Басым

    Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Басым (магъаналары).

Басым
Символ	$\ p$
Ёлчемлик	L−1MT−2
Ёлчелеу бирим
ЁС	Па
СГС	дин·см-2
Белгиле	скаляр уллулукъ

Юсге басым — юсге перпендикуляр болгъан майданны юсюню биримин къарыулагъан кючге саны бла тенг интенсив физикалыкъ уллулукъду. Берилген нохтада басым, майданны гитче элементин къарыулагъан нормал къуралгъан кючню $dF_{n}$, майданына илешкисиди $dS$:

$p={\frac {dF_{n}}{dS}}.$

Бютеу юсде орта басым, берилген юсню къарыулагъан нормал къуралгъан кючню $F_{n}$, майданына $S$ илешкисиди:

${p_{\rm {cp}}}={\frac {F_{n}}{S}}.$

Бёлюнмеген тёгерекдегини басымы — скаляр интенсив физикалыкъ уллулукъду; тёгерекдегини халын кёргюзеди эмда кючениулени тензоруну диагонал компонентасыды. Эм бош изотроп тенг ауурлукълу къымылдамагъан тёгерекдеги халында ориентациягъа байламлы тюлдю. Басымны белгилер ючюн $p$ символ хайырландырылады — лат. pressūra «басым».

ИЮПАК-ны рекомендациялары бла классика механикада басымны $p$ белгилеу тыйынлыды, $P$ символ бла белгилеуге рекомендация берилмейди . Осмос басымны π хариф бла да белгилейдиле.

Идеал газны басымыны къабыргъагъа басыуу былай изленеди:

$P=\int _{p_{z}>0}2p_{z}\,dj_{z}$

анда $p_{z}$ — къабыргъа бла джуукълашыу осгъа импульсну проекциясыды, $j_{z}$ — агъымны тыкълыгъыны векторуну аллай проекциясыды, аннга

$d\mathbb {j} =\mathbb {v} \,dn=n\,w_{0}\,\mathbb {v} \,w(\mathbb {v} )\,d^{3}v$ (аламны ёлчемлиги, нюзюрге байламлыды)

анда $n$ — концентрацияды, $w_{0}\,w(\cdot )$ — болургъа боллукъну чачылыууну функциясыды. Бютюн да, Максвеллни бёлюнюуюнде, интеграл тынч алынады эмда бу чыгъарылады: $P=nkT$.

Ёлчелеу биримлери

Халкъла арасы биримле системада (ЁС) паскаллада (кириллицада белгилеу: Па; халкъла арасы белгилеу: Pa). Паскаль, бир квадрат метр майданны юсюнден аннга нормал тенг юлешиннген бир ньютоннга тенг кюч бла чыгъарылгъан басымгъа тенгди.

Паскаль бла бирге Россия Федерацияда талай система тышы бирим хайырландырыладыла:

• бар;
• квадрат сантиметрге килограмм-кюч;
• суу багъананы миллиметри;
• суу багъананы метри;
• техникалыкъ атмосфера;
• гинасуу багъананы миллиметри.

Бу биримлени атлары эмда белгилеулери ЁС-ни индекслери бла байламлы юлюшлю эмда керели индекслени хайырландырмайдыла. Аны тышында практикада торр эмда физикалыкъ атмосфера биримле да хайырландырыладыла.

Газланы эмда суусунланы басымларыны ёлчелеу манометрлени, дифманометрлени, вакуумметрлени болушлугъу бла этиледи, атмосфера басымны — барометрлени, артерия басымны — сфигмоманометрлени болушлукълары бла.

Видеодерс: басым (орусча)