Lingua Tongana [ 1] lea fakatonga ) est lingua Austronesia rami Polynesiae in usu plerumque in Tonga , regno circa 104 000 cives habente,[ 2] lingua publica utuntur. Lingua est VSO lingua.
Tongana est una ex multis linguis in ramo Polynesio linguarum Austronesiarum, cum Havaiana , Maoriana , Samoana , et Tahitiana , exempli gratia. Una cum Niueana , ea Tongicum constituit subgregem Polynesiae. Tongana, inusitate inter linguas Polynesias, accentum definitivum habet. Sicut omnes linguae Polynesiae, ea phonologicum Protopolynesiae systema accommodavit.
Tongana in subgenere scripturae Latinae inscribitur. Ordo litterarum in alphabeto vetere, a missionariis excogitato, mutatus est: vocales ad caput indicis ponuntur, et consonantes tum ordine Romano sequuntur. Sic manet in lingua publica per arbitrium concilii regis de orthographia linguae Tonganae anno 1943 edictum; grammatica autem et dictionarium Churchwardianum usitatum ordinem Europaeum anteposuit, qui ex eo tempore semper in usu est:
Alphabetum Tonganum
Littera
a
e
f
h
i
k
l
m
n
ng
o
p
s
t
u
v
ʻ fakauʻ a )
Enuntiatio
/a/
/e/
/f/
/h/
/i/
/k/
/l/
/m/
/n/
/ŋ/ [ 5] /o/
/p/ [ 6] /s/ [ 7] /t/
/u/
/v/
/ʔ/ [ 8]
0–9
0
noa
1
taha
2
ua
3
tolu
4
fā
5
nima
6
ono
7
fitu
8
valu
9
hiva
Pro "simplicibus" multiplices numeri decem duos digitos habentibus, numeri modo pleno et "modo telephonico" aeque in usu commune sunt, cum, pro aliis numeris duos digitos habentibus, numeri "modo telephonico" paene semper in usu sunt:
10–90 decies
#
modus plenus
modus telephonicus
10
hongofulu
taha-noa
20
ungofulu/uofulu
ua-noa
30
tolungofulu
tolu-noa
. . .
11–99
#
modus plenus
modus telephonicus
11
hongofulu ma taha
taha-taha
24
ungofulu ma fā
ua-fā
. . .
praeter
#
Tongana
22
uo-ua
55
nime-nima
99
hive-hiva
100–999 simplices
#
Tongana
100
teau
101
teau taha
110
teau hongofulu
120
teau-ua-noa
200
uongeau
300
tolungeau
. . .
100–999 multiplices
#
Tongana
111
taha-taha-taha
222
uo-uo-ua
482
fā-valu-ua
. . .
1000–
#
Tongana
1000
taha-afe
2000
ua-afe
. . .
10000
mano
100000
kilu
1000000
miliona
. . .
↑ Laurie Bauer, The Linguistics Student’s Handbook (Edinburgh, 2007).
↑ "Kingdom of Tonga country brief" . Australian Department of Foreign Affairs and Trade ↑ Pausa glottalis q in vocibus Proto-Polynesiis reconstructis repraesentatur.
↑ Vox antiqua: vox usitata in Tahitiana hodie est piti.
↑ Littera scripta g sed iam [ŋ] (ut in Samoana) ante 1943 dicta.
↑ Littera non aspirata ; b ante 1943 scripta.
↑ Aliquando j ante 1943 scripta.
↑ Pausa glottalis . Bauer, Laurie. 2007 . The Linguistics Student’s Handbook. Edimburgi.
Churchward, C. Maxwell. 1985 Tongan Grammar. Nuku'alofa: Vava'u Press. ISBN 0908717059 .
Churchward, C. Maxwell. 1959 . Tongan Dictionary. Nuku'alofa: Government of Tonga.
Schneider, Thomas. Functional Tongan-English, English-Tongan Dictionary. Ed. 2a. Burwood Victoriae: Dellasta. ISBN 1875627790 .
Thompson, Richard H. 2000 . The Student's English-Tongan and Tongan-English Dictionary. Palo Alto California: Friendly Isles Press. ISBN 0967897904 . 
