Fara í innihald

Georges Clemenceau

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Georges Benjamin Clemenceau
Forsætisráðherra Frakklands
Í embætti
25. október 1906 – 24. júlí 1909
ForsetiRaymond Poincaré
ForveriPaul Painlevé
EftirmaðurAlexandre Millerand
Í embætti
16. nóvember 1917 – 20. janúar 1920
ForsetiArmand Fallières
ForveriFerdinand Sarrien
EftirmaðurAristide Briand
Persónulegar upplýsingar
Fæddur28. september 1841
Mouilleron-en-Pareds, Vendée, Frakklandi
Látinn24. nóvember 1929 (88 ára) París, Frakklandi
ÞjóðerniFranskur
StjórnmálaflokkurRóttæki sósíalistaflokkurinn
MakiMary Eliza Plummer (1869-1891, skilin)
TrúarbrögðTrúleysi
BörnMichel Clemenceau
Þekktur fyrirAð vera forsætisráðherra Frakklands í fyrri heimsstyrjöldinni

Georges Benjamin Clemenceau (28. september 184124. nóvember 1929) var franskur stjórnmálamaður, læknir og blaðamaður. Hann var forsætisráðherra Frakklands 1906-1909 og 1917-1920.

Clemenceau fæddist þann 28. september 1841 í Mouilleron-en-Parades í Vendée inn í fjölskyldu róttækra lýðveldissinna. Hann var sonur læknis og nam sjálfur læknisfræði í París á unga aldri. Þar rak hann tímaritið Travail ásamt Émile Zola og hvatti til andspyrnu gegn einveldisstjórn Napóleons III. Clemenceau fékk að dúsa í fangelsi í nokkrar vikur vegna útgáfu blaðsins.[1] Eftir að honum var sleppt flutti Clemenceau til New York og vann þar sem læknir og frönskukennari. Í Bandaríkjunum kynntist hann og kvæntist Bandaríkjakonunni Mary Elizabeth Plummer.[2] Þau eignuðust þrjú börn saman en hjónaband þeirra var ekki farsælt til lengdar og þau skildu síðar í mikilli óvild.[3]

Stjórnmálaferill

[breyta | breyta frumkóða]

Clemenceau sneri aftur til Frakklands árið 1870 eftir að Napóleon III var steypt af stóli í fransk-prússneska stríðinu og þriðja franska lýðveldið stofnað. Hann sat á franska þinginu þegar samið var um frið við Prússa og kaus gegn því að Frakkar létu af hendi héröðin Alsace-Lorraine við Rínarfljót. Þegar meirihluti þingsins greiddi atkvæði með þessum friðarskilmálum sagði Clemenceau upp þingsæti sínu[3] og var kjörinn borgarstjóri í Montmartre-úthverfi í París. Auk þess var hann forseti héraðsráðs borgarinnar við lýðveldisstofnunina og sat á þingi fyrir Róttæka lýðveldisflokkinn árin 1871 og 1876 – 1893. Þegar íbúar Parísar risu upp og mynduðu Parísarkommúnuna reyndi Clemenceau að miðla málum milli kommúnumanna og ríkisstjórnarinnar en tókst það ekki og sagði því af sér sem borgarstjóri Montmartre.

Clemenceau háði um sex eða sjö einvígi á stjórnmálaferli sínum; hið fyrsta gegn herforingja sem sakaði hann um að hafa ekki gert nóg til að vernda hermenn sem höfðu látið líf sín í uppþoti í Montmartre og annað eftir að hafa verið sakaður um fjárdrátt.[4]

Sem þingmaður Róttæka lýðveldisflokksins frá 1871 barðist Clemenceau fyrir sýknun uppreisnarmanna Parísarkommúnunnar og fékk því framgengt árið 1879.[3] Clemenceau og flokksbræður hans voru óvinveittir prestastéttinni og börðust fyrir aðskilnaði ríkis og kirkju. Auk þess var hann andstæðingur frönsku nýlendustefnunnar og þótti hneisa að frönskum herafla væri sóað í Afríku og Asíu „engum til gagns öðrum en auðkýfingum og nýlendugróðamönnum Parísar.“[3] Hann var ákafur stuðningsmaður þess að Frakkland legði áherslu á að endurheimta héröðin sem Þýskaland hafði haft af Frakklandi í lok fransk-prússneska stríðsins árið 1871. Í nýlendumálum var hann á öndverðum meiði við flesta franska ráðamenn og kom því m.a. til leiðar að Jules Grévy sagði af sér sem forseti Frakklands vegna ágreinings um þau.

Clemenceau var stofnandi tímaritsins La Justice og samtaka um borgararéttindi auk þess sem hann vann lengi hjá dagblaðinu L'Aurore. Hann tók virkan þátt í málsvörn Alfreds Dreyfusar í Dreyfusmálinu og birti margar helstu varnarritgerðir Émile Zola í L'Aurore.

Fyrri ráðherratíð

[breyta | breyta frumkóða]

Árið 1902 var Clemenceau kjörinn á þing í Var-kjördæmi í suðurhluta Frakklands og var gerður að innanríkisráðherra árið 1906. Hann leit á sig sem „yfirlöggu Frakklands“ og hlaut gælunafnið „Tígrisdýrið“ eða „le Tigre“. Í lok ársins 1906 var hann gerður að forsætisráðherra og gegndi þeirri stöðu í þrjú ár ásamt innanríkisráðherraembættinu. Á ráðherratíð hans var franska kirkjan að fullu aðskilin ríkinu.[3] Þótt Clemenceau væri vinstrisinnaðari en flestir forsætisráðherrar Frakklands á undan honum lenti hann oft upp á kant við leiðtoga franskra sósíalista og varð alræmdur sem verkfallabrjótur meðal frönsku verkalýðshreyfinganna.

Eftir að ráðherratíð hans lauk gekk Clemenceau aftur á þing og stofnaði tímaritið L'Homme libre („Frjálsi maðurinn“) en breytti nafni blaðsins í L'Homme enchaîné („Hlekkjaði maðurinn“) eftir að hafa orðið fyrir ritskoðun í byrjun fyrri heimsstyrjaldarinnar.

Clemenceau þann 26. nóvember 1917, stuttu eftir að hann varð forsætisráðherra á ný.

Forsætisráðherra í fyrri heimsstyrjöldinni

[breyta | breyta frumkóða]

Þann 16. nóvember 1917 skipaði Raymond Poincaré Frakkaforseti Clemenceau forsætisráðherra á ný og Clemenceau kom á fót nýrri ríkisstjórn tileinkaðri stríðsrekstrinum. Clemenceau heimsótti skotgrafirnar oft, var dögum saman meðal hermannana á víglínunum og talaði kjark í þá. Hann var ákafur stuðningsmaður þess að stefnt yrði að gersigri á þýska keisaradæminu og Vilhjálmur 2. Þýskalandskeisari lýsti því jafnvel yfir í endurminningum sínum að það hefði einkum verið forysta Clemenceau undir lok stríðsins sem gerði gæfumuninn fyrir bandamenn:

„Helsta ástæðan fyrir ósigri Þjóðverja? Clemenceau. […] Nei, það var ekki innkoma Bandaríkjamanna í stríðið og hinn mikli liðsauki sem þeir veittu […] Ekkert af þessu skipti eins miklu máli og þessi ofsafengni litli gamlingi sem fór fyrir ríkisstjórn Frakka. […] Ef við hefðum haft einhvern eins og Clemenceau hefðum við ekki tapað stríðinu.“[5]

Clemenceau hafnaði öllum tillögum um undanlát gegn Þjóðverjum og um að samið yrði um frið án þess að ná fram fullnaðarsigri. Clemenceau tók hart á fjölmiðlum og stjórnmálamönnum þar sem farið var að bera á uppgjafartón og lét m.a. handtaka fyrrverandi forsætisráðherrann Joseph Caillaux fyrir landráð vegna ráðabruggs hans um að reyna koma á friði við Þjóðverja.[6] Þó var nokkuð slakað á ritskoðun í stjórnartíð Clemenceau og hún einskorðuð við málefni sem snertu hernaðarmál. Clemenceau lét þau orð falla að „rétturinn til að móðga meðlimi ríkisstjórnarinnar [væri] órjúfandi“ eftir að grein var birt sem gagnrýndi hann harðlega.[6]

Parísarráðstefnan

[breyta | breyta frumkóða]

Eftir uppgjöf Þjóðverja fór Clemenceau fyrir friðarráðstefnunni í París og var óbilgjarnastur leiðtoga Bandamanna í garð Þjóðverja við gerð Versalasamninganna. Margir franskir áhrifamenn, þ. á m. Poincaré forseti og Ferdinand Foch marskálkur, voru þó enn harðari í garð Þjóðverja og fannst Clemenceau sýna óvininum of mikla linkind þar sem hann krafðist þess ekki að endingu að Rínarlandið yrði hernumið til þess að skapa höggpúða á milli Frakklands og Þýskalands.[7]

Sjónarmið Frakka á friðarráðstefnunni var að Frakkland skorti náttúrulega afmörkuð landamæri við Þýskaland svo auðveldara yrði að verjast árásum þaðan. Því vildu flestir franskir ráðamenn að Rínarlandið yrði tekið af Þjóðverjum og sjálfstætt ríki stofnað þar undir vernd bandamanna svo að landamæri Þýskalands næmu við Rínarfljót. Clemenceau lét af þessum kröfum þegar Woodrow Wilson Bandaríkjaforseti og David Lloyd George forsætisráðherra Bretlands skuldbundu ríki sín til að veita Frakklandi tafarlausa hernaðaraðstoð ef Þjóðverjar lýstu yfir stríði af fyrra bragði.[8] Hann fylgdi þó frönsku almenningsáliti með því að krefjast hárra stríðsskaðabóta, en John Maynard Keynes taldi þetta til merkis um lítinn skilning Clemenceau á efnahagsmálum.[9]

Tilraun var gerð til þess að myrða Clemenceau á meðan friðarráðstefnan stóð yfir. Anarkistinn Émile Cottin skaut nokkrum skotum að forsætisráðherranum fyrir utan heimili hans og hæfði hann með einni kúlu á milli rifbeinanna. Skotsárið var ekki banvænt en læknar þorðu ekki að fjarlægja byssukúluna úr líkama Clemenceau af ótta við að valda frekari skemmdum. Kúlan var því í Clemenceau það sem hann átti eftir ólifað. Clemenceau fór áfram fyrir friðarráðstefnunni og gantaðist síðar um hve óskotvís tilræðismaðurinn hefði verið: „Við vorum að vinna hræðilegasta stríð mannkynssögunnar, og samt er hér Frakki sem missir marks með sex af sjö kúlum á dauðafæri. Auðvitað verður að refsa manninum fyrir að fara með vopn af slíku gáleysi, og fyrir óhittni hans. Ég mæli með því að hann verði lokaður inni í átta ár og fái stranga þjálfun í skotfimi.“

Eftir stjórn Clemenceau í síðasta hluta stríðsins var hann mjög vinsæll meðal almennings og fékk gælunafnið „Père la Victoire“ eða sigurfaðirinn. Þrátt fyrir það tókst honum ekki að vera kjörinn frambjóðandi í undankjöri á þingi fyrir forsetakosningar Frakklands árið 1920, heldur tapaði hann fyrir Paul Deschanel, sem Clemenceau hafði áður sigrað í einvígi. Clemenceau dró sig í kjölfarið úr stjórnmálum og settist í helgan stein.

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. Georges Benjamin Clemenceau, forsætisráðherra Frakka. Almanak Ólafs S. Thorgeirssonar, 1. Tölublað (01.01.1920), Blaðsíða 21.
  2. Almanak Ólafs S. Thorgeirssonar, bls. 24.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Clemenceau“, Andvari, 1. tbl. (01.01.1939), bls. 45-54.
  4. Almanak Ólafs S. Thorgeirssonar, bls. 26.
  5. Michel Winock, Clemenceau, Éditions Perrin, september 2007, bls. 459.
  6. 6,0 6,1 Winock, 2007, kafli XXVIII, bls. 432-434
  7. Margaret MacMillan, Peacemakers. The Paris Conference of 1919 and Its Attempt to End War (John Murray, 2003), bls. 212.
  8. Watson, David R. Georges Clemenceau: A Political Biography (1976), bls. 347.
  9. Keynes, John, Maynard, The Economic Consequences of Peace, Cosimo, Inc., 2005, bls. 150.


Fyrirrennari:
Ferdinand Sarrien
Forsætisráðherra Frakklands
(1906 – 1909)
Eftirmaður:
Aristide Briand
Fyrirrennari:
Paul Painlevé
Forsætisráðherra Frakklands
(1917 – 1920)
Eftirmaður:
Alexandre Millerand