Ататюрк, Мустафа Кемал

Мустафа Кемал Ататюрк, 1930-чу джылла

Мустафа Кемал Ататюрк (тюр. Mustafa Kemal Atatürk; 19 май 1881 — 10 ноябрь 1938) — Тюрк Республиканы биринчи президентиди (1923—1938), тюрк маршал эмда уллу кърал къуллукъчуду. Тарихде эм иги тинтилген 100 инсандан тизмеге киреди.

Мустафа Кемалны башламчылыгъы бла 1919 джылда башланнган миллет азатлыкъ ючюн кюрешиуню, революцияны эмда реформаланы эсебинде бусагъатдагъы Тюрк Республика къуралгъанды.

Осман эмда тюрк аскерде абычар болуб къуллукъ этген Мустафа Кемал Ататрюк, Халкъ-республикан партияны (тюр. Cumhuriyet Halk Partisi) къурагъан эмда биринчи тамадасы болгъанды. 1921 джыл «Гази» (Ётгюр) чын берилгенди.

Сабийлиги

1881 джылда, Грецияны ол сагъатда Осман империяны къурамына кирген экинчи уллу шахары Салоникини Ходжакасым тийресинде, Али Рыза-эфенди бла аны юй бийчеси Зюбейде-ханымны юйюрюнде джаш сабий туугъанды, аннга Мустафа деб ат берилгенди. Къуру ол эмда аны гитче эгечи акъылбалыкъ заманларына дери джашагъан сабийле болгъандыла, къалгъанла гитче заманларында ёлгендиле.

Мустафаны туугъан кюню туура белгили тюлдю, джангыз джылы белгилиди — 1881. Бу джангылыч, ол заманда къралда григориан орузламаны хайырландырылмагъаны бла байламлыды, бу орузлама, кечирек Ататюркню кюрешиую бла киргизтилген. Ол заманда Осман империяда айны фазаларыны тюрлениуюню тамалында къуралгъан хиджра орузлама бла хайыланнгандыла. Анасы Мустафагъа джаз туугъанды деб айтыучан болгъанды эмда артдан Ататюрк, туугъан датасына Тюркню бойсунмаулугъу ючюн кюрешни башланнган кюнню — 19 майны сайлагъанды.

Мустафа, дженгил халили тири сабий болгъанды. Алай а, джылы тенг сабийле бла неда эгечи бла тюбей туруудан эсе, таша кёллю джашчыкъ башына бошлукъ бла джангызлыкъны сайлагъанды. Башхаланы ойларына тёзюмсюз болгъанды, компромиссге барыргъа сюймегенди эмда хаманда кеси кесине сайлагъан джолу бла баргъанды. Кёлюне келгенни туура айтыб баргъан къылыгъы, Мустафаны баргъан джашауунда талай къайгъы келтиргенди эмда аны бла кесине кёб адамны джау этгенди.

Мустафаны анасы, тырмаш муслиман тышырыу, джашы Къураннга юренсе сюйгенди, алай а эри, Али Рыза, Мустафагъа ол замандагъы модерн окъуу берирге алланнганды. Эр-къатын, чырт компромисс табалмагъандыла, аны себебли школ джылына джетгенинде Мустафаны биринчи, юйюрю джашагъан тийреде орналгъан Хафиз Мехмет-эфендини школуна бергендиле, бираздан а уа, атасы къоймагъаны себебли, Салоникиде Шемси-эфендини модерн школуна кёчюрюлгенди эмда башланнгыч окъууну анда тамамлагъанды.