Чандрасекхара Венката Раман

Чандрасекхара Венката Раман
там. சந்திரசேகர வெங்கடராமன்
Туған күні	7 қараша 1888 (1888-11-07)
Туған жері	Тиручирапалли, Мадрас президенттігі, Британдық Үндістан
Қайтыс болған күні	21 қараша 1970 (1970-11-21) (82 жас)
Қайтыс болған жері	Бангалор, Майсур
Ғылыми аясы	физика
Жұмыс орны	Бенарес үнді университеті Үндістанның ғылым институты Калькутта университеті
Альма-матер	Мадрас университеті
Марапаттары	Маттеуччи медалі (1928) Хьюз медалі (1930) Франклин медалі (1941) Үлгі:Бхарат Ратна Үлгі:Рыцарь-бакалавр Үлгі:«Халықтар арасындағы бейбітшілікті нығайтқаны үшін» халықаралық Лениндік сыйлық
Қолтаңбасы

Чандрасекхара Венката Раман (там. சந்திரசேகர வெங்கடராமன்; ағылш. Chandrasekhara Venkata Raman; 7 қараша 1888 — 21 қараша 1970) — үнді физик, Үнді ҒА мүшесі , оның негізін қалаушы және президенті (1934 жылдан). 1930 жылы физика бойынша Нобель сыйлығын алған жарықтың шашырауы саласындағы жаңашыл жұмыстың авторы. Ол жарық мөлдір материал арқылы өткенде, ауытқыған жарықтың бір бөлігі толқын ұзындығы мен амплитудасын өзгертетінін анықтады. Кейіннен Раман шашырауы деп аталатын бұл құбылыс Раман эффектінің нәтижесі болып табылады. 1954 жылы Үндістан үкіметі оны Үндістанның ең жоғары азаматтық марапаты Бхарат Ратнамен сыйлығымен марапаттады.

Өмірбаяны

Ч. В. Раман Тамилнад штатында брахмандер отбасында дүниеге келген және оның ана тілі — тамил тілі. Оның әкесінің аты Чандрасекар Рамантхан Айера, ал анасының аты — Парвати Аммал. Ол он баланың ішінде екінші болды. Оның әкесі Рамантан Чандрасехар Андхра-Прадеш штатындағы А. В. Нарасимха Рао, Визагапатам (сол кезде Вишакапатнам) колледжінде және кейінірек Мадрастағы Президенттік колледжде (қазіргі Ченнаи) физика мен математикадан сабақ берген. Балалық шағында Раман отбасымен Уттар-Прадеш штатындағы Вишагапатам қаласына көшіп келді. Ч. В. Раман өзі әйгілі астрофизик Субраманьян Чандрасекардың ағасы, оның өзімен өте күрделі қарым-қатынас орнатты.

Ол Визагапатам қаласындағы ст. Алойзия ағылшын-үнді орта мектебінде оқыды. Ол Мадрастағы Президенттік колледжді (1902—1906 жылдары оқыған) бітірген, онда әкесі математика мен физикадан сабақ берген. Мадрас университетінде 1904 жылы ғылым бакалавры, ал 1907 жылы 19 жасында ғылым магистрі (үздік дипломмен) атағын алды. Денсаулығына байланысты Еуропада оқуын жалғастыра алмады.

1906—1917 жылдары Калькуттадағы қаржы бөлімінде бас есепшінің көмекшісі болып жұмыс істеді, сонымен бірге Үндістан ғылымды дамыту қауымдастығының Калькутта бөлімшесінің зертханасында ғылыми жұмыс жасады. Сөйтіп, бала кезінен музыкаға құмар Венката Раман үнді барабандары мен ішекті аспаптарына ғылыми зерттеу жүргізіп, осы салада отызға жуық мақала жариялады.

1917 жылы Раман мемлекеттік қызметтен зейнеткерлікке шығып, Калькутта университетінде жаңадан құрылған физика профессоры лауазымына ие болды. Сонымен бірге ол Үндістанның ғылымды дамыту қауымдастығында ғылыми жұмысын жалғастырып, оның құрметті хатшысы болды. Оның төңірегіне көптеген талантты шәкірттер жиналды. Раман бұл кезеңді өзінің «алтын ғасыры» деп атады.

1917—1933 жылдары Калькутта университетінің профессоры болды. 1933 жылдан бастап профессор,1933—1937 жылдары Бангалордағы Ғылым институтының директоры, 1948 жылдан Хеббалдағы Раман институтының директоры және Үндістанның ұлттық профессоры болды.

1907 жылдан бастап ол суретші Лока Сундари Аммалға (1892—1980) үйленді , олардың екі ұлы дүниеге келді, олардың бірі әйгілі радиофизик болды.

Ғылымға қосқан үлесі

Оптика, акустика, молекулалық физика, кристалдар физикасы, коллоидтық оптика, электро- және магнитоптика, фотоэффект, рентген сәулелерінің дифракциясы, магнетизм, көру физиологиясы бойынша жұмыс істейді. Комптон эффектісінің теориясын берді, ультрадыбыспен жарықтың дифракциясын, сұйықтар мен қатты денелердегі бриллуеннің шашырауын зерттеді.

1921 жылы Еуропаға алғашқы сапарынан оралып, Оксфордтағы Британ университеттерінің конгресінің жұмысына қатысқан Раман теңіздің қою көк түсін түсіндіруге кірісті және көп ұзамай оның шашырауымен анықталатынын теориялық түрде дәлелдеді, жарықтың су молекулаларына түсуі, аспанның түсі ауа молекулалары арқылы жарықтың шашырауын түсіндіреді.

1927 жылы ол бензол молекулаларының диамагниттік сезімталдығының анизотропиясын ашты. Түстерді және оларды қабылдауды зерттеді. Түс көру теориясын құруға тырысты. 1941—1956 жылдары кристалдық тордың тербеліс теориясын жасады.

1928 жылы К.С.Кришнанмен бірге ол сұйықтықтарға жарықтың Раман шашырауын ашты (Л. И. Мандельштам мен Г. С. Ландсбергке тәуелсіз) (Нобель сыйлығы, 1930). Бұл құбылыс жарықтың кванттық табиғатының тағы бір дәлелі болды. Раманның шашырауы молекулалар мен кристалдардың спектроскопиясындағы тұтас тенденцияның бастауын белгіледі — раман спектроскопиясы — молекулалардың электрондық құрылымын зерттеудің тиімді әдісі. Бұл жаңалық туралы 1929 жылы Лондон корольдік қоғамына Эрнест Резерфорд үндеуінде жариялады.

1941—1956 жылдары кристалдық тордың тербеліс теориясымен айналысты.

Үндістанда ғылымның дамуына көп еңбек сіңірді, бірқатар ғылыми журналдардың негізін қалады, физиктер мектебін құрады.

Мойындау

1930 жылы физика бойынша Нобель сыйлығының иегері («жарықтың шашырауы және оның атымен аталған эффектіні ашқаны үшін»). Дәл сол жаңалықты қатарлас ашқан оның кеңестік әріптестері марапатқа ұсынылмады. Ол Азиядағы ғылым бойынша бірінші Нобель сыйлығы болды (оған дейін Нобель сыйлығы Рабиндранат Тагорға берілді, бірақ әдебиет саласында).

1954 жылы Үндістанның ең жоғары азаматтық мемлекеттік наградасы — Бхарат ратнамен марапатталды. Сонымен қатар, Раман британ королінен рыцарь атағын, сондай-ақ әртүрлі университеттердің (Калькутта, Бомбей, Мадрас, Бенарес, Дакка, Майсор, Дели, Фрейбург, Глазго және Париж) құрметті докторлары мен бірқатар медальдар алды. Олардың қатарында Италия Ұлттық ғылым академиясының Маттеуччи атындағы алтын медалі (1928), Лондон корольдік қоғамының Хьюз медалі (1930), Франклин институтының Франклин медалі (1941) бар. Жоғары оқу орындарының құрмет грамоталарымен марапатталған

Калькуттадағы Бирла мұражайының алдындағы Раманның бюсті

Бірқатар ғылым академиялары мен ғылыми қоғамдардың мүшесі: Лондон корольдік қоғамы (1924—1968) , Глазго Корольдік философиялық қоғамы, Ирландияның корольдік академиясы, Америка оптикалық қоғамы, Америка минералогиялық қоғамы, Цюрих Физика қоғамы және Папа ғылым академиясы, КСРО Ғылым академиясының шетелдік корреспондент-мүшесі (1947).

Бейбітшілік үшін белсенді күрескер. «Халықтар арасындағы бейбітшілікті нығайтқаны үшін» Лениндік сыйлық (1957).

Естелік

Раман эффектісі (1923) жарық кванттарының (фотондар) нақты өмір сүруінің пайдасына күшті дәлелдердің бірі болды.

1971 жылы Ч.В. Раманға арналған үнділік пошта маркасы (Sc #548)

1971 жылы 21 қарашада Ч. В. Раманға арналған Үндістанның пошта маркасы шығарылды (Sc #548). Онда осы ғалымның портреті, оның қолтаңбасы (орталық оң жақта) және төрт хлорлы көміртегінің раман-спектрі (жоғарғы оң жақта) көрсетілген.

1976 жылы Халықаралық астрономиялық одақ Айдың көрінетін жағындағы кратерге Раман Чандрасехар Венкаттың есімін берді.

28 қарашада Үндістанда 1928 жылдың осы күні Раман шашырауының ашылуы құрметіне Ұлттық ғылым күнін атап өтеді.

Әдебиет

• CV Raman centennial issue (неопр.) // Journal of the Indian Institute of Science. — 1988. — Т. 68, № 11—12.

Сілтемелер

• РАМАН (Раман), Венката Мұрағатталған 12 қарашаның 2022 жылы. // Нобель сыйлығының лауреаттары: Энциклопедия: М —Я. —М.: Прогресс, 1992. —С. 261-264.
• Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.))
• Ч.В. Раман ғылыми еңбектерінің мұрағаты