Megafauna
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Megafauna is de verzamelnaom veur versjèllende bieste die belaankriek groeter zien es gemiddeld. De grens veur wat megafuna is, ligk neet vas; ze kin beveurbeeld weure gelag bij 50 of 100 kilo. Zoe valle bezunder groete bieste wie de Blauwe vinvès en de Olifante oonder de megafuna, meh ouch soorte wie 't peerd, 't rind en, in de wij definitie, de mins. In 't huieg tiedperk zien megafauna miestal zoogdiere; 't kinne evels ouch veugel (beveurbeeld de struusvogel), reptiele (beveurbeeld de Komodovaraan), vèsse (beveurbeeld de walvèshej) of zelfs oongewervelde zien (wie de reuzeninkvès). 'nen Inkele kier weurt de term megafauna ooneigelek gebruuk veur bieste die laank de viefteg of hoonderd kilo neet hole, meh wel väöl groeter zien es gebrukelek in hun taxon. Dèks geit 't daan um oetgestorve soorte wie de reuzesjiere oet 't Carboon.
't Bestoon vaan megafauna hingk same mèt 'n aontal factore. Gruutde maak herbivore relatief veileg tege ruifdiere, en carnivore relatief mechteg tege proeje. 'nen Olifant heet daodoor gein echte natuurleke vijande, en de nog ummer groete zebra's kinne allein door jegers vaan 't kaliber liew weure gepak. 'ne Wèdloup tösse plante-eters en vleiseters heet in 't Mesozoïcum gezörg veur de bekinde enorm groete dinosaurusse. Bij wermbleujetege bieste zörg 'ne groeten umvaank veur 't washawwe vaan mie wermde. Bij 't groeter weure nump d'n inhaajd naomelek mèt de daarde mach touw, 't oppervlak mer mèt de twiede mach, zoetot 't vel, boe-aon e bies wermde aon de umgeving aofgief, relatief kleinder weurt. Megafauna waor daan ouch zier gebrukelek tijdens de lèste iestije, en ouch noe weure de poolstreke door relatief groete bieste bewoend. Extra touwgerös op de iestije zien megafauna doortot ze zuneger mèt hun energie kinne umgoon: ze ete al-evel enorm kwantiteite, meh kinne langer intere.
Megafauna heet evels ouch groete probleme. Um te beginne moot hun gestèl 't gewiech kinne drage. Dao zien relatief dikke kneuk veur nujeg, die e bies minder beweeglek make. Bij landbieste vaan mie es 'nen ton beteikent dat ouch tot de pu oonder 't lief mote stoon, aanders steit 't bies neet op. De dinosaurusse kóste pas zoe groet weure naotot hun pu vaan 'n kroepende, zijlingse positie (wie bij levende reptiele) tot oonder hun lief waore geëvolueerd. 't Geneump veurdeil vaan wermbleujetege megafauna, tot 'r ziech werm hèlt, is evegood e naodeil in werm klimaote. D'n olifant kin daorum allein kaal (gein isolatie) en mèt 'ne gerumpelden hoed (groeter oppervlaak um mie wermde aof te veure) levesvatbaar zien. E wijer probleem is tot megafauna bekans ummer de K-strategie volg. Dat wèlt zègke: ze höbbe e laank leve, kriege wieneg joonge (miestens mer eint per worp), die 'n lang jäög höbbe en boe de awwers nao umkieke. Dit maak de bieste sterk aofhenkelek vaan hun ecosysteem: versteuringe in umgevingsfactore koume ze mer hiel laankzaam te bove. Bij massa-oetstervinge verdwijnt ummer e disproportioneel aontal groete soorte. Ouch veur minseleke jach zien ze hendeg geveuleg: ze kinne ze ziech neet versteke en de mins jaag helder es 'n laankzaam veurtplantende populatie ziech kin herstèlle. Al sinds de prehistorie heet de mins zoe versjèllende megafauna oetgereujd.