Henôka

I Henôka na Enôka dia patriarka ao amin' ny Baiboly, zanak' i Jareda (rain' i Matosalema sady rain' ny raiben' i Nôa). Izy no patriarka fahafito amin' ny taranak' i Seta. Araka ny Bokin' ny Genesisy dia niaina 365 taona i Henôka teto ambonin' ny tany nefa tsy maty fa nakarina velona tany an-danitra sahala amin' i Elia. Nifandray akaiky amin' Andriamanitra izy satria voalaza ho "niara-nandeha tamin' Andriamanitra". Amin' ny teny hebreo izy dia atao hoe חֲנוֹךְ / ḥănōkh; fa amin' ny teny grika dia Ἑνώχ / Henốkh.

Ny anaran' i Henôka

Azo soratana hoe Henôka na Enôka ny anaran' i Henôka amin' ny fanoratana malagasy. Amin' ny fiteny hebreo dia atao hoe חֲנוֹךְ / Hanokh io anarana io. Manoratra hoe Enoch ny Baiboly amin' ny fiteny latina (Volgata). Ahitana filazana olona mitovy amin' i Henôka atao hoe Idrisy (amin' ny fiteny arabo: إدريس / Idrîs) ny literatiora silamo ka izany no mahatonga ny mpandinika sasany hilaza fa i Idrisy sy i Henôka dia olona iray ihany.

I Henôka eo amin' ny fivavahana jiosy

Araka ny Tanakh

Ao amin' ny Tanakh (Baiboly hebreo) na ny Testamenta Taloha dia voalaza fa niakatra velona tany an-danitra i Henôka. Voasoratra ao amin' ny Bokin' ny Genesisy fa niara-nandeha tamin' Andriamanitra i Henôka (Gen. 5.21-24). Ny Genesisy dia milaza an' i Henôka ho ilay fahafito amin' ireo Patriarka fito niaina talohan' ny Safodrano. Mitantara ny Genesisy fa ireo Patriarka talohan' ny Safodrano ireo dia samy niaina taonjato maro. Ny toko faha-5 ao amin' ny Genesisy dia manolotra tetiaran' olona folo (hatramin' i Adama ka hatramin' i Nôa), izay milaza ny taona niterahan' ny tsirairay ny mpandimby azy, sady manome koa ny taona nahafatesan' izy ireo. Maro ny mihevitra fa i Henôka irery ihany no niavaka satria tsy nahita fahafatesana, sahala amin' ny voalaza ao amin' ny Epistilin' ny Hebreo (Heb. 11.5). Ankoatr' izany, ao amin' ny Genesisy (Gen. 5.22-29) dia misy filazana fa niaina 365 taona i Henôka. Fohy izany andro niainanay izany raha ampitahaina amin' ny an' ireo Patriarka hafa, izay niaina mihoatra ny 700 avy. Ao amin' ny Genesisy (Gen. 5.24) dia voalaza fa "tsy hita izy, fa nentin' Andriamanitra".

Araka ny boky deoterôkanonika kristiana

Ao amin' ny Baiboly jiosy amin' ny fiteny grika atao hoe Septoaginta na Septanta no ahitana ny boky sokajina hoe deoterôkanônika. Ny mpandika teny tamin' ny taonjato faha-3 tal. J.K., mba handikany ilay fehezanteny hoe "nentin' Andriamanitra", dia nampiasa ny matoanteny hoe μετατίθημι / metatithêmi izay midika hoe "mamindra avy amin' ny toerana iray ho amin' ny toerana hafa".

Ny Bokin' i Siràka na Ekleziastika (Sir. 44.16) dia milaza hoe:

"i Henoka dia nankasitrahan' Andriamanitra ka nafindra any am-paradisa mba haneho fibebahana ho an' ny firenena". (Ny Baiboly Masina).

Na:

"Sitraky ny Tompo i Henôka ka nafindrany eo akaikiny; fakan-tahaka izy ho an' ny fibebahan' ireo taranaka mifandimby" (Ny Baiboly Masina).

Ny teny grika nampiasaina, izay nogasina hoe paradisa, dia ny hoe παράδεισος / paradeisos izay avy amin' ny teny persiana tranainy (paridayda) midika hoe "zaridaina" na "saha mifefy", ary nampiasain' ny Septoajinta hanoritsoritana ny saha Edena. Taty aoriana anefa dia nanjary nitovy hevitra amin' ny hoe Lanitra ilay teny, sahala amin' ny hita eto.

Araka ny boky pseodepigrafa

Araka ny boky amin' ny anaran' i Henôka

Misy boky telo izay lazaina fa nosoratan' i Henôka, dia ny Boky voalohan' i Henôka sy ny Boky faharoan' i Henôka ary ny Boky fahatelon' i Henôka.

Ny Boky fahatelon' i Henôka (na Henôka hebreo), izay boky apôkrifa ho an' ny finoana sy ny fiangonana rehetra, dia miresaka ny nampakaran' Andriamanitra an' i Henôka any an-danitra ary ny fanendrena azy ho mpiambina ny haren' ny lanitra rehetra sady ho lehiben' ny arikanjely. Nanambaràna ny tsiambaratelo sy ny zava-miafina rehetra izy. Ao amin' io boky io dia izy no Metatrôna (arkanjely), dia ilay anjely mpampita ny Tenin' Andriamanitra.

Araka ny Bokin' ny Olona Goavambe

Miresaka ny amin' i Henôka koa ny Bokin' ny Olona Goavambe, izay boky apôkrifa jiosy, asa soratra tamin' ny taonjato faha-3 tal. J.K. sady mitovitovy amin' ny Bokin' i Henôka. Hita niaraka amin' ny asasoratra maro hafa tao Komrano izany boky izany.

Araka ny lovatsofina na asasoratra hafa

Ao amin' ny asasoratry ny raby (asasoratra atao hoe Kabàla) sy ny asasoratry ny mistika jiosy dia voalaza fa nampita ny fanambaràn' Andriamanitra ny zava-miafina tamin' i Mosesy i Henôka.

Ny Targum Jonathan Genesis dia milaza fa nanao asa fanompoana teo anatrehan' Andriamanitra i Henôka ary natsahatra tamin' izany asany izany izy dia nampakarina any amin' ny habakabaka ka ao izy dia atao hoe Metatrôna ilay mpanoratra lehibe. Ao amin' ny fivoasany ny Boky dimin' i Mosesy dia nanoratra i Menachem fa nalain' ny Tompo i Henôka mba hampitoeriny eo anatrehan' ny Sezafiandrianan' ny Mpanjaka, eo anatrehan' ireo kodiaran' ny kalesiny, mba hanatanteraka ny anjara asa nampanaovin' ilay Avo Indrindra azy. Nentina tany an-danitra izy tanatin' ny kalesy notarihin-tsoavaly afo ary ny fidirany tany dia natrehin' Andriamanitra sy ny zavamananaina masina sy ny serafima sy ny ôfanima sy ny kerobima ary ny kodiaran' ny kalesy.

I Henôka eo amin' ny fivavahana kristiana

Eken' ny Fiangonana kristiana rehetra izay voalaza momba an' i Henôka ao amin' ny Genesisy sy ny voalaza mazava ao amin' ny Testamenta Vaovao momba an' i Henôka ary izay resahina ao amin' ny Bokin' ny Ekleziastika dia toraka izany koa ho an' ny Katôlika sy ny Ôrtôdôksa.

Araka ny Apôstôly sy ny Kristiana tany aloha

I Henôka araka ny Apôstôly

Ny Testamenta Vaovao dia ahitana toerana roa iresahana an' i Henôka, dia ny ao amin' ny Evanjelin' i Lioka (Lio. 3.37) sy ny ao amin' ny Epistilin' ny Hebreo (Heb. 11.5) ary ny ao amin' ny Epistilin' i Joda (1.14-15). Ny Epistilin' i Joda dia miresaka ny amin' i Henôka izay misy itoviany amin' izay voalaza ao amin' ny Bokin' i Henôka.

I Henôka araka ny Kristiana mpanoratra tany alohabe

Milaza ny Rain' ny Fiangonana toa an' i Ôrigenesy, sy i Aogostino ary ny mpanoratra hafa dia miresaka an' i Henôka sy ny Bokin' i Henôka fa tsy manampahefana io boky io.

Nindrana hevitra avy amin' ny Bokin' i Henôka i Jostinôsy sy i Atenagôrasy sy i Ireneo sy i Klemento avy any Aleksandria sy i Laktantio ary ny hafa koa fa niray ara-nofo tamin' ny zanakavavin' ny olombelona ny anjely ka niteraka taminy ("ny olona goavana tamin' ny andro taloha"). Miresaka matetika an' io boky io amim-piderana i Tertoliano ary hoatry ny mandresy lahatra ny mpamaky azy amin' ny filazana fa notehirizin' i Nôa nandritra ny Safodrano ilay boky.

Ny Rain' ny Fiangonana sasany, sahala amin' i Joany avy any Damaskôsy, dia mihevitra an' i Henôka ho iray amin' ny Olon-kendry telo ao amin' ny Apôkalipsin' i Joany noho ny filazana fa tsy maty izy araka ny Genesisy 5.24.

Araka ny fiangonana kristiana aty aoriana

Ny fiangonana katôlika sy ôrtôdôksa ary prôtestanta

Tsy manao an' i Henôka ho olo-masina ny lovantsofin' ny Katôlika Rômana. Ankalazaina amin' ny 26 Jolay anefa izy ao amin' ny Fiangonana Apôstôlika Armeniana.

Hajaina i Henôka ao amin' ny Fiangonana Ôrtôdôksa Etiôpiana, ary ny lahatsoratra ao amin' ny Bokin' ny Jobily momba an' i Henôka sy ao ao amin' ny Boky voalohan' i Henôka dia boky faha-13 sy faha-14 ao amin' ny Kanônan' ny Testamenta Taloha teoahedo. Tsy manao an' ireo boky ireo ho kanônika ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana (Katôlika sy Ôrtôdôksa grika ary Prôtestanta).

Araka ny Olomasin' ny Andro Farany

Ho an' ny Olomasin' ny Andro Farany dia i Henôka no nanorina ny tanànan' i Ziôna (na Siôna), araka ny bokin' izy ireo atao hoe Bokin' i Mosesy (jereo Bokin' i Môrmôna). Tsy iza izany Ziôna izany fa ilay nampakarina tany an-danitra noho ny fahamarinan' ireo izay nonina ao.