Ewa Kocój
Ewa Kocój, Associate Professor – an ethnographer and cultural anthropologist who has graduated from Jagiellonian University in Krakow, Poland, and presently holds a position of an Adjunct Professor at Culture Institute of the Jagiellonian University. Her fields of interest include contemporary religiosity, anthropological interpretation of representations and cultural symbols as well as Eastern Christian spirituality of the Carpathian Mountains region. Eastern Christian iconography and folk art also play a significant role in her studies. Dr Kocoj’s research is oriented on the cultural religiosity of Romania in comparison with other Central as well as South-Eastern European countries, Eastern borderlands and national, ethnic and religious stereotypes.
She was a recipient of Lanckoronski Foundation, Foundation for Polish Science, Ministry of National Education in Romania and CEEPUS scholarships. Dr Kocój was awarded the Arthur Rojszczak Prize of the Foundation for Polish Science. She was also awarded the prize for the best doctoral thesis in the years 2004 – 2005, in the field of cultural sciences, by the National Centre for Culture in Poland. The author of the following books: Sanctuaries, persons, icons. Painted Orthodox Churches and Monasteries of South Bukovina in Romanian representations (2006); Romanian Saints (2012), The Memory of Old Centuries. The Symbolism of Time in the Romanian Orthodox Calendar (2013) as well as numerous academic papers published in Poland and elsewhere. She is also the editor of a scientific journal ,,Zarządzanie w kulturze” (,,Culture management”).
At this time she is conducting research on the contemporary Eastern Christian rituals in Romania.
A co-founder of the Polish-Romanian Society in Krakow.
e-mail: [email protected]
[email protected]
Address: Kraków, Malopolskie, Poland
She was a recipient of Lanckoronski Foundation, Foundation for Polish Science, Ministry of National Education in Romania and CEEPUS scholarships. Dr Kocój was awarded the Arthur Rojszczak Prize of the Foundation for Polish Science. She was also awarded the prize for the best doctoral thesis in the years 2004 – 2005, in the field of cultural sciences, by the National Centre for Culture in Poland. The author of the following books: Sanctuaries, persons, icons. Painted Orthodox Churches and Monasteries of South Bukovina in Romanian representations (2006); Romanian Saints (2012), The Memory of Old Centuries. The Symbolism of Time in the Romanian Orthodox Calendar (2013) as well as numerous academic papers published in Poland and elsewhere. She is also the editor of a scientific journal ,,Zarządzanie w kulturze” (,,Culture management”).
At this time she is conducting research on the contemporary Eastern Christian rituals in Romania.
A co-founder of the Polish-Romanian Society in Krakow.
e-mail: [email protected]
[email protected]
Address: Kraków, Malopolskie, Poland
less
InterestsView All (56)
Uploads
Papers by Ewa Kocój
Slovak border, is one the most valuable monuments of wood architecture. It is considered
the oldest wooden monument in Orawa region and a symbol of the region’s complicated history. Its heritage is a testament to the interacting cultures of different nations and
ethnicities, among others: Vlach, Ruthenian, Hungarian, Slovak and Polish. This article’s
objective is a new attempt at identification of assets of cultural heritage found in the church in Orawka. We present historical objects of art, as well as the iconographic program of the church’s interior. We also describe the main rituals and customs linked to the church, practiced by the local population to this day. In our research, we employed qualitative methods – analysis of historic and iconographic sources, as well as open-ended interviews,and participant observation conducted in the years 2015–2019 in the local community of Orawka. In the analysis of the material, we use both the perspectives of ethnography and cultural anthropology, supplemented with an input from other scientific disciplines and sub-disciplines, primarily history, historical anthropology, history of art and theology.
Key words: culture heritage, polish-slovak border, Carpathians, wood architecture,
church in Orawka, history of places, vlach heritage
professions, wintering places, and the crucial herding routes in this region.
Обычаи и верования, связанные с началом пастбищного сезона на польско-словацком пограничье в XXI веке (избранная проблематика) Цель и методология П ерегонное овцеводство и пастушество представляют собой культурное наследие (как в материальной, так и в нематериальной сфере), пока еще не учтенное в списках ЮНЕСКО. Тесно связанные с архаичными представления-ми и ритуальными практиками, эти традиционные занятия и сегодня существу-ют в Европе-на Бaлканах и в Карпатах. До сих пор в культуре карпатских гура-лей сохраняются фрагменты «старины»-как в виде артефактов, так и в специ-фических структурах мышления, восприятия реальности, а также в оценке раз-личных явлений современного мира. В последние десятилетия, после падения коммунистической системы, разру-шившей пастушеские традиции во многих странах Восточной Европы 1, гурали польско-словацкого пограничья начали заново конструировать идентичность, апеллируя к старинным истокам своей культуры (например, валашскому проис-хождению) [Kocój 2017]. Поскольку данных о былой их идентичности и пастуше-ских обычаях сохранилось немного, сейчас трудно установить, какие из совре-менных обычаев являются архаической традицией, наследуемой гуралями, а ка-кие можно отнести к своего рода «изобретенной тради ции» 2 [Hobsbawm 2008]. Пастушеская традиция польско-словацкого пограничья постепенно трансфор-мировалась, иногда ослабевала, но не исчезала и несмотря ни на что продолжа-лась. У гуралей никогда не прерывалась память о пастушестве, хотя сейчас можно встретить о нем различные мнения. Пастухи региона по-разному относятся к обы-чаям и обрядам своей профессии: у одних групп можно заметить сильное сходство с традицией, известной по этнографическим записям XIX-XX вв.; другие же вводят новшества, в которых можно заметить влияние пастбищного скотоводства дру-гих регионов (Румынии, Словакии, Украины, Балкан), католичества (святая вода, религиозные календари в пастушеских хижинах, освящение хижин), программ ЕС, СМИ и новых медиа либо собственных представлений пастухов [Sendyka 2017]. 1 Коллективизация на Украине, в Словакии, Румынии; ликвидация молочных кооперативов в Польше; изымание у горцев освоенных пастбищных территорий и перевод их (горцев) на новые, неизвестные места-Болгария, Taтры в Польше. 2 Под изобретенной традицией Э. Хобсбаум понимал специфические действия, целью кото-рых является придумывание традиций и продолжение прошлого в момент, когда была прервана коллективная память либо существует потребность создания с нуля традиций, способных объединить и консолидировать данный социум. Taким действиям присущ искус-ственный характер связей с прошлым и установление новых ритуалов, которые должны объединить группу.
John the New, also known as John the New of Suceava, is one of the most venerated saints in Bukovina and generally in Moldova. Due to his veneration, developed from the fifteenth century by the authorities and clergy of the duchy, Saint John the New is also considered today one of the most important patrons of Bukovina – as its protector and miracle worker. The aim of the article is the contextual analysis of the transformations associated with the veneration of Saint John the New in Bukovina. I was interested in what the beginnings of this veneration in the Moldavian lands were, which factors have changed its form and nature, and who the saint is today to the contemporary inhabitants of Bukovina.
The article presents the results of the scientific research conducted in 2004-2016 in the Bukovina region with the use of qualitative techniques applied in the emic approach (free interview, overt and covert participant observation, photographic documentation, and analysis of visual materials). The research was also based on the historical and ethnographic secondary sources and on materials available on the Internet.
The research has shown that the veneration of Saint John the New manifests itself in many texts of Romanian culture, creating a peculiar semiosphere where canonical religious texts, national mythology, and folklore interweave. The passage of time and successive historical events provide new content, transforming the image of this saint in the heads of the Orthodox inhabitants of the Bukovina region. John the New has undergone a long metamorphosis – from being the defender of the faith and the Moldavian principality, a shepherd and a peasant, to being almost a saint who uses his power to help the Orthodox believers in their daily cares and suffering.
Key words: cultural heritage - folklore - Central and Eastern Europe – Moldova - Bukovina region - veneration of saints – John the New (of Suceava) – beliefs and rituals - iconography
The purpose of this article is to present the preliminary results of the research on the shepherds’ everyday life that
I have been conducting since 2015 in the field of history, migration, and cultural heritage of the Vlach minority inhabiting the areas from Albania to the northern Carpathians. One of the research stages entails the studies of the daily life and rituals of the highlanders living in the huts on the Polish side of the Carpathians. The article describes the issues concerning the organization and the time-space symbolism of a modern hut, including their daily life and schedule of activities. The research was conducted in the selected huts of Spiš, Orava, Podhale, Żywiec region, and Silesian Beskids in Poland in 2015–2018. In all cases, I applied qualitative research, mostly structured and unstructured interviews with senior and young shepherds working in the huts, as well as covert
and overt participant observations conducted during selected pastoral holidays and meetings in various spaces— in temples, during highlander’s and Vlach conventions, in theme meetings, and in the huts. I supplement these techniques with the analysis of the visual sources that I made during the field research, received from the enthusiasts
of this topic, or found on the Internet. The research has shown that modern pastoralism oscillates between two poles: the traditional, which has made it possible to retain many elements from the past (cultural heritage), and the modern, thanks to which shepherds introduce global solutions to their huts and traditions.
culture heritage – Carpathians – huts - the beginning of the shepherding season - the Polish-Slovak borderland – vlachs tradition
Slovak border, is one the most valuable monuments of wood architecture. It is considered
the oldest wooden monument in Orawa region and a symbol of the region’s complicated history. Its heritage is a testament to the interacting cultures of different nations and
ethnicities, among others: Vlach, Ruthenian, Hungarian, Slovak and Polish. This article’s
objective is a new attempt at identification of assets of cultural heritage found in the church in Orawka. We present historical objects of art, as well as the iconographic program of the church’s interior. We also describe the main rituals and customs linked to the church, practiced by the local population to this day. In our research, we employed qualitative methods – analysis of historic and iconographic sources, as well as open-ended interviews,and participant observation conducted in the years 2015–2019 in the local community of Orawka. In the analysis of the material, we use both the perspectives of ethnography and cultural anthropology, supplemented with an input from other scientific disciplines and sub-disciplines, primarily history, historical anthropology, history of art and theology.
Key words: culture heritage, polish-slovak border, Carpathians, wood architecture,
church in Orawka, history of places, vlach heritage
professions, wintering places, and the crucial herding routes in this region.
Обычаи и верования, связанные с началом пастбищного сезона на польско-словацком пограничье в XXI веке (избранная проблематика) Цель и методология П ерегонное овцеводство и пастушество представляют собой культурное наследие (как в материальной, так и в нематериальной сфере), пока еще не учтенное в списках ЮНЕСКО. Тесно связанные с архаичными представления-ми и ритуальными практиками, эти традиционные занятия и сегодня существу-ют в Европе-на Бaлканах и в Карпатах. До сих пор в культуре карпатских гура-лей сохраняются фрагменты «старины»-как в виде артефактов, так и в специ-фических структурах мышления, восприятия реальности, а также в оценке раз-личных явлений современного мира. В последние десятилетия, после падения коммунистической системы, разру-шившей пастушеские традиции во многих странах Восточной Европы 1, гурали польско-словацкого пограничья начали заново конструировать идентичность, апеллируя к старинным истокам своей культуры (например, валашскому проис-хождению) [Kocój 2017]. Поскольку данных о былой их идентичности и пастуше-ских обычаях сохранилось немного, сейчас трудно установить, какие из совре-менных обычаев являются архаической традицией, наследуемой гуралями, а ка-кие можно отнести к своего рода «изобретенной тради ции» 2 [Hobsbawm 2008]. Пастушеская традиция польско-словацкого пограничья постепенно трансфор-мировалась, иногда ослабевала, но не исчезала и несмотря ни на что продолжа-лась. У гуралей никогда не прерывалась память о пастушестве, хотя сейчас можно встретить о нем различные мнения. Пастухи региона по-разному относятся к обы-чаям и обрядам своей профессии: у одних групп можно заметить сильное сходство с традицией, известной по этнографическим записям XIX-XX вв.; другие же вводят новшества, в которых можно заметить влияние пастбищного скотоводства дру-гих регионов (Румынии, Словакии, Украины, Балкан), католичества (святая вода, религиозные календари в пастушеских хижинах, освящение хижин), программ ЕС, СМИ и новых медиа либо собственных представлений пастухов [Sendyka 2017]. 1 Коллективизация на Украине, в Словакии, Румынии; ликвидация молочных кооперативов в Польше; изымание у горцев освоенных пастбищных территорий и перевод их (горцев) на новые, неизвестные места-Болгария, Taтры в Польше. 2 Под изобретенной традицией Э. Хобсбаум понимал специфические действия, целью кото-рых является придумывание традиций и продолжение прошлого в момент, когда была прервана коллективная память либо существует потребность создания с нуля традиций, способных объединить и консолидировать данный социум. Taким действиям присущ искус-ственный характер связей с прошлым и установление новых ритуалов, которые должны объединить группу.
John the New, also known as John the New of Suceava, is one of the most venerated saints in Bukovina and generally in Moldova. Due to his veneration, developed from the fifteenth century by the authorities and clergy of the duchy, Saint John the New is also considered today one of the most important patrons of Bukovina – as its protector and miracle worker. The aim of the article is the contextual analysis of the transformations associated with the veneration of Saint John the New in Bukovina. I was interested in what the beginnings of this veneration in the Moldavian lands were, which factors have changed its form and nature, and who the saint is today to the contemporary inhabitants of Bukovina.
The article presents the results of the scientific research conducted in 2004-2016 in the Bukovina region with the use of qualitative techniques applied in the emic approach (free interview, overt and covert participant observation, photographic documentation, and analysis of visual materials). The research was also based on the historical and ethnographic secondary sources and on materials available on the Internet.
The research has shown that the veneration of Saint John the New manifests itself in many texts of Romanian culture, creating a peculiar semiosphere where canonical religious texts, national mythology, and folklore interweave. The passage of time and successive historical events provide new content, transforming the image of this saint in the heads of the Orthodox inhabitants of the Bukovina region. John the New has undergone a long metamorphosis – from being the defender of the faith and the Moldavian principality, a shepherd and a peasant, to being almost a saint who uses his power to help the Orthodox believers in their daily cares and suffering.
Key words: cultural heritage - folklore - Central and Eastern Europe – Moldova - Bukovina region - veneration of saints – John the New (of Suceava) – beliefs and rituals - iconography
The purpose of this article is to present the preliminary results of the research on the shepherds’ everyday life that
I have been conducting since 2015 in the field of history, migration, and cultural heritage of the Vlach minority inhabiting the areas from Albania to the northern Carpathians. One of the research stages entails the studies of the daily life and rituals of the highlanders living in the huts on the Polish side of the Carpathians. The article describes the issues concerning the organization and the time-space symbolism of a modern hut, including their daily life and schedule of activities. The research was conducted in the selected huts of Spiš, Orava, Podhale, Żywiec region, and Silesian Beskids in Poland in 2015–2018. In all cases, I applied qualitative research, mostly structured and unstructured interviews with senior and young shepherds working in the huts, as well as covert
and overt participant observations conducted during selected pastoral holidays and meetings in various spaces— in temples, during highlander’s and Vlach conventions, in theme meetings, and in the huts. I supplement these techniques with the analysis of the visual sources that I made during the field research, received from the enthusiasts
of this topic, or found on the Internet. The research has shown that modern pastoralism oscillates between two poles: the traditional, which has made it possible to retain many elements from the past (cultural heritage), and the modern, thanks to which shepherds introduce global solutions to their huts and traditions.
culture heritage – Carpathians – huts - the beginning of the shepherding season - the Polish-Slovak borderland – vlachs tradition
Summary
The cultural heritage of the Orava region, which is located on the Polish and Slovakian borderland, is still awaiting worldwide discovery and inclusion on the World Heritage List. Its tangible and intangible cultural sites, incl. historic churches of various denominations with their polychromes and religious paraphernalia, multicultural cemeteries, wooden and brick chapels, shepherd’s huts, bustling farmer’s markets, and wooden bell towers that chase away evil spirits, enemies, and plagues, have been climbing the charts thanks to their beauty and local colour, particularly since researchers, experts, and local communities became interested in the cultural heritage of different European regions. Even though the world of Oravian notions, which are prevalent in the local beliefs, rites, and rituals, is evolving due to globalisation, it still reveals traces of its archaic culture. The centuries-old or only periodic coexistence of many cultures and religions in the region, economic „bread-winning” migrations and returns, and changes in borders and state administrations have crafted a specific cultural landscape in Orava that must be interpreted in the context of the ethnic history and religious traditions of these lands. The cultural landscape of Orava includes different stories, characters, and places. Many of them are the local pride and are often recalled and passed on, but there are also many which are forgotten, shamefully ignored with silence, or pushed out of collective consciousness.
One of the remarkable monuments of the local cultural heritage includes the wooden Church of St. John the Baptist in Orawka, currently located on the borderland between Poland and Slovakia (Upper Hungary until the early 20th century). The church was probably founded in the years 1650–1659 by the Reverend Jan Sczechowicz (Joannes Scepusiensis). It is one of the oldest surviving Christian temples in Upper Orava, with the interior covered with scenes illustrating various aspects of Christian theology.
The purpose of the following monograph is to analyse the cultural heritage of the Church of St. John the Baptist in Orawka, and in particular its liturgical veils (one of the church’s extraordinary phenomena), in the broader context of their associated cultural meanings and symbols. As commonly known, there is a specific custom in Christian churches to hang special fabrics on altars, various religious artifacts (like crosses and tables), and places dividing the interior of the church during a specific time of the liturgical year. These curtains perform a worshipping and ritual function – their presence symbolises the most important holidays of the liturgical year, and by shielding the sacred from the eyes of sinners, they remind people that they need to do penance and better their life if they want to be able to commune with holiness again. Made in various styles and with various methods, often lavishly ornamented, they used to be highly valued both in the East and in the West of Europe, constituting a crucial element of the liturgy and piety of the Church. Lenten veils are one of the types of such liturgical fabrics. Initially, they were plain white linen canvases, which were supposed to symbolise the Shroud covering Jesus’s body in the tomb. With time, there came fabrics with more elaborate weaves, decorated with sumptuous embroidery and dyed with black, indigo, or purple. In the 12th century, initially monastic churches and later also diocesan churches started to hang picture veils used for didactic purposes. The monograph discusses the typologies of such curtains and describes the most interesting surviving specimens in Western and Central Europe. Most attention is paid to the curtains found in Poland. 17 curtains located in 10 Polish towns have been described, including in the Lesser Poland (11 curtains in 4 towns), Silesia (4 curtains), and Podkarpackie Province (2 curtains). There may be more such curtains in Poland; however, there have been no extensive research and inquiries on the subject so far. The monograph scrutinises the ideological content of the four Lenten veils located in the Church of St. John the Baptist in Orawka. These include: Pietà under the Cross, Flagellation, Our Lady of Sorrows, and Penitent Mary Magdalene, created between the 17th and 19th centuries. A lot of attention is paid to the appearance, condition, and material of the veils, and also to their iconographic details, which are analysed against a broader background of Christian symbolism.
The monograph is complemented with iconographic material, including the photographs of the Church of St. John the Baptist in Orawka and the preserved Lenten veils located in Poland.
Problematyka dziedzictwa kulturowego – materialnego i niematerialnego – przeżywa swój l’âge d’or w kulturze światowej. Wzrost zainteresowania tą tematyką obserwujemy przede wszystkim dzięki działaniom podjętym po drugiej wojnie światowej przez UNESCO i szeroko zakrojonemu programowi ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego rozpoczętemu w 1950 roku. Szczególnie znaczenie dla działań związanych z tą dziedziną miało uchwalenie w 1972 roku konwencji o ochronie materialnego dziedzictwa kulturowego, nakazującej szczególną dbałość o zabytki kultury materialnej . Zainteresowanie tym zagadnieniem pogłębiło, ale i rozszerzyło perspektywę dokumentacji, opisu i interpretacji dziedzictwa, które zyskało również wówczas rangę międzynarodową – na terenie poszczególnych krajów świata stało się przedmiotem analizy i oceny ekspertów zewnętrznych i wewnętrznych, którym przysługują specjalne prawa. Pojęcie dziedzictwa kulturowego znacznie zwiększyło swój zakres w 2003 roku, kiedy to UNESCO zakończyło teoretyczne prace nad uchwałą dotyczącą dziedzictwa niematerialnego i związaną z nią Listą Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości. Tym samym UNESCO zaleciło przede wszystkim szczególną dbałość o zanikające tradycyjne wierzenia, zwyczaje, obrzędy i umiejętność wykonywania starych profesji. Owe instytucjonalne realizacje stały się z kolei dla licznych badaczy kultury inspiracją do rewizji kwestii niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ale i – na zasadzie reakcji zwrotnej – materialnego, które zyskało ,,nowe życie”. Składające się na nie obiekty przestały być traktowane jako materialny skansen; zaczęto wskazywać, że zabytki kultury materialnej funkcjonują w szerszym kontekście wierzeń zbiorowych, lokalnych, a nierzadko i polityczno-narodowych, bez znajomości których stają się jedynie pięknie odrestaurowaną i nierzadko nieżywą materią figurującą na liście UNESCO.
Działania te spowodowały, że w ostatnich latach problematyka dziedzictwa kulturowego zaczęła także przeżywać swój renesans w wielu regionach świata, w tym w Europie – zarówno w jej zachodniej, jak i we wschodniej części. Idea regionalizmu, przechodząca różne przeobrażenia od XIX wieku, zyskała również w kulturze współczesnej nowy wymiar. Dostrzeżono, że kultury lokalne i regionalne rządzą się swoistymi regułami, tworzą również złożony splot symboli, sieci wzorców i znaczeń. Społeczności żyjące w mikro-światach mogą również konstruować swoje wyobrażenia związane z najbliższą przestrzenią w odmienny sposób niż społeczności większościowe. Znaczenia z nimi związane nabierają dla nich specyficznej wartości, nadającej z kolei sens lokalnie prowadzonym działaniom, odbywającym się zarówno na poziomie instytucjonalnych, jak i indywidualnych praktyk animacyjnych. Idea nowego regionalizmu spowodowała, że w przestrzeni publicznej pojawiło się dziedzictwo znajdujące się dotychczas często poza głównym nurtem, czyli to, które należy do niewielkich grup będących nosicielami ważnych dla siebie praktyk, kultywujących mało znane tradycje, ważne z perspektywy ,,małego centrum świata” , w którym żyją. Badania naukowe zwróciły również uwagę na pogranicza, dowodząc, że nowe czasy wymagają innego ujęcia kwestii ich dziedzictwa. Pojawiły się również próby nowego spojrzenia na dotychczasowe podziały regionalne, akcentujące inny wymiar pograniczy. Nowe limes likwidują m.in. funkcjonujące w wyobrażeniach kulturowych Europejczyków kategorie Wschodu i Zachodu, są otwarte, płynne, podkreślają współistnienie różnych kultur, etnosów, wyznań, a w związku z tym pokazują różny wymiar i jakość dziedzictwa, m.in. latinitas i cyrylianitas, dziedzictwa kultury żydowskiej i muzułmańskiej, kultur Orientu, a zwłaszcza kanonicznego i niekanonicznego islamu, który przenikał na tereny Europy od wieków. Współczesne trendy naukowe położyły również nacisk na pamięć kulturową – pokazały, że dziedzictwo w wielu społecznościach lokalnych i regionalnych nie musi funkcjonować tylko w świecie realnym, że może też być przedmiotem pamięci zbiorowej lub indywidualnej. Zwrócono zatem uwagę, że dziedzictwo regionalne może łączyć się z pamięcią odzyskiwaną, wydobywaną lub na nowo odczytywaną w wyniku indywidualnych, zbiorowych, instytucjonalnych czy naukowych interpretacji . Może się ona ujawniać m.in. poprzez teksty kultury – wierzenia, rytuały, obrzędy, przedmioty świata materialnego, będąc zgodnie z myślą Jana Assmanna, nośnikiem i reprezentacją symbolicznych dla danej zbiorowości znaczeń . Takie działanie nieuchronnie wiąże się z przypominaniem owych znaczeń lub też konstruowaniem ich na nowo.
W ramach dziedzictwa kulturowego Europy interesuje nas sytuacja dziedzictwa regionalnego, zarówno wpisanego, jak i niewpisanego na listy UNESCO, Dostrzegamy, że w społecznościach regionalnych wiele się dzieje – tworzenie kolekcji lokalnych, muzeów prywatnych, nowe projekty finansowane ze środków zewnętrznych pobudzają i ukazują nowe oblicza tego dziedzictwa. Idzie więc o dziedzictwo mniejszości – eksponowane coraz silniej, czasem usilnie komercjalizowane, ale też wydobywane, odkrywane w ramach pamięci owych mniejszości, perspektywy ich i naszej. W tej monografii interesuje nas również to dziedzictwo, które wymyka się dostępnym metodom eksplikacji. Należy do różnych dyskursów, pełne jest stereotypów, funkcjonuje w pamięci zbiorowej i przejawia się pod postacią śladów materialnych i niematerialnych – nierzadko w postaci ruin, zniszczeń, drobnych śladów, napisów na murze czy słów i gestów wypowiadanych oraz odgrywanych podczas zbiorowych rytuałów. Budzi ono często uczucie rozdarcia, ponieważ jest bolesne, wywołuje emocje i reakcje wstydu, upokorzenia, goryczy i rozdrażnienia. Często powoduje także kłopotliwy śmiech i ironię. Pokazuje, jacy byliśmy, jak wyglądały nasze relacje z innymi, w tym nasze poróżnienie z nimi. Uświadamia, jaki świat wyobrażeń leży w pozostałościach, ale i wciąż nowotworzonych tekstach kultury należących do tego dziedzictwa.
Monografia Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja stanowi pierwszy tom nowej serii wydawniczej pt. ,,Dziedzictwo i pamięć kulturowa” ukazującej się w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest ona zbiorem artykułów o różnorodnej tematyce związanych z europejskim dziedzictwem regionalnym. Powstała ona jako wynik współpracy polskich naukowców z różnych ośrodków naukowych, muzealników, regionalistów oraz praktyków z instytucji kultury, którzy zaprezentowali własne ujęcia dotyczące związków, jakie łączą dziedzictwo międzynarodowe, narodowe i regionalne. W monografii interesowało nas napięcie między tym, co globalne, a tym, co regionalne, prowincjonalne i lokalne. Najważniejsze pytania, jakie stawiają sobie redaktorzy i autorzy monografii, brzmi: Jak społeczności międzynarodowe, narodowe, regionalne i lokalne konstruują swoje dziedzictwo kulturowe? Do jakich treści odwołują się w pamięci zbiorowej w konstrukcjach czy strategiach budowania wizerunku tego dziedzictwa? W jakie relacje wchodzi dziedzictwo i pamięć kulturowa z nim związana? Przyświeca nam myśl, aby zamieszczone tu teksty analizowały dziedzictwo społeczności regionalnych i lokalnych od wewnątrz, ukazując głębokie relacje, powodujące, że regionalne dziedzictwo daje społecznościom tu żyjącym poczucie odrębności, ale i wyjątkowości. Nie jest nam obce również tworzenie nowych źródeł dotyczących tego obszaru wiedzy. Z tego powodu w swoich tekstach Autorzy artykułów tropią zjawiska, które dla społeczności regionalnej są wartością, stanowią symbole nie zawsze przekładalne na języki, symbole i znaczenia zewnętrzne czy możliwe do uchwycenia z punktu widzenia społeczności międzynarodowych. Interesują nas zatem różne aspekty, które budują dawną i współczesną tożsamość oraz nadają znaczenia w społecznościach regionalnych, pojmowanych zarówno jako całe społeczności regionu, jak i żyjące tu mniejszości etniczne czy religijne. Śledzimy także tworzenie i funkcjonowanie znaczeń w praktykach społecznych – w małych społecznościach regionalnych i lokalnych budowane wokół obiektów sfery materialnej czy duchowej: świątyń, sakralnych artefaktów, pomników kultury, ruin miast, wierzeń, obrzędów, rytuałów, języka, starych ksiąg czy zbiorów instytucji kultury. W naukowych analizach chodzi o wydobycie wiedzy i praktyk lokalnych składających się na dziedzictwo i pamięć kulturową określonych społeczności, jak również o to, co umyka niejednokrotnie ekspertom zewnętrznym, ponieważ jest tworzone przez małe społeczności, często żyjące na rubieżach. Jeśli idzie o te ostatnie, interesuje nas przede wszystkim, jak konstruują one swój potencjał kulturowy w globalnym świecie.
Prezentowane w niniejszej monografii artykuły to w przeważającym stopniu materiały przygotowane dla teoretyków i praktyków sektora kultury oraz absolwentów studiów z zakresu zarządzania kulturą. Wyłaniająca się z ich badań i analiz sytuacja sektora kultury w Polsce, postrzegana w zdecydowanej większości przez studia przypadków, to żywy obraz nie tylko stanu i procesów zachodzących w instytucjonalnym i pozainstytucjonalnym wymiarze kultury, ale również wizerunek jej pojmowania przez wykształconych specjalistów tej nadal młodej specjalności naukowej […].
WSTĘP 5
I. W STRONĘ HISTORII 7
Wojciech Dudziak
WĘDRÓWKI BLISKIE CZY DALEKIE?
Początki badań nad pasterstwem karpackim 9
Iveta Zuskinová
BACOWIE I JUHASI Z LIPTOWA ORAZ ICH
KONTAKTY Z OWCZARZAMI Z PODHALA 14
Danuta Blin-Olbert
PASTERSTWO U BOJKÓW I ŁEMKÓW 32
Anna Oczko
PASTERSKA WSPÓLNOTA JĘZYKOWA 44
II. W STRONĘ WSPÓŁCZESNOŚCI 52
Ewa Kocój
GINĄCY ŚWIAT PASTERZY KARPACKICH.
Życie codzienne pasterzy na pograniczu
polsko-słowackim w XXI wieku
jako dziedzictwo kulturowe regionu Karpat
(wybór zagadnień) 54
Małgorzata Kiereś
WIOSENNE ASPEKTY PASTERSKIEJ
OBRZĘDOWOŚCI GÓRALI BESKIDZKICH 134
Józef Michałek
WSPÓŁCZESNE SAŁASZNICTWO
– CO TO TAKIEGO? 172
Anna Łęczyńska
SZLAK KULTURY WOŁOSKIEJ 188
Michał Milerski, Milan Margetin, Andrzej Junkuszew
OWCE WOŁOSKIE 206
Maria i Piotr Kohut
ROZWAŻANIA O WOŁOSKICH PASTERZACH
I SZTUCE RĘCZNIE WYTWARZANYCH SERÓW 222
248
Ewa Kocój, Introduction
Contents
Łukasz Gaweł, In Lieu of an Introduction 7
Ewa Kocój, Towards New Areas of Heritage and Cultural Heritage Management (Introduction) 11
Łukasz Gaweł, Pandora’s Box or The Holy Grail? On Managing Cultural Heritage 15
Rafał Maciąg, Cultural Heritage Within Postmodern Reality 29
Teodora Konach, Legal Protection of Intangible Cultural Heritage. The Concept of the Safeguarding of Expressions of Folklore 41
Anna Góral, Cultural Heritage as a Shared Resource. The Role of Collaboration Between Stakeholders in Cultural Heritage Management 55
Weronika Pokojska, Urban Exploring – City – Heritage – Identity 67
Agnieszka Pudełko, The Thematisation of Public Space – a Problem or a Necessity? 83
Katarzyna Barańska, Memory for the Future. Managing History Within the Framework of Museums 97
Jarosław Klaś, Historical Museums: Between Collective Memory and Politics of Historical Memory 107
Cezary Woźniak, Between Ownness and Alienness: Towards the Dialectic of Cultural Heritage 131
Abstract:
https://books.google.pl/books?id=YO7_CgAAQBAJ&lpg=PP1&ots=MNfpHVxmch&dq=ewa%20koc%C3%B3j&hl=pl&pg=PP1#v=onepage&q=ewa%20koc%C3%B3j&f=true
The category of time functioning in individual cultures as well as calendars and the corresponding systems of time classification, can be perceived as examples of cultural phenomena. They prove to be extremely interesting, but at the same time difficult to analyze. In many cases the circumstances are quite complicated as there are various methods of measuring time within individual traditions. They correspond to the national, and secular calendars, the official religion, calendars of minority faiths as well as to the so-called folk tradition. The book describes the structure of time and its symbolism in the Orthodox calendar - liturgical (canonical) and folk - in the Romanian culture. Cultural anthropology, supported by the idea of research on cultural senses and meanings as well as the inter-translation among them denotes that the traditions presented vary, are incoherent and refer to various sources, but for a few centuries had been formulating within one cultural domain.
Liturgical calendar used in the Orthodox Church in Romania dates back to the remote times of antiquity. The structure of the calendar was decisively formed in the period of Byzantium and its use was upheld by the tradition until the 20th century. Searching for the sources of Romanian religiosity we encounter many canonical and apocryphal texts that undoubtedly contributed to the creation and formulation of specific folk beliefs. A considerable chunk of these belong to the Byzantine and Cyrillo-Methodian heritage that had been permeating Romanian lands since the 14th century, gradually gaining control over the religious representations of Romanians. At the same time they indirectly represented an outstanding collection of multiculturalism in ancient heritage, i.e. Turkish-Arab, Hebrew and Latin traditions – embracing old beliefs and spreading them on new lands with the assistance of the written word. The above-mentioned works came to Romania from the Orient and Byzantium, quite often accompanying the Slavic people. Many of these books found their way to the Athos Mountain, and when the first relations between the Romanian principalities and Athos monks emerged, this literature was also introduced into Wallachia and Moldavia. The presence and circulation of these texts in the cultural domain is a source of multi-lateral and (due to people’s modifications) original beliefs supporting the uniqueness of Romanian culture.
This book will present the structure of the Julian calendar, Byzantine era, conflicts related to the calendar in Romania and the body of the most significant Byzantine-Slavonic texts considered to be apocryphal, quasi-canonical or pseudo-canonical. I will analyze the new and old testament apocrypha, hagiographic legends, romances and novels and how they influenced the beliefs and customs of the Carpathian region in Romania. In Romania they are primarily considered to be the “folk books” (cărţile populare) and treated as texts designated for the people, as well as writings which immensely influenced the specific representations currently present in this culture. It is worth to emphasize, however, that in the Orthodox tradition they assumed a complementary role and were treated as sacred texts, equal to the canonical ones.
This book also describes the organization of the Orthodox calendar in Romania in the canonical and popular context. It is divided into three cycles which designate the most significant holidays as well as customs and habits observed by the believers. The basic course is the daily, weekly and yearly cycle, which allows orthodox monks to live according to a specific rhythm determined by prayer, work and rest. Daily cycle consists of seven prayers that fall at the same times of day and night. The weekly cycle includes seven days of the week starting with Sunday that is the first and at the same time the last day of the week on a symbolic level. Orthodox religion associates particular days of the week with remembering the mystery of faith, a saint or a group of saints. The liturgical week is an icon in the middle of which the Orthodox place Jesus Christ, thus it is often called a Weekly Passover. It symbolically invokes the history of salvation. The annual cycle is divided into the moveable and immoveable feasts (derived from Easter). The Orthodox Church appoints them according to the spiritual, not historical order. The spiritual order displays God’s plan to save humanity. The routine makes a full circle every year, with the same holidays placed along the course. This tradition influenced the form of folk representations as well as symbolism of time related to the Orthodox calendar (including folk beliefs about the day and night, personification and hierarchy of the days of the week, dualism in perception of the days, beliefs about personas of the folk pantheon and folk holidays).
A deliberate plan to destroy spiritual culture by communist authorities led to a partial disappearance of Orthodox traditional customs or transformed them into a folk spectacle. The Communism has fallen and we can witness the resurrection of the Orthodox culture. There is a great return to the liturgical texts as well as to belles lettres created in the Byzantine time. Beside them, some old beliefs, habits and rituals molded in the Byzantine Christianity are slowly brought back to life.
Key words: Romania - Orthodox religion - time in culture - the liturgical calendar of the Orthodox Church in Romania – a local transformation of the byzantine tradition - folk calendar - canonical and apocryphal texts - folk books - folk tradition - Orthodox holidays - the cult of saints
Orawka to niewielka miejscowość, położona na pograniczu polsko-słowackim, na starym szlaku handlowym, zwanym ,,polską drogą”, łączącym Kraków, przez Myślenice i Jordanów z Zamkiem Orawskim i Górnymi Węgrami (Słowacją). Tędy wiódł transport soli z Wieliczki oraz miedzi i ołowiu z kopalń Olkusza na Węgry. Od XV wieku, z kierunku południowego, rozpoczęło się zasiedlanie tych terenów ustanowionymi na prawie wołoskim niewielkimi osadami, tworzonymi przez różne etnosy. Ze wschodu docierali tu nomadyczni pasterze rusko-wołoscy, integrując się z pasterzami i rolnikami (Słowianie i Węgrzy) sprowadzanymi z kolei z południa przez szlachtę węgierską. Od północy, skuszona swobodą i przyznawaną ziemią, uciekała wiejska ludność polska z dóbr Komorowskich z Żywiecczyzny oraz okolic Jordanowa i Kotliny Nowotarskiej. Bogatą mozaikę uzupełniali przestępcy szukający schronienia i łatwego zarobku, tworząc specyficzną, zbójecką tradycję Orawy.