მარიული ენა
მარიული ენა, ჩერემისული ენა — ურალური ოჯახის, ფინურ-უნგრული ჯგუფის ენა. გავრცელებულია მარეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში, ასევე ბაშკირეთის, უდმურტის და თათარსტანის რესპუბლიკებში, კიროვის, გორკის, პერმისა და სვერდლოვსკის ოლქებში. მარიულ ენაზე ლაპარაკობს დაახლოებით 540 ათ. კაცი (1979). ადრინდელი წერილობითი ძეგლები — სასულიერო ხასიათის ლიტერატურული თარგმანები XVIII საუკუნის მიწურულით თარიღდება. დამწერლობა ემყარება რუსულ გრაფიკას. მარიულ ენაში დაცულია ხმოვანთა ჰარმონია. მორფოლოგიური მოდელი აგლუტინაციურია. ზმნას ასპექტი არ გააჩნია. მსაზღვრელი პრეპოზიციურია საზღვრულისადმი. წინადადება ნომინატიური კონსტრუქციისაა. ჭარბადაა ნასესხები სიტყვები თურქული, ირანული და რუსული ენებიდან.
დამწერლობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: მარიული დამწერლობა.აღმოსავლურ-დაბლობის მარიული ანბანი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ბარის მარიული დამწერლობა ეფუძნება კირილიცას და მოიცავს 36 ასო–ნიშანს (გრაფემას).
| # | დიდი ასო | პატარა ასო | სახელი | გამოქმა (IPA) |
გამოთქმა (ქართულად) |
ტრანსლიტერაცია (ISO 9) |
Unicode |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | А | a | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 2 | Б | б | ბე | [b] | ბ | b | U+0411 / U+0431 |
| 3 | В | в | ვე | [v] | ვ | v | U+0412 / U+0432 |
| 4 | Г | г | ჰე | [h] | ჰ | h | U+0413 / U+0433 |
| 5 | Д | д | დე | [d] | დ | d | U+0414 / U+0434 |
| 6 | Е | е | იე | [jie] | იე | e | U+0415 / U+0435 |
| 7 | Ё | ё | jo | [ʲo] | იო | ë | U+0401 / U+0451 |
| 8 | Ж | ж | ჟე | [ʒ] | ჟ | ž | U+0416 / U+0436 |
| 9 | З | з | ზე | [z] [zʲ] | ზ | z | U+0417 / U+0437 |
| 10 | И | и | ი | [ɪ] | ი | i | U+0418 / U+0438 |
| 11 | Й | й | ი ნესკლადოვაიე и нескладовае |
[j] | იი | j | U+0419 / U+0439 |
| 12 | К | к | კა | [k] | კ | k | U+041A / U+043A |
| 13 | Л | л | ელ | [ɫ] | ლ | l | U+041B / U+043B |
| 14 | М | м | em | [m] | მ | m | U+041C / U+043C |
| 15 | Н | н | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 16 | Ҥ | ҥ | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 17 | О | о | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 18 | Ӧ | ӧ | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 19 | П | п | პე | [p] ~ [pʲ] | პ | p | U+041F / U+043F |
| 20 | Р | р | ერ | [r] ~ [rʲ] | რ | r | U+0420 / U+0440 |
| 21 | С | с | ეს | [s] ~ [sʲ] | ს | s | U+0421 / U+0441 |
| 22 | Т | т | ტე | [t] ~ [tʲ] | ტ | t | U+0422 / U+0442 |
| 23 | У | у | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 24 | Ӱ | ӱ | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 25 | Ф | ф | ეფ | [f] ~ [fʲ] | ფ | f | U+0424 / U+0444 |
| 26 | Х | х | ხა | [x] ~ [xʲ] | ხ | h | U+0425 / U+0445 |
| 27 | Ц | ц | ცე | [ʦ] | ც | c | U+0426 / U+0446 |
| 28 | Ч | ч | ჩე | [ʧʲ] | ჩ | č | U+0427 / U+0447 |
| 29 | Ш | ш | შა | [ʃ] | შ | š | U+0428 / U+0448 |
| 30 | Щ | щ | შჩა | [ʃ] | შჩ | šč | U+0429 / U+0449 |
| 31 | Ъ | ъ | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 32 | Ы | ы | y | [ɨ] | გაგრძელებული ი | y | U+042B / U+044B |
| 33 | Ь | ь | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 34 | Э | э | ე | [ɛ] | ე | è | U+042D / U+044D |
| 35 | Ю | ю | იუ | [ʲu] | იუ | û | U+042E / U+044E |
| 36 | Я | я | ია | [ʲa] | ია | â | U+042F / U+044F |
მთის მარიული ანბანი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მთის მარიული დამწერლობა ეფუძნება კირილიცას და მოიცავს 37 ასო–ნიშანს (გრაფემას).
| # | დიდი ასო | პატარა ასო | სახელი | გამოქმა (IPA) |
გამოთქმა (ქართულად) |
ტრანსლიტერაცია (ISO 9) |
Unicode |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | А | a | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 2 | Ӓ | ӓ | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 3 | Б | б | ბე | [b] | ბ | b | U+0411 / U+0431 |
| 4 | В | в | ვე | [v] | ვ | v | U+0412 / U+0432 |
| 5 | Г | г | ჰე | [h] | ჰ | h | U+0413 / U+0433 |
| 6 | Д | д | დე | [d] | დ | d | U+0414 / U+0434 |
| 7 | Е | е | იე | [jie] | იე | e | U+0415 / U+0435 |
| 8 | Ё | ё | jo | [ʲo] | იო | ë | U+0401 / U+0451 |
| 9 | Ж | ж | ჟე | [ʒ] | ჟ | ž | U+0416 / U+0436 |
| 10 | З | з | ზე | [z] [zʲ] | ზ | z | U+0417 / U+0437 |
| 11 | И | и | ი | [ɪ] | ი | i | U+0418 / U+0438 |
| 12 | Й | й | ი ნესკლადოვაიე и нескладовае |
[j] | იი | j | U+0419 / U+0439 |
| 13 | К | к | კა | [k] | კ | k | U+041A / U+043A |
| 14 | Л | л | ელ | [ɫ] | ლ | l | U+041B / U+043B |
| 15 | М | м | em | [m] | მ | m | U+041C / U+043C |
| 16 | Н | н | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 17 | О | о | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 18 | Ӧ | ӧ | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 19 | П | п | პე | [p] ~ [pʲ] | პ | p | U+041F / U+043F |
| 20 | Р | р | ერ | [r] ~ [rʲ] | რ | r | U+0420 / U+0440 |
| 21 | С | с | ეს | [s] ~ [sʲ] | ს | s | U+0421 / U+0441 |
| 22 | Т | т | ტე | [t] ~ [tʲ] | ტ | t | U+0422 / U+0442 |
| 23 | У | у | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 24 | Ӱ | ӱ | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 25 | Ф | ф | ეფ | [f] ~ [fʲ] | ფ | f | U+0424 / U+0444 |
| 26 | Х | х | ხა | [x] ~ [xʲ] | ხ | h | U+0425 / U+0445 |
| 27 | Ц | ц | ცე | [ʦ] | ც | c | U+0426 / U+0446 |
| 28 | Ч | ч | ჩე | [ʧʲ] | ჩ | č | U+0427 / U+0447 |
| 29 | Ш | ш | შა | [ʃ] | შ | š | U+0428 / U+0448 |
| 30 | Щ | щ | შჩა | [ʃ] | შჩ | šč | U+0429 / U+0449 |
| 31 | Ъ | ъ | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 32 | Ы | ы | y | [ɨ] | გაგრძელებული ი | y | U+042B / U+044B |
| 33 | Ӹ | ӹ | y | [ɨ] | გაგრძელებული ი | y | U+042B / U+044B |
| 34 | Ь | ь | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 35 | Э | э | ე | [ɛ] | ე | è | U+042D / U+044D |
| 36 | Ю | ю | იუ | [ʲu] | იუ | û | U+042E / U+044E |
| 37 | Я | я | ია | [ʲa] | ია | â | U+042F / U+044F |
ჩრდილო-დასავლური მარიული ანბანი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჩრდილო-დასავლური მარიული დამწერლობა ეფუძნება კირილიცას და მოიცავს 40 ასო–ნიშანს (გრაფემას).
| # | დიდი ასო | პატარა ასო | სახელი | გამოქმა (IPA) |
გამოთქმა (ქართულად) |
ტრანსლიტერაცია (ISO 9) |
Unicode |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | А | a | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 2 | Ӓ | ӓ | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 3 | Б | б | ბე | [b] | ბ | b | U+0411 / U+0431 |
| 4 | В | в | ვე | [v] | ვ | v | U+0412 / U+0432 |
| 5 | Г | г | ჰე | [h] | ჰ | h | U+0413 / U+0433 |
| 6 | Д | д | დე | [d] | დ | d | U+0414 / U+0434 |
| 7 | Е | е | იე | [jie] | იე | e | U+0415 / U+0435 |
| 8 | Ё | ё | jo | [ʲo] | იო | ë | U+0401 / U+0451 |
| 9 | Ж | ж | ჟე | [ʒ] | ჟ | ž | U+0416 / U+0436 |
| 10 | З | з | ზე | [z] [zʲ] | ზ | z | U+0417 / U+0437 |
| 11 | И | и | ი | [ɪ] | ი | i | U+0418 / U+0438 |
| 12 | Й | й | ი ნესკლადოვაიე и нескладовае |
[j] | იი | j | U+0419 / U+0439 |
| 13 | К | к | კა | [k] | კ | k | U+041A / U+043A |
| 14 | Л | л | ელ | [ɫ] | ლ | l | U+041B / U+043B |
| 15 | М | м | em | [m] | მ | m | U+041C / U+043C |
| 16 | Н | н | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 17 | Ҥ | ҥ | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 18 | О | о | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 19 | Ӧ | ӧ | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 20 | Ө | ө | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 21 | Ӫ | ӫ | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 22 | П | п | პე | [p] ~ [pʲ] | პ | p | U+041F / U+043F |
| 23 | Р | р | ერ | [r] ~ [rʲ] | რ | r | U+0420 / U+0440 |
| 24 | С | с | ეს | [s] ~ [sʲ] | ს | s | U+0421 / U+0441 |
| 25 | Т | т | ტე | [t] ~ [tʲ] | ტ | t | U+0422 / U+0442 |
| 26 | У | у | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 27 | Ӱ | ӱ | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 28 | Ф | ф | ეფ | [f] ~ [fʲ] | ფ | f | U+0424 / U+0444 |
| 29 | Х | х | ხა | [x] ~ [xʲ] | ხ | h | U+0425 / U+0445 |
| 30 | Ц | ц | ცე | [ʦ] | ც | c | U+0426 / U+0446 |
| 31 | Ч | ч | ჩე | [ʧʲ] | ჩ | č | U+0427 / U+0447 |
| 32 | Ш | ш | შა | [ʃ] | შ | š | U+0428 / U+0448 |
| 33 | Щ | щ | შჩა | [ʃ] | შჩ | šč | U+0429 / U+0449 |
| 34 | Ъ | ъ | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 35 | Ы | ы | y | [ɨ] | გაგრძელებული ი | y | U+042B / U+044B |
| 36 | Ӹ | ӹ | y | [ɨ] | გაგრძელებული ი | y | U+042B / U+044B |
| 37 | Ь | ь | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 38 | Э | э | ე | [ɛ] | ე | è | U+042D / U+044D |
| 39 | Ю | ю | იუ | [ʲu] | იუ | û | U+042E / U+044E |
| 40 | Я | я | ია | [ʲa] | ია | â | U+042F / U+044F |
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 444.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||