Прејди на содржината

Слеана согласка

Од Википедија — слободната енциклопедија
Начини на творба
Препречни
Избувни
Слеани
Струјни
Шушкави
Гласници
Носни
Едноударни
Приближни
Течни
Самогласка
Полусамогласка
Странични
Трепетни
Механизам
Белодробни
Исфрлени
Уфрлени
Чрапави
 
Алитерација
Асонанца
Поврзано: Место на творба
Оваа страница содржи фонетски информации изразени со МФА, кои може да не се прикажат исправно кај некои прелистувачи. [Помош]
уреди

Слеана согласка (африката)[1] е согласка што почнува како избувна (најчесто венечна, како што е [t] или [d]), но испустот ѝ е струен (како [s] или [z], а понекогаш и струјна трепетна согласка) наместо да продолжи непосредно во следната самогласка. Затоа овие согласки се нарекуваат и преградно-теснински.[2]

Слеани согласки во македонскиот се ц ([ts]), ѕ ([dz]), ч ([tʃ]) и џ ([dʒ]).[3] Истите се типични и во други европски јазици како англиското „ch“ и „j“ ([tʃ] и [dʒ], германското и италијанското z [ts] and италијанското z [dz]. Овие гласови се прилично чести и во светските јазици во целина, како и други слеани согласки со слична звучност, како што се оние во полскиот и кинескиот. Меѓутоа, со исклучок на [dʒ], звучните слеани согласки се релативно ретки. На неколку други места на творба, истите воопшто не се присутни во ниеден јазик.

Многу поретки се усненозабните слеани согласки како [p͡f] во германскиот и изи, или венечните слеани согласки како што се [k͡x] во цвана (се пишува kg) или горноалеманските дијалекти на швајцарскиот германски. Во светски рамки, само малку јазици имаат слеани согласки во овие положби, иако ним соодветните избувни согласки [p], [k] се практично сеприсутни. Исто така поретки се венечните слеани согласки каде струјната творба е странична. Таков се гласот [tɬ] застапен во ацтечкиот и тотоначките јазици. Многу Атабаскански јазици (како чипевјанскиот и навахо) имаат низа преднојазични слеани согласки што може да бидат неприздивни, приздивни или исфрлени, покрај другите можности - меѓузабни/забни, венечни, задновенечни, или странични, т.е. [t̪͡θ], [t̪͡θʰ], [t̪͡θʼ], [ts], [tsʰ], [tsʼ], [tʃ], [tʃʰ], [tʃʼ], [tɬ], [tɬʰ] и [tɬʼ].

Список на слеани согласки

[уреди | уреди извор]

Во случај на преднојазична, симболите ‹t, d› се користат за избувниот дел на слеаната согласка, без оглед на местото на творба. На пример, честопати се среќава [t͡ʂ] за гласот [ʈ͡ʂ]. Сврзните црти се изземени од табелите поради читливост. Сите симболи се од Меѓународната фонетска азбука (МФА).

Шушкави слеани согласки

[уреди | уреди извор]
Глас (безвучни) МФА Јазици Глас (звучни) МФА Јазици
безвучна венечна слеана согласка [ts] македонско и српскохрватско ц/c
италијански, германски z
унгарски, полски c
јапонски つ/ツ [tsu͍]
паштунски, кички
звучна венечна слеана согласка [dz] македонско ѕ
италијанско z
унгарско, полско dz
јапонско (извесни дијалекти)
безвучна задновенечна слеана согласка [t̠ʃ] македонско и српскохрватско ч
англиски, кичко ch
италијанско ci, ce
германско tsch
унгарско cs
шпанско ch
звучна задновенечна слеана согласка [d̠ʒ] македонско и српскохрватско џ/dž, англиско j, „меко g“
италијанско gi, ge
германско dsch
унгарско dzs
безвучна венечно-преднонепчена слеана согласка [t̠ɕ] полско ć
српскохрватско ћ/ć
јапонско ち/チ [tɕi]
мандаринско j
тајландско จ
звучна венечно-преднонепчена слеана согласка [d̠ʑ] полско dź
српскохрватско ђ/đ
јапонско じ/ジ, ぢ/ヂ [dʑi]
безвучна свиена слеана согласка [ʈʂ] полско cz
словачко č
мандаринско zh
звучна свиена слеана согласка [ɖʐ] полско dż
словачко dž

Некои северозападни кавкаски јазици како апхаскиот противположно ги разликуваат сите осум.

Кога еден јазик има само една слеана согласка, таа најчесто е шушкава; ова е случај кај извесни арапски дијалекти ([d̠ʒ]), највеќето дијалекти на шпанскиот ([t̠ʃ]) и тајландскиот ([t̠ɕ]).

Нешушкави слеани согласки

[уреди | уреди извор]
Глас (безвучни) МФА Јазици Глас (звучни) МФА Јазици
безвучна двоуснена слеана согласка [pɸ] Присутна алофонски во таошкиот дијалект на тиванскиот звучна двоуснена слеана согласка [bβ]
безбучна двоуснено-усненозабна слеана согласка [pf] германски, теге збучна двоуснено-усненозабна слеана согласка [bv]
безвучна усненозабна слеана согласка [p̪f] шинкунски цонга звучна усненозабна слеана согласка [b̪v] шинкунски цонга
безвучна забна слеана согласка [t̪θ] луо, чипевјански, цун, некои варијанти на венецискиот и други северноиталијански дијкалекти звучна dental слеана согласка [d̪ð] чипевјански
безвучна свиена нешушкава слеана согласка [tɻ̝̊] мапучки, малгашки звучна свиена нешушкава слеана согласка [dɻ̝] малгашки
безвучна преднонепчена слеана согласка [cç] сколтсколапонски, унгарски звучна преднонепчена слеана согласка [ɟʝ] сколтсколапонски, унгарски, извесни шпански дијалекти). Во ниеден јазик не е е во противположба на звучната преднонепчена избувна согласка [ɟ]
безвучна заднонепчена слеана согласка [kx] цвана, горноалемански германски звучна заднонепчена слеана согласка [ɡɣ]
безвучна ресична слеана согласка [qχ] не персе, волофски, батски, кабардински, аварски, цески, клингонски звучна uvular слеана согласка [ɢʁ]
безвучна надгласилна слеана согласка [ʡʜ] хајда. Во ниеден јазик не е е во противположба на надгласилната избувна согласка [ʡ]

Странични слеани согласки

[уреди | уреди извор]
Глас МФА Јазици
безвучна венечна странична слеана согласка [tɬ] ацтечки, навахо, цвана, etc.
звучна венечна странична слеана согласка [dɮ] гвичински, сандаве. Во ниеден јазик не е е во противположба на звучната венечна странична струјна согласка [ɮ].
безвучна преднонепчена странична слеана согласка [cʎ̥˔] исто така [c]; како исфрлена [cʎ̥˔ʼ]/[cʼ] во дахало; како [tʎ̥˔]/[t] во хаѕа.
звучна преднонепчена странична слеана согласка [ɟʎ˔]
безвучна заднонепчена странична слеана согласка [kʟ̝̊] исто така и [k]; како предзаднонепчена во арчинскиот и како исфрлени [kʟ̝̊ʼ]/[kʼ] во зулу, постојат и во лагху.
звучна заднонепчена странична слеана согласка [ɡʟ̝] лагху.

Трепетни слеани согласки

[уреди | уреди извор]
Глас МФА Јазици
звучна предназализирана трепетна двоуснена слеана согласка [mbʙ] келе и авава
безвучна забна двоуснена трепетна слеана согласка [t̪ʙ̥] вариски
звучна предназализирана трепетна венечна слеана согласка [ndr] фиџиски и авава
безвучна венечна трепетна слеана согласка [tʳ] нгкот
звучна венечна трепетна слеана согласка [dʳ] нијаски

Поврзано

[уреди | уреди извор]
  1. „африката“ — Лексикон на македонскиот јазик
  2. Кепески, Круме (1990). Граматика на македонскиот литературен јазик (X. изд.). Скопје: Просветно Дело. стр. 65.
  3. Граматика на македонскиот јазик, стр. 102, Стојка Бојковска, Просветло Дело, Скопје 2008
  1. Hoijer, Harry; & Opler, Morris E. (1938). Chiricahua and Mescalero Apache texts. The University of Chicago publications in anthropology; Linguistic series. Chicago: University of Chicago Press.
  2. Howell Peter; & Rosen, Stuart. (1983). Production and perception of rise time in the voiceless affricate/fricative distinction. The Journal of the Acoustical Society of America, 73 (3), 976–984.
  3. Johnson, Keith. (2003). Acoustic & auditory phonetics (2nd ed.). Malden, MA: Blackwell Publishing.
  4. Maddieson, Ian. (1984). Patterns of sounds. Cambridge University Press. ISBN 0-521-26536-3
  5. McDonough, Joyce; & Ladefoged, Peter. (1993). Navajo stops. UCLA Working Papers in Phonetics, 84, 151-164.
  6. Mitani, Shigeki; Kitama, Toshihiro; & Sato, Yu. (2006). Voiceless affricate/fricative distinction by frication duration and amplitude rise slope. The Journal of the Acoustical Society of America, 120 (3), 1600-1607.


Табела на белодробни согласки по МФА аудио
По место → Уснени Преднојазични Среднојазични Заднојазични Гласилни
↓ По начин Дво​уснени Уснено-​забни Заб​ни Венеч​ни Задно-​венеч. Свие​ни Предно-​непчени Задно​непчени Ресич​ни Голтни​чки Надгла​сил​ни Гласил​ни
Носни m ɱ n ɳ ɲ̥ ɲ ŋ̊ ŋ ɴ
Избувни p b t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ
Струјни ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ
Приближни ʋ ɹ ɻ j ɰ
Трепетни ʙ r ɽ͡r ʀ я *
Едноударни ⱱ̟ ɾ ɽ ɢ̆ ʡ̯
Стран. струј. ɬ ɮ ɭ˔̊ ʎ̥˔ ʎ˔ ʟ̝̊ ʟ̝
Стран. прибл. l ɭ ʎ ʟ
Стран. едноуд. ɺ ɺ̠ ʎ̯
Небелодробни согласки
Чкрапави ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ
ʘ̃ ʘ̃ˀ ʘ͡q ʘ͡qʼ
Уфрлени ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ
Исфрлени ʈʼ
θʼ ɬʼ χʼ
tsʼ tɬʼ cʎ̝̥ʼ tʃʼ ʈʂʼ kxʼ kʟ̝̊ʼ
Слеани согласки
p̪f b̪v ts dz ʈʂ ɖʐ
ɟʝ cʎ̥˔ ɟʎ˔ kʟ̝̊ ɡʟ̝
Сложени согласки
Незаградни ʍ w ɥ ɧ
Заградни k͡p ɡ͡b ŋ͡m
Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]
Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.
Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.
* Симболот го нема во МФА.