Cheemsch Element

En chemisch Element is en reinen Stoff, den en nich mit cheemsch Reakschonen opdelen kann. Elementen bestaht ut een un de sülvige Oort Atomen. Anners sünd dat chemisch Verbinnen. Elk een Element hett sien Naam, de fröher tomeist ut dat Latinsche keem. Man dat gifft ok Elementen, de ehr Naam vun Lüüd oder Städer hebbt, so Holmium (vun Stockholm), Erbium, Terbium un Ytterbium (vun Ytterby), Einsteinium (vun Albert Einstein), Fermium (vun Enrico Fermi), Meitnerium (vun Lise Meitner). Dor is denn blots „ium“ ranbummelt woorn.

Dat lichteste Element is de Waterstoff. In de Natur gifft dat keen Element, dat swarer is as Uran, man de Physikers hebbt dat fardig bracht, niege Elemente to maken, de aber tomeist bloots een Plinkoog bestahn, eh dat se wedder tohoopfallen.

To den Atomkarn hören ok de Neutronens. Dat gifft Atome vun een Element, de een annere Antahl vun Protonens in den Kern hebbt, as se egentlich hebben schallt. To’n Bispeel gifft dat vun Waterstoff, de egentlich keen Neutron hebben schall, ok Atomens, de een Neutron (Deuterium, swor Waterstoff) oder twee Neutronens (Tritium, överswor Waterstoff) hebbt. Dat heet denn Isotop. De Isotopen benöömt man mit een Tall, de achter dat Teken ut dat Periodensystem sett ward. So gifft dat vun’t Uran (U) Atomens mit 235 und mit 238 Protonens, de heten dann Uran 235 un Uran 238 oder, kott, U 235 un U 238.

Um den Kern suust de Elektronens. Een Element hett jümmers soveel Elektronens as Protonens. Anners ward dat Element een Ion. Denn is dat opladen un kann sik mit annere Elementen to’n Molekül tohoopdahn. Dat is denn en cheemsch Reaktschoon.

Just nah den Oorknall geev dat bloots de veer lichtesten Elementen, Waterstoff (um un bi 3/4), Helium (um un bi 1/4) un'n Tick Lithium und Beryllium. De sworeren Elementen bet to'n Iesen kummt ut de Steernen, de se mit Karnfusion tohoopsmolten hebben. Vunwegen disse Karnfusion kummt dat, dat de Steernen lüchten: In de Sünn to’n Bispill ward ut Waterstoff Helium. Dorbi blifft Energie över, de de Sünn denn afstrahlen deiht.

(mutt noch wieder mookt warrn)

List vun de Elementen na Naam

Naam	Atomteken	Atomtall	molare Masse in g/mol	Dicht bi 20°C	Smöltpunkt in °C	Kaakpunkt in °C	Johr vun’t Opdecken	Opdecker
Actinium	Ac	89	227,0278	10,07 kg/l	1047	3197	1899	Debierne
Aluminium	Al	13	26,981539	2,70 kg/l	660,5	2467	1825	Ørsted
Americium	Am	95	243,0614	13,67 kg/l	994	2607	1944	Seaborg
Antimon (Stibium)	Sb	51	121,75	6,69 kg/l	630,7	1750	vörhistorsch	unbekannt
Argon	Ar	18	39,948	1,66 g/l	-189,4	-185,9	1894	Ramsay un Rayleigh
Arsen	As	33	74,92159	5,72 kg/l	613	(Sublimatschoon)	ca. 1250	Albertus Magnus
Astat	At	85	209,9871		302	337	1940	Corson, MacKenzie un Segrè
Barium	Ba	56	137,327	3,65 kg/l	725	1640	1808	Davy
Berkelium	Bk	97	247,0703	13,25 kg/l	986		1949	Seaborg
Beryllium	Be	4	9,012182	1,85 kg/l	1278	2970	1797	Vauquelin
Blie (Plumbum)	Pb	82	207,2	11,34 kg/l	327,5	1740	vörhistorsch	unbekannt
Bohrium	Bh	107	262,1229				1976	Oganessian
Bor	B	5	10,811	2,46 kg/l	2300	2550	1808	Davy un Gay-Lussac
Brom	Br	35	79,904	3,14 kg/l	-7,3	58,8	1826	Balard
Cadmium	Cd	48	112,411	8,64 kg/l	321	765	1817	Stromeyer un Hermann
Cäsium	Cs	55	132,90543	1,90 kg/l	28,4	690	1860	Kirchhoff un Bunsen
Calcium	Ca	20	40,078	1,54 kg/l	839	1487	1808	Davy
Californium	Cf	98	251,0796	15,1 kg/l	900		1950	Seaborg
Cer	Ce	58	140,115	6,77 kg/l	798	3257	1803	von Hisinger, Berzelius un Klaproth
Chlor	Cl	17	35,4527	2,95 g/l	-101	-34,6	1774	Scheele
Chrom	Cr	24	51,9961	7,14 kg/l	1857	2482	1797	Vauquelin
Copernicium	Cn	112	277				1996	GSI
Curium	Cm	96	247,0703	13,51 kg/l	1340	3110	1944	Seaborg
Darmstadtium	Ds	110	269				1994	GSI
Dubnium	Db	105	262,1138				1967/70	Fljorow oder Ghiorso
Dysprosium	Dy	66	162,5	8,56 kg/l	1409	2335	1886	Lecoq de Boisbaudran
Einsteinium	Es	99	252,0829		860		1952	Seaborg
Erbium	Er	68	167,26	9,05 kg/l	1522	2510	1842	Mosander
Europium	Eu	63	151,965	5,25 kg/l	822	1597	1901	Demaçay
Fermium	Fm	100	257,0951				1952	Seaborg
Flerovium	Fl	114	289				1999	JINR
Fluor	F	9	18,9984032	1,58 g/l	-219,6	-188,1	1886	Moissan
Francium	Fr	87	223,0197		27	677	1939	Perey
Gadolinium	Gd	64	157,25	7,89 kg/l	1311	3233	1880	de Marignac
Gallium	Ga	31	69,723	5,91 kg/l	29,8	2403	1875	Lecoq de Boiskaudran
Germanium	Ge	32	72,61	5,32 kg/l	937,4	2830	1886	Winkler
Gold (Aurum)	Au	79	196,96654	19,32 kg/l	1064,4	2940	vörhistorsch	unbekannt
Hafnium	Hf	72	178,49	13,31 kg/l	2150	5400	1923	Coster und de Hevesy
Hassium	Hs	108	265				1984	GSI
Helium	He	2	4,002602	0,17	-272,2	-268,9	1895	Ramsay, Crookes, Cleve un Langlet
Holmium	Ho	67	164,93032	8,78 kg/l	1470	2720	1878	Delafontaine un Soret
Iesen (Ferrum)	Fe	26	55,847	7,87 kg/l	1535	2750	vörhistorsch	unbekannt
Indium	In	49	114,82	7,31 kg/l	156,2	2080	1863	Reich un Richter
Jod	I	53	126,90447	4,94 kg/l	113,5	184,4	1811	Courtois
Iridium	Ir	77	192,22	22,65 kg/l	2410	4130	1803	Tennant
Kalium	K	19	39,0983	0,86 kg/l	63,7	774	1807	Davy
Kobalt	Co	27	58,9332	8,89 kg/l	1495	2870	1735	Brandt
Kohlenstoff (Carbon)	C	6	12,011	3,51 kg/l	3550	4827	vörhistorsch	unbekannt
Krypton	Kr	36	83,8	3,48 g/l	-156,6	-152,3	1898	Ramsay un Travers
Kopper (Cuprum)	Cu	29	63,546	8,92 kg/l	1083,5	2595	vörhistorsch	unbekannt
Lanthan	La	57	138,9055	6,16 kg/l	920	3454	1839	Mosander
Lawrencium	Lr	103	260,1053		1627		1961	Ghiorso
Lithium	Li	3	6,941	0,53 kg/l	180,5	1317	1817	Arfwedson
Livermorium	Lv	116	289				2000	JINR
Lutetium	Lu	71	174,967	9,84 kg/l	1656	3315	1907	von Welsbach, James un Urbain
Magnesium	Mg	12	24,305	1,74 kg/l	648,8	1107	1828	Bussy
Mangan	Mn	25	54,93805	7,44 kg/l	1244	2097	1774	Gahn
Meitnerium	Mt	109	266				1982	GSI
Mendelevium	Md	101	258,0986				1955	Seaborg
Molybdän	Mo	42	95,94	10,28 kg/l	2617	5560	1778	Scheele
Moscovium	Mc	115	288				2006	JINR
Natrium	Na	11	22,989768	0,97 kg/l	97,8	892	1807	Davy
Neodym	Nd	60	144,24	7,00 kg/l	1010	3127	1895	von Welsbach
Neon	Ne	10	20,1797	0,84 g/l	-248,7	-246,1	1898	Ramsay un Travers
Neptunium	Np	93	237,0482	20,48 kg/l	640	3902	1940	McMillan un Abelson
Nickel	Ni	28	58,69	8,91 kg/l	1453	2732	1751	Cronstedt
Nihonium	Nh	113	287				2006	JINR
Niob	Nb	41	92,90638	8,58 kg/l	2468	4927	1801	Hatchet
Nobelium	No	102	259,1009				1958	Seaborg
Oganesson	Og	118	293				2006	JINR
Osmium	Os	76	190,2	22,61 kg/l	3045	5027	1803	Tennant
Palladium	Pd	46	106,42	12,02 kg/l	1552	3140	1803	Wollaston
Phosphor	P	15	30,973762	1,82 kg/l	44 (P4)	280 (P4)	1669	Brandt
Platin	Pt	78	195,08	21,45 kg/l	1772	3827	1557	Scaliger
Plutonium	Pu	94	244,0642	19,74 kg/l	641	3327	1940	Seaborg
Polonium	Po	84	208,9824	9,20 kg/l	254	962	1898	Curie
Praseodym	Pr	59	140,90765	6,48 kg/l	931	3212	1895	von Welsbach
Promethium	Pm	61	146,9151	7,22 kg/l	1080	2730	1945	Marinsky, Glendenin un Coryell
Protactinium	Pa	91	231,0359	15,37 kg/l	1554	4030	1917	Fajans, Göring, Hahn un Meitner
Quecksülver (Hydrargyrum)	Hg	80	200,59	13,55 kg/l	-38,9	356,6	vörhistorsch	unbekannt
Radium	Ra	88	226,0254	5,50 kg/l	700	1140	1898	Marie un Pierre Curie
Radon	Rn	86	222,0176	9,23 g/l	-71	-61,8	1900	Dorn
Rhenium	Re	75	186,207	21,03 kg/l	3180	5627	1925	Noddack, Tacke un Berg
Rhodium	Rh	45	102,9055	12,41 kg/l	1966	3727	1803	Wollaston
Roentgenium	Rg	111	272				1994	GSI
Rubidium	Rb	37	85,4678	1,53 kg/l	39	688	1861	Bunsen un Kirchhoff
Ruthenium	Ru	44	101,07	12,45 kg/l	2310	3900	1844	Claus
Rutherfordium	Rf	104	261,1087				1964/69	Fljorow oder Ghiorso
Samarium	Sm	62	150,36	7,54 kg/l	1072	1778	1879	Lecoq de Boisbaudran
Suerstoff	O	8	15,9994	1,33 g/l	-218,4	-182,9	1774	Priestley un Scheele
Scandium	Sc	21	44,95591	2,99 kg/l	1539	2832	1879	Nilson
Swevel	S	16	32,066	2,06 kg/l	113	444,7	vörhistorsch	unbekannt
Seaborgium	Sg	106	263,1182				1974	Flerow und Oganessian
Selen	Se	34	78,96	4,82 kg/l	217	685	1817	Berzelius
Sülver (Argentum)	Ag	47	107,8682	10,49 kg/l	961,9	2212	vörhistorsch	unbekannt
Silizium	Si	14	28,0855	2,33 kg/l	1410	2355	1824	Berzelius
Stickstoff (Nitrogen)	N	7	14,00674	1,17 g/l	-209,9	-195,8	1771	Scheele
Strontium	Sr	38	87,62	2,63 kg/l	769	1384	1798	Klaproth
Tantal	Ta	73	180,9479	16,68 kg/l	2996	5425	1802	Ekeberg
Technetium	Tc	43	98,9063	11,49 kg/l	2172	5030	1937	Perrier unn Segrè
Tellur	Te	52	127,6	6,25 kg/l	449,6	990	1782	von Reichenstein
Tennessin	Ts	117				2010	JINR
Terbium	Tb	65	158,92534	8,25 kg/l	1360	3041	1843	Mosander
Thallium	Tl	81	204,3833	11,85 kg/l	303,6	1457	1861	Crookes
Thorium	Th	90	232,0381	11,72 kg/l	1750	4787	1829	Berzelius
Thulium	Tm	69	168,93421	9,32 kg/l	1545	1727	1879	Cleve
Tinn	Sn	50	118,71	7,29 kg/l	232	2270	vörhistorsch	unbekannt
Titan	Ti	22	47,88	4,51 kg/l	1660	3260	1791	Gregor un Klaproth
Uran	U	92	238,0289	18,97 kg/l	1132,4	3818	1789	Klaproth
Vanadium	V	23	50,9415	6,09 kg/l	1890	3380	1801	del Río
Waterstoff	H	1	1,00794	0,084 g/l	-259,1	-252,9	1766	Cavendish
Wismut ok: Bismut	Bi	83	208,98037	9,80 kg/l	271,4	1560	1540	Agricola
Wolfram	W	74	183,85 g/mol	19,26 kg/l	3407	5927	1783	Fausto un Juan de Elhuyar
Xenon	Xe	54	131,29	4,49 g/l	-111,9	-107	1898	Ramsay un Travers
Ytterbium	Yb	70	173,04	6,97 kg/l	824	1193	1878	de Marignac
Yttrium	Y	39	88,90585	4,47 kg/l	1523	3337	1794	Gadolin
Zink	Zn	30	65,39	7,14 kg/l	419,6	907	vörhistorsch	unbekannt
Zirkon	Zr	40	91,224	6,51 kg/l	1852	4377	1789	Klaproth

Literatiur

Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente – das Periodensystem in Fakten, Zahlen und Daten. Hirzel, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.
Lucien F. Trueb: Die chemischen Elemente – Ein Streifzug durch das Periodensystem. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 2005, ISBN 3-7776-1356-8.
Theodore Gray: Die Elemente. Fackelträger-Verlag, Köln 2009, ISBN 978-3-7716-4435-2.
Ulf von Rauchhaupt: Die Ordnung der Stoffe. Ein Streifzug durch die Welt der chemischen Elemente. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfort an’n Main 2009, ISBN 978-3-596-18590-0.
Alexander C. Wimmer: Die chemischen Elemente. SMT, Leoben 2011, ISBN 978-3-200-02434-2.
Philip Ball: Die Elemente. Entdeckung und Geschichte der Grundstoffe. Haupt, Bern 2022, ISBN 978-3-258-08268-4.