Naar inhoud springen

Armeens

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Armeens
Հայերեն
Gesproken in Vlag van Armenië Armenië
Vlag van Georgië Georgië
Vlag van Rusland Rusland
Vlag van Turkije Turkije
Vlag van Cyprus Cyprus
Vlag van Verenigde Staten Verenigde Staten
Vlag van Frankrijk Frankrijk
Vlag van Iran Iran
Vlag van Roemenië Roemenië
Vlag van Oekraïne Oekraïne
Vlag van Polen Polen
Vlag van Hongarije Hongarije
Vitaliteit Veilig
Sprekers 9.500.000
Rang 87
Taalfamilie
Alfabet Armeens
Officiële status
Officieel in
Taalcodes
ISO 639-1 hy
ISO 639-2 arm/hye
ISO 639-3 hye
■ Verspreiding van het Armeens
 Verspreiding van het Armeens
Portaal  Portaalicoon   Taal

Het Armeens (Հայերեն, hayerēn) is een zelfstandige tak van de Indo-Europese taalfamilie. Het Armeens is de ambtstaal van de republiek Armenië en was dit tot in 2023 ook in Nagorno-Karabach. Daarnaast wordt de taal gesproken door zo'n 6 miljoen mensen in de Armeense diaspora.

Er zijn drie vormen van het Armeens.

Zie Armeense diaspora voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Armeens heeft ongeveer 9 miljoen sprekers. Daarvan wonen er iets meer dan 3 miljoen in Armenië. Daarnaast zijn er Armeense minderheden in o.a. Rusland (2.900.000), de Verenigde Staten (1.500.000), Syrië (320.000), Georgië (248.900), Iran (170.800), Libanon (150.000), Oekraïne (100.000), Frankrijk (70.000), Duitsland (60.000), Turkije (60.000), Irak (60.000), Canada (35.700), Jordanië (8.000), Israël (3.000) en Cyprus (2.740).

Tot 2023 werd het ook door ongeveer 120.000 mensen gesproken in Nagorno-Karabach. Als gevolg van de Azerbeidzjaanse aanval op en inname van het gebied zijn deze vrijwel allemaal het gebied uit gevlucht. Voor de Armeense genocide werd er Armeens gesproken door zo'n 5 procent van de bevolking in het Ottomaanse Rijk.

Het Armeens vormt een zelfstandige tak binnen de Indo-Europese talen. Binnen de taalfamilie maakt het Armeens wellicht deel uit van de satemtalen, maar die indeling is omstreden.

Vergelijking met andere Indo-Europese talen
Nederlands Armeens Sanskriet Avestisch Litouws Oudkerkslavisch Grieks Latijn Oudiers Gotisch P.I.E.
acht ութ
(utʿ)
अष्ट
(aṣṭá)
𐬀𐬱𐬙𐬀
(ašta)
aštuoni осмь
(osmĭ)
ὀκτώ
(októ)
octo ocht 𐌰𐌷𐍄𐌰𐌿
(ahtau)
*oḱtṓw
broer եղբայր
(ełbayr)
भ्रातृ
(bhrā́tṛ)
𐬠𐬭𐬁𐬙𐬀𐬭
(brātar)
brolis братръ
(bratrŭ)
φράτηρ
(phráter)
frater bráthair 𐌱𐍂𐍉𐌸𐌰𐍂
(brōþar)
*bʰréh₂tēr
deur ութ
(duṙʿ)
द्वार्
(dvā́r)
𐬛𐬬𐬀𐬭𐬆𐬨
(dvarəm)
durys дворъ
(dvorŭ)
θύρα
(thýra)
foris doras 𐌳𐌰𐌿𐍂
(daur)
*dʰwṓr / *dʰwer-
hart սիրտ
(sirt)
हृदय
(hṛdaya)
𐬰𐬆𐬭𐬆𐬛
(zərəd)
širdis срьдьце
(srĭdĭce)
καρδία
(kardía)
cor croí 𐌷𐌰𐌹𐍂𐍄𐍉
(hairtō)
*ḱḗr / *ḱr̥d-
hond շուն
(šun)
श्वन्
(śvā́)
𐬯𐬞𐬁
(spā)
šuo сѫка
(sǫka)
κύων
(kýon)
canis 𐌷𐌿𐌽𐌳𐍃
(hunds)
*ḱwṓn
nieuw նոր
(nor)
नव
(nava)
𐬥𐬀𐬎𐬎𐬀
(nauua)
naujas новъ
(novŭ)
νέος
(néos)
novus núa 𐌽𐌹𐌿𐌾𐌹𐍃
(niujis)
*néwos / *néwyos

Het Armeens heeft zeven naamvallen (nominatief, accusatief, locatief, genitief, datief, ablatief en instrumentalis), maar geen woordgeslacht. De meeste oude synthetische werkwoordsvormen zijn vervangen door analytische constructies met een hulpwerkwoord. De gebruikelijke woordvolgorde is SVO. Het gebruik van de aanvoegende wijs is beperkt tot de tegenwoordige en verleden tijd. Het onbepaald lidwoord staat in het Oost-Armeens voor het zelfstandig naamwoord, in het West-Armeens erachter. Het bepaald lidwoord is in beide varianten een achtervoegsel.

Zie Armeens alfabet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Armeens heeft een eigen alfabet, dat in de 5e eeuw werd ontworpen door de monnik Mesrop Masjtots.

Armeens alfabet
Hoofdletter Ա Բ Գ Դ Ե Զ Է Ը Թ Ժ Ի Լ Խ Ծ Կ Հ Ձ Ղ Ճ Մ Յ Ն Շ Ո Չ Պ Ջ Ռ Ս Վ Տ Ր Ց Ւ Փ Ք Օ Ֆ Ու Եվ
Kleine letter ա բ գ դ ե զ է ը թ ժ ի լ խ ծ կ հ ձ ղ ճ մ յ ն շ ո չ պ ջ ռ ս վ տ ր ց ւ փ ք օ ֆ ու և
Romanisatie a b g d e z ē ë ž i l x ç k h j ġ č̣ m y n š o č p ǰ s v t r w ò f ow ew
Medeklinkers
labiaal alveolaar palataal velaar uvulaar glottaal
nasaal m n ŋ
plosief stemhebbend b d ɡ
stemloos p t k
geaspireerd
affricaat stemhebbend d͡z d͡ʒ
stemloos t͡s t͡ʃ
geaspireerd t͡sʰ t͡ʃʰ
fricatief stemloos f s ʃ x ~ χ h
stemhebbend v z ʒ ɣ ~ ʁ
vibrant r
tap ɾ
approximant ʋ l j
Klinkers
voor midden achter
gesloten i u
midden ɛ ə ɔ
open     ɑ

Tekstvoorbeeld

[bewerken | brontekst bewerken]

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Armeens.

Nederlands[1] Armeens[2] Romanisatie
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար իրենց արժանապատվությամբ ու իրավունքներով։ Նրանք ունեն բանականություն ու խիղճ — միմյանց պետք է եղբայրաբար վերաբերվեն: Bolor mardik cnvoum ʸen azat ou havasar irenc̣ aržanapatvouṭyamb ou iravounḳnerov. Nranḳ ounen banakanouṭyoun ou xiłč — mimyanc̣ petḳ ě ʸełbayrabar veraberven.