Cariòside
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna. |
En botànica, co la paròla cariòside se ìndica en fröt sèch indeiscènt (fröt che, apò a quan che 'l rìa a madürasiù compléta, el se dèrf mìa de per sò cönt per fà saltà fò la somésa) monospèrme (che g'ha dét apéna 'n granì de somésa) tìpich de la famìa de le Poaceae (graminàcee).
L'è l'evulusiù del ovàre sùpero, bi-tricarpelàr, sincàrpich. L'è ciamàt en tèrmegn mìa tècnich "grà". Dét endèla cariòside se svelöpa 'n òvulo apéna. Segónt sèrte stüdiùs de morfologìa botònica 'na mudificasiù de 'n achénio del qual el se diferènsia perchè 'l granì de somésa l'è saldàt ensèma ai tegumèncc del fröt (perecàrpe). Dàto che 'l g'ha 'l perecàrpe saldàt ensèma al epispèrma (séme) l'è cunsideràt en fröt-somésa. Dei ezèmpe clàsich de cariòside i è i grà de formét, de ris, e de furmintù.
La cariòside la se caraterìza per en albùme farinùs bel abondànte, con tat àmet, che 'l rìa a furmà 'nfìna al 90% del pézo del grà. L’albùme l'è a contàt dirèt col fröt per digestiù del tegumèncc seminài. L’albùme l'è amilàceo e 'l g'ha töt entùren 'na pursiù piö estèrna furmàda de 'n stràto de cèlule rìche de proteìne (strat aleurònich, presapóch el 5% del pèzo sèch). Apò a 'l granì de somésa 'l g'ha l'endospèrma con dét tat àmet. La part che rèsta (5%) l'è furmàda dei tegumèncc del fröt e del grà de somésa (pùla) e de sòlet l'è 'na part che vé eliminàda quan che se fà le farìne.
El fröt al g'ha fùrme diferènte; de sòlet l'è elìtica condèna fàcia convèsa e giöna piàna. Sö la fàcia piàna gh'è 'na depresiù ciamàda ilo. L'ilo 'l reprezènta el pùnto 'ndóche 'l funìcol de l'òvulo 'l se tàca a la parét intèrna de l'ovàre e 'l pöl véser rotónt, elìtich o lineàr. L'embriù l'è perférich e de sòlet se 'l conós de 'na gobèta sö la part dorsàl de la cariòside.
En sèrte càzi (ezèmpe: Hordeum, Triticum dicoccum) le glùme, cioè le bràtee che cuàrcia zó la spighèta de le Graminàcee, le rèsta bèle tacàde a la cariòside. En chèsto càzo la cariòside la vé definìda istìda. Se 'nvéce quan che 'l fröt l'è madür le glùme le se dèrf e le se destàca, la cariòside la vé definìda nüda.