Sardies

Talen, variëteiten en dialekten op Sardinië

t Sardies of Sardinies (Limba sarda) is n taal die allinnig op t Italiaanse eilaand Sardinië espreuken wörden. Zo'n tachetig persent van de eilaandbewoeners praoten Sardies, dit kömp neer op zo'n 1,3 miljoen meensen. Ze bin meestentieds tweetalig Italiaans/Sardies.

Kenmarken

In tegenstelling tot t Italiaans en aandere Romaanse talen hef t Sardies nog veule fonetiese en grammatikale elementen van t Latien overehuilen. Over t algemeen wörden t ezien as de meest behouwende van alle Romaanse talen, allewel uut staoties onderzeuk dat pas nog edaon is, blik dat juust t Italiaans behouwener naor veuren kwam.

Zo onderscheidt t Sardies (of in elk geval de Logudorese variëteit) zien eigen van alle aandere Romaanse talen deurdat de "c" veur "i" en "e" niet in n sis-klank is veraanderd, mer nog altied as "k" uutespreuken wörden, zo as in t klassieke Latien.

Staotus

Deur n regionale wet van 1997 en n wet van de Italiaanse Republiek van 1999 wördden t Sardies offisieel mit t Italiaans geliekesteld, bieveurbeeld as bestuurs- en onderwiestaal. In t openbaore leven op Sardinië is t Italiaans nog altied naodrokkeliker anwezig.

Variëteiten en dialekten

t Sardies is in twee tot vuuf variëteiten of heufddialekten verdeeld:

• Logudoresies in n deel van t noorden van t eilaand. Dit is de meest behouwende variëteit van t Sardies.
• Nuoresies in t oosten van t eiland. Wörden oek as overgangsvariëteit of dialekt ezien. t Is liekewels meer an t Logudoresies as an t Kampidanesies verwaant en wörden somtieds oek tot Logudoresies erekend.
• Kampidanesies in de zudelike helfte van Sardinië. Disse variëteit is t meest deur t Italiaans beïnvleud en is de meest espreuken Sardiese variëteit.

Daornaost wörden der nog in t uterste noorden van Sardinië twee variëteiten espreuken, die iezelig nauw an t Korsikaans verwaant bin. Sommige zien t as n amparte taal die de overgang vormp van t Sardies naor t Korsikaans en sommige zien t as variëteiten van t Korsikaans. Dit bin ze:

• Galluresies in t noordoosten.
• Sassaresies in t uterste noordwesten.

Naost de bovenstaonde variëteiten wörden der in de noordwestelike stad Alghero oek nog n Katalaanse variëteit espreuken; t Algherees.

Grammatika

Biezunder opvallend an t Sardies is t bepaold lidwoord: aanders as aandere Romaanse talen gebruken ze niet t Latiense pronomen demonstrativum (t anwiezend veurnaamwoord): ille, illa, illum (Nedersaksies: die, dat, daor bie hum/heur/t) (bieveurbeeld Italiaans il/lo, la, Frans le, la, Spaans el, la), mer t pronomen determinativum (bepaolend veurnaamwoord): ipse, ipsa, ipsum (Nedersaksies: zelf, vanzelf; zelfs, allinnig (al); juust, krek) (Sardies su en sa). t Meervoud in t Sardies wörden evormp mit -s (zo as in de West-Romaanse talen): sa domo > sas domos, su cane > sos canes.

Uutgaonde verwiezingen

• https://web.archive.org/web/20050810232934/http://www.sardu.net/ Umvangrieke portaolwebstee over t Sardies, en ín t Sardies.
• https://web.archive.org/web/20121026012840/http://www.ditzionariu.org/ n Uutebreid beschrievend woordeboek in t Sardies, veurzien van vertalingen in Italiaans, Frans, Engels, Duuts en Spaans.

Bronnen / wellen: