Гомункул
Гомункул немесе Гомункулус (лат. homunculus — «кішкентай адам»[1][2]) — орта ғасырлар алхимиктерінің ойы бойынша адамға ұқсас жасанды жолмен жасауға болатын тірі ағза. Гомункулды ойлап табу ұзақ уақыт бойы XIII ғасырда өмір сүрген Арнальдус де Виллановенің зерттеуі деп саналған. Гомункулды ең тараған жасау жолы XVI ғасырда Парацельспен ұсынылды. Алхимик адам ұрығымен белгілі бір іс-әрекет жасаған кезде(аттың көңіне көму, магнетизациялау) гомункул пайда болады деп санаған.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ұзақ уақыт бойы алғашқы гомункулды құру XIII ғасырда өмір сүрген Арналдус де Виллановаға тиесілі болды. Гомункулды алудың ең танымал «рецепттерінің» бірін XVI ғасырда Парацельс ұсынған. Алхимик адамның сперматозоидтары арнайы ыдысқа салынған, қыздырылған кезде және басқа да манипуляциялар (жылқы көңіне көму, «магнитизация», оның мәні толығымен түсініксіз) гомункулға айналады деп сенді. Гомункулды колбаға адам қанының аз мөлшерін қосу арқылы «тамақтандырды». Парацельстің айтуынша, гомункулдың жүктілік мерзімі 40 күн, гомункулдың биіктігі 11—12 дюйм.
XVII—XVIII ғасырлардағы идеяларға сәйкес, гомункул бастапқыда сперматозоидта орналасады, ал аналық денеге енген кезде адамға айналады; кейде сперматозоидтың өзі гомункулмен сәйкестендірілді. Мұндай көзқарастар жануаршылдық деп аталады; Левенгук анимализмді жақтаушылардың бірі сперматозоидты ашушы болды. Гомункул туралы идеялар көптеген ортағасырлық сызбаларда көрініс тапты, әдетте гомункулды бейнелейді - ананың денесіне еніп, мөлшері айтарлықтай өсетін кішкентай адам. 18 ғасырда эпигенездің негізін салушылардың бірі Каспар Вольф ұсынған академиялық ғылым мұндай преформистік идеяларға үзілді-кесілді қарсы шықты.
Өнерде
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Гомункул алғаш рет әдебиетте Йоганн Гётенің «Фауст» пьесасында кездеседі. Фаусттың шәкірті қарт данышпан Вагнер жасаған. Гомункул өзінің қайталанбас интеллектімен және толыққанды тұлға болуға деген үлкен ұмтылысымен ерекшеленеді.[3]
«Гомункулус» ұғымын ағайынды Стругацкийлер де «Дүйсенбі сенбіден басталады» әңгімесінде, қысқаша кейінгі сөзде және түсініктемелерде және т.б. НИИЧАВО есептеу зертханасының меңгерушісі, кіші ғылыми қызметкер А. И. Приваловтың: «Сауатсыз ортағасырлық алхимиктердің санасында колбада жасанды түрде жасалған гуманоидты тіршілік иесі. Шындығында, колбада жасанды жаратылыс жасау мүмкін емес. Гомункулилер арнайы автоклавтарда синтезделеді және биомеханикалық модельдеу үшін қолданылады.[4]
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германияда Отто Рипперттің алты бөлімнен тұратын «Гомункулус» (1916) дыбыссыз көркем фильмі үлкен табыспен көрсетілді, бұл 1920 жылдардағы неміс киносының дамуына үлкен әсер етті. Киносыншы Зигфрид Кракауэр жазғандай, басты рөлді сол жылдары өте танымал дат және неміс актері Олаф Фонс ойнады, «оның Гомункулус рөліндегі романтикалық келбеті Берлиндік дандилердің сәніне әсер етті».[5]
Интернет-мемге айналған танымал «Ждун» лақап атымен танымал голландиялық заманауи инсталляциялық суретші Маргриет ван Бреворттың туындысы автордың аты Homunculus loxodontus, латын тілінен «Піл тәрізді Гомункулус» деп аударуға болады. 2016 жылы Лейден мүсін қоры өткізетін жыл сайынғы байқау үшін пластмассадан және эпоксидті шайырдан жасалған мүсін солтүстік піл итбалығының басы бар сұр тіршілік иесін, алып дернәсілдің қапшық денесін, аяғы жоқ, бірақ адам қолын бейнелейді.
Тағыда қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Homunculus | Description, History, Models, & Importance | Britannica (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Definition of HOMUNCULUS (ағыл.) (26 May 2023).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Казакова И.б Алхимический смысл образа Гомункула в трагедии гете «Фауст». — Интеграция образования, 1999. — б. 62–65. — ISSN 1991-9468.
- ↑ Братья Стругацкие: Понедельник начинается в субботу. Страница 55.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Гомункулус (1916).(қолжетпейтін сілтеме)
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
|
