ອັກສອນຂະເໝນ
ອັກສອນຂະເໝນ (ຂະແມ: អក្សរខ្មែរ)[1] ແມ່ນອັກສອນສະຫລະປະກອບທີ່ໃຊ້ຂຽນພາສາຂະເໝນ (ພາສາທາງການຂອງປະເທດກຳປູເຈຍ) ຍັງຖືກໃຊ້ໃນການຂຽນພາສາປາລີໃນການສວດມົນທາງພຸດທະສາສະໜາຂອງປະເທດກຳປູເຈຍແລະປະເທດໄທ
ອັກສອນຂະເໝນຖືກດັດແປງມາຈາກອັກສອນປາລາວາ ເຊິ່ງໃນທີ່ສຸດກໍ່ໄດ້ລົງມາຈາກຕົວອັກສອນທະມິນ ພາໝີ[2] ເຊິ່ງຖືກນຳໃຊ້ໃນພາກໃຕ້ຂອງອິນເດຍແລະອາຊີຕາເວັນອອກສ່ຽງໃຕ້ໃນສະຕະວັດທີ 5 ແລະ 6[3] ຖືກພົບຈາລຶກທີ່ເກົ່າທີ່ສຸດໃນຂະເໝນທີ່ອັງໂກໂບເຣັຍໃນເຂດຕາແກ້ວ ທາງໃຕ້ຂອງພະນົມເປັນແລະຕັ້ງແຕ່ປີ 611[4] ອັກສອນຂະເໝນສະໄໝໃໝ່ແຕກຕ່າງກັນໄປຈາກຮູບແບບເກົ່າໆ ທີ່ເຫັນຢູ່ໃນແຜ່ນຈາລຶກຂອງຊາກຫັກພັງຂອງອັງໂກ ຕົວອັກສອນພາສາໄທແລະພາສາລາວແມ່ນລູກຫລານຂອງຮູບແບບເກົ່າຂອງອັກສອນລາວ
ພະຍັນຊະນະ
[ດັດແກ້]| ຕົວອັກສອນຂະເໝນ | ຕົວອັກສອນເຊິງ | ປຽບທຽບອັກສອນລາວ | ||
|---|---|---|---|---|
| ອັກສອນລາວ | ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ | ທຽບພະຍັນຊະນະລາວ | ||
| ក | ្ក | ກ | ກໍ | ກ |
| ខ | ្ខ | ຂ | ຄໍ | ຂ ຄ |
| គ | ្គ | ຄ | ໂກ | ກ |
| ឃ | ្ឃ | 
|
ໂຄ | ຂ ຄ |
| ង | ្ង | ງ | ໂງ | ງ |
| ច | ្ច | ຈ | ຈໍ | ຈ |
| ឆ | ្ឆ | 
|
— | — |
| ជ | ្ជ | ຊ | ໂຈ | ຈ |
| ឈ | ្ឈ | 
|
— | — |
| ញ | ្ញ | ຍ / 
|
ໂຍ | ຍ ຢ |
| ដ | ្ដ | ດ / 
|
ດໍ | ດ |
| ឋ | ្ឋ | 
|
ທໍ | ຖ ທ |
| ឌ | ្ឌ | 
|
ໂດ | ດ |
| ឍ | ្ឍ | 
|
ໂທ | ຖ ທ |
| ណ | ្ណ | 
|
ນໍ | ນ |
| ត | ្ត | ຕ | ຕໍ | ຕ |
| ថ | ្ថ | ຖ | ທໍ | ຖ ທ |
| ទ | ្ទ | ທ | ໂຕ | ຕ |
| ធ | ្ធ | 
|
ໂທ | ຖ ທ |
| ន | ្ន | ນ | ໂນ | ນ |
| ប | ្ប | ບ, ປ | ບໍ | ບ |
| ផ | ្ផ | ຜ | ພໍ | ພ ຜ |
| ព | ្ព | ພ | ໂປ | ປ |
| ភ | ្ភ | 
|
ໂພ | ພ |
| ម | ្ម | ມ | ໂມ | ມ |
| យ | ្យ | ຢ | ໂຢ | ຍ, ຢ |
| រ | ្រ | ຣ | ໂຣ | ຣ |
| ល | ្ល | ລ | ໂລ | ລ |
| វ | ្វ | ວ | ໂວ | ວ |
| ឝ | ្ឝ | ປັດຈຸບັນຖືກເລີກໃຊ້ແລ້ວ ໃນອະດີດໃຊ້ສຳຫຼັບເພດານປາກສຳຫຼັບການທັບສັບພາສາບາລີສັນສະກິດທໍ່ນັ້ນ[5] | ||
| ឞ | ្ឞ | ປັດຈຸບັນຖືກເລີກໃຊ້ແລ້ວ ໃນອະດີດໃຊ້ສຳຫຼັບເພດານປາກສຳຫຼັບການທັບສັບພາສາບາລີສັນສະກິດທໍ່ນັ້ນ[5] | ||
| ស | ្ស | ສ | ຊໍ | ຊ ສ |
| ហ | ្ហ | ຫ | ຮໍ | ຫ ຮ |
| ឡ | — | 
|
ລໍ | ລ |
| អ | ្អ | ອ | ອໍ | ອ |
ພະຍັນຊະນະເສີມ
[ດັດແກ້]ລະບົບການຂຽນພາສາຂະເໝນປະກອບດ້ວຍພະຍັນຊະນະເສີມ ໃຊ້ໃນຄຳຢືມບາງຄຳ ໂດຍສະເພາະຈາກພາສາຝະຫຼັ່ງແລະໄທ. ສິ່ງເຫຼົ່ານີ້ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນເປັນສຽງທີ່ບໍ່ໄດ້ເກີດຂື້ນໃນຄຳສັບພື້ນເມືອງ ຫຼືເຊິ່ງອັກສອນພື້ນເມືອງຖືກຈຳກັດໄວ້ທີ່ໜື່ງໃນສອງຊຸດສຽງສະຫຼະ ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນເປັນທະວິອັກສອນ ເກີດຈາກການຊ້ອນຕົວເຊີງໃຕ້ຕົວອັກສອນ ហ (ຫ ຮ) ດ້ວຍຕົວກຳກັບສຽງເພີ່ມເຕີມຫາກຈຳເປັນຕ້ອງປ່ຽນສະຫຼະໂດຍເປັນສະຫຼະ ໂອ ສຳຫຼັບຕົວອັກສອນ ປ ກໍ່ຕາມ ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍການວາງແຂ້ວໜູ ອອກສຽງມາກກວ່າຕົວອັກສອນ ប (ບ)
| ຕົວອັກສອນຂະເໝນເສີມ | ລັກສະໜະ | ຄ່າເຕັມ (ພ້ອມສຽງສະຫຼະ) | ຄ່າພະຍັນຊະນະ | ທຽບພະຍັນຊະນະລາວ | ໝາຍເຫດ | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| IPA | GD | UN[ຕ້ອງການອ້າງອີງ] | IPA | GD | UN[ຕ້ອງການອ້າງອີງ] | ||||
| ហ្គ | hâ + kô | [ɡɑː] | ga | gâ | [ɡ] | g | ກ | ຕັວຢ່າງ: ហ្គាស (ກາສ) ມາຈາກຄຳພາສາອັງກິດວ່າ Gas (ແກັດ) | |
| ហ្គ៊ | hâ + kô + treisap diacritic | [ɡɔː] | go | gô | [ɡ] | g | ກ | ຕັວຢ່າງ: ហ្គ៊ារ (ເກຍ) ໝາຍເຖິງ ສະຖານີລົດໄຟ | |
| ហ្ន | hâ + nô | [nɑː] | na | nâ | [n] | n | ໜ | ຕັວຢ່າງ: ហ្នាំង ຫຼື ហ្ន័ង (ໜັງ) ຫມາຍເຖິງ ໜັງຕະລຸງ ຫຼື ລະຄອນເງົາ (ຄຳຢືມມາຈາກພາສາໄທ: หนัง ແປວ່າ ໜັງ) | |
| ប៉ | bâ + diacritic | [pɑː] | pa | pâ | [p] | p | ປ | ຕັວຢ່າງ: ប៉ាក់ (ປັກ) ໝາຍເຖິງ ປັກ ប៉័ង (ປັງ) ໝາຍເຖິງ ເຂົ້າຈີ່ | |
| ហ្ម | hâ + mô | [mɑː] | ma | mâ | [m] | m | ໝ | ຕັວຢ່າງ: គ្រូហ្ម (ກຣູ ໝໍ) ໝາຍເຖິງ ໝໍ (ຄຳຢືມມາຈາກພາສາໄທ: หมอ ແປວ່າ ໝໍ) | |
| ហ្ល | hâ + lô | [lɑː] | la | lâ | [l] | l | ຫຼ | ຕັວຢ່າງ: ហ្លួង ມາຈາກຄຳພາສາລາວແລະໄທວ່າ ຫຼວງ ຫຼື หลวง | |
| ហ្វ | hâ + vô | [fɑː], [ʋɑː] | fa | fâ, vâ | [f], [ʋ] | f, v | ຝ ຟ ຫວ | ອອກສຽງເປັນ ហ្វង់ ໝາຍເຖິງ ຈະແຈ້ງ ແລະໃນຄຳວ່າ កាហ្វេ ໝາຍເຖິງ ກາເຟ | |
| ហ្វ៊ | hâ + vô + treisap diacritic | [fɔː], [ʋɔː] | fo | fô, vô | [f], [ʋ] | f, v | ຝ ຟ ຫວ | ຕັວຢ່າງ: ហ្វ៊ីល, ໝາຍເຖິງ ຮູບເງົາ ຟິມ | |
| ហ្ស | hâ + sâ | [ʒɑː], [zɑː] | ža, zo | žâ, zâ | [ʒ], [z] | ž, z | — | ຕັວຢ່າງ: ហ្សាស ໝາຍເຖິງ ແນວເພງແຈັດ | |
| ហ្ស៊ | hâ + sâ + treisap diacritic | [ʒɔː], [zɔː] | žo, zo | žô, zô | [ʒ], [z] | ž, z | — | ຕັວຢ່າງ: ហ្ស៊ីប ໝາຍເຖິງ ລົດຈີບ | |
ສະຫຼະ
[ດັດແກ້]ສະຫຼະໃນອັກສອນຂະແມມີສອງແບບແມ່ນຄື ສະຫຼະລອຍ (ស្រៈពេញតួ ສະຫຼະເປັນຕົວ) ແລະ ສະຫຼະຈົມ (ស្រៈនិស្ស័យ ສະຫຼະນິໄສ ຫຼື ស្រៈផ្សំ ສະຫຼະຜະສົມ) ສະຫຼະລອຍໃຊ້ໄດ້ຂຽນເມື່ອບໍ່ໄດ້ປະສົມ (ປຽບຂື້ນຕົ້ນດ້ວຍ ອ) ສ່ວນສະຫຼະຈົມໃຊ້ກັບພະຍັນຊະນະອື່ນ ພະຍັນຊະນະທີ່ບໍ່ມີສະຫຼະກຳກັບອອກສຽງຕາມເດີມຂອງພະຍັນຊະນະທີ່ດັວກ່າວໄວ້ດ້ານບົນ (ທຽບໄດ້ກັບ ອໍ) ສຽງສະຫຼະແຕກຕ່າງຈາກອັກສອນໄທແລະລາວ ແລະຂຶ້ນຢູ່ພະຍັນຊະນະເປັນອະໂຄສະ (ບໍ່ມີສຽງກ້ອງ) ຫຼືໂຄສະ (ມີສຽງກ້ອງ) ດ້ວຍ
ສະຫຼະລອຍ
[ດັດແກ້]ສະຫຼະລອຍແມ່ນສຽງສະຫຼະທີ່ບໍ່ອອກສຽງທີ່ພົ້ນເດັ່ນ (ຢ່າງເຊັ່ນ ໂດຍບໍ່ມີການຕິດກັບສັນຍາລັກພະຍັນຊະນະ) ໃນພາສາຂະເໝນຮຽກວ່າ ស្រៈពេញតួ (ສະຫຼະເປັນຕົວ) ເຊິ່ງໝາຍເຖີງ ສະຫຼະສມບູນ ຄຳເຫຼົ່ານີ້ໃຊ້ໃນບາງຄຳເພື່ອສະແດງໄດ້ເຖີງການລວມກັນຂອງສຽງສະຫຼະທີ່ມີການຢຸດສຽງຫຼືຂອງແຫຼວເຮີ່ມຕົ້ນ ສະຫຼະລອຍມີການໃຊ້ໃນຄຳຈຳນວນນ້ອຍເຊີ່ງສ່ວນຫຼາຍແມ່ນຕົ້ນ ກຳເນີດມາຈາກຕົ້ນກໍາເນີດຂອງຕົວຊີ້ວັດ ແລະດັງນັ້ນຈຶງມີຄວາມບໍ່ສອດຄ້ອງກັນໃນການໃຊ້ແລະການອອກສຽງ[1] ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ ສອງສາມຄຳທີ່ເກີດຂື້ນແມ່ນຖືກນຳໃຊ້ເລື້ອຍໆ ເຊີ່ງລວມເຖີວ ឥឡូវ [ʔəjləw] (ເອັຍໂລ) "ດຽວນີ້" ឪពុក [ʔəwpuk] (ອໍປຸກ) "ພໍ່" ឬ [rɨː] (ຣື) "ຫຼື" ឮ [lɨː] (ລື) "ໄດ້ຍິນ" ឲ្យ ຫຼື ឱ្យ [ʔaoj] (ອອຍ) "ໃຫ້, ປ່ອຍ" ឯង [ʔaeŋ] (ແອັງ) "ຕົວເອັງ, ຄົນດຽວ , ຂ້ອຍ, ເຈົ້າ" ឯណា [ʔaenaː] (ແອນາ) "ທີ່ໃສ".
| ສະຫຼະລອຍ | IPA | GD | UN | ສະຫຼະຈົມໃນພາສາລາວ | ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ |
|---|---|---|---|---|---|
| ឥ | [ʔə], [ʔɨ], [ʔəj] | e | ĕ | ອິ | ເອີຍ ເອະ ເອິ |
| ឦ | [ʔəj] | ei | ei | ອີ | ເອີຍ |
| ឧ | [ʔo], [ʔu], [ʔao] | o | ŏ, ŭ | ອຸ | ໂອະ ອຸ |
| ឨ | ປັດຈຸບັນຖືກເລີກໃຊ້ແລ້ວ (ທຽບທໍ່ກັບລຳດັບ ឧក)[6] | ||||
| ឩ | [ʔou], [ʔuː] | ou | not given | ອູ | ໂອ |
| ឪ | [ʔəw] | au | âu | ໂອວ | ໂອວ ອອວ |
| ឫ | [rɨ] | rue | rœ̆ | - | ຣຶ |
| ឬ | [rɨː] | rueu | rœ | - | ຣື |
| ឭ | [lɨ] | lue | lœ̆ | - | ລຶ |
| ឮ | [lɨː] | lueu | lœ | - | ລຶ |
| ឯ | [ʔae], [ʔɛː], [ʔeː] | ae | ê | ເອ | ແອ |
| ឰ | [ʔaj] | ai | ai | ໄອ | ໄອ |
| ឱ, ឲ | [ʔao] | ao | aô | ໂອ | ໂອ ເອົາ |
| ឳ | [ʔaw] | au | au | ເອົາ | ເອົາ |
ໃນສະຫຼະລອຍມີຊື່ຄ້າຍກັບສຽງສະຫຼະທີ່ຂຶ້ນກັບຄຳວ່າ ស្រៈ ໝາຍເຖີງ ສະຫຼະ ຕາມດ້ວຍສຽງຫລັກຂອງຕົວອັກສອນ (ການອອກສຽງຫຼືທຳອິດຂອງການອອກສຽງທີ່ຂຽນໄວ້ຂ້າງເທິງ) ຕາມດ້ວຍສຽງຢຸດສຽງເພິ່ມເຕິມຫຼັງຈາກສະຫຼະນັ້ນ ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ ອັກສອນ ឥ ຮຽກວ່າ ស្រះ ឥ [sraʔ ʔeʔ][7]
ສະຫຼະຈົມ
[ດັດແກ້]| ສະຫຼະຈົມ | ຕົວຢ່າງ | IPA[1] | GD | UN | ສະຫຼະຈົມໃນພາສາລາວ | ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a-series | o-series | a-series | o-series | a-series | o-series | ||||
| (none) | អ | [ɑː] | [ɔː] | a | o | â | ô | - | - |
| ា | អា | [aː] | [iːə][8] | a | ea | a | éa | xາ | ອາ, ເອຍ, ເອັຍ |
| ិ | អិ | [ə], [e] | [ɨ], [i] | e | i | ĕ | ĭ | xິ | ເອະ, ອິ |
| ី | អី | [əj] | [iː] | ei | i | ei | i | xີ | ເອີຍ, ອີ |
| ឹ | អឹ | [ə] | [ɨ] | oe | ue | œ̆ | xຶ | ເອິ, ອຶ | |
| ឺ | អឺ | [əɨ] | [ɨː] | eu | ueu | œ | xື | ເອີ, ອື | |
| ុ | អុ | [o] | [u] | o | u | ŏ | ŭ | xຸ | ໂອະ, ອຸ |
| ូ | អូ | [ou] | [uː] | ou | u | o | u | xູ | ໂອ, ອູ |
| ួ | អួ | [uə] | uo | uŏ | xົວ | ອົວ | |||
| ើ | អើ | [aə] | [əː] | aeu | eu | aeu | eu | ເxີ | ເອີ |
| ឿ | អឿ | [ɨə] | oea | œă | ເxືອ | ເອືອ | |||
| ៀ | អៀ | [iə] | ie | iĕ | ເxັຍ, ເxຍ | ເອັຍ, ເອຍ | |||
| េ | អេ | [ei] | [eː] | e | é | ເx | ເອ | ||
| ែ | អែ | [ae] | [ɛː] | ae | eae | ê | ແx | ແອ | |
| ៃ | អៃ | [aj] | [ɨj] | ai | ey | ai | ey | ໄx, ໃx | ໄອ |
| ោ | អោ | [ao] | [oː] | ao | ou | aô | oŭ | ໂx | ໂອ, ອໍ, ອາວ |
| ៅ | អៅ | [aw] | [ɨw] | au | ov | au | ŏu | ເxາ | ເອົາ, ເອຶວ , ອຶວ |
ເຄີ່ງໝາຍການກຳກັບອອກສຽງ
[ດັດແກ້]| ອັກສອນ | IPA | GD | UN | ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a-series | o-series | a-series | o-series | a-series | o-series | ||
| អុំ | [om] | [um] | om | um | om | ŭm | ໂອມ, ອົມ |
| អំ | [ɑm] | [um] | am | um | âm | um | ອອມ |
| អាំ | [am] | [ŏəm] | am | oam | ăm | ŏâm | ອຳ |
| អះ | [aʰ] | [ĕəʰ] | ah | eah | ăh | eăh | ອະ |
| អិះ | [eʰ] | [iʰ] | eh | is | ĕh | ĭh | ເອະ |
| អុះ | [oʰ] | [uʰ] | oh | uh | ŏh | ŭh | ໂອະ |
| អេះ | [eʰ] | [iʰ] | eh | éh | ເອະ | ||
| អោះ | [ɑʰ] | [ŭəʰ] | aoh | uoh | aôh | ŏăh | ເອາະ |
ຕົວເລກ
[ດັດແກ້]| ເລກພາສາຂະແມ | ០ | ១ | ២ | ៣ | ៤ | ៥ | ៦ | ៧ | ៨ | ៩ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ເລກອາລັບ | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| ເລກພາສາລາວ | ໐ | ໑ | ໒ | ໓ | ໔ | ໕ | ໖ | ໗ | ໘ | ໙ |
| ພາສາຂະແມ (ພ້ອມຄຳອ່ານພາສາລາວ) | សូន្យ (ຊູນ) | មួយ (ມວຍ) | ពីរ (ປີ) | បី (ເບີຍ) | បួន (ບວນ) | ប្រាំ (ປຳ) | ប្រាំមួយ (ປຳມວຍ) | ប្រាំពីរ (ປຳປີ) | ប្រាំបី (ປຳເບັຍ) | ប្រាំបួន (ປຳບວນ) |
| ຄຳແປ | ສູນ | ນືງ | ສອງ | ສາມ | ສີ່ | ຫ້າ | ຫົກ | ເຈັດ | ແປດ | ເກົ້າ |
ໃນເລກ 30 40 50 60 70 80 ແລະ 90 ມາຈາກຄຳຢືມໃນພາສາລາວແລະພາສາໄທທໍ່ນັ້ນ
- 10 - ១០ (ដប់ ດັອບ) ສິບ ໑໐
- 20 - ២០ (ម្ភៃ ໂມເພີຍ) ຊາວ ໒໐
- 30 - ៣០ (សាមសិប ຊາມເຊິບ) ສາມສິບ ໓໐
- 40 - ៤០ (សែសិប ແຊເຊິບ) ສີ່ສິບ ໔໐
- 50 - ៥០ (ហាសិប ຮາເຊິບ) ຫ້າສິບ ໕໐
- 60 - ៦០ (ហុកសិប ຮົກເສີບ) ຫົກສິບ ໖໐
- 70 - ៧០ (ចិតសិប ເຈີດເຊີບ) ເຈັດສິບ ໗໐
- 80 - ៨០ (ប៉ែតសិប ແປດເຊິບ) ແປດສິບ ໘໐
- 90 - ៩០ (កៅសិប ເກົາເຊີບ) ເກົ້າສິບ ໙໐
- 100 - ១០០ (មួយរយ ມວຍຣອຍ) ຫນຶ່ງຮ້ອຍ ໑໐໐
- 1,000 - ១០០០ (មួយពាន់ ມວຍປອນ) ຫນຶ່ງພັນ ໑໐໐໐
- 10,000 - ១០០០០ (មួយម៉ឺន ມວຍມືນ) ສິບພັນ ໑໐໐໐໐
- 100,000 - ១០០០០០ (មួយសែន ມວຍແຊນ) ໜື່ງແສນ ໑໐໐໐໐໐
- 1,000,000 - ១០០០០០០ (មួយលាន ມວຍລຽນ) ໜື່ງລ້ານ ໑໐໐໐໐໐໐
- 10,000,000 - ១០០០០០០០ (មួយកោដិ ມວຍເກົາ) ໜຶ່ງພັນລ້ານ ໑໐໐໐໐໐໐໐
ອ້າງອິງ
[ດັດແກ້]- ↑ 1.0 1.1 1.2 Huffman, Franklin. 1970. Cambodian System of Writing and Beginning Reader. Yale University Press. ISBN 0-300-01314-0.
- ↑ Handbook of Literacy in Akshara Orthography, R. Malatesha Joshi, Catherine McBride(2019), p.28
- ↑ Punnee Soonthornpoct: From Freedom to Hell: A History of Foreign Interventions in Cambodian Politics And Wars. Page 29. Vantage Press.
- ↑ Russell R. Ross: Cambodia: A Country Study. Page 112. Library of Congress, USA, Federal Research Division, 1990.
- ↑ 5.0 5.1 "Unicode 12.1 Character Code Charts - Khmer" (PDF).
- ↑ Official Unicode Consortium code chart for Khmer (PDF)
- ↑ Huffman (1970), p. 29.
- ↑ Jacob, Judith M. (1968). Introduction to Cambodian. Internet Archive. London ; Bombay [etc.] : Oxford University Press. pp. 19, 29–30.