ئوورمیە

ئوورمیە ارومیه
ئوورمیە ئوورمیە (ئیران) ئوورمیە ئوورمیە (رۆژهلاتا کوردستانێ)
کارگێری
وەلات	رۆژهلاتێ کوردستانێ
دووگەل	ئیران
پارێزگەه	ئوورمیە
ناڤچە	ئوورمیە
ناهیە	ناڤەند
دەمۆگرافی
ناڤێ نیشتەجهان	وورمیەیی
گەلهە	963.738 (2011)
ئەردنیگاری
بلندایی	1.355
کۆۆردینات	37°32′58″بک 45°04′11″ره
وێنە
وێنە یائوو رمیەیێ ژئە سمانێ

کتێبخانەیا زانینگەهائوو رمیەیێ

ئوورمیە، ورمێئا ن ئورمێ (ب فارسی: اورمیه‎)، باژارێ هەری مەزنئێ پارێزگەهائا زەربایجانا رۆژاڤا یە کو یەک ژ پارێزگەهێن رۆژهلاتا کوردستانێ یە کو پشتی سەدسالا 9انئا بەرێ زایینێ باژارەکئوو رارتوویانئوو باژارەک مانان بوو د سەدسالا 8انئا بەرێ زایینێ دە ژی یەک باژارێنئی مپاراتۆریا مەدان بوو. نفووسا باژارێئوو رمیێ ل دەردۆرا 970.000 یە. خەلکێئوو رمیێ ب زمانێ کوردی کورمانجیئوو ب زمانێ ترکیائا زەربایجانێ داخڤن. باژار ژ چەند هەرێمێن جودائێ ن کوردنشینئوو ئا زەرنشین پێک تێ.

ئەتیمۆلۆژی

حەتا نها گەلەک نقاش ل سەر ڤی ناڤی هاتنە کرن. حراچ مارترۆسیان (حراجه مارترۆسیان) د کتێبا خوە ب ناڤێ ستودەس نئا رمەنانئە تیمۆلۆگی د رووپەلا 681 دە دبێژە ئۆ رمی د زمانێئە رمەنی دە واتە دڤارێ دەروودۆرا باژێر. پاشێ دبێژە ئۆ رم دگەل ὅρμος / هۆرمۆس ئا یەونانی ب واتەیا لمان یا سکلە، یەک کۆک هەیە کوئە ردنیگارێ ژی ڤێ پەیت دکە.

ئوورمیێ دیرۆکەکی پر کەڤن هەیە. پێشنیارێ دین ژ بۆ کۆکا ناڤێئوو رمیێئە ڤ ن: پۆورداڤۆود، ئوو ر- (باژەرەکی مینا د بێژەیائوو رشەلیم، باژارێ سلێمان)ئوو -میە (اڤ); د زمانێئا رامی دە واتە باژارێئا ڤان. ساموەل نۆاه دبێ کو ئۆ روم دگەل هۆ-رو-وم ئا د ناڤێ هۆرومکۆراکا یا سومێرێ کو ناڤێ چیایەکی د ئە فسانەیا لۆقالباندا پادشاهێ سومەرێ یە هەڤکۆک بە. منۆرسکی، ژ بەر کو د هن نڤیستەکیێن سووریانی دە کو ل پال گۆلائوو رمیێ هاتنە دیتن ناڤێ ئا رماتیئو رماتی هاتیە دبە کوئە ڤ ناڤ سووریانی بە. ناڤێ بەرێ یێئوو رمیێ د سەردەما شاه دە رزاییە بوو کو ژ ناڤێ رزا شاهێ پەهلەڤی گرتئی بوون. ناڤێئوو رمیێ یێ کەڤن د سەردەما ساسانیان دە چیچست بوو یە کو د نڤیستەکائا ڤەستایێ دە ژی هاتیێ کو زادیگەها پێخەمبەرا زێردەشت بوو یە. نها ژی ل کێلەگائوو رمیەیێ گوندەک ب ناڤێ چیچست هەیە.

ئەردنیگاری

ژئا لیێئە ردنیگاریێ دە، باژارێئوو رمیەیێ ژئا لیێ رۆژهلات ڤە دگەهە گۆلائوو رمیێئوو ژئا لیێ رۆژاڤا ڤە دگەهە باکورێ کوردستانێئوو ژ باکور ڤە دگەهە باژارێ سەلماسێئوو ژئا لیێ باشوور ڤە دگەهە باژارێن نەخەدەئوو شنۆ یێ.

ئوورمیە ناڤەندا پارەزگەهائا زەربایجانا رۆژاڤا (ب کوردی پارێزگەهائوو رمیە) یە کو ژ باژارێن مەهاباد، خۆی، سەلماس، ماکوو، چالدران، میاندواڤ، بۆکان، نەخەدە، شنۆ، پیرانشارئوو سەردەشتێ پێک تێ. "مەندا-ئاڤدی"

دابەشکرنا بەخشێ

 گۆتارا بنگەهین: ئوورمیە (بەخش)

گوندستانێن بەخشێ: مەرکەزی (ناڤەند) (لمرکزی)، گوندستانێن ڤێ بەخشێئە ڤ ن: بەراندز (باراندوز) بەراندزچایا سەری (باراندوزچای شمالی) بەراندزچایا بنی (باراندوزچای جنوبی) تورکەمان (ترکمان) بەکشلووچای (بکشلوچای) دۆل (دول) نازلوویا بنی (نازلوی جنوبی) باشقەلا (باش قلعه) رۆزەچای (روضه چای)

شارستانائوو رمیەیێ ئوورمیە ئەنزەل سلیڤانا سۆما برادۆست نازلوو سەلماس شنۆ نەخەدە Iراق ترکیە گۆلا ئوورمیەیێ

دیرۆک

ل گۆری ڤلادمر منۆرسکی، بەریا زایینێ د سالا 2000ان دە دەشتائو رمیێ گوندئوو شارستانیێنئوو رمیە بەشەکە ژ میرەکتیا وانێ بوو. ڤەکۆلینا بەرماهیێن کەڤنارئێ ن ل نێزیکیئوو رمیێ بوو سەدەما دیتنا کەلووپەلێن خوارنگەهێ کو دیرۆکا وان ڤەدگەرە سەدسالا 20انئا بەری زایینێ. د دەمێن کەڤنارە دە لئا لیێ رۆژاڤایێ گۆلائوو رمیێ ژێ رە گلزان دهاتە گۆتنئوو د سەدسالا 9انئا بەری زایینێ دە هکوومەتەکە سەربخوە ل ور دەستهلاتدار بوویە دەستهلاتدار کو پشترە تەڤلی ئیمپەراتۆریائوو رارتوویان یان ژی ئیمپاراتۆریا مەنانان بوویە. د سەدسالا 8ان دە بەری زایینێ، دەڤەر هەیا کوئە و بەشداریئی مپەراتۆریا مەدان بوویە، ژێردەستێ حکوومەتائا سوزهان بوو.

سوریانیێن کو ژ بەرئێ ریشا تیموورئا بەخدایێ رزگار دبن، ژ باکورێ Iراقێ رەڤیابوون چیایێن جۆلەمێرگێ ل رۆژاڤایێ گۆلائوو رمیێ بجه دبنئوو ئە ڤ هەرێم هەتا سەدسالا 19ان وەکێ جهئوو وارێن وان دمینە.

د سەردەما سەفەویان دە، ترکێنئۆ سمانی یێن جیران کو هەڤرکێن سەفەویان بوون چەند جارانئێ ریشی باژێر کرنئوو چەند جاران باژێر داگرکرن لێ د هەر داگرکرنێ دە سەفەویان جارەکێ دن دیسا ب سەرکەتی کۆنترۆلا دەڤەرێ ب دەست دخن. دەما کو د سالا 1622ان دە، د سەردەما شاهێ سەفەویئە بباس I (ژ.1588-1629) قاسەم سولتانئە فشار کو وەکێ والیێ مووسلێ هاتبوو تایینکرن، پشتی دەمەک کورت ژ بەر دەرکەتنا نەخوەشیا وەبایێ نەچار دمینە کو دەست ژ وەزیفەیا خوە بەردە. پشترە دچە رۆژهلاتا کوردستانێئوو دبە دامەزرێنەرێ جڤاتائە فشارئا ئوو رمیێ. باژێر ژ سالا 1747ام هەیا 1865ان دبە پایتەختا خەنەدانائوو رمیەیێ.

د ڤی باژاری دە یەک ژ پێشەنگێن تەڤگەرا کوردایەتیێ در. قاسملۆ هاتیە دنێ.

دەمۆگرافی

ل هەرێمێئێ لێن بەگزادە، جەلالی، دری، حنارە، حەرکی ، کرمانج، کۆرە سونی، سەییدئوو ئەڤدۆییئوو کارداری دژین.

گرێدانێن دەرڤە

 ل وکمەدا جۆممۆنس مەدیایێن د وارێ ئوورمیە دە هەنە.