तपाईं "भारतको प्रधान न्यायाधीश"को स्रोत हेर्दै हुनुहुन्छ

{{More citations needed|date=December 2023}}
{{Infobox official post
| post = मुख्य न्यायाधीश
| body = भारत
| type = Chief Justice
| status = Presiding Judge
| native_name = {{lang|hi-Latn|Bhārat kē Mukhya Nyāyādhīśa}}
| insignia = Emblem of the Supreme Court of India.svg
| insigniasize = 100px
| insigniacaption = भारतीय सर्वोच्च न्यायालय का प्रतीक
| flag = Flag of India.svg <!--please do not put presidential standard here, as the standard was replaced by the flag of India in 1971-->
| flagsize = 150px
| flagcaption = भारतको राष्ट्रीय ध्वज
| flagborder = yes
| image = Dhananjaya Yeshwant Chandrachud.jpg
| incumbent = धनंजय यशवंत चंद्रचूड़
| incumbentsince = ९ नोभेम्बर २०२२
| department = सर्वोच्च न्यायालय
| seat = [[भारतको सर्वोच्च अदालत]], [[नयाँ दिल्ली]], [[भारत]]
| nominator = Outgoing Chief Justice of India on the basis of Seniority
| appointer = [[भारतको राष्ट्रपति]]
| termlength = Until the age of 65 <ref>{{cite web|url=http://supremecourtofindia.nic.in/judges/judges.htm|title=Supreme Court of India - CJI & Sitting Judges|access-date=4 July 2015}}</ref>
| constituting_instrument = भारतको संविधान (धारा १२४ के तहत)
| formation = {{start date and age|df=yes|1950|01|28}}
| first = एच. जे. कानिया (१९५०–१९५१)<ref>{{cite web|url=http://supremecourtofindia.nic.in/judges/rcji.htm|title=Supreme Court of India Retired Hon'ble the Chief Justices' of India|access-date=4 July 2015}}</ref>
| abbreviation = CJI
| salary = {{INRConvert|280000
}} (per month)<ref name="salary hike for judges">{{cite news|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/supreme-court-high-court-judges-get-nearly-200-salary-hike/story-sRMnVUhOLqAgXJaVOf0VcN.html|title=Supreme Court, High Court judges get nearly 200% salary hike|newspaper=[[The Hindustan Times]]|date=30 January 2018|access-date=30 January 2018}}</ref>
| residence = 5, Krishna Menon Marg, Sunehri Bagh, [[नयाँ दिल्ली]], [[भारत]]<ref>{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/delhi-confidential/caste-census-nitish-kumar-bihar-cm-delhi-confidential-7467557/|title=Delhi confidential: Mutual Praise|date=24 August 2021}}</ref>
| website = {{URL|https://www.sci.gov.in/|sci.gov.in}}
| succession = 6th {{small|(on the [[Indian order of precedence]])}}
}}
'''भारतको मुख्य न्यायाधीश''' ([[अन्तर्राष्ट्रिय संस्कृत लिप्यन्तरण वर्णमाला|IAST]] : ''{{Lang|hi-Latn|Bhārat kē Mukhya Nyāyādhīśa}}'') [[भारतको सर्वोच्च अदालत|भारतको सर्वोच्च अदालतका]] [[प्रधान न्यायाधीश|मुख्य न्यायाधीशका]] साथै [[भारतीय न्यायपालिका|भारतीय न्यायपालिकाको]] सर्वोच्च पदका अधिकारी हुन्। [[भारतीय संविधान|भारतको संविधानले]] सर्वोच्च अदालतका २१ जना न्यायाधीशहरूको न्यायिक क्याबलको परामर्शमा निवर्तमान प्रधानन्यायाधीशले नियुक्ति गर्ने अधिकार [[भारतको राष्ट्रपति|भारतको राष्ट्रपतिलाई]] दिएको छ, अर्को प्रधान न्यायाधीश, जसले पैसठ्ठी वर्षको उमेर नपुग्दासम्म काम गर्नेछन् वा [[महाभियोग|महाभियोगको]] संवैधानिक प्रक्रिया द्वारा हटाईन्छ।

परम्परा अनुसार वर्तमान प्रधानन्यायाधीशले सिफारिस गरेको नाम प्रायः सर्वोच्च अदालतको अर्को वरिष्ठ न्यायाधीश हुने गर्छ। तर, यो परम्परा दुई पटक भङ्ग भइसकेको छ। सन् १९७३ मा न्यायाधीश एएन रे तीनजना वरिष्ठ न्यायाधीशलाई हटाएर नियुक्त भए। साथै, १९७७ मा न्यायमूर्ति मिर्जा हमिदुल्लाह बेगलाई न्यायमूर्ति हंस राज खन्नालाई हटाएर मुख्य न्यायाधीश नियुक्त गरियो।

सर्वोच्च अदालतको प्रमुखको हैसियतमा प्रधानन्यायाधीशले कानुनका महत्त्वपूर्ण मामिलाहरू सम्बोधन गर्न मुद्दाको बाँडफाँड र संवैधानिक इजलासको नियुक्तिको जिम्मेवारी लिन्छन।<ref>{{Cite news|url=http://www.livelaw.in/new-captain-ship-change-sailing-rules-soon/|title=New Captain Of The Ship, Change In Sailing Rules Soon?|last=Saxena|first=Namit|date=23 December 2016|work=Live Law|access-date=24 December 2016|language=en-US}}</ref> [[भारतीय संविधान|भारतको संविधानको]] धारा १४५ र १९६६ को सर्वोच्च अदालतको कार्यविधिको नियम अनुसार, प्रधानन्यायाधीशले अन्य न्यायाधीशहरूलाई सबै काम बाँडफाँड गर्दछ उनीहरूले यसलाई थप न्यायाधीशहरूको ठुलो बेन्चले हेर्नु  आवश्यक भए कुनै पनि अवस्थामा उनीहरूलाई फिर्ता पठाउन बाध्य छन् (पुनविनियोजनको लागि)। 

प्रशासनिक पक्षमा प्रधानन्यायाधीशले रोस्टरको मर्मत राखान धारण, अदालतका पदाधिकारीहरूको नियुक्ति र सर्वोच्च अदालतको सुपरिवेक्षण र काम कारवाही सम्बन्धी सामान्य तथा विविध मामिलाहरू सम्हाल्छन्।

५०औँ र वर्तमान प्रधानन्यायाधीश धनन्जय वाई चन्द्रचुड हुन्। उनले ९ नोभेम्बर २०२२ मा भारतको ५०औँ मुख्य न्यायाधीशको रूपमा सपथ लिए <ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/justice-dy-chandrachud-sworn-in-as-50th-chief-justice-of-india/article66114002.ece|title=D.Y. Chandrachud is sworn in as 50th Chief Justice of India|date=2022-11-09|work=The Hindu|access-date=2022-11-09|others=PTI|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref>

== नियुक्ति ==
वर्तमान प्रधानन्यायाधीशको अवकाश नजिकिँदै गर्दा कानून तथा न्याय मन्त्रालयले प्रधानन्यायाधीशसँग सिफारिस मागेको छ। अन्य न्यायाधीशहरूसँग पनि परामर्श हुन सक्छ। त्यसपछि सिफारिस प्रधानमन्त्री समक्ष पेश गरिन्छ, जसले राष्ट्रपतिलाई सल्लाह दिन्छ।<ref>{{Cite web |last=Ministry of Law and Justice |first=Department Of Justice |date=8 November 2021 |title=MEMORANDUM SHOWING THE PROCEDURE FOR APPOINTMENT OF THE CHIEF JUSTICE OF India AND JUDGES OF THE SUPREME COURT OF INDIA |url=https://doj.gov.in/memorandum-of-procedure-of-appointment-of-supreme-court-judges/}}</ref>

== हटाउने ==
भारतको संविधानको धारा १२४(४) ले सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीशलाई हटाउने कार्यविधि तोकेको छ जुन मुख्य न्यायाधीशहरूमा पनि लागु हुन्छ। प्रधानन्यायाधीश नियुक्त भइसकेपछि ६५ वर्षको उमेर नपुग्दासम्म प्रधानन्यायाधीश बहाल रहन्छ। संविधानमा कुनै निश्चित कार्यकाल तोकिएको छैन।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2021}}</link><sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<nowiki><span title="This claim needs references to reliable sources. (September 2021)">उद्धरण आवश्यक</span></nowiki>'' &#x5D;</sup> उहाँलाई निम्नानुसार [[भारतीय संसद|संसद]] द्वारा हटाउने प्रक्रिया मार्फत मात्र हटाउन सकिन्छ:
{{Quote|संसदको प्रत्येक सदनले उक्त सदनको कुल सदस्य सङ्ख्याको बहुमतले समर्थन गरेको र कम्तीमा दुई जनाको बहुमतले सम्बोधन गरेपछि राष्ट्रपतिको आदेशमा बाहेक सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीशलाई पदबाट हटाउन सकिने छैन। सो सदनका एक तिहाइ सदस्य उपस्थित र मतदानमा रहेका सदस्यहरूले सोही अधिवेशनमा दुर्व्यवहार वा असक्षमता प्रमाणित भएको आधारमा हटाउन राष्ट्रपतिसमक्ष पेश गरेका छन्।|धारा १२४(४), [[भारतीय संविधान]]|<ref name="Article 124, Constitution of India">{{cite web|title=Article 124, Constitution of India|url=http://www.vakilno1.com/bareacts/Constitution/S124.htm|publisher=Vakilno1.com|access-date=11 October 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20101226003752/http://vakilno1.com/bareacts/Constitution/S124.htm|archive-date=26 December 2010}}</ref>}}
राष्ट्रपति (कार्य निर्वहन) ऐन, १९६९ <ref>{{Cite web |title=President Discharge of Functions Act 1969 Complete Act - Citation 134059 - Bare Act &#124; LegalCrystal |url=https://www.legalcrystal.com/act/134059/president-discharge-of-functions-act-1969-complete-act }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200626164651/https://www.legalcrystal.com/act/134059/president-discharge-of-functions-act-1969-complete-act |date=2020-06-26 }}</ref>  ले राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति दुवैको पद रिक्त भएको अवस्थामा भारतको प्रधानन्यायाधीशले भारतको राष्ट्रपतिको रूपमा काम गर्नेछ भनी निर्दिष्ट गर्दछ। [[जाकिर हुसेन (राजनीतिज्ञ)|राष्ट्रपति जाकिर हुसैनको]] कार्यकालमा निधन भएपछि उपराष्ट्रपति भीभी गिरीले अध्यक्षको भूमिका निर्वाह गरेका थिए। पछि गिरीले उपाध्यक्ष पदबाट राजीनामा दिएका थिए। त्यसपछि प्रधानन्यायाधीश [[मुहम्मद हिदायतुल्लाह|मोहम्मद हिदायतुल्लाह]] भारतको कार्यवाहक राष्ट्रपति बने। महाधिवेशन अनुसार सर्वोच्च अदालतका वरिष्ठतम न्यायाधीश कायममुकायम प्रधानन्यायाधीश हुने भएका छन्। नवनिर्वाचित राष्ट्रपतिले एक महिनापछि पदभार ग्रहण गरेपछि, न्यायमूर्ति हिदायतुल्लाहलाई भारतको प्रधानन्यायाधीशको रूपमा फिर्ता गरियो।

== पारिश्रमिक ==
[[भारतीय संविधान|भारतको संविधानले]] प्रधानन्यायाधीशको पारिश्रमिक र सेवाका अन्य सर्तहरू निर्धारण गर्ने अधिकार [[भारतीय संसद|भारतको संसदलाई]] दिएको छ। तदनुसार ''सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशहरू (तलब र सेवाका सर्तहरू) ऐन, ११५८'' मा यस्तो व्यवस्था गरिएको छ।<ref name="HC and SC Judges Salaries and Conditions of Service Amendment Bill 2008">{{Cite web |title=The High Court and Supreme Court Judges Salaries and Conditions of Service Amendment Bill 2008 |url=http://www.prsindia.org/uploads/media/1230018357/1230018357_The_High_Court_and_Supreme_Court_Judges__Salaries_and_Conditions_of_Service__Amendment_Bill__2008.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170822023037/http://www.prsindia.org/uploads/media/1230018357/1230018357_The_High_Court_and_Supreme_Court_Judges__Salaries_and_Conditions_of_Service__Amendment_Bill__2008.pdf |archive-date=22 August 2017 |access-date=23 July 2012 |publisher=PRS India }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170822023037/http://www.prsindia.org/uploads/media/1230018357/1230018357_The_High_Court_and_Supreme_Court_Judges__Salaries_and_Conditions_of_Service__Amendment_Bill__2008.pdf |date=22 August 2017 }}</ref><ref name="SC Judges (Salaries and Conditions of Service) Act 1958">{{Cite web |title=Supreme Court Judges (Salaries and Conditions of Service) Act 1958 |url=http://mha.nic.in/pdfs/SC%28salary_and_condition_of_services%29act_1958.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110104092701/http://mha.nic.in/pdfs/SC%28salary_and_condition_of_services%29act_1958.pdf |archive-date=4 January 2011 |access-date=23 July 2012 |publisher=Ministry of Home Affairs, India }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110104092701/http://mha.nic.in/pdfs/SC%28salary_and_condition_of_services%29act_1958.pdf |date=4 January 2011 }}</ref> यो पारिश्रमिक छैटौँ केन्द्रीय वेतन आयोगको सिफारिस पछि २००६-२००८ मा परिमार्जन गरिएको थियो।<ref>{{Cite book|date=2008|url=https://www.prsindia.org/uploads/media/vikas_doc/docs/1241592662~~1230018357_The_High_Court_and_Supreme_Court_Judges__Salaries_and_Conditions_of_Service__Amendment_Bill__2008.pdf|access-date=17 December 2018|title=Archived copy|archive-date=26 June 2020}}</ref> २०१६ को सातौँ तलब आयोग अनुसार तलब परिमार्जन गरिएको छ <ref>{{Cite web |title=Pay, Allowance and Pension {{!}} Department of Justice {{!}} India |url=https://doj.gov.in/pay-allowance/ |access-date=2022-08-27 |language=en-US}}</ref>

== प्रधानन्यायाधीशहरूको सूची ==

== यो पनि हेर्नुहोस् ==

* कलेजियम प्रणाली
* [[भारतको सर्वोच्च अदालत]]
* भारतको उच्च अदालतहरू
* भारतमा न्यायाधिकरणहरू
* [[भारतीय न्यायपालिका|भारतको न्यायपालिका]]
* [[भारतीय संविधान|भारत का संविधान]]
* भारतका मुख्य न्यायाधीशहरूको सूची
* राष्ट्रिय न्यायिक नियुक्ति आयोग
* भारतमा ऐतिहासिक अदालतका निर्णयहरूको सूची

=== वर्तमान न्यायपालिका ===

* वर्तमान भारतीय प्रधान न्यायाधीशहरूको सूची
* भारतको सर्वोच्च अदालतका वर्तमान न्यायाधीशहरूको सूची

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

== बाह्य लिङ्कहरू ==

* {{Commons category-inline|Chief Justices of India}}
* [http://supremecourtofindia.nic.in Official website of Supreme Court of India]
{{Chief Justices of India}}{{Judiciary of India}}