken]De museumtramlijn werd geopend op 20 september 1975. In eerste instantie werd op een 1.200 meter lang deel van de lijn gereden tot aan de Ringweg Zuid (A10). In de volgende jaren werd de tramdienst geleidelijk verlengd, nadat de spoorlijn geschikt was gemaakt voor het rijden met elektrische trams. Hiertoe werd de lijn van bovenleiding voorzien en werden wisselplaatsen en halteperrons aangelegd. De stroomvoorziening liep via de Remise Havenstraat (en vanaf 1983 ook via het onderstation Kalfjeslaan).
Op 24 mei 1979 werd het Jollenpad bereikt, vanaf 28 mei 1981 ging de tram doorrijden naar de Kalfjeslaan, waarmee ook op enkele haltes bij het Amsterdamse Bos werd gestopt. Op 3 april 1983 kwam de verlenging naar het station Amstelveen in gebruik. De museumtramlijn bereikte hiermee een lengte van 5,7 kilometer. Voortaan werd een twintigminutendienst gereden met vijf trams(tellen). Op 5 april 1987 kwam de keerlus bij het Haarlemmermeerstation in gebruik. De laatste verlenging betrof die naar station Bovenkerk op 25 april 1997, waarmee de totale lengte op 7,2 kilometer kwam. Bij het eindpunt in Bovenkerk is een keerdriehoek aangelegd die het rijden met eenrichtingstrams mogelijk maakt.[3]
In 2017 eindigde het rijseizoen wegens werkzaamheden aan het Piet Kranenbergpad bij de viaducten van de Ringweg Zuid zes weken eerder, op 10 september. Daarvoor in de plaats werden vanaf 17 september tot eind oktober op zondagen met twee trams acht ritten per dag gemaakt tussen het Haarlemmermeerstation en Artis. In het rijseizoen 2018 werd van april tot september gependeld tussen Haarlemmermeerstation en IJsbaanpad en werd er (weer) naar Artis gereden.[4] Vanaf oktober 2018 werd er (na ruim een jaar) weer naar Amstelveen gereden. Dit jaar was het rijseizoen verlengd tot eind november. In 2020 startte het rijseizoen ruim drie maanden later dan gebruikelijk, na de vertraagde vernieuwing van het spoor ten noorden van de Kalfjeslaan, reed de tram weer op zondagen vanaf 19 juli, één keer per uur, alleen tot aan de Molenweg in Amstelveen. Vanaf 23 augustus werd er weer met een halfuurdienst doorgereden naar Bovenkerk. Op 14 oktober 2020 werd het rijseizoen voortijdig beëindigd wegens de coronacrisis.
In februari 2021 werd de museumtramlijn ten noorden van Station Amstelveen ter hoogte van de autosnelweg A9 onderbroken. Het viaduct van de museumtramlijn over de A9 moest verdwijnen voor de verbreding van de weg, die ter plaatse van het dorp Amstelveen in een tunnel komt te liggen. Na voltooiing hiervan krijgt de museumtramlijn hierover een nieuw tracé. In maart-april 2021 werd er een stukje dubbelspoor aangelegd ten noorden van de bouwput en dit dubbelspoor dienst als nieuwe wisselplaats en het eindpunt van de tramdienst gedurende de bouwwerkzaamheden. Station Amstelveen en Bovenkerk worden hierdoor voor een periode van circa vijf jaar niet bereikt. Vanaf de start van het rijseizoen 2021 op 13 juni 2021 werd een halfuurdienst gereden tot aan de Molenweg in Amstelveen; vanaf 4 juli 2021 wordt doorgereden naar de nieuwe wisselplaats Parklaan nabij de autosnelweg A9.
Vanwege sloop- en bouwwerkzaamheden op het Havenstraatterrein bij het Haarlemmermeerstation vertrok de laatste tram met passagiers vanaf het Haarlemmermeerstation op zondag 29 oktober 2023, de laatste dag van het rijseizoen. Het vertrekpunt van de museumtramlijn wordt de komende jaren verplaatst naar het Jollenpad, waar een tijdelijke loods voor stalling van de trams komt.
Bezienswaardigheden langs de lijn
[bewerken | brontekst bewerken]Naast de stationsgebouwen (Haarlemmermeerstation en Station Amstelveen) staan er nog een aantal wachterswoningen: aan de Kalfjeslaan, Karselaan, Handweg, Noorddammerlaan (Bovenkerk) en bij de keerdriehoek in Bovenkerk.
Overgeplaatst uit Amsterdam
[bewerken | brontekst bewerken]Voorts zijn er nog enkele objecten die voorheen elders in Amsterdam stonden, zoals de 'Duiventil' achter het Haarlemmermeerstation, die van 1955 tot 1983 tegenover het Amsterdamse Centraal Station stond en de 'Duiventil' bij de Van Nijenrodeweg, die vanaf de jaren vijftig tot de jaren tachtig op de brug van het Muntplein stond. Dit bouwwerk, in gebruik geweest bij de Amsterdamse verkeerspolitie, is een ontwerp van de bekende Amsterdamse School-architect Piet Kramer, waarvan ook een groot aantal bruggen in het Amsterdamse Bos is te vinden.
Sinds 2014 staat het originele beeld van de Amsterdamse Stedemaagd uit 1883 naast de halte Koenenkade van de museumtramlijn. Dit stond tot 2010 bij de ingang van het Vondelpark aan de Stadhouderskade, maar was sterk aan verval onderhevig en werd vervangen door een replica. Het oude beeld is na een grondige opknapbeurt op 18 juni 2014 op een sokkel geplaatst aan de Koenenkade, bij een ingang van het Amsterdamse Bos, vlak bij de grens met de gemeente Amstelveen.
Woningbouwplannen Havenstraatterrein
[bewerken | brontekst bewerken]Na jarenlang plannen maken besloot de gemeente Amsterdam in maart 2018 tot grootschalige woningbouw op het terrein achter het Haarlemmermeerstation, het 'Havenstraatterrein', daar waar sinds 1975 de Electrische Museumtramlijn Amsterdam is gevestigd.[5][6][7] In het nieuwe, op 14 maart 2018 vastgestelde, bestemmingsplan was geen plaats ingeruimd voor een remise, en ook niet voor het stuk spoor langs de Havenstraat naar het huidige eindpunt bij het Haarlemmermeerstation. Vooral door dat laatste dreigde de exploitatie van de Electrische Museumtramlijn naar eigen zeggen onmogelijk te worden.[8][8][9][10][11]
In het nieuwe bestemmingsplan werd wel een wijzigingsbevoegdheid opgenomen, wat betekende dat de gemeente gedurende een beperkte tijd alsnog delen van de woningbouwlocatie kon bestemmen voor de spoorlijn en/of een stallingsgebouw. Daarvoor moest wel een solide financieel plan worden overgelegd.[12] Een petitie voor behoud van de lijn en de trams had half juni al meer dan 15.000 steunbetuigingen opgeleverd.[13][14][15][16][17][18][19]
Op 27 maart 2019 heeft de Raad van State het bestemmingsplan voor de nieuw te bouwen woonwijk met 500 woningen op het Havenstraatterrein vernietigd. De gemeente had onvoldoende rekening gehouden met de belangen van de museumtramlijn.[20][21][22]
Op 3 december 2021 werd, na tien jaar plannen maken, een overeenkomst gesloten tussen de Museumtramlijn en de gemeente Amsterdam over de bouw van een nieuwe tramloods en een nieuw tramtracé met keerlus op het Havenstraatterrein. Volgens de plannen zou het project uitgevoerd worden tussen 2023 en 2026.[23][24][25]
De laatste tram met passagiers vertrok vanaf het Haarlemmermeerstation op zondag 29 oktober 2023, de laatste dag van het rijseizoen. Het vertrekpunt van de museumtramlijn wordt de komende jaren verplaatst naar het Jollenpad.
In maart 2024 werd het 'Havenstraatterrein' met hekken afgesloten als bouwterrein. De tramloods bij de Karperweg kreeg nog enkele maanden respijt, totdat de vervangende tijdelijke tramloods bij het Jollenpad was gebouwd.
Begin juli 2024 kon de loods bij het Jollenpad in gebruik worden genomen, er is hier plaats voor negen trams. Op 7 juli kon ook het rijseizoen van start gaan op de aan beide einden geamputeerde tramlijn: Jollenpad – Amsterdamseweg. Er werd aanvankelijk met één tram gependeld in aansluiting op een pendelbus van de BRAM van/naar het Haarlemmermeerstation. Omdat de stroomvoorziening via het GVB is onderbroken, is er bij het Jollenpad een aggregaat geplaatst dat de spanning op de bovenleiding levert. Vanaf 21 juli kon er weer een halfuurdienst gereden worden van het Jollenpad tot aan de wisselplaats Parklaan in Amstelveen.
Vervolgens start de sloop van de loodsen en de infrastructuur, waarna het terrein bouwrijp kan worden gemaakt. Na ruim vijftig jaar is hiermee een einde gekomen aan de remise Karperweg, de uitvalsbasis van de Museumtramlijn. De nog resterende trams zijn overgebracht naar de loods aan het Jollenpad, de remise Lekstraat en de stalling in Aalsmeer. In de tweede helft van 2024 wordt alles op het Havenstraatterrein gesloopt, waarna er in het kader van een nieuwe woonwijk over enkele jaren een nieuwe tramloods wordt gebouwd.
Literatuur
[bewerken | brontekst bewerken]- TRAM; resp. OV-Toen; uitgave RETM, sinds 1981
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]- Amsterdamse museumtrams
- Haarlemmermeerstation
- Spoorlijn Aalsmeer - Amsterdam Willemspark
- Lijst van toeristische spoorwegen en museumlijnen in Nederland
Externe links
[bewerken | brontekst bewerken]- Electrische Museumtramlijn Amsterdam (EMA)
- Museumtram langs het Amsterdamse Bos, www.amsterdamsebos.nl
- Electrische Museumtramlijn Amsterdam op www.railmusea.nl (1)
- Electrische Museumtramlijn Amsterdam op www.railmusea.nl (2)
Afbeeldingen van trams op de Museumtramlijn
[bewerken | brontekst bewerken]-
De Amsterdamse motorwagen 72 bij de Parklaan (wisselplaats) te Amstelveen.
-
De Amsterdamse open bijwagen 600 bij de Parklaan (wisselplaats) te Amstelveen.
-
De Amsterdamse bijwagen 663 met motorwagen 307 bij de Parklaan (wisselplaats) te Amstelveen.
-
De Amsterdamse motorwagen 330, dieselelektrische rangeerwagen uit 1918.
-
GVB 401+946+748+301 op de Museumtramlijn bij de Kalfjeslaan; 27 mei 1981.
-
GVB 465, HTM 816 en WVB 4143 op de Museumtramlijn bij de Kalfjeslaan; 9 mei 1982.
-
Amsterdamse drieasser motorwagen 533 uit 1950.
-
Amsterdamse enkelgelede tram 586, Type 2G uit 1957.
-
Amsterdamse dubbelgelede tram 602, Type 3G uit 1959.
-
HTM 58 op de Museumtramlijn op het viaduct te Amstelveen; 29 juli 1984.
-
HTM 816 + 779 bij de Amsterdamseweg te Amstelveen.
-
HTM 779 + 816 bij de Parklaan (wisselplaats) te Amstelveen.
-
Haagse PCC-car 1024 bij de Molenweg te Amstelveen.
-
Haagse PCC-car 1024 bij het Haarlemmermeerstation.
-
Rotterdamse motorwagen 507 op de Museumtramlijn bij de Kalfjeslaan; 27 mei 1981.
-
RET 507, 1050 en GVB 401 op de Museumtramlijn op de wisselplaats te Amstelveen; 14 augustus 1984. Foto:
-
Rotterdamse motorwagen 507 passeert een Weens tramstel op de wisselplaats bij Station Amstelveen.
-
De Groninger motorwagen 41 (ex-HTM 267).
-
Bijwagen NBM 43, halte Jollenpad.
-
Bijwagen NBM 55 bij de Parklaan (wisselplaats) te Amstelveen.
-
Kassel 224+511 op de Museumtramlijn bij de Amsterdamseweg; 29 juli 1984.
-
Weense motorwagen110 bij het Haarlemmermeerstation (links GVB H80).
-
Weense motorwagen 2614 in Amstelveen.
-
Weense motorwagen 2614 bij de Remise Karperweg.
-
WVB 4143+5290+5312 op de Museumtramlijn bij de IJssloot; 27 mei 1981.
-
WVB 4143+5290+5312 op de Museumtramlijn bij de Kalfjeslaan; 27 mei 1981.
-
Weense motorwagen 4143 bij de Remise Karperweg.
-
WVB 4143 en 5290 bij de Parklaan (wisselplaats) te Amstelveen.
-
Weense motorwagen 6011 (kraanmotorwagen) bij de Remise Karperweg.
-
Praagse motorwagen 352 bij het Haarlemmermeerstation.
Enkele beelden uit de begintijd (1 juni 1976)
[bewerken | brontekst bewerken]-
De Amsterdamse motorwagen 236 bij het eindpunt Ringweg (1975-1979).
-
De Amsterdamse motorwagens 401 en 236 bij de Remise Karperweg, rechts het spoor naar de Remise Havenstraat.
-
De Amsterdamse motorwagens 401 en 465 en bijwagen 757 bij het Haarlemmermeerstation.
-
De Amsterdamse motorwagen 465 en bijwagen 757 bij het Haarlemmermeerstation.
-
De Rotterdamse dieselelektrische rangeermotorwagen 542 en bijwagen GVB 757 bij de Remise Karperweg.
-
De Haagse motorwagens 274, 58, 824 en 826 in de Remise Karperweg.
-
De Haagse motorwagens 824 en 58 bij het Haarlemmermeerstation; 14 mei 1977.
- ↑ Museumspoorlijn definitief monument[dode link], www.amstelveen.nl; 26 mei 2020
- ↑ Op de Rails 1980 nr. 5 (Mei). Gearchiveerd op 14 september 2017.
- ↑ Op de Rails 1990 nr. 10 (Oktober). Gearchiveerd op 23 juni 2018.
- ↑ Piet Kranenbergpad: een nieuw en verbreed fiets- en voetpad[dode link], www.amsterdam.nl
- ↑ Bestemmingsplan Havenstraatterrein, www.amsterdam.nl
- ↑ Geschiedenis van het plangebied Havenstraatterrein, www.amsterdam.nl
- ↑ Cultuurhistorische verkenning Havenstraatterrein, www.amsterdam.nl
- ↑ a b Actieritjes voor behoud van Museumtramlijn, Het Parool, 21 maart 2018. Gearchiveerd op 27 maart 2019.
- ↑ De 'oude beestjes' moeten wijken, www.nrc.nl; 20 april 2018. Gearchiveerd op 29 januari 2023.
- ↑ Einde dreigt voor historische trams: 'Als de bulldozers komen ga ik ervoor liggen', www.at5.nl; 30 april 2018. Gearchiveerd op 7 oktober 2022.
- ↑ Historische Amsterdamse trams moeten wijken voor woningbouw, www.eenvandaag.avrotros.nl; 7 mei 2018. Gearchiveerd op 10 december 2022.
- ↑ Historische tramspoorlijn, Gemeente Amsterdam, 2018
- ↑ Ruim 12.000 steunbetuigingen voor behoud Museumtramlijn, www.at5.nl; 12 mei 2018
- ↑ Behoud de Electrische Museumtramlijn in Amsterdam, www.petities.nl. Gearchiveerd op 24 juni 2023.
- ↑ ChristenUnie in de bres voor de Museumtramlijn, www.parool.nl; 17 mei 2018. Gearchiveerd op 23 juni 2018.
- ↑ Minister hoopt op nieuwe plek museumtramlijn, www.parool.nl; 21 juni 2018. Gearchiveerd op 10 juli 2018.
- ↑ 'Museumtramlijn als Amstelveens cultureel erfgoed', www.rtva.nl; 19 juni 2018. Gearchiveerd op 29 juli 2021.
- ↑ Amsterdamse erfgoedorganisaties vragen aandacht voor behoud museumtrams en ander mobiel erfgoed, www.heemschut.nl; 10 augustus 2018. Gearchiveerd op 26 augustus 2018.
- ↑ Thuisbasis Museumtramlijn mogelijk naar Amstelveen, www.amstelveenz.nl; 14 oktober 2018. Gearchiveerd op 15 oktober 2018.
- ↑ Raad van State zet streep door nieuwbouw op Havenstraatterrein, www.at5.nl; 27 maart 2019. Gearchiveerd op 31 maart 2023.
- ↑ Amsterdam mag niet bouwen op locatie museumtrams, www.nrc.nl; 27 maart 2019. Gearchiveerd op 22 mei 2022.
- ↑ Raad van State: museumtram gaat voor woonwijk Havenstraat, www.parool.nl; 27 maart 2019. Gearchiveerd op 4 april 2019.
- ↑ Terrein Museumtram moet inkrimpen voor huizen: ‘We vechten voor ons levenswerk’, www.parool.nl; 5 oktober 2021. Gearchiveerd op 11 februari 2023.
- ↑ Overeenkomst met tramorganisaties getekend, www.amsterdam.nl; 3 december 2021
- ↑ Gemeente Amsterdam tekent overeenkomst met museumtram over toekomst, OVnieuws.info; 4 december 2021. Gearchiveerd op 20 mei 2022.