Papel

Ti papel ket ti naingpis a materiales a napataud babaen ti panagtalmeg kadagiti nabasa a sagut, kadawwan daytoy a ti ubaas a selulosa a nagtaod manipud iti tarikayo, dagiti rutay ken dagiti ruot, ken ti panangipamaga kadagitoy kadagiti nalap-it a sabanas.

Ti papel ket adu ti aramatna a materiales nga adu kadagiti usar. Bayat a ti kadawyan nga usar ket para iti panagsurat ken panagimalditan, daytoy pay ket kaaduan a naus-usar a pagbungon a materiales, kadagiti adu a produkto ti panagdalus , kadagiti adu a bilang ti proseso ti industrial ken panagpatakder, ken naus-usar pay daytoy a kas laok ti makan – a naisangsangayan kadagiti kultura ti Asia.

Ti papel ken proseso ti ubaas a panagaramid ti papel ket naibagbaga a napartuat idiay Tsina idi las-ud ti nasapa a maikadua a siglo AD, ken mabalin a nasapsapa ngem ti tawen ti 105 A.D.,^[1] babaen ti korte ti eunuko Cai Lun ti Han , urayno ti kasapaan nga arkeolohiko dagiti pirgis ti papel ket nagtaud manipud iti maika-2 a siglo SK idiay Tsina.^[2]

Ti moderno nga industria ti ubaas ken papel ket global, a ti Tsina ket isu ti mangiyun-una ti panagpataud keb ti Estados Unidos ti sumarsaruno.

Pakasaritaan

Ti pagbungon a papel ti abaka , Tsina, circa 100 SK.

Ti kaduogan a naamammuan kadagiti arkeolohiko a pirgis ti asideg a simmarunuan ti moderno a papel ket idi maika-2 a siglo SK idiay Tsina. Ti ubaas a proseso ti panagaramid ti papel ket naigupit kenni Cai Lun, ti maika-2 a siglo AD a korte ti eunoko ti Han.^[2] RTi papel ket nasayaat a sukat ti seda kadagiti adu a pangipakatan, ti Tsina ket mabalin a makailuas kadagiti adu a kantidad ti seda, ken nakatulong daytoy iti Nabalitokan a Panawen.

Ti papel ket naiwarwaras manipud iti Tsina babaen ti Tengnga a Daya aginggana ti mediebal nga Europa idi maika-13 a siglo, nga idiay ti ti nakabangonan dagiti nabilegan ti danum a molino ti papel.^[3] Idi maika-19 a siglo, ti industrial a panagaramid daytoy ket nangipababab ti pategna, ken nangpakabael ti masa a panangisinnukat ti pakaammo ken nakatulong ti adu kadagiti panagsikko ti kultura. Idi 1844, ti Kanadiano nga inbento a ni Charles Fenerty ken ti Aleman a ni F.G. Keller ket nawayada a nagparang-ay ti proseso para iti panag-ubaas kadagiti sagut ti tarikayo.^[4]

Etimolohia

Ti balikas a "papel" ket etimolohiko a nagtaud manipud iti Latin ti papiro, a nagtaud met manipud iti Griego ti πάπυρος (papuros), ti balikas para iti mula a Cyperus papyrus .^[5]^[6] Ti papiro ket isu ti napuskol, kasla papel a materiales a napataud manipud iti amag ti mula a Cyperus papyrus nga inus-usar idi taga-ugma nga Ehipto ken dagiti dadduma a kultura ti Mediteraneo para iti panagsurat sakbay ti panangipaammo ti papael iti Tengnga a Daya ken Europa.^[7] Urayno ti papael ket etimolohiko a nagtaud manipud iti papiro, dagitoy dua ket adu ti paggiddiatanda a napataud ken ti panagrang-ay ti moderno a papel ket mailasin manipud iti panagrang-ay ti papiro. Ti papiro ket "laminado dagiti masna a mula, bayat a ti papel ket napataud manipud kadagiti sagut a dagiti tagikuada ket banaliwan babaen ti panangiyuper a panagpalukneng wenno panagwarwara.^[2]

Dagiti nagibasaran ken dagiti nota

^ Hogben, Lancelot. “Panagmaldit, Papel ken dagiti Innipis”. Bennett, Paul A. (ed.) Books and Printing: A Treasury for Typophiles. New York: The World Publishing Company, 1951. pp 15-31. p. 17. & Mann, George. Print: A Manual for Librarians and Students Describing in Detail the History, Methods, and Applications of Printing and Paper Making. Londres: Grafton & Co., 1952. p. 77
^ ^a ^b ^c Tsien 1985, p. 38
^ Burns 1996, pp. 417f.
^ Burger, Peter. Ni Charles Fenerty ken ti Inbensionna a Papel. Toronto: Peter Burger, 2007. ISBN 978-0-9783318-1-8 pp.25-30
^ πάπυρος, Henry George Liddell, Robert Scott, Ti Griego-Ingles a Leksikon, iti Perseus
^ papiro Naiyarkibo 2012-06-28 iti Wayback Machine, kadagiti Diksionario ti Oxford
^ "Panangipalplawag ti Papiro". Dictionary.com. Naala idi 2008-11-20.

Burns, Robert I. (1996). "Paper comes to the West, 800−1400". Iti Lindgren, Uta (ed.). Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation (Maika-4 nga ed.). Berlin: Gebr. Mann Verlag. pp. 413–422. ISBN 3-7861-1748-9.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Papel iti Wikimedia Commons
Kasano ti agaramid ti papel? Naiyarkibo 2008-05-26 iti Wayback Machine
Panagaramid ti organiko a papel Naiyarkibo 2008-09-15 iti Wayback Machine

Daytoy nga artikulo dagiti nangruna nga artikulo ket pungol. Makatulongka iti Wikipedia babaen ti panagnayon iti daytoy.

[1] Hogben, Lancelot. “Panagmaldit, Papel ken dagiti Innipis”. Bennett, Paul A. (ed.) Books and Printing: A Treasury for Typophiles. New York: The World Publishing Company, 1951. pp 15-31. p. 17. & Mann, George. Print: A Manual for Librarians and Students Describing in Detail the History, Methods, and Applications of Printing and Paper Making. Londres: Grafton & Co., 1952. p. 77

[Tsien1985-2] Tsien 1985, p. 38

[Burns_1996,_417f.-3] Burns 1996, pp. 417f.

[4] Burger, Peter. Ni Charles Fenerty ken ti Inbensionna a Papel. Toronto: Peter Burger, 2007. ISBN 978-0-9783318-1-8 pp.25-30

[5] πάπυρος, Henry George Liddell, Robert Scott, Ti Griego-Ingles a Leksikon, iti Perseus

[6] ro Naiyarkibo 2012-06-28 iti Wayback Machine, kadagiti Diksionario ti Oxford

[7] "Panangipalplawag ti Papiro". Dictionary.com. Naala idi 2008-11-20.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]