دیلۆک

دیلۆک گازانتەپ
باژارێ دیلۆکێ
دیلۆک دیلۆک (ئەنتاب) دیلۆک دیلۆک (باکورێ کوردستانێ)
نەخشەیا پارێزگەهێ
کارگێری
وەلات	باکورێ کوردستانێ
دووگەل	ترکیە
پارێزگەه	ئەنتاب (پارێزگەه)
سەرباژار	دیلۆک
دەمۆگرافی
گەلهە	1.931.836 (2015)
بەربەلاڤی	260 کەس/کم²
ئەردنیگاری
رووەرد	6.000 کم²
کۆۆردینات	37°03′55″بک 37°23′17″ره
دەم (ئوتج)	ئوتج+2
ئاگاهیێن دن
مالپەر	ووو.گازانتەپ-بلد.گۆڤ.تر

کۆلانەکە دیلۆکێ

زارۆکێن کورد ل دیلۆکێ، 1915

دیلۆک (ب ترکی گازانتەپ، کورتاسی ئانتەپ) باژارەکی مەزنئێ باکورێ کوردستانێ یەئوو ناڤەندا رێڤەبەریا پارێزگەهائە نتابێ یە.

ل باکورێ کەلێیا دیلۆکێ گرەک هەیە. تاخا دەروودۆرا وی گری هەتا دەمەکە نێزک ب ناڤێ کوردەپە،ئا نکۆ گرێ کوردان (کüردتەپە)، دهات زانین لێ دەولەتا ترکانئە و ناڤ گوهارتئوو کر تüرکتەپە.

ل دیلۆکێ هەوشا هەیوانەتئا هەری مەزنئا ترکیێ هەیەئوو پارکا یەشلڤاد هەیە. پارکا یەشلڤاد پارکا تەور مەزıنئا ترکیێ یە.

نها (2015) شارەدارێ باژارێ مەزنئا دیلۆکێ فاتما شاهنئە .

دیرۆک

کەلەها دیلۆکێ ل ناڤەندا باژێر

دێرائە رمەنی یا بەرێ، 18/19 سەدسال

د شەرێن خاچپەرەستان دە، دیلۆک د سالا 1098ان کەتیە دەستێ سواریێن رۆژاڤائوو ژ وێ دەمێ ڤە گرێدایی میرەکتیائە نتاکیایێ یە. د سالا 1183ان دە سلتان سەلاهەدینێئە یووبی باژار بن دەستێ خوە کر. پشتی مرنا وی د دەستپێکائا دارا 1193ان دە، دەستهلاتداریا ل ڤێ هەرێمێ، د ناڤبەرا مەملووکئوو مۆنگۆلان دە، هات نیقاشکرن. جارنان دیلۆک گرێدایی میرەکەتیا دولکادیر بوو. د سالا 1514ان دە سلتانێئۆ سمانی یا سەلیم I (1512–1520) باشوورێ رۆژهلاتێئا ناتۆلیایێئوو ب وێ رە دیلۆکێ داگکر کر. ژ هنگێ ڤە باژار گرێدایی ئیمپەراتۆریائۆ سمانی بوو: د ناڤبەرا سالێن 1832ئوو 1840ان دە ژئا لیێ لەشکەرێن والیێ مسرێ مهەمەدئە لی پاشا ڤە هاتیە داگرکرن. د شەرێ جیهانێ یێ یەکەم دە، یەکینەیێن بریتانی د سالا 1918 دە هەرێمێ دیلۆکێ داگر کرن; لەشکەرێن فرانسایی ل پەی وان هاتن هەتا کو د سالا 1921ێ دە ژئا لیێ شاهین بەی ڤە هاتن دەرخستن. ب پەیمانا لۆزانێ د 24ێ تیرمەها 1923ان دە کو نها دیلۆک بوو بەشەک ژ کۆمارا ترکیەیێ.

ل کۆمکوژیا دیلۆکێ سالا 2016ان دە د شاهیا داوەتەکە کوردی دە بوو کو 50  کەس هاتن کوشتنئوو دەردۆرا 100 کەسی زێدەتر بریندار بوون.

کرۆنۆلۆژیا باژێر

ناڤێ باژێر یێ کەڤن دۆلکە (دۆلچە) . Iبن خوردادبەه ژ پەرتوکا خوە ئەل-مەسالک وەل مەمالک سالا 893ز ناڤێ دلوک بکارانیە. پشترە ژئا لیئە رەبان ڤە ناڤێ ئەینتاب ل باژێر هاتیە دانین. ناڤێ باژێر ژئا لی ترکێن ڤە ژی سالا 1928'ان دە وەک خازیئە ینتاب (گهاز-ئاینتاب) / گازانتاپ هاتیە گوهەرتن.

کرۆنۆلۆژی

بەریئی سا(زایین)

• 1200 -600 دەما حیتیتیان
• 689 - 539 دەما مەدیان
• 539 - 331 دەما پەرسان
• 331 - 323 دەما ماکۆدۆنیان
• 69 حکوومداریا کۆممەگەنە

پشتیئی سا (زایین)

• 72 - 395 دەما رۆماییان
• 395 - 628 دەما ساسانیان
• 636 دەمائە رەبان
• 998 دەما مەروانیان
• 1077 دەما سەلچووکیان
• 1098 دەما خاچلیان
• 1186 دەمائە یووبان
• 1517 دەمائۆ سمانیان
• 1923 دەما ترکیە

ئەردنیگاری

حەوا

ئاڤهەوا پارزەمینی یە، هاڤینێن گەرمئوو زوا ژ هەزیرانێ هەتائی لۆنێئوو زڤستانێن ب رەسبی نەرمئوو بارانبارئە . ژ بۆ دەما نۆرمال 1991-2020، گەرماهیا ناڤین یا سالانە 16،0ئە  °ج، ب 3.9 د چلە دە گەرما هەری سارئوو د تیرمەهئوو تەباخێ دە 28،7 °ج یە °ج گەرماهیا ناڤینی یا مەهانە یا هەری گەرم تێ پیڤاندن.

چیا

ل هەرێمێ چیایێن بلند تونەنە. چیایێ سۆف یێ هەری بلندئە (1.496 م) ل هەرێمێ. چیایێ دولوک (1.250 م)، گورەنز (1.069 م)، گانیبابا (1.100 م)

چەمئوو گۆل

چەمێ رەش ژ گۆلا رەش دەرتێ. دەشتائی سلاهیێ بئا ڤا چەمێ رەش تێئا ڤدان. چەمێئە فرینێ ژ چیایێ سۆفێ دەرتێ. ب چەمێ رەش رە دبە یەکئوو خوە ڤالادکن گۆلائا مکێ. چەمێ مەرزیمێن ژی ژ چیایێ دولوکئوو سام دەرتێ. چاڤکانیا چەمێ نیزیپێ ل چیایێ سۆفێ ل گوندێ دولوکێ یە. چەم شاخەک چەمێ فراتێ یە.

حەسن، کرۆم، فۆسفات، کالکارئوو دۆلۆمیت مادەنێن هەری پرن کو ل هەرێمێ ژ بنئە ردێ دەرتێن.

بابەتێن هەیوانان

حەرێم ژئا لی بابەتێن تەیرێن کۆڤی پر دەولەمەندئە . وەکی دن گور، هرچ، خەزال، بەرازێن کۆڤی، چەقەل، کەرۆسهکئوو بزنێن سەر چیان ژی ل هەرێمێ پەیدە دبن.

دەمۆگرافیک

پیرانیا ژ کەسێن باژار ترک ن، لێ هندەکاریا کورد،ئە رەبئوو ئە رمەنï ژ مەزنئە .

جڤاکێنئە تنیکیێن باژار:

• کەسێن ترک: (58%)
• کەسێن کورد (21%)
• کەسێنئە رەب (19%)
• کەسێن ئەرمەنیئوو یا دن (2%)

ئیسلام ل هەرێمێ خورتئە . حەنەفیئوو ئەلەویتی زاڤێن تەشکیل دکن.

ل هەرێمێ جیێن زەویئوو تربەیان ژی هەنە. حنەک جیێن زەوییێنئە ڤ ن: شوراهبل بن حەسەن (کلیس)، شێخ مانسوورئوو دولوک بابا.

چاند

ئاشخانە

لەهمەجوون

پەقلەوە

پێژگەها دیلۆکێ ژئا لیێئو نئەسجئۆیێ ڤە هات ناسکرن. خوارنێن هەری گرینگ کەبابێن جووربەجوورئوو گوهەرتۆیێن کوفتە هەنە (میناک. ب. ئیچل کۆفتە، پاتلıجان کەبابی، سۆğان کەبابی، لاهماجون ).

فستق بەشەکە گرینگئا گەلەک شیرانیانئە . پەقلەوە ژ دیلۆکێ ژئا لیێ یەکیتیائە ورۆپایێ ڤە وەکی پەقلەوەیا دیلۆکێ وەکی ناڤەندەکەئە ردنیگاری یا پاراستی هاتیە قەیدکرن.

تایبەتمەندیێن دیتنێ

دێرائە رمەنیانئا دایکا خوەدێ،ئی رۆ مزگەفتەک، وێنەیەکی دیرۆکی یە

ل ناڤەندا باژێر کەلەها سەردەما سەلچووقیانئا ل سەر گرێ ناڤەندی هەیە کو ژ دەمێن کەڤنار ڤە خوەدی کەلەه ن. ل ڤر پێشانگەهەکە دایمی ژی هەیە کو خوەندنا فەرمی یا ترکی یا کۆمکوژیائە رمەنیانئا سالا 1915’ان بەلگە دکە، کو ل گۆری وێ ەرمەنیان وێ دەمێئێ ریشی گەلێ ترک کرنئوو تێک چوون. موزەیائا رکەۆلۆژیێ ژ دەردۆرا باژێر، ژ زینجیرلی، یەسەمەک،ئا رسامەیا ل سەر نیمپهاەوسئوو هنەکێن دن دیتنان نیشان ددە. کۆلەکسیۆنا مەزنئا مۆزایکێن رۆمایی یێن ژ باژارێ وندابوویی یێ زەوگما یێ ل سەر ناڤینا فراتێ، هاتە ڤەگوهەزتن موزەخانەیا مۆزایکا زەوگمایێ، کو د سالا 2011-ان دە ڤەبووئوو بەلکی مەزنترین موزەیا مۆزایکانئا جیهانێ یە.

ئابۆریئوو بنەسازی

دکان

دیلۆک ناڤەندا چمکۆ یە کو یەک ژ هلبەرینەرێن سەرەکە یێن ماتەریالێنئا ڤاهیسازیێئوو چیمەنتۆیێ یە. جمکۆ خوەدان سانکۆ حۆلدنگئە ، کۆنگلۆمەراتەک کو مالباتا کۆنوکۆğلو یا دەستهلاتدار ژ پیشەسازیا تەکستیلێ تێ.

ترافیک

دیلۆک ل سەر بەشەکە رێیا حەسنی یا بەخدایێ یە کو پشتی دامەزراندنا ترکیێ ژ بۆ دەرباسکرنا بەشا خەتێ یا نها ل سووریێ هاتیە زێدەکرن.

د دەپۆیا تراموایێ دە دو ترمپێلێن ب تیپا پت (2007)

باژار ژ بۆ ڤەگوهەزتنا خوە یا گشتی پەرگالەک ترێنا سڤک ساز کریە. د سالا 2009 دە، 17 هەسنێن بەرێ یێن دüواگ یێن بنەردئوو ترامڤایێ یێن جورەیا پت هاتن کرین، کو ژ نیسانا 2007ان ڤر ڤە ل فرانکفورتئا م مان نەهاتبوون بکارئا نین. ب رێیێن هەسنی سەوقی دیلۆکێ هاتن کرنئوو نووژەن کرن. د سالا 2011 دە، خەتا تراموایێ، کو ژ زانینگەهێ هەتا ستاسیۆنا ترێنێ دمەشەئوو دۆرا 13 کیلۆمەترە درێژئە ، هاتە ڤەکرن. د سالا 2014 دەئە و ب 6،5 هاتە بەرفرەه کرن کم باکور هەتائا دلیە. فرۆکە ب 28 وەسایتێن ب کار هانی یێن ب تیپا تراموای فرانچاس ستاندارد ژ فرانسایێ هات تەمام کرن.

بالافرگەها دیلۆکێ نێزی 20ئە  کیلۆمەترەیان ژ باژێر. رێهەوایێن وەکی تورکسهئا رلنەسئوو پەگاسوسئا رلنەس ب پرانی بەر ب دەڤەرێن ناڤخوەیی یێن ترکیێ دفرن. مەقسەدێن لئا لمانیایێ ژی دەمسالی تێنە خزمەت کرن، میناک. ب. بالافرگەها بەرلین-تەگەل ئا ن بالافرگەها دüسسەلدۆرفێ .

حینداری

ل گازیەنتابێ زانینگەها دەولەتێ یا گازیەنتابێئوو سێ زانینگەهێن تایبەت ( زرڤە، حاسان کالیۆنجوئوو سانکۆ ).

جلئوو بەرگێن هەرێمێ

ژنێن هەرێمێ شالوارەکی کو ژێ رە دبێژن چنتیان ل خوە دکن. ب سەر شالوار دە چاکێتەکی ملفرەهئوو یاخەڤەکری کو ژێ رە دبێژن فەرمانە ل خوە دکن.ئە نتاری یێن وان ژ سێئە تەگان پێک تێ. ل پشتا خوە کەفیەکە سیمئا ن ژی قەدیفە گرێددن. کەچێن جوان خاڤکێن سپی، یێن زەوجاندی ژی تاجەک کو ب سەردە ژی کەفیەکێ گرێددن، ددن سەرێ خوە. ژنێن گوندی چارشەفەک کو ژێ رە دبێژن مەسهەلە ددن سەرێ خوە. کەسێن چارشەفا رەش ژی ل خوە دکن هەنە.

زلام شالوار ل خوە دکن. ل سەر شالوار ژی ئەبا ل خوە دکن. ب سەرئە بایێ دە ژی چاکێتەکی کو ژێ رە دبێژن ساکۆ ل خوە دکن. ل سەرێ خوە ژی کەفیێن کەسک دپێچن. لاپشینئوو قۆندەرە پێلاڤێن هەرێمێ یێن زلامانئە .

جیێن توریستیک، دیرۆکیئوو گەرێ

باژار ژئا لی شیناهیئوو دارستانێن ڤە بەلەنگازئە . لێ ژئا لی دیرۆک ڤە پر دەولەمەندئە . کەلائە نتابێ، کەلا تلبشارئوو رەڤاندا ژئا لی گەلئوو گەرۆکێن ڤە تێن سەر لێدان. ل هەرێمێ مزگەفتێن کەڤن ژی پر ن: شرڤانی، تەکەئوو تەهتانی هنەک ژ وان ن.

نکف'ێن دیلۆک'ێ

دوو نکف هەنە ل دیلۆک'ێ. ڤانا;

• نکف'یا سانکۆپارک'ێ
• نکف'یا فۆروم گازانتەپ'ێ

بالافرگەهێن دیلۆک'ێ

• بالافرگەها دیلۆک-تلبشار'ێ

ئەڤ بالافرگەها باشور-رۆژهلاتێ باژارێ دیلۆک'ێ یە. ل هندا تلبشار'ێ یە.

زانینگەه

ل باژارێ دیلۆک'ێ زانینگەهەکە دەولەتێئوو 2 زانینگەهێن ژی وەقفا هەنە.

زانینگەهێن دەولەتێ

• زانینگەها دیلۆکێ

زانینگەهێن وەقفان

• زانینگەها زرڤە
• زانینگەها حاسان کالیۆنجو