Anton Bruckner

Joseph Anton Bruckner (* 4. September 1824 in Ansfelden, Böveröösterriek; † 11. Oktober 1896 in Wien) weer en öösterrieksch Komponist, Organist un Musikpädagoog to de Tiet vun de Romantik. Eerst laat in’t Leven vun de Lüüd ut sien Tiet as Komponist würdigt, hörr he aber doch to de wichtigsten un innovativsten Tonschöpper vun sien Tiet un hett dör sien Warken bit wiet in’t 20. Johrhunnert rin grooten Infloot up de Musikhistorie utöövt. Sien bedüüdenst un ok woll ok bekannst Kompositschonen sünd sien groot anleggt Sinfonien. Ok de Karkenmusik hett he um wichtig Warken – ünner annern dree groot Messen un een Te Deum – beriekert. As Organist wurr he vör allen för sien Improvisatschonen bewunnert.

Leven

Fröhe Johren: 1824–1845

Gebortshuus vun Anton Bruckner

Bruckner keem an‘ 4. September 1824 in dat böveröösterrieksch Dörp Ansfelden as dat öldste vun 12 Kinner vun de Schoolmeester Anton Bruckner (1791–1837) un de sien Ehefru Therese, boren Helm, (1801–1860) up de Welt. Wiel dat to de dormalig Plichten vun en Dörpschoolmeester ok karkenmuikalisch Deensten, as dat Kantoramt un Örgelspeel, as ok dat Upspelen as Danzbodenvigelienspeler up Festen hörn dee, keem de jung Bruckner över sien Vader all fröh mit de Musik in Kuntakt un hett den Ümgang mit Vigelien, Klaveer un vör allen de Örgel lernt. All mt etwa teihn Johren weer he all af un an Uthelperorganist. Nah den fröhen Dood vun sien Vader 1837 wurr Bruckner vun sien Moder as Sängerknabe in dat dicht bi liggend Stift Sankt Florian schickt, wo he ok Musikünnerricht kreeg un beslooten hett, de Familientraditschoon folgend, de Schoolmeesterloopbahn intoslahn. Nah de Besöök vun dat vörbereitend Lehrerseminar in Linz wurr he Schoolgehilfe in dat Dörp Windhaag, wo dat all bald to Konflikten mit sein Vörgesetten keem, de sluutend to de Straafversetten nah Kronstorf führen dee: Bruckner harr to völ komponeert un up de Örgel speelt, statt sien Plichten (neben School- un Karkendeent ok Arbeit up’t Feld un in‘ Wald) nahtokommen, so de Begrünnen. Tatsächlich gifft dat vun hüm ut disse Tiet en lütt Messe för Altstimm, twee Höörns un Örgel. 1845 hett he denn sien Lehrerprüfung afslooten un wurr noch in dat sülvig Johr Hülpslehrer an de School vun Sankt Florian an.

Sankt Florianer Tiet: 1845–1855

Stift Sankt Florian

Brucknerörgel in dat Stift Sankt Florian

In dat Johrteint, dat Bruckner in dat Stift verbrocht hett, fallt so nah un nah de Entwicklung vun en Schoolmeester to’n professionellen Musiker. Tonächst hett he sück aber noch wiederhen blots as Lehrer sehn, hett 1850 in Linz en Wiederbillenskurs besöcht un bestunn fiev Johr later en Prüfung, dormit he ok an höhgere Schoolen ünnerrichten kunn. To glieker Tiet wurr hüm aber ok de Musik immer wichtiger, so dat he sien Örgelspeel immer mehr verbetern dee, wat hüm 1848 den Posten vun en provisorischen, dree Johr later den vun en regulären Stiftsorganisten in Sankt Florian inbringen dee. Ok sünd in de Tiet eerste Kompositschonen vun grööter Bedüüden entstahn, so een Requiem (1848) un een Missa solemnis (1854), buterdem en Reeg vun Motetten un de Vertonung vun den 114. Psalm. 1854 reis Bruckner dat eerste Mal nah Wien, um dor bi den dortigen Hoffkapellmeester Ignaz Aßmayer en Örgelprüfung to maken, de he glänzend bestahn hett. 1855 geev dat weer en Reis nah Wien, wo Bruckner Schöler vun den berühmten Musiktheoretiker un Perfesser för Generalbass un Kontrapunkt Simon Sechter wurr, bi de all bedüüdend Musikers as Franz Schubert oder Franz Lachner studeert harrn. De Ünnerricht wurr meestens över Breef erdeelt.

Domorganist in Linz: 1855–1868

Bruckner, um 1855

Bruckner-Gedenksteen an‘ Alten Dom in Linz

Bruckner-Gedenksteen an de Stadtpfarrkark in Linz

1855 is de amteeren Linzer Domorganist storven, so dat dat en Wettspeel geev, um den Nahfolger to finnen. Bruckner hett sück eerst nich bewurben, kunn aber denn doich dorto överreedt wurrn, doran deeltonehmen. Ofschons he kien schriftlich Bewerbung inreicht harr, kreeg he de Erlaubnis to spelen. Kien vun sien Mitbewerber kunn mit Brucker sien virtuoos Örgelkunst mithollen, so dat he an‘ 8. Dezember vun dat Johr to’n nee Domorganisten vun de Ignatiuskark (Old Dom) ernannt wurr. Blangenbi weer he ok as Stadtpfarrorganist in de Stadtpfarrkark tätig.

De Bewerbung wurr nahreicht. Bruckner weer nu vullends Beropsmusiker wurrn un hett de Schoolmeestertätigkeit endgültig upgeven. Neben sien nee Upgaav hett he wiederhen Ünnerricht bi Sechter nommen un hett sienMentor ok mehrmals in Wien besöcht. 1860 övernehm he as Chormeister de Leitung vun en Mannlüüdchorvereen, de Liedertafel Frohsinn, de he mehrere Johren mit Ünnerbreken inneharr. Mit de Leedertafel geev Bruckner tallriek Konzerte un keem so ok as Chordirigent to en gooden Roop. Tallriek Warken hett he för Chor komponeert, as den Germanenzug. An‘ 19. November 1861 hett he sluutend as Afsluss vun de Musiktheoriestudien vör en vun Sechter leit Kommission, de ünner annern ok de Dirigenten Johann von Herbeck un Felix Otto Dessoff anhörrn deen, sien Prüfung af. De Professionalität, mit de Bruckner de an hüm stellt Anforderungen schafft harr, sull von Herbeck, de en vun de wichtigst Förderer vun Bruckner wurr, to den berühmten Utroop: „Er hätte uns prüfen sollen“ anreegt hemm.

Bruckner harr nu de technisch Aspekte vun dat Komponeeren vullkommen meistert un verinnerlicht, föhl sück aber, trotz de tallriek all verfaat Stücken, schiens noch nich seker noog in de Praxis vun de free Kompositschoon, so dat he sück to dat Wiederbillen in disse Rebeet in Linz den Theaterkapellmeester Otto Kitzler upsööken dee. Kitzler, meest teihn Johr jünger as Bruckner, weer en uprichtig Verehrer vun Hector Berlioz, Franz Liszt un Richard Wagner, anhand vun de hör Warken he Bruckner de dormals modern Methoden vun de Kompositschoon un Instrumentatschoon wiesen dee. Ok Ludwig van Beethoven, Robert Schumann un Felix Mendelssohn Bartholdy weern wichtig Eckpieler vun dissen Ünnerricht. In disse Tiet hett Kitzler sien Schöler immer weer to’t free Komponeeren anreegt (betekenderwies harr tovör Simon Sechter jeglich free Kompositschoon wiels de Lektschoonen ünnerseggt). So entstunnen ünner annern de eersten grötteren Instrumentalwarken: een Striekquartett, een Ouvertüre un de so nömmt Studiensinfonie. Nah Fardigstellen vun dit Wark 1863 leet Kitzler Bruckners Studien as spoodriek bestahn gellen. Tüschen 1864 un 1868 entstunnen nu mit de dree groot Messen in d-Moll, e-Moll un f-Moll as ok de Sinfonie Nr. 1 c-Moll de eersten Meesterwarken vun den Komponisten Bruckner.

Dör Kitzler mit de Musik vun Wagner in Kuntakt kommen, harr Bruckner intüschen de Partituren vun den Tannhäuser un den Fliegenden Holländer studeert un weer vun de Warken bannig beindruckt. In‘ Juni 1865, bi en Upführen vun Tristan und Isolde in München hett Bruckner denn den verehrten Komponisten sluutend persöönlich kennenlehrt. Wagner hett wohlwollend Bruckners Anhängerschap annommen un överdroog hüm un sien Leedertafel „Frohsinn“ dree Johr later sogor de konzertante Oorupführen vun de Slussszene vun de Meistersinger von Nürnberg (4. April 1868). De tallriek Tätigkeiten as Organist, Chorleiter un Komponist harrn en knapp Johr tovör aber hör Tribut fordert. Bruckners Kraften weern so överanstrengt wurrn, dat he van Juni bit August 1867 en Verhalenkur nemmen muss.

1868 beleev Bruckners eerste Sinfonie ünner de Leitung vun den Komponisten en recht spoodriek Oorupführen, de de berühmt Wiener Kritiker Eduard Hanslick positiv rezenseeren dee. Allerdings bleev de Resonanz ansonsten minn; un Bruckner wull sien Kompositschonen en grötter Publikum, as dat in de Provinz mögelk weer, bekannt maken. Wiel buterdem dör den Dood vun Secheter in‘ September vun dat vörhergahn Johr de sien Posten as Perfesser för Musiktheorie (Generalbass un Kontrapunkt) un Örgelspeel an dat Wiener Konservatorium, as ok de Hofforganistenstäe free wurrn weern, hett sück Bruckner entslooten, de Nahfolger vun sien ehmalgen Mentor to wurrn un nah Wien to trecken.

Bruckner in Wien: 1868–1896

Bruckner-Porträt von Josef Büche, 1893

„Der Künstler wallt im Sonnenschein, die Tintenbuben hinterdrein.“ Karikatur up Bruckner un sien Kritiker (Eduard Hanslick, Max Kalbeck un Richard Heuberger) vun Otto Böhler.

Marmorplatt in de Stiftskark vun St. Florian

In Wien ankommen, wurrn hüm de Arbeitsplatzen, um de he sück bewurben harr, ok sofort tospraken. Wiedere persönlich Erfolge hebbt sück denn in de nächste Johren instellt: 1869 hett Bruckner as Örgelvirtuoos bannig spoodriek Konzertreisen nah Nancy un Paris, 1871 nah London ünnernommen, de Oorupführen vun de Messe e-Moll in Linz (1869) un de Messe f-Moll in Wien (1872) wurrn mit Bifall upnommen. De Tiet in de k.-u.-k.-Riekshööftstadt fung also völversprekend för den Komponisten an un leet noch nich völ vun de latere Kämpe um sien Anerkennung ahnen.

De Situatschoon för Bruckner wurr tonehmend problematisch, as he anfung, de Wieners sien Sinfonien bekannt to machen. So arnt de ünner Leitung vun den Komponisten 1873 dör de Wiener Philharmoniker oorupführte Sinfonie Nr. 2 c-Moll (en 1869 noch as tweet tellt d-Moll-Sinfonie, hüüd as nullte Sinfonie bekannt, harr Bruckner intüschen verworfen) all eenig Missfallen bi de Musikkritik. Eduard Hanslick, de Bruckner in de Linzer Tiet noch mit Wohlwollen tomöötkommen weer, gung nu immer mehr vun hüm af. To’n Bröök tüschen de beid keem dat denn 1877, as Bruckner sien - Richard Wagner in hööchst ünnerwürfigem Woortluud widmet - darte Sinfonie oorupführen dee, wat to’n gröttsten Misserfolg in sien Karriere wurr. Hanslick weer en entscheeden Gegner vun de Needüütsch School, to deren maatgevend Repräsentanten Wagner hörrn dee, un hett in Bruckner de Widmung wegen vun nu af en gefährlichen Wagner-Epigonen, de man uphollen muss. Sien Kritiken vun Bruckner-Werken sünd in fanatisch Aflehnen ümslahn. As tonangevend Kritiker vun Wien hett he völ vun sien Kollegen in för Bruckner negativ Oord un Wies beinfloot. Bruckner gull jetzt vör tallriek as „Wagnerianer“ un, as sück bald wiesen sull, as Gegenspeler vun den vun Hanslick verehrten Johannes Brahms, de middlerwiel ok nah Wien kommen weer. Blots noch en lütten Krink vun Früennen un Förderers hebbt sück noch för Bruckner insett. Dorto hörrn neben eenig wenig Dirigenten (etwa Hans Richter) ok sien Schölers an’t Konservatorium un völ Studenten vun de Wiener Universität, an de Bruckner siet 1875 as Lektor för Musiktheorie good besöcht Vörlesungen hull. Eerst mit de spoodriek Oorupführen vun de veerten Sinfonie un vun dat Striekquintett F-Dur (1881) gelung dat Bruckner, sück ok bi sien Gegners weer halfwegs Respekt to verschaffen, doch de Frontstellung tüschen de „Brahmsianern“ un de „Wagner- un Brucknerianern“ sull sück bit to dat Enn‘ blieven. De Organist Bruckner kunn sück dorgegen en anhollend Ruhm erfreuen, as en 1880 ünnernommen Konzertreis in de Swiez demonstreert.

De groot Dörbröök för Bruckner sien Musik keem aber eerst dör de Oorupführen vun de Sinfonie Nr. 7 in dat Johr 1884 dör den jungen Dirigenten Arthur Nikisch tostannen, de betekenderwies in Leipzig (also buterhalv vun den Wiener „Kampplatz“) stattfunn. De fiefte un sösste Sinfonie mussen dorgegen aber noch lang Johren up hör Oorupführen wachten. Doran hett Bruckner denn aber nich mehr deelnehmen kunnt. Nahdem allerdings Hermann Levi in München 1885 de Söbente endgültig to’n Siegestoog verhulpen harr, Hans Richter sien Upführen vun dat Te Deum in dat folgend Johr ok en grooten Spood harr, hett sück Bruckners Musik nah un nah sowohl in‘ Binnen- as ok Utland dörsett. Kaiser Franz Joseph I. weer vun de Te Deum sogor so beindruckt, dat he Bruckner dorför den Franz-Joseph-Orden verleht hett. Mittlerwiel wurr man ok weer up Bruckner sien fröhere Sinfonien upmarksam. Bevör de Komponist aber de eerste un darte Sinfonie för nee Upführen freegeeven dee, hett he de nochmal gründlich överarbeit; genauso as ok de achte Sinfonie, deren oosprünglich Entwurf vun Levi aflehnt wurr, worup hen Bruckner en nee Faaten schafft hett, de Richter 1892 spoodriek in Wien dirigeren dee.

All gegen Enn‘ vun 1880er Johren is Bruckner sien Gesundheitstostand nah un nah schlechter wurrn. Man hett bi hüm ünner annern Diabetes un en swaak Hart faststellt. Bruckner muss sück vun all sien Ämter an de Universität, dat Konservatorium un de Hoffkapell immer fakaner beurlauben laaten. 1891 gung he as Konservatoriumsperfesser in de Ruhstand, 1892 is he den Hofforganistenposten utscheeden, un twee Johr later hull he sien letzt Vörlesung an de Universität. Sien Levensinhalt wurr nu de Kompositschoon vun sien negente Sinfonie, de he 1887 anfungen harr. He kreeg nu völ Ehrungen, so 1891 den Titel vun en Ehrendokter vun de Wiener Universität, Buterdem wurr Bruckner 1895 vun den Kaiser dat Privileg togestahn, hüerfree en Wahnung in dat Slott Belvedere to betrecken. Hier hett he denn ok sien letzt Levensjohr verbrocht.

He schreev aber immer wieder an sien Wark, aber vun de negente Sinfonie wurrn blots noch de eerst dree Satzen fardig; der veerte Satz bleev en Fragment. Anton Bruckner is an‘ 11. Oktober 1896 mit 72 Johr storven. Sien Liek wurr, so as he dat in sien Testament verfügt harr, inbalsameert un nah Sankt Florian överführt, wo he in de Stiftskark ünnerhalv vun de Örgel begraben liggt. De Sarkophag-Sockel drocht de Upschrift "Non confundar in aeternum" ("In Ewigkeit werde ich nicht zuschanden" (Slusszeile vun dat TeDeum)).

Persönlichkeit

Över Anton Bruckner gifft dat so völ Anekdoten as meest nich över anner Musikers. To sien Tiet wark sein Verhollen Mitminschen tegenöver wat sünnerbor un kurioos.

Bruckner weer deep kathoolsch. Sien demoodig Leev to Gott kann man ut sien Tallriek Klennernotizen över jeden Dag spraaken Gebete sehn. Ok sien Levensstil weer bescheeden as en Mönk. Sien Gloov hulp hüm, de Anfeindungen vun sien Gegners uttohollen. Anner Religionen, as dat Jödendom, kun de strengglövend Christ nich verstahn, he weer aber anners as Richard Wagner, kien völkisch Antisemit.

De Rull vun Fruen in Bruckners Leven is eegendömlich: He hett tietlevens immer weer Breef mit Heiraadtsandrääg, meestens an jung Fruen so um de twintig, schreven – immer ahn Spood. Se ähneln den rastloos Drängen nah Anerkennung in de Musik, blots hier kunn man mit Tügnissen un derglieker wenig utrichten.

Bruckner hett an verscheeden Dwangsvörstellungen leeden. So droog he ut Angst vör en Pollutschoon en waterdicht Ünnerkleed, wenn he sück in apenlich Sellschopp befunn. Bekannter sall aber woll sein Dwang to Tellen ween, de sück ünner annern in dörgahnd nummereerten Taktperioden vun tallriek vun sien Partituren wiest.

Up Bruckner liggt buterdem dat Vöroordeel, he weer en „Buerntölpel“ west und orbi tofällig en Genie („Halb ein Gott, halb ein Trottel“ sall Gustav Mahler dat seggt hemm). Wenn man aber togrunnen leggt, dat he ja utbildt Schoolmeester mit Tolaaten för höhgere Scholen weer un somit to de bövere Bildungsschicht in dat dormalig Öösterriek hörr, kann man disse Meenen nicht uprecht hollen. Dat sütt ehder so ut, dat he sück in Wien bewusst dör buerlich anmooden, faken ungeschickt utsehn Benehmen tegenöver hüm feindlich gesinnt Menschen, as bispeelswies Hanslick, afgrenzt hett.

Bruckner as Musikpädagoog un Organist

Bruckner weer as Lehrer för Musiktheorie an dat Wiener Konservatorium hooch schätzt. To sien wichtigsten Schölers tellen Friedrich Klose, Hans Rott, Felix Mottl, Heinrich Schenker, Mathilde Kralik von Meyrswalden, de Bröers Franz un Joseph Schalk as ok Ferdinand Löwe. Gustav Mahler un Hugo Wolf, de faken as Bruckners Schöler nömmt wurrn un ok groot Bewunnerer vun hüm weern, hebbt woll faken sien Vörlesungen an de Universität hört, hörrn aber nich to sien Ünnerrichtsklass an dat Konservatorium. Bruckners Ünnerrichtsstil gull as bannig streng un traditschonsorienteert. In‘ Grooten un‘ Ganzen is hett he de Methoden vun sien Mentor Simon Sechter övernommen. So hett ok he sien Schölers de free Kompositschoon ünnerseggt, wiels se bi hüm studeeren deen. Liekers harrn völ Schölers to hüm en früendlich Verhältnis.

De Organist Bruckner weer in ganz Europa för sien virtuoos Speel berühmt. Sien besünner Fähigkeit weer de Improvisatschoon. Völ Themen vun sien Sinfonien söllt hüm bi dat Improviseeren infallen ween. Faken improviseer he groot Fugen an de Örgel, ok vun Fantasien över eegen Themen, Themen vun Richard Wagner un bekannt Vaderlandsleder, hebbt Tüügen bericht. Leider hett he de Improvisatschonen later nich uptekent, so dat dat blangen eenig erhollen Skizzen blots noch een nah en brucknersch Improvisatschoonsthema entstahn Präludium un Düppelfuge in c-Moll vun sien Schölers Friedrich Klose as Nahwies över disse Kunst gifft. Bruckner sien Repertoire vun frömd Orgelkompositschonen weer in‘ Gegensatz to sien Tätigkeit as Improvisator bannig begrenzt un umfaat blots eenig Warken vun Felix Mendelssohn Bartholdy, Johann Sebastian Bach un Georg Friedrich Händel. De Tall vun sien as seker gellend Örgelkompositschonen beschränkt sück blots up fiev Warken.

Wark un Wirken

Anton-Bruckner-Denkmal in sien Gebortsoort Ansfelden

De Komponist Anton Bruckner hörrt to de groot Eenzelgänger in de Musikhistorie. Nahdem he sien typischen Stil funnen harr, verleep sien Schaffen in en stetig Evolutschoon un völlig unafhängig vun de Strööms ut sien Tiet, weswegen man sück sien Bedüüden för de latere Musikhistorie eerst nahderhen bewusst wurr.

Ut Bruckner sien kompositorisch Wark steeken de insgesamt elf Sinfonien herut, vun de he negen as gültig ansehn hett. In disse Warken hett he sülvst sien wichtigst Kompositschonen sehn. Upfällig an sien Œuvre is de apensichtlich Tweedeeligkeit in vör 1864 un nah 1864 entstaahn Warken. De vör sien 40. Levensjohr entstahn Kompositschonen sünd vörrangig Vokalmusik. Dorin finnen sück mehrere Messen un tallriek Motetten as ok en groot Tall vun weltlich Chorwarken, meest för Mannlüüdchor. An de geistlich Warken is düüdlich de in dat dormalige Böveröösterriek begäng, sünners den Messen vun de Wiener Klassik verplicht Karkenmusikstil aftolesen. Se tüügen vun gediegen Qualität un handwerklich Talent, laaten sogor ok all en persöönlich Handschrift erkennen. As woll wichtigste vun dissen Stücken könnt dat 1848 verfaat Requiem, de Missa solemnis van 1854 un de Vertonen vun den 146. Psalms van 1858 betekent wurrn. De weltlich Musiken geevt en gooden Inblick in dat Chorvereenswesen in de dormalig Tiet. De entscheeden Wennenpunkt in Bruckner sien Schaffen fallt in de anfangen 1860er Johre, as Bruckner Studien in free Kompositschoon bi Otto Kitzler nehm, denn to disse Tiet fung he an, de sinfonisch Orchestermusik för sück optodecken. Nah en later verwurfen f-Moll-Sinfonie hett he sück vöreerst weer mit de Karkenmusik befaat un komponeer 1864 mit de d-Moll-Messe sien Slötelwark. Mit disse Kompositschon wiest sück to’n eersten Mal in sien Schaffen de Synthese ut överkommen Karkenmusiktraditschoon un den nee, sinfonisch präägt Orchesterstil vun Bruckner. Twee Johr later hett he sien eerst Sinfonie fardigstellt. Dormit weer sien Entwicklung to‘n Sinfoniker afslooten, denn disse Gattung kreeg nu meest de ganze Upmarksomkeit vun den Komponisten. Woll hett he later ok up anner Rebeeden Meesterwarken schafft, as dat Te Deum (1884) oder dat Striekquintett F-Dur (1878), aber disse Stücken sünd meest dör Updrääg vun annern angreegt wurrn un in hör Kompositschoonswies sichtlich vun den Sinfonien beinfloot.

Bruckner as Sinfoniker

De besünner Leistung vun den Komponisten Anton Bruckner is in sien Wiederentwickeln vun de Gattung Sinfonie to sehn. He weer buterdem de eerste Komponist vun de Musikhistorie, de sück hör (meest) utsluutend widmet hett. De Sinfonie befunn sück to de Tiet vun Bruckner in en Oord „Krise“: De Komponisten hebbt sück besünners in disse Musikgattung vun de entsprekend Warken vun Ludwig van Beethoven so inengt, dat se de Sinfonie in hör Œuvre meest blots vörövergahn stiept hebbt un up anner Schaffensrebeeden utwieken dee. Völ hebbt sogor meent, dat de Sinfonie kien Tokunft harr (to’n Bispeel Franz Liszt) un hebbt versöcht mit dat Verfaaten vun sinfonischen Dichtungen de Sinfonie to ümgahn. Richard Wagner hett verklort, dat de Sinfonie blots in‘ Rahmen vun en Gesamtkunstwark in Verbinnen mit Bühnenbild un Gesang wieder bestahn; Musikdramen hebbt dit Konzept exemplarisch verwirklicht. Eerst mit Bruckner un – wat later – Johannes Brahms wurrn nee Ansatze nto de Wiederentwickeln funnen. Wiels Brahms aber de Gattung utgahnd vun sien Erfohrungen up dat Rebeet vun de Kamermusik herut nee to schaffen anfung, weer Bruckner sien Ansatz vun ganz anner Oord:

Sien Sinfonien sünd vun vörnrin up dat Klangbild vun dat groot Orchester berekend, wobi de enkeld Instrumentengruppen weniger vermischt as nah Oord vun de den Organisten Bruckner woll vertrooten Örgelregister vunnanner afgrenzt un mitnanner koppelt wurrn. Vun de Örgelmusik leit sück de bi Bruckner faken antodrapen „Terrassendynamik“ af, bi de ünnerscheedlich Luutstarken ahn vermiddelnde Crescendi un Decrescendi upnanner folgen.
In Betoog up den dramatischen Verloop is Franz Schubert de wichtigst Vörlöper vun Bruckner. As bi Schubert steiht in Bruckner sien Sinfonien weniger de dramatisch Konfrontatschoon vun de Themen in‘ Middelpunkt, sonnern deren orgaansch Fortführen un wesselsiedig Binnen. De in de Themen lagert Energien wurrd tomeest eerst in de Verloop vun dat Wark sichtbor. Ut disse Entwicklungskonzeptschoon herut verklort sück de vörher nich dorwesen Längt vun Bruckner sien Sinfonien, de sück up dörsnittlich etwa 65 Minüüt belöppt.
Bruckner leet faken Elemente vun de Barockmusik, mit de he in sien Funktschoon as Karkenmusiker in engen Kuntakt kommen weer, in sien Sinfonien einflooten. Hör Infloot lett sück an de faken mehr linear as akkordisch Settwies, de riek Verwennen vun Kontrapunktik (de sück in de Finalsatzen vun de fievt un negente Sinfonie bit to en Fuge verdicht), deels wietschweifend Quintfallsequenzen, de kühn, in hör Wirkung af un to bannig schroff Harmonik un dat gelentlich Instreen vun Tonsymbolen (an‘ bekanntesten woll dat ut Quarte un Quinte bestahn „Te-Deum-Motiv“, dat sück dör völ Warken treckt) nachwiesen.
En Hööftmarkmal vun Bruckner sien Stil is de so nömmt „Bruckner-Rhythmus“, en stännig Neben’nanner un/oder Över’nanner vun Tweeer- un Dreeerbillen in de (to’n Bispeel 2 Veertel + Veerteltriole), wat de Musik en groot Spannkraft un Energie leefert. In Kontrast to disse ungliemaatig Rhythmiseeren steiht sien klor un översichtlich Periodenbau.

In Betoog up de Form wohr Bruckner dat vun de Wiener Klassiker överkommen Modell vun dat veersatzige Sinfonieschema, füllt dat aber mit nee Inhollen. Sien Sinfonien wurrn un wurrd överwiegend as afsolute Musik ansehn. All to sien Leevtieden hebbt hüm aber Kritiker vörsmeeten, in sien Sinfonien Elemente vun dat „Dramatische“ över Gebühr to bruuken. De Bruckner-Rezeptschoon un –Forschen is bit hüüd över disse Fraag in Striet. Nah Neeere Ergevnisse vun verscheeden Forschers (Martin Geck, Constantin Floros, Hartmut Krones u. a.) hannelt sück dat bi de Bruckner-Sinfonien aber ehder um Warken, de Aspekte vun dat Afsolute un Programmatische verbinnen. Se entspreken ehder den Typus vun de in dat 19. Johrhunnert verbreedt „Charakteristische Sinfonie“ as en Affolg vun Szenen un Biller in‘ Sinn vun en dramatisch-episch Gesamtanlaag. Bruckner steiht dornah in en Traditschoonslien mit Warken as de Eroica un de Pastorale vun Ludwig van Beethoven, de Symphonie Fantastique vun Hector Berlioz, de Schottschen Sinfonie vun Felix Mendelssohn Bartholdy un de Faust-Sinfonie vun Franz Liszt. Faken wurr up de Ähnlichkeit vun Bruckners Sinfonien ünnernanner henwiest, denn anners as bi Beethoven oder Brahms, deren Sinfonien sück in Anlaag un Charakter tegennanner afgrenzen, sünd dejenigen vun Bruckner ehder up den Tosommenhang vun de Warken anleggt. Dat lett sück dorum ok an hör immer en in de grundtüüg glieker Formschema nahwiesen, dat jeweils individuell in jeder enkelt Sinfonie behannelt wurrd:

De Koppsatz (4/4-Takt, af de Darte 2/2-Takt) hett meest en mäßig bewegtes Grundtempo un steiht in en vun Bruckner modifizeerten Sonatenhööftsatzform, deren Expositschoon (Bruckner: „Erste Abtheilung“) dree utgievig Themengruppen enthollt. Henwiest wurrd in dissen Tosommenhang sünners ok up de vun Bruckner sülvst vörleggt Formanalyse vun sien veert Sinfonie, in de he de vun hüm sülvst bruukt analytischen Fackbegreep mitdeelt. Dornah fangt de Satz mit en „Ingangsgrupp“, de faken blots dreedeelig is (bestahnd ut en leis Dorstellen vun den mehrgleederig Hööftthema, de sien luut Wedderhalen vun dat vulle Orchester un en afsluuten Utleiten as Övergang to de tweet Themengrupp, af un to (darte, veerte, negente Sinfonie) aber ok en motivisch afgrenzt, separat Anfangsthema exponeert, dat in en Crescendo in dat eegentliche Hööftthema führt. (In de negente Sinfonie sünd disse Deelen sogor nach wiedergahnd differenzeert.) Anlehnt an den Anfang vun de negente Sinfonie vun Beethoven lett Bruckner dat Hööftthema ok nie sofort insetten, sonner schickt hüm immer twee vörbereitend Takte (meest as Striekertremolo in‘ Pianissimo) vörut, ut de sück dat Thema herutschilt; en düütlich afgrenzt Inleiten, as dat to’n Bispeel bi Haydn faken to hörn, is allerdings blots in de fievte Sinfonie vörutschickt. Dat ruhigere tweet Thema hett gesanglichen Charakter (Bruckner: „Gesangsperiode“) un fögt sück meest ut mehreren övernanner liggend Deelthmen tosommen. Meestens folgt dissen Afsnitt vun en A-B-A'-Leedform, wobi de mittlere Deel vun Bruckner faken as „Trio“ betekent is un af un to ok in’t Tempo vun de rahmend Perioden afsett wurrd. De all in klassisch Sinfoniesatzen faken heruthaben Slussgrupp oder „Schlussperiode“ wurrd bi Bruckner vullends to en eegenstännig dart Thema. Dat heevt meest unisono an. De Dörführen besteiht bi Bruckner ut mehreren Deelafsnitten. Upfällig an disse Formdeel is de Vörleev vun den Komponisten för Umkehren, Vergröttern un kleener maken as ok gelegentlich Kopplungen vun de Themen. Bit to de fievte Sinfonie lett sück de Anfang vun de Reprise mit den Wedderinträe vun dat Hööftthema noch klor faststellen. Af etwa 1878 hett Bruckner aber en wiedergahn Verschmülten vun Dörföhren un Reprise anstreevt, folgend den tweedeeligen Sonatensatz-Verständnis vun Musiktheoretikern vun dat fröh 19. Johrhunnert (sünners Koch un Czerny). Dementsprekend schrifft Bruckner in sien Manuskripten un Analysen stets „Zweite Abtheilung“ oder „2. Theil“. Wiedere Formdeelen betekent Bruckner als „Anhang“, „Übergang“ bzw. „Überleitung“, „Unisono“, „Choral“, „Pleno“ (hier is en Tutti-Block meent, ähnlich as de Pleno-Registreeren vun en Örgel) un „Schluss“. De Coda grippt in de Regel Material ut de Ingangs-Themengrupp up un slutt mit Utnahm vun den Kopssatz vun de achte Sinfonie in‘ Fortissimo vun dat vull Orchester.
De langsam Satz (4/4-Takt), meest immer mit Adagio betekent, löppt meest in de rondoordig Struktur A-B-A’-B’-A’’ af. Disse Anlaag is de vun en Sonatenhööftsatzform insofern ähnlich, as dat de beid Themen vun den Satz mitnanner temelk in‘ Kontrast staht un de Afsnitte A’ un B’ düütlich den Charakter vun Dörführen dragen. Disse sonatiseerten Leedform drocht ok Bruckner sülvst Reken, wiel he de Formdeelen ebenfalls as „erste Abtheilung“ un „zweite Abtheilung“ betekent un doröver herut in langsam Satzen den A’’-Afschnitt, de de Funktschonen vun Reprise un Coda in sück vereenigt, „dritte Abtheilung“ nömmt (so to’n Bispeel af T. 173 in‘ Adagio vun de Negente. Dat besünnere Markmal vun Bruckner sien langsam Satzen is hör fierlich Hööchpunkt vör de Coda, de in meest all Fällen, unafhängig vun de Tonoord vun den Satz, in C-Dur steiht un up de de ganze Satz tellricht tostüert, bevör he in de Coda leise utklingt. Vun dat baben beschreeven Satzschema wieken de Adagio-Satzen vun de eerste (A-B-C-A’-B’), darte (A-B-C-B-A’-B’-C’-A’’) un sösste (Sonatenhööftsatzform) Sinfonie en beten wat af, wiel se hör Grundlaag up dree Themen hebbt.
Dat Scherzo hett bi Bruckner meest en wilden, oorwüchsigen Charakter. Formal is dat immer en knapp Sonatenhööftsatz mit een oder twee Themen. Bit up dat Scherzo vun de veerte Sinfonie staht all Scherzi in sien Sinfonien in Moll-Tonoorden un verwennen den ¾-Takt. Dat Trio is den Scherzo charakterlich un in de Tonoord (immer Dur) entgegensett un assozieert faken en stiliseerten öösterriekschen Ländler. En Utnahm is dat Trio vun den Negente, dat de Erregtheit vun dat togehörig Scherzo noch stiegert. Da Scherzo wurrd nah dat Trio immer da capo speelt. Af de veerte Sinfonie gifft Bruckner de vörher begäng, tosätzlich Scherzo-Coda up. (In de achte un negente Sinfonie is de hier dorstellt Reegfolg vun Adagio un Scherzo vertuuscht.)
Dat Finale (4/4-Takt, af de Darte 2/2-Takt) hett immer de glieker Tonoord as de Koppsatz (Utnahm is de sösste Sinfonie, deren Finale in e-phrygisch anstatt A-Dur anfangt. Ok dat Finale steiht stets in Sonatenhööftsatzform mit drei Themen, is aber in de Form meest freeer behannelt, sünners wat de Reprise bedrapt: Se löppt af un to stark verkört af, in de söbente Sinfonie, mit spegelverkehrt ümstellt Themen. De Coda nimmt in dat Finale en grötteren Ruum in as in‘ Koppsatz, dessen Hööftthema hier af de tweet Sinfonie mit influchten wurrn un somit Anfang un Enn‘ innanner schuuvt, den Tosommenhalt vun den Satzzyklus betonend. All Finali vun Bruckner sien Sinfonien sluuten fortissimo in Dur. Tosätzlich Eenheitlichkeit will Bruckner dordör stiften, dat sück de Finale-Themen motivisch direkt up de Themen vun den Koppsatz betrecken. Dordör wurrd in gewisse Oord un Wies sien Finalsatze nto en wieder dörführend Gegenstück vun de Koppsatzen. En wesentlich Markmal vun de Finalsatzen is, dat Motive/Themen ut den Koppsatz fröher oder later wedderkehren. Um disse motivischen/thematischen Prozesse för den Hörer nahvulltreckbor to maken, stift Bruckner ok Identität över den Rhythmus vun Motiven (to’n Bispeel in de achte Sinfonie, in deren Finale all in de Slussgrupp vun de Expositschoon de Rhythmus vun dat Koppsatzthema prominent nee ertönt). Dat sett gewisse Temporelatschonen vörut, de ut dat Tactus-Prinzip vun de Wiener Klassik stammen.

Rezeptschoon

Viktor Tilgners Bruckner-Denkmal in‘ Wiener Stadtpark, Tostand 1908

Bruckner-Denkmal in‘ Stadtpark, vereenfacht nah Vandaliseeren

To Leevtieden harr Bruckner tonächst blots den Roop vun en vun de gröttste Örgelvirtuosen ut sien Tiet. Sien Anerkennung as Komponist muss he sück dorgegen mühsam afkämpen. Lang Johren wurrn sien Sinfonien (nich aber de Messen un Motetten) nich eernst nommen, Bruckner för en untietgemäßen Sonderling hollen – wat he letztendlich, blots in positiverer Hensicht, ja ok weer – un von maatgevend Kritikern verspott. Ofschons sien letzt Levensjohren vun immer grötteren Spood kenntekent weern, funn doch en eernsthafte Würdigung vun Bruckners Schaffen eerst in dat 20. Johrhunnert statt. To wiet Utnanner weern to sien Leevtieden de Ansichten vun de Anhänger vun Richard Wagner un vun de denen vun Johannes Brahms mit ehrn Woortführer Eduard Hanslick. Dat Problem vun Anton Bruckner weer, dat he in keen vun de beid Parteien passen dee: Woll hörr he to de gröttste Verehrer vun Wagner, bleev aber vun de sien Stil un Musikphilosophie so goot as ahn Infloot – wat all alleen dorin erkennbar is, dat he de vun Wagner eegentlich doodseggt Sinfonieform bruukt hett; up de anner Sied hett sück Bruckner aber ok bannig vun Brahm ünnerscheed, de he as Konkurrenten ansehn hett, ofschons beid in‘ Grund ähnliche Konzepte vun afsoluter Musik vertreden deen. So wurr he ganz eenfaak, sowohl vun Gegner as ok Anhänger, to de Wagnerianern rekent un truck sück dormit de unerbittliche Feendschap vun Hanslick to. Dat dat kien Animositäten tüschen Brahms un Bruckner geev, wurrd dör folgend twee Berichte wiest. (1) Bruckner etwa hett Brahms sien Koppthema to de sien 1. Klaveerkonzert (d) in dat Konservatorium för satztechnisch Ööven mit den (ja "binah" todraapen) Henwies, dit weer ja eegentlich en Thema "für eine Symphonie" bruukt. (2) Bernhard Paumgartner hett in‘ (im ORF) vertellt, dat he as Achtjohrig bi de Truerfier to de Dood vun Bruckner dorbi west, as ok Brahms, unbemarkt, sück rinschliekt, achter en Pieler versteckt en Tietlang de Andacht mitverfolgt un sück vör dat Enn weer wegschliekt harr, mit Traanen in‘ Boort.

Bruckner is neben Brahms un Wagner derjenig Komponist vun dat laat 19. Johrhunnert, de sien Schaffen woll an‘ starksten richtwiesen för de folgend Entwicklung vun de abendländsch Musik wurr. Sünners de negente Symphonie wies sück för de Tiet as butergewöhnlich modern. In hör darten Satz hett se all de buterst chromatisch Tonspraak vun den fröhen Arnold Schönberg. Bruckner hett ok völ to de sien Twalftoontechnik mit sien darten Satz bidragen. Ok Gustav Mahler sien utdruckstark Monumentalsinfonik is undenkbor ahne Bruckners gründlich Vörarbeit up dit Rebeet. Vun den „Bruckner-Rhythmus“, de sück in de sösste un negente Sinfonie to regelrechten Klangteppichen utwiet, leet sück Jean Sibelius för ähnlich rhythmisch verslungen Strukturen in sien Sinfonien anregen. In de folgend Komponistengeneratschoon is Bruckners Infloot besünners bi Vertreder vun de musikalischen Neoklassizismus antodrapen, allen vöran Paul Hindemith un Johann Nepomuk David, de vör allen Bruckner sien Sinn för klor Formgeeven up sück wirken leeten. Afsluutend weer Bruckner ok groot Vörbild vun konservativ Komponisten vun dat 20. Johrhunnert as Franz Schmidt, Richard Wetz, Wilhelm Furtwängler, Wilhelm Petersen oder Martin Scherber, de sien Stil to Grundlaag vun hör jeweils individuell Fortführen vun de sülvig nehmen. Sülvst Dimitri Schostakowitsch is ahn Bruckner meest nich denkbor. Ebenfalls to’n grooten Deel en Verdeenst vun Bruckner wee, dat he dör sien Messen un vör allen sien Te Deum de geistlich Musik konzertsaalfähig maakt hett.

De Bedüüden vun Bruckner för de gesamte latere Musik wurr in de Johren nah den Tweeten Weltkrieg ehder in den Achtergrund rückt, wiel de Natschonalsozialisten de Musik vun Bruckner as „arisch-deutsch“ beteken deen un ähnlich as de Musik vun Beethoven un Wagner för propagandistisch Zwecke missbruukt harrn. So wurr nah dat Bekanntmaken vun Adolf Hitler sienDood an‘ 1. Mai 1945 dat Adagio vun de söbente Sinfonie (de sien Coda as Truermusik för Wagner konzipeert wurr) in‘ Rundfunk överdragen. Man gung sogor so wiet, Bruckners Typus (lütt, ünnersett, Hakennöös) as eegen Ünneroord vun den Arier to defineeren, de besünners good för Musik to bruuken weer. As dat nich mehr recken dee, wurr Bruckner as groot un stark beschreven, wat natüürlich en komplett Verfälschung vun Tatsaaken dorstell. Völ Komponisten hebbt sück in de Nahkriegstiet aber nich troot, sück up Bruckner to beroopen. So wurr statt sien Naam faken de Naam vun de vun hüm düütlich beinfloot Gustav Mahler nömmt. Dat düer aber nich lang, dor fung man an Bruckner un sien Wark weer objektiver to beroordeelen, mit de Folg, dat sien Musik weer bannig beleevt is. As wichtig Interpreten vun Bruckner-Sinfonien gellen ünner annern Bruno Walter, Volkmar Andreae, Carl Schuricht, Otto Klemperer, Wilhelm Furtwängler, Eugen Jochum, Herbert von Karajan, Kurt Eichhorn, Günter Wand, Sergiu Celibidache, Carlo Maria Giulini, Georg Tintner, Stanislaw Skrowaczewski, Bernard Haitink, Nikolaus Harnoncourt, Eliahu Inbal un Toshiyuki Kamioka.

Mehrere Institutschonen hebbt de Naam vun Bruckner in hör Naam. So nömmt sück dat Sinfonie- un Theaterorchester vun de Stadt Linz Bruckner Orchester Linz. De Privatuniversität för Musik, Schauspeel un Danz in Linz nömmt sück Anton Bruckner Privatuniversität. Dat gröttste Konzerthuus in Böveröösterriek is dat Brucknerhuus. Een vun de Chöre vun de Wiener Sängerknaben is nah den Komponisten nömmt. In‘ Harvst, to’n Gebortsdag vun de Komponisten, gifft dat jedes Johr dat Brucknerfest in Linz. Mehrere Gymnasien hebbt de Naam Anton-Bruckner-Gymnasium. In sien Gebortsoort Ansfelden wurr 1996 dat Anton Bruckner Centrum as Veranstaltens- un Kulturstätte apen makt.

Dat Konterfei vun Anton Bruckner is up de 1000-Schilling Banknote van 1954 to sehn.

Dat Problem vun de Faaten

Bruckner hett de meest vun sien Sinfonien ok nahdem se fardig stellt weern, wieder bearbeit. Dat harr verscheeden Grünnen. Af un to hull he sein Wark in de eerste Faaten för unvullkommen, so dat he sück in de Folgetiet an een oder mehrere Överarbeiten vun de sülvig Kompositschoon makt hett. Dat Utmaat vun de Arbeiten weer dorbi ganz ünnerscheedlich – mal blots en Fielen an en Detail, vörnommen ünner en flootend Wannel vun de Vörstellen (vör allen in Periodik un Instrumentatschoon), bit to binah komplett nee Partituren vun ganz Satzen. Vör allen in de veerte Sinfonie ist dat Letztere de Fall: In den Loop vun de Bearbeitung vun dit Wark hett Bruckner een komplett nee Scherzosatz komponeet, un vun dat sünd blots noch de Themen över bleven – hör Verarbeitung un dormit ok de Charakter vun dissen Satz sünd vun de oorsprünglich Konzeptschoon vullkommen verscheeden. Wiels de Komponist ut eegen Andriev ok mit de eerste un darte Sinfonie ähnlich beasrbeit hett, so dreev hüm meest aber de Utsicht up mögelken Spood dorto, sien oorsprünglich Plääns to överdenken: So wurr de eerste Entwurf vun de Achte vun den Dirigenten Hermann Levi torüchwiest, worup Bruckner gau en nee Faaten erstellt hett, mit de dat Wark denn ok den Dörbröök gelung.

De Eerstfaaten teken sück in de Regel dör gröttere Unmiddelbarkeit ut as ok dordör, dat se up de upführenspraktischen Mögelkeiten vun de Tiet meest kein Rücksicht nehmen. De lateren Faaten sünd also wat glatter, tüügen aber faken ok vun dat intüschen anwussen Können vun Bruckner un strahlen meest en starker verinnerlicht Atmosphäre ut as de Fröhfaaten. Wiels disse faken mehr Wert up de architektonisch Balance vun de Kompositschoon leggen, sünd de lateren Faaten mehr um körter un konzisere Aflööp bemüht. Vör allen in de darte Sinfonie kann man dat faststellen. Siet de 1960er Johren bemüht sück de Bruckner-Forschen um de Utwerten vun de verscheeden Faaten. Wichtig weern up dit Rebeet besünners de Arbeiten vun Leopold Nowak.

De Anfänge vun de Brucknerrezeptschoon weern aber dör verfälschend Utgaaven vun sien Warken präägt. De Hööftverantwortlichen dorför weern de Schöler vun Bruckner Ferdinand Löwe as ok de Bröers Joseph un Franz Schalk. Se hebbt tosätzlich to Bruckner sien Faaten noch eegenhändig Bearbeitungen vun tallriek Sinfonien upstellt, in de se för gewöhnlich dat Klangbild wietgahnd an dat vun den wagnerschen Ideal mischt Orchesterfarven anpassen deen un groot, nich selten sinnentstellend Körten vörnehmen. Dorför harrn se aber meest ok dat Inverständnis vun Bruckner, denn de Änderungen weern dorgahnst good meent un sullen den Komponisten to’n grötteren Spood bi dat Publikum helpen. Faken aber is disse Afsicht in’t Gegendeel ümslahn un hett för dat lang anhollen, ünner annern dör Felix Weingartner verbreet Vöroordeel, Bruckner sien Sinfonien weern Meesterwarken, wenn se nich so bannig stückelt un dormit förmlos wurrn weern. Bruckner sien original Konzeptschoon keem eerst siet dat denkwürdig Konzert van 1932 ünner Siegmund von Hausegger in Sicht, in de de vun Löwe bearbeit Eerstdruck un Bruckners Autograph vun de dree fardig wurrn Satzen vun de negente Sinfonie nanner tegenöverstell. In de Folge wurr denn dör Robert Haas eerstmals en kritische Gesamtutgaav rutgeven, de den daalleggt Notentext vun den Komponisten weddergeev. De Schalk- un Löwe-Faaten hett man intüschen vergeeten.

Warken (Utwahl)

Bruckner sien Warken wurrd in dat „Warkverteken Anton Bruckner“ (WAB) tosommenfaat un struktureert.

Orchesterwarken

Ouvertüre g-Moll (WAB 98), 1862-1863
Sinfonie f-Moll (WAB 99), 1863
1. Sinfonie c-Moll (WAB 101), 1866 (Linzer Faaten), 1877, 1890/91 (Wiener Faaten)
Sinfonie B-Dur, 1869; blots Skizzen vun den 1. Satz vörhannen
Sinfonie d-Moll (WAB 100), 1869 (so nömmt Nullte [Annullierte])
2. Sinfonie c-Moll (WAB 102), 1872, 1877
3. Sinfonie d-Moll (WAB 103), 1873, 1877, 1889
4. Sinfonie Es-Dur (De Romantische, WAB 104), 1874, 1878, 1880 (nee Finale), 1889
5. Sinfonie B-Dur (WAB 105), 1878
6. Sinfonie A-Dur (WAB 106), 1881
7. Sinfonie E-Dur (WAB 107), 1883
8. Sinfonie c-Moll (WAB 108), 1887, 1890
9. Sinfonie d-Moll (unvullendet; de in‘ Entstahn begreepen Autograph-Partitur vun den 4. Satz van 1895/96 is nich to Enn‘ instrumenteert un in Deelen verschullen, WAB 109), 1887–1896

Vokalmusik

Geistlich:

Messe C-Dur (Windhaager Messe) för Alt, twee Hörns un Örgel (WAB 25), 1842
Messe (ahn Kyrie un Gloria) för den Grööndönnerdag (WAB 9), 1844
Missa solemnis B-Dur (WAB 29), 1854
Messe d-Moll = Messe Nr. 1 (WAB 26), 1864
Messe e-Moll för achtstimmigen Chor un Bläser = Messe Nr. 2 (WAB 27), 1866
Messe f-Moll = Messe Nr. 3 (WAB 28), 1868
Requiem d-Moll (WAB 39), 1848/49
Psalm 22 (WAB 34), u. 1852
Psalm 114 (WAB 36), 1852
Psalm 146 (WAB 37), 1858
Psalm 112 (WAB 35), 1863
Psalm 150 (WAB 38), 1892
Magnificat (WAB 24), 1852
Festkantate (WAB 16), 1855
Te Deum (WAB 45), 1881, 1884
4 Graduale (1869):
- Christus factus est
- Locus iste
- Os justi meditabitur sapientiam
- Virga Jesse floruit
tallriek Motetten, dorünner:
- Ave Maria
- Ecce sacerdos magnus
- Tota pulchra es Maria
- Vexilla regis prodeunt

Weltlich:

Germanenzug för Männerchor un Bläser (WAB 70), 1864
Helgoland för Männerchor un Orchester (WAB 71), 1893
wiedere (vörrangig Männer-) Chorstücken as ok eenig Klaveeleeder

Kamermusik

Striekquartett c-Moll (WAB 111), 1862
Rondo c-Moll för Striekquartett, 1862
Abendklänge för Vigelien un Klaveer (WAB 110), 1866
Striekquintett F-Dur (WAB 112), 1879
Intermezzo d-Moll för Striekquintett (WAB 113), 1879

Sonstiges

körtere Örgelwarken (to’n Bispeel Perger Präludium C-Dur, Präludium un Fuge c-Moll)
Klaveerstücken (to’n Bispeel Lancer-Quadrille, Erinnerung)
Aequale för 3 Basuuns

Literatur

(alphabetisch)

Max Auer: Anton Bruckner - Mystiker und Musikant. Heyne, München 1982 ISBN 3-453-55095-1
Ernst Decsey: Anton Bruckner – Versuch eines Lebens. 1920
Wolfgang Doebel: Bruckners Symphonien in Bearbeitungen. Die Konzepte der Bruckner-Schüler und ihre Rezeption bis zu Robert Haas, Tutzing 2001
Erwin Doernberg: Anton Bruckner – Leben und Werk. Langen Müller Verlag GmbH München, Wien 1963. Übersetzung aus dem Englischen. Titel der Originalausgabe: The Life and Symphonies of Anton Bruckner. London 1960. – Über das mit besonderer Objektivität gezeichnete Lebensbild hinaus gibt diese Biographie eine eingehende Besprechung der 9 Symphonien
Constantin Floros: Anton Bruckner • Persönlichkeit und Werk. Europäische Verlagsanstalt, Hamburg 2004, ISBN 3-434-50566-0
Wolfgang Grandjean: Metrik und Form bei Bruckner. Zahlen in den Symphonien von Anton Bruckner, Tutzing 2001.
Karl Grebe: Anton Bruckner. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg, 1972 – Nüchterne biografische Skizze mit Analyse der brucknerschen Sinfonieform
Peter Gülke: Brahms-Bruckner. Zwei Studien, Kassel/Basel 1989.
Mathias Hansen: Anton Bruckner. Reclam, Leipzig 1987, ISBN 3-379-00116-3 – Biografische Skizze mit Einführung in alle Sinfonien Bruckners; bietet eine hoch interessante, eigenständige Analyse von Bruckners Kompositionsverfahren
Andrea Harrandt (Hrsg.): Anton Bruckner, Briefe 1852–1886, Wien 1998, BrGA Bd. XXIV/1
Andrea Harrandt (Hrsg.): Anton Bruckner, Briefe 1887–1896, Wien 2002. BrGA Bd. XXIV/2
Ernst Herhaus, Phänomen Bruckner, Büchse der Pandora, Wetzlar 1995 ISBN 3-88178-110-2
Hans-Joachim Hinrichsen (Hrsg.): Bruckner Handbuch, Stuttgart 2010 ISBN 978-3-476-02262-2
Friedrich Klose: Meine Lehrjahre bei Bruckner. Erinnerungen und Betrachtungen. Regensburg 1927 – Bruckner aus der Sicht einer seiner Schüler
Dr. Ernst Kurth: Bruckner. Berlin, Max Hesses Verlag, 1925. 2 Bde. mit ca. 1300 Seiten. – Seltene Monographie!
Josef Laßl: Das kleine Bruckner-Buch. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg, 1980
Elisabeth Maier: Anton Bruckner: Stationen eines Lebens. Landesverlag Ehrenwirth, Linz München, 1996. Enthält eine ausführliche Auflistung von Bruckner-Gedenkstätten hauptsächlich in Österreich
Elisabeth Maier (Hrsg.): Verborgene Persönlichkeit. Anton Bruckner in seinen privaten Aufzeichnungen (2 Bd.), Anton Bruckner, Dokumente und Studien 11, Wien 2001.
Musik-Konzepte Heft 120/121/122. Bruckners Neunte im Fegefeuer der Rezeption. Hrsg. von Heinz-Klaus Metzger und Rainer Riehn; konzipiert und zusammengestellt von Benjamin-Gunnar Cohrs, Edition Text & Kritik, München 2003, ISBN 3-88377-738-2 (Darin: ausführliche Bibliographie)
Werner Notter: Schematismus und Evolution in der Sinfonik Anton Bruckners. (Dissertation) Musikverlag Katzbichler, München/Salzburg 1983, ISBN 3-87397-084-8
Leopold Nowak: Anton Bruckner – Musik und Leben. 3. Auflage, Rudolf Trauner Verlag, Linz 1995, ISBN 3-85320-666-2 – Reich bebildertes Standardwerk
Hansjürgen Schaefer: Anton Bruckner: Ein Führer durch Leben und Werk. Henschel, Berlin 1996
Franz Scheder: Anton Bruckner Chronologie 2 Bde. (Tutzing 1996)
Ernst Schwanzara (Hrsg.): Anton Bruckner. Vorlesungen über Harmonielehre und Kontrapunkt an der Universität Wien. Österreichischer Bundesverlag, Wien 1950
Renate Ulm (Hrsg.): Die Symphonien Bruckners: Entstehung, Deutung, Wirkung. dtv, München 1998, ISBN 3-423-30702-1
Manfred Wagner: Bruckner. Schott, Mainz 1983, ISBN 3-442-33027-0 – Materialreiches biografisches Werk, angenehm nüchtern und weit entfernt von Heiligengeschichtsschreibung, mit vielen Briefzitaten
Richard Wetz: Anton Bruckner. Sein Leben und Schaffen. Reclam, 1922 – Frühe Monografie, verfasst von einem unter Bruckners Einfluss stehenden Komponisten
Gertrude Quast-Benesch: Anton Bruckner in München. Tutzing 2006. ISBN 978-3-7952-1194-3

Weblenken

Anton Bruckner. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Biografien, Warkbeschrieven

Kapitel über Anton Bruckner in dat Musik-Kolleg vun aeiou (Nahkieksel)
Tribut an Anton Bruckner
Vörstellen vun de Messe d-Moll
Augustiner-Chorherrenstift St. Florian ünner Historisches

Diskografien, Warkverteken

Sellschoppen

Notenutgaven

wiedere Literatur to Bruckner