Jump to content

Քուրդ-իրաքյան հակամարտություն (2017)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

2017 թվականի իրաքա–քրդական հակամարտությունը, որը նաև հայտնի է որպես Քիրքուքյան ճգնաժամ[1][2], հակամարտություն էր, որի ընթացքում Իրաքի կառավարությունը վերադարձրել էր իր վիճելի տարածքները, որոնք Փեշմերգայի մոտ էին պահվել 2014 թվականին Իրաքի հյուսիսում ԻԼԻՊ-ի հարձակումից հետո։ Հակամարտությունը սկսվել է 2017 թվականի հոկտեմբերի 15-ին ՝ սեպտեմբերի 25-ին Քուրդիստանի անկախության հանրաքվեի արդյունքում առաջացած լարվածությունից հետո։ Իրաքի դաշնային կառավարության և Քուրդիստանի միջև լարվածությունը վերաճել է հակամարտության, երբ Փեշմերգան անտեսել է Իրաքի կառավարական զորքերին Քիրքուքի վերադարձի մասին բազմաթիվ նախազգուշացումները[3]։ Հակամարտության մի մասը Քիրքուքի համար պայքարն էր, երբ իրաքյան զորքերը վերականգնեցին քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը։

Հակամարտության արդյունքում Քուրդիստանը հեռացել է իր կողմից պահվող տարածքի 20%-ից[4]։

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Իրաքյան Քուրդիստանի անկախության հանրաքվեն 2017 թվականին

Իրաքյան Քուրդիստանի նախագահ Մասուդ Բարզանին նպաստել է 2017-ի սեպտեմբերին Իրաքյան Քուրդիստանի անկախության հանրաքվեի անցկացմանը։ Դա ստիպել Է Իրաքի վարչապետ Հայդեր ալ-Աբադին պահանջել չեղարկել հանրաքվեի արդյունքները և կոչ անել Քուրդիստանի տարածաշրջանային կառավարությանը (ՔՏԿ) երկխոսություն սկսել «սահմանադրության շրջանակներում»[5]։

Իրաքի հարձակումն ու բախումները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տե՛ս նաև՝ Քիրքուքի ճակատամարտը (2017)

Քրդական Փեշմերգան անտեսել է Իրաքի կառավարության կողմից սահմանված վերջնաժամկետը ՝ վիճելի շրջաններից զորքերը դուրս բերելու համար մինչև 2017 թվականի հոկտեմբերի 15-ը։ Դա հանգեցրել է նրան, որ հաջորդ օրը իրաքյան զորքերն ու Ժողովրդական զորահավաքային ուժերը (ՊՄՈՒ) գրավեցին Քիրքուքը և նրա գավառը։ 15 ժամվա ընթացքում Քիրքուք քաղաքը և հարակից K-1 ավիաբազան հարակից նավթային հանքավայրերի հետ միասին հետ են մղվել իրաքյան զորքերի կողմից[6]։ Միջազգային կոալիցիան այդ իրադարձությունները բնութագրել է որպես «համակարգված շարժումներ, այլ ոչ թե հարձակումներ», ընդ որում Փեշմերգայի մեծ մասը նահանջել է առանց լուրջ մարտի[7]։ Հավանաբար, դա կապված էր այն բանի հետ, որ Հերո Թալաբանին, Լահուր Թալաբանին և Բաֆել Թալաբանին (Քրդստանի հայրենասիրական միության ՝ ՊՈՒԿ Թալաբանիի խմբակցության երեք առաջնորդներ) անդրկուլիսյան գործարք են կնքել Ղասեմ Սուլեյմանիի հետ իրաքյան զորքերի առաջնորդների անունից, որտեղ նրանք համաձայնել են առանց մարտի դուրս բերել Թալաբանիի հետ կապված ՊՈՒԿ-ի զինված ուժերը Քիրքուքից ՝ առանց տեղեկացնելու Փեշմերգային, ՊՈՒԿ-ի հրամանատար Ջաֆար Շեյխ Մուստաֆային և ՊՈՒԿ-ի ղեկավար-նախագահ Քոսրաթ Ռասուլ Ալիին[8][9][10][11]։ Դա, իր հերթին, հանգեցրել է քրդական պաշտպանության տապալման և ՊՈՒԿ-ի առաջնորդներ Ջաֆար Շեյխ Մուստաֆայի և Քոսրաթ Ռասուլ Ալիի կողմից Թալաբանիի ընտանիքի կողմից դավաճանության մեղադրանքների։ Քիրքուքի համար մարտից ընդամենը մեկ օր առաջ ՔՏԿ-ն և ՊՈՒԿ-ը Դուկանում հանդիպել են և համատեղ պայմանավորվել են պայքարել Քիրքուքի համար[12]։ Նույն օրը իրաքյան զորքերը հետ են մղել Սալադին նահանգի թուրքոմանական Տուզ-Խուրմաթու քաղաքից ՝ Քիրքուքից 60 կմ դեպի հարավ[13], ինչպես նաև Դիյալա նահանգի Քիֆրին քաղաքից[14]։ 2017-ի հոկտեմբերի 17-ին ԻԼԻՊ-ը գրավել է Մահա և Տվելա գյուղերը, որոնք գտնվում են Քիրքուքից հյուսիս[15]։ Իրաքյան հարձակումը շարունակվել է նաև հետագա նվաճումներով, ներառյալ իրանական սահմանի մոտ գտնվող Խանակինը, ինչպես նաև Ջալավլուն, Բաշիկան և Սինջարը ՝ Սիրիայի ուղղությամբ[16]։

Իրաքցի զինվորականների 2017 թվականի հոկտեմբերի 18-ի հայտարարությունը հաստատել է, որ Մոսուլի ամբարտակը և Նինվեի նահանգում քրդերի կողմից նախկինում պահվող այլ տարածքներ վերցվել են Փեշմերգայից[17]։ Իրաքի ոստիկանության սպա Ալի Աքբար Հաֆաջին հայտարարել է, որ ՊՄՈՒ-ի ութ մարտիկներ և Փեշմերգայի մեկ մարտիկ սպանվել են բախումների ժամանակ, որոնք բռնկվել են այն բանից հետո, երբ ՊՄՈՒ-ն անտեսել է Փեշմերգայի նախազգուշացումները Մոսուլի ամբարտակի վրա չհարձակվելու մասին[18]։

Մինչև 2017 թվականի հոկտեմբերի 19-ը, Էրբիլի նահանգապետի խոսքով, 100 հազար էթնիկ քրդեր փախել են Քիրքուք և Տուզ-Խուրմաթու քաղաքներից իրաքյան զորքերի հաղթանակից հետո, իսկ 18 հազար քրդեր ապաստան են գտել Էրբիլում և Սուլեյմանիայում[19]։ Հաջորդ օրը Քեմին Հավրամին, ՔՏԿ-ի նախագահ Մասուդ Բարզանիի ավագ օգնական Թվիթերի իր էջում հայտնել է, որ Քիրքուքի 57 000 ընտանիքներ, փախչելով Իրանի և հիմնականում շիա ՊՄՈՒ-ի կողմից առաջացած «բռնությունից, կողոպուտներից և հանցագործություններից», «անհապաղ օգնության» կարիք ունեն Իրաքի Քուրդիստանի տարբեր հատվածներ ժամանելուց և կիսակառույց բնակելի շինություններում թաքնվելուց հետո[20]։ Քիրքուքի ոստիկանությունը լրատվամիջոցներին կոչ է արել չհրապարակել լուրերը[21]։ Միավորված ազգերի կազմակերպությունը հայտարարություն է հրապարակել, որում ասված է, որ մտահոգված է քուրդ քաղաքացիական անձանց բռնության[22] և բռնի տեղահանության մասին հաղորդագրություններով և կոչ է արել մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկել[23]։ Այնուհետև հաղորդվել է, որ ՄԱԿ-ի Արտակարգ օգնություն ցուցաբերելու աշխատակիցները հաղորդագրություններ են ստացել այն մասին, որ Տուզ-Խուրմաթու քաղաքում այրվել է 150 և պայթել 11 տուն[20][23][24]։ ՄԱԿ-ը նշել է, որ վարչապետ Հայդեր ալ Աբադիի կողմից Տուզ-Խուրմաթուում տեղի ունեցած միջադեպերի ճանաչումը, որոնք պայմանավորված են նրանով, որ նա երկու կողմերին ծայրահեղական տարրեր է անվանել, և Իրաքի բանակի կարգուկանոնը վերականգնելու համար Տուզ-Խուրմաթու օգնություն ուղարկելու նրա որոշումը, ինչպես նաև երկրի քաղաքական ղեկավարության և անվտանգության մարմինների խնդրանքները դաշնային և տեղական անվտանգության ուժերին գործել օրենքի տառին համապատասխան և պաշտպանել քաղաքացիական բնակչությանը և քաղաքական առաջնորդներին[24]։ Վարչապետը սոցիալական ցանցերի սադրիչներին մեղադրել է ենթադրյալ խախտումների մեջ կեղծ տեսանյութեր տեղադրելու համար[22]։ Nikash կայքը հաստատել է այս կեղծ լուրերի աճը, ինչպես նաև հարյուրավոր կեղծ տեսանյութերը և լուսանկարները։ Երկու կողմերի առաջնորդներն ասում են, որ դա հանգեցնում է Հյուսիսային Իրաքում լարվածության վտանգավոր էսկալացիայի[25]։

2017 թվականի հոկտեմբերի 19-ին Խանակինում իրաքյան ուժերի դեմ բողոքի ակցիայի ժամանակ մեկ մարդ է սպանվել, երեքը ՝ վիրավորվել։ Քուրդիստանի դրոշներով մոտ 150-200 անզեն երիտասարդներից բաղկացած խումբը բողոքել է ՝ պահանջելով, որ իրաքյան զորքերը լքեն քաղաքը, ասել է Ռուդոու քրդական մեդիա ցանցը[26]։ Ցույցը փոքր էր, բայց եռանդուն, որը ավարտվեց պարերով։ Շատերն ասում էին, որ իրենք պարզապես ուզում էին, որ տեղի ոստիկանությունը ներկա լինի քաղաքում, և մտահոգված չլինեին քրդերի անկախության համար ավելի լայն քաղաքական պայքարով[27]։

2017 թվականի հոկտեմբերի 20-ին մեծամասամբ թուրքոմանական Ալթուն-Կուպրի քաղաքում տեղի ունեցավ բախում, երբ իրաքյան զորքերը շարժվեցին դեպի այնտեղ[28]։ Իրաքի Միացյալ օպերատիվ հրամանատարությունը հայտարարել է, որ Փեշմերգան «Միլան» հրթիռներն օգտագործել է մարտում, ինչը քննադատության է արժանացել Իրաքի կողմից, քանի որ հրթիռները Գերմանիայի կողմից փոխանցվել են «փեշմերգային» ԻԼԻՊ-ի դեմ օգտագործելու համար։ Փեշմերգան հերքել է, որ հրթիռներ են օգտագործել[29]։ Ավելի վաղ Գերմանիան հայտարարել էր, որ ժամանակավորապես կդադարեցնի Փեշմերգայի քրդական ուժերին մատակարարումը[30]։ Սակայն մեկշաբաթյա ընդմիջումից հետո մատակարարումները վերսկսվեցին[31]։ Քրդական աղբյուրները նաև հայտնել են, որ ՊՄՈՒ-ի ավելի քան 150 մարտիկներ սպանվել կամ վիրավորվել են[32]։ Դա համարվում էր առաջին նշանակալի ճակատամարտը, որտեղ Փեշմերգան լուրջ դիմադրություն ցույց տվեց, իսկ մյուս վիճելի շրջաններում նրանք նահանջեցին իրաքյան զորքերի ժամանումից հետո[33]։

Հոկտեմբերի 20-ի վերջին իրաքյան զորքերն ամբողջությամբ տիրացան Քիրքուք նահանգին[34]։ Իրաքի Միացյալ օպերատիվ հրամանատարությունը հերքել է «Հաշդ աշ-Շաաբի» գրոհայինների ներկայությունը Ալթուն-Կուպրիի վրա հարձակված զորքերի շրջանում ՝ պնդելով, որ այդ զորքերը հակաահաբեկչական ծառայության ուժեր են եղել։ Այն հավելել է, որ երկու զինվոր է սպանվել, ևս հինգը վիրավորվել են բախումների ժամանակ, որոնք բռնկվել են, երբ նրանք գրավել են քաղաքը[35]։

Հետագա իրադարձությունները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2017 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Փեշմերգայի ուժերին հաղորդվել էր, որ Մահմուրի անցակետը կփոխանցվի Իրաքի կառավարության և Քրդական տարածաշրջանային կառավարության միջև կնքված համաձայնագրերին համապատասխան։ Սակայն Փեշմերգան հսկիչ անցակետ ժամանումից հետո շրջապատել է իրաքյան զորքերին։ 20 իրաքցի զինվոր է ձերբակալվել[36], երկուսը սպանվել են, ևս 8-ը վիրավորվել են[37]։ ՊՈՒԿ-ը մեղադրել է Փեշմերգային ձերբակալվածների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի մեջ[38]։ Բոլոր իրաքցի զինվորներն ազատ են արձակվել այն բանից հետո, երբ Փեշմերգայի հրամանատարությունը միջամտել է իր տեղական կայազորի գործողություններին, որը գործել է հրամաններին հակառակ[39]։

2017 թվականի հոկտեմբերի 25-ին ՝ Սիրիայի քրդական ուժերի դուրսբերումից հետո, իրաքյան զորքերը գրավել են Ռաբիա կոչվող Սիրիայի հետ սահմանային անցումը[40]։ Նույն օրը ՔՏԿ-ն հանդես է եկել հայտարարությամբ ՝ առաջարկելով ճգնաժամի հանգուցալուծման առաջարկի շրջանակում սառեցնել հանրաքվեի արդյունքները։ Հայտարարության մեջ նաև կոչ է արվել դադարեցնել կրակը և բոլոր ռազմական գործողությունները Հյուսիսային տարածաշրջանում[41]։ Իրաքի վարչապետ Հայդեր ալ Աբադին մերժել է այդ առաջարկը ՝ հավելելով, որ Իրաքի կենտրոնական կառավարությունը «կհամաձայնի միայն հանրաքվեի չեղարկմանը և սահմանադրության պահպանմանը»[42]։

2017 թվականի հոկտեմբերի 26-ին ՝ ժամը 06:00-ին, Իրաքի դաշնային ոստիկանությունը և ժողովրդական զորահավաքային ուժերը (ՄՄՀ) Զումմարում Փեշմերգայի դիրքերի վրա չորս ուղղություններով հարձակում են սկսել ՝ Բարդիայից և Համադ Աղայից դեպի Այն Ուաիս, Մոշարաֆից Սուֆայայի ուղղությամբ և Ռաբիայից դեպի Մահմուդիա[43]։ Քուրդիստանի Անվտանգության խորհուրդը հայտարարել է, որ Փեշմերգան ոչնչացրել է երեք տանկ, ԱՄՆ-ին մատակարարվող հինգ «Համմեր» և մեկ «Բարսուկ» և հետ է մղել իրաքյան ուժերի ՝ Ֆայշ-Խաբուրը վերցնելու փորձերը[44]։ Սակայն իրաքյան ուժերին հաջողվել է վերցնել երկու գյուղ ՝ Ջազրոնիան ու Մահմուդիան, երբ նրանք փորձեցին շարժվել դեպի Ֆայշ-Խաբուր քաղաք, որը գտնվում է իրաքա-սիրիա-թուրքական սահմանի եռանկյունուց ոչ հեռու[45][46]։ Մինչդեռ որոշ հաղորդագրություններ մատնանշել են, որ Մասուդ Բարզանին կարող է հայտարարել իր հեռանալու մասին[47]։

Հոկտեմբերի 27-ին քրդական տարածաշրջանային կառավարությունը հայտարարել է, որ Իրաքյան ուժերն ու Փեշմերգայի քուրդ զինյալները պայմանավորվել են դադարեցնել ռազմական գործողություններն Իրաքի հյուսիսում, չնայած հրադադարի կարգավիճակը պարզ չէ։ CJTF-OIR-ի ներկայացուցիչը ավելի վաղ հայտարարել էր, որ գործարքը վերաբերում է հակամարտության բոլոր ճակատներին։ Սակայն ավելի ուշ նա հերքել է, որ հրադադարը պաշտոնապես համաձայնեցված է եղել[48]։ Կոալիցիայի ներկայացուցիչ գնդապետ Ջ. Ռայան Դիլոնը հերքել է, որ զինադադար է ձեռք բերվել ՝ հետ կանգնելով երկու կողմերի միջև հրադադարի մասին իր նախորդ հայտարարությունից ՝ գրելով. «Քրդական Ռուդոու հեռուստատեսությանը տված հարցազրույցում ես սխալ եմ ասել, որ իրաքյան և քրդական ուժերի միջև հրադադար է եղել»[49]։ Ավելի ուշ Իրաքի վարչապետ ալ Աբադին կարգադրել է 24-ժամյա հրադադարի մասին, որպեսզի թույլ տա իրաքյան զորքերի խաղաղ տեղակայումը Քրդստանի հետ սահմանային անցումներում[50]։

Նոյեմբերի 29-ին քրդական տների, խանութների և ձեռնարկությունների էթնիկ մաքրման և ավերման մասին հայտարարություններից, ինչպես նաև ՊՄՈՒ-ի կողմից քաղաքի քուրդ բնակիչներին ճնշելու և խտրական վերաբերմունքի մասին հայտարարություններից հետո[51], Տուզ-Խուրմաթուում ձևավորվել է «Քուրդիստանի Ազատագրական բանակ» ՝ 200 քուրդ կամավորականների կազմով։ Բախումներ են տեղի ունեցել, որոնց ընթացքում ՊՄՈՒ-ի 8 մարտիկներ սպանվել են, իսկ մեկ քուրդ կամավոր վիրավորվել է[52]։ «Քուրդիստան24»-ը հրապարակել է մարտական գործողությունների կադրերը[53], իսկ չստուգված գրաֆիկական տեսագրությունները ցույց են տվել թուրքոմանական ՊՄՈՒ-ի դիակները, որոնք տեղակայված են եղել Տուզ-Խուրմաթուում։ Անցյալ ամիս Քիրքուքում գրեթե ամեն օր բախումներ էին տեղի ունենում կամավորների ՝ քրդերի և ՊՄՈՒ-ի միջև։

Դեկտեմբերի 6-ին ոստիկանության մայոր Սամեր Աբդել Նաբի Հասանը սպանվել է Քիրքուքում փոխհրաձգության ժամանակ[54]։ Մեկ օր անց Քիրքուքում կատաղի մարտեր են բռնկվել, որոնց ընթացքում ԴՀԿ-ն գնդակոծել է Իրաքի հակաահաբեկչական ծառայության կենտրոնակայանը ծանր զենքից, ՌՊԳ-ից, նռնակից և հրկիզող զենքերից․ մարտը տևել է մեկ ժամ։ Քիրքուքի ոստիկանության ներկայացուցիչ Աֆրասիա Կամիլ Վայսին հայտարարել է, որ զոհեր չկան[55], սակայն Քրդական աղբյուրները պնդում են, որ իրաքցի շատ զինծառայողներ սպանվել և վիրավորվել են[56]։

Դեկտեմբերի 12-ին իրաքյան ուղղաթիռները 1991 թվականից ի վեր առաջին անգամ ռմբակոծել են Դաուդ և Զինանա շրջանները (քրդական շրջաններ), ինչի հետևանքով շատ քուրդ ընտանիքներ ստիպված են եղել լքել իրենց տները։ Դա հանգեցրել է ԴՀԿ-ի ուժերի պատասխան ականանետային գնդակոծմանը Տուզ-Խուրմաթուում, ինչը բազմաթիվ զոհերի պատճառ է դարձել ՊՄՈՒ-ի ուժերի շրջանում[57]։

Դեկտեմբերի 16-ին դաժան փոխհրաձգություն է տեղի ունեցել այն բանից հետո, երբ Քիրքուքում քուրդ կամավորները կիրառել են առնվազն հինգ ՌՊԳ և ծանր սպառազինություն թուրքոմանական երկու տարբեր կայանքների դեմ։ Թուրքոմանական աղբյուրները պնդում են, որ զոհեր չեն եղել[58]։

Մեկ օր անց ՝ դեկտեմբերի 18-ին, Քիրքուքի որոշ քրդեր Քիրքուքի դպրոցներում և համալսարաններում քրդական դրոշ են բարձրացրել և քրդական հագուստ հագցրել Քուրդիստանի դրոշի պաշտոնական օրը նշելու համար, ինչը հանգեցրել է նրան, որ իրաքյան ուժերը ձերբակալել են դրան մասնակցած մի շարք երիտասարդների[59]։

Բանակցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոկտեմբերի 28-ին իրաքցի հրամանատարներն ու Փեշմերգան բանակցություններ են սկսել Մոսուլում ՝ փորձելով կարգավորել վիճելի շրջանների շուրջ ճգնաժամը[60]։ Ճգնաժամի ժամանակ ՔՏԿ-ի նախագահ Մասուդ Բարզանին հոկտեմբերի 29-ին հայտարարել է, որ չի խնդրելու խորհրդարանին երկարաձգել իր նախագահությունը, քանի որ այն ավարտվում է նոյեմբերի 1-ին։ Նա իր նախագահական լիազորությունները փոխանցելով ՔՏԿ-ի խորհուրդներին, որոնք ներառում են օրենսդիր և դատական իշխանությունները[61]։ Իրաքի պետական հեռուստատեսությունը միևնույն ժամանակ հաղորդել Է, որ երկու կողմերի միջև բանակցությունների երկրորդ փուլը սկսվել է նույն օրը[62]։

Հոկտեմբերի 31-ին վարչապետ Հայդեր ալ Աբադին հայտարարել է, որ Իրաքը վերականգնել է վերահսկողությունը բոլոր վիճելի շրջանների նկատմամբ։ Մամուլի ասուլիսի ժամանակ ալ Աբադին նաև մեղադրել է ՔՏԿ-ի հետ կապված որոշ լրատվամիջոցների «դաշնային ուժերի դեմ բռնության բացահայտ սադրանքի» մեջ[63]։ Աբադին հայտարարել է, որ կառավարությունը մտադիր է սկսել վճարել Փեշմերգայի և ՔՏԿ-ում աշխատող պետական ծառայողների աշխատավարձերը ՝ հայտարարելով. «շուտով մենք կկարողանանք վճարել Փեշմերգայի և տարածաշրջանի աշխատակիցների բոլոր աշխատավարձերը»[64]։

Մինչդեռ «Անադոլու» լրատվական գործակալությունը հայտնել է, որ թուրքական և իրաքյան զորքերն այսօր առավոտյան շարժվել են դեպի Իբրահիմ Հալիլ սահմանային անցակետ։ Թուրքիայի վարչապետ Բինալի Յըլդըրըմը խորհրդարանում իր «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության անդամներին ասել է, որ «սահմանային դարպասները» «փոխանցվել են կենտրոնական կառավարությանը»։ Իրաքի սահմանային ոստիկանության կապիտանը ցույց է տվել հսկիչ անցակետում ծածանվող Իրաքի դրոշը ՝ հայտարարելով, որ այն «պաշտոնապես գտնվում է Իրաքի կառավարության լիակատար վերահսկողության ներքո»։ Սակայն իրաքյան ռազմական հայտարարությունը հաստատել է, որ միայն շտաբի պետ Օսման ալ-Ղանմիի գլխավորած պատվիրակությունն է այցելել Իբրահիմ Հալիլ և Ֆայշա Խաբուրա ռազմական և անվտանգության պահանջները վերահսկելու համար[65]։ Սակայն իրաքյան զորքերը տեղակայվել են թուրքական և իրաքյան քրդական հսկիչ-անցագրային կետերի միջև տեղակայված իրաքյան դիրքերի սահմանային անցումում ՝ ըստ Բաղդադի անվտանգության ծառայության աղբյուրի։ ՔՏԿ-ի պաշտոնատար անձինք միաժամանակ հայտարարել են, որ իրենք չեն հրաժարվել հսկիչ-անցագրային կետի վերահսկողությունից, իսկ Հոշիյար Զիբարին հայտարարել է, որ անհրաժեշտ է բանակցություններ վարել, որպեսզի թույլատրվի սահմանի վրա իրաքյան վերահսկողությունը[66]։

Նոյեմբերի 1-ին Իրաքի Միացյալ օպերատիվ հրամանատարությունը քուրդ զինվորականներին մեղադրել էր վիճելի շրջաններում և սահմանի հատման կետերում դաշնային ուժերի վերատեղաբաշխման մասին համաձայնագրի նախագիծը խախտելու մեջ։ Այն նաև մեղադրել է նրանց իրենց ուժերը տեղափոխելու և բանակցությունների ընթացքում նոր պաշտպանական գծեր կառուցելու մեջ, որպեսզի արգելի Իրաքի դաշնային ուժերի վերադասավորումը[67]։ Միացյալ օպերատիվ հրամանատարությունը սպառնացել է վերսկսել քրդերի կողմից գրավված տարածքի դեմ ռազմական գործողությունները[68]։

ՔՏԿ-ն նոյեմբերի 2-ին առաջարկել է համատեղ վերահսկում սահմանել Ֆայշ-Խաբուրում, որը, ինչպես հայտարարել է պաշտպանության նախարարությունը, հոկտեմբերի 31-ին «դեկոնֆլիկտացիայի» առաջարկի մի մասն էր, ներառյալ բոլոր ճակատներում կրակի դադարեցումը, ԻՊ-ի դեմ պայքարում համագործակցության շարունակումը և վիճելի շրջաններում համատեղ վերահսկումը[69]։ Նույն օրը ՔՏԿ-ն Իրաքի կենտրոնական կառավարությանը մեղադրել է այն բանում, որ այն «շահագրգռված չէ» Թուրքիայի հետ սահմանին զորքերի համատեղ տեղակայման հարցում[70]։

Իրաքի Քուրդիստանի վարչապետ Նեչիրվան Բարզանին նոյեմբերի 6-ին հայտարարել է, որ ՔՏԿ-ն նավթային եկամուտները կփոխանցի դաշնային կառավարությանը բյուջեի 17 տոկոս բաժնեմասը վճարելու ՝ կենտրոնական կառավարության համաձայնության դիմաց[71]։ Նույն օրը Գերագույն դաշնային դատարանը որոշեց, որ ոչ մի տարածաշրջան կամ նահանգ չի կարող առանձնանալ[72]։

Հայդեր ալ Աբադին նոյեմբերի 14-ին հայտարարել է, որ շուտով կսկսի գործել քրդերի վերահսկողության տակ գտնվող սահմանային շրջանների վրա, սակայն կանխատեսել է, որ շրջանները իրաքյան զորքերը նրանց կվերադարձնեն առանց բռնության։ «Մենք կվերականգնենք վերահսկողությունը սահմանամերձ շրջանների նկատմամբ ՝ առանց էսկալացիայի։ Բայց մեր համբերությունը կսպառվի։ Մենք չենք կարող սպասել հավերժ։ Մենք միջոցներ կձեռնարկենք«»[73]։ Նոյեմբերի 20-ին Իրաքի Գերագույն դատարանը հանրաքվեն ճանաչեց ոչ սահմանադրական, իսկ դրա արդյունքներն անվավեր։ Մինչդեռ Նեչիրվան Բարզանին դատարանին մեղադրել է այն բանում, որ դատարանը միակողմանի կարգով որոշում է կայացրել առանց ՔՏԿ-ի մասնակցության, և խնդրել է երրորդ կողմին միջնորդի դեր կատարել կենտրոնական կառավարության և ՔՏԿ-ի միջև բանակցություններում[74]։

Ավելի ուշ կենտրոնական կառավարությունը թվարկել է երկխոսության 13 նախապայման, ներառյալ ՝ հանրաքվեից հրաժարվելու մասին ձեռքով գրված նոտան, որը դաշնային դատարանը անօրինական է ճանաչել։ Այն նաև խնդրել է երաշխավորել, որ ՔՏԿ-ն չի ձգտի անկախության ՝ փոխանցելով բոլոր սահմանային անցումները և օդանավակայանները, ինչպես նաև բոլոր ապագա դաշնային եկամուտները[75]։ ՔՏԿ-ն համաձայնել է այդ պայմաններին, և Աբադին հայտարարել է, որ բանակցությունները կվերսկսվեն[76]։ Աբադիի իշխող դաշինքը 2018 թվականի հունվարի 4-ին հայտարարել է, որ բոլոր վեճերը լուծելու համար կստեղծվի խորհրդարանական կոմիտե։ Մինչդեռ քրդական կուսակցությունների պատվիրակությունը հանդիպել է Աբադիի հետ ՝ նրա առաջարկով[77]։

Մարտի 13-ին Աբադին հայտարարել է, որ տարածաշրջանի օդանավակայանները կրկին բաց կլինեն միջազգային չվերթների համար, իսկ թռիչքները, հնարավոր է, վերսկսվեն մեկ շաբաթից։ Հայտարարության մեջ նշվում էր, որ քրդական իշխանությունները պայմանավորվել են, որ Էրբիլում և Սուլեյմանիում գտնվող երկու օդանավակայանները միջազգային չվերթներով անցնեն դաշնային հսկողության տակ։ Քրդական իշխանությունները հաստատել են, որ օդանավակայանները կանցնեն դաշնային հսկողության տակ և հաշվետու կլինեն ՆԳՆ կենտրոնական վարչությանը[78]։ Մարտի 19-ին դաշնային կառավարությունը հայտարարել է, որ 2014 թվականից ի վեր առաջին անգամ աշխատավարձ է վճարել տարածաշրջանի աշխատողներին[79]։

Արձագանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջազգային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Թուրքիա։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 16-ի հայտարարության մեջ արտաքին գործերի նախարարությունը ասել է, որ աջակցում է Իրաքի կողմից իրականացվող քայլերին․ «...վերականգնել խաղաղության և կայունության երկրում, այդ թվում ' Քիրքուքում...» և զգուշացրել ՔՏԿ-ին, որ այն պատասխանատվություն է կրելու այն բանի համար, որ թույլ է տվել Քրդական բանվորական կուսակցությանը (ՔԲԿ) մտնել քաղաք։ Նա հավելել է, որ Թուրքիան ուշադիր հետևում է «Իրաքի քայլերին Քիրքուքի ՝ թուրքոմանների դարավոր հայրենիքի նկատմամբ սահմանադրական ինքնիշխանության վերականգնման ուղղությամբ ՝ ՔՏԿ-ի կողմից անցկացված ոչ լեգիտիմ հանրաքվեից հետո»[80]։ Փոխվարչապետ Բեքիր Բոզդաղը նախագահ Բարզանիի վրա է դրել տարածաշրջանային վեճերի պատասխանատվությունը ՝ հայտարարելով. «հանրաքվեն միայն սառեցնելը բավարար չէ [...], պետք է այն չեղյալ հայտարարվի»[81]։
  • ԱՄՆ։ Նախագահ Դոնալդ Թրամփը հիասթափություն է հայտնել, որ երկու կողմերն էլ կռվում են ՝ հայտարարելով, որ Միացյալ Նահանգները չի կանգնում որևէ մեկի կողմը[82]։ Պենտագոնը իրաքյան և քրդական ուժերին կոչ է արել Քիրքուք քաղաքի վրա տեղի ունեցած փոխհրաձգությունից հետո խուսափել «լրացուցիչ էսկալացիոն գործողություններից»[83]։ Քիրքուքի վրա իրաքյան հարձակումը նկարագրվում է որպես «համակարգված շարժում, այլ ոչ թե հարձակում»[84]։ Պետդեպարտամենտը կոչ է արել Իրաքի կառավարությանը խուսափել բախումներից ՝ սահմանափակելով դաշնային զորքերի տեղաշարժը, որոնք համակարգվում են ՔՏԿ-ի հետ։ Այն նաև հավելել է. «վիճելի շրջանների նկատմամբ դաշնային իշխանության վերականգնումը ոչ մի կերպ չի փոխում նրանց կարգավիճակը, դրանք վիճելի են մնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ դրանց կարգավիճակը չի լուծվել Իրաքի սահմանադրության համաձայն»[85]։ ԱՄՆ պետքարտուղար Ռեքս Թիլերսոնը երկու կողմերին կոչ է արել հակամարտությունը կարգավորել երկխոսության միջոցով[86]։
  • Իրան։ Իրաքի գերագույն առաջնորդ Այաթոլլա Ալի Խամենեին աջակցել է Իրաքի վարչապետ Հայդեր ալ Աբադիին քրդերի հետ բախումների հարցում։ Իրանի գերագույն առաջնորդի գրասենյակը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Խամենեին «իր աջակցությունն է հայտնել Իրաքի կառավարության կողմից ձեռնարկված միջոցներին Իրաքի միասնությունը, ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու համար»[87]։
  • Գերմանիա։ ԱԳ նախարար Զիգմար Գաբրիելը բոլոր կողմերին կոչ է արել անհապաղ դադարեցնել ռազմական գործողությունները և երկխոսության մեջ մտնել։ Պաշտպանության նախարար Ուրսուլա ֆոն դեր Լյայենը հայտարարել է, որ Գերմանիան հակամարտության պատճառով կդադարեցնի Փեշմերգայի մարզման իր առաքելությունը[88]։ Հոկտեմբերի 20-ին պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ առաքելությունը կվերսկսվի, եթե բախումները չսրվեն[89]։ Ավելի ուշ ուսումնական մարզումները վերսկսվել են։ Պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հոկտեմբերի 23-ին հայտարարել է, որ Գերմանիան կապահովի, որ իր կողմից մատակարարվող զենքն օգտագործվի միայն ԻԼԻՊ-ի դեմ[90]։
  • Ֆրանսիա։ Ելիսեյան պալատը հայտարարությումբ է հանդես եկել, որում ասվում է. «Հանրապետության նախագահը խնդրել է անել հնարավոր ամեն ինչ իրաքցիների միջև հակամարտությունից խուսափելու համար, և որ Իրաքի միասնության և նրա սահմանադրության շրջանակներում պետք է երկխոսություն վարվի քրդերի և փոքրամասնությունների իրավունքների հիման վրա Էրբիլի (Իրաքի քրդական մայրաքաղաք) և Բաղդադի միջև։ Մենք պետք է քննարկենք Իրաքի և քրդերի միջև առկա տարաձայնությունները»։ «Նախագահ Էմանուել Մակրոնը ողջունել է կոմիտեի ստեղծումը ՝ վիճելի շրջաններում երկու կողմերի համատեղ տեղակայման քննարկման համար»[91]։
  • Իսրայել։ Իսրայելցի պաշտոնյաների խոսքով ՝ վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն լոբբինգ էր անում համաշխարհային տերությունների կողմից, որպեսզի կանխի իրաքյան քրդերի հետագա անհաջողությունները, քանի որ նրանք կորցնում են դիրքերը Բաղդադի բանակի առջև։ Իսրայելը միակ խոշոր տերությունն է, որը պաշտպանել է քուրդ ժողովրդի պետականությունը[92]։
  • Կանադա։ Կանադացի զինվորականները բախումների ժամանակ դադարեցրել են իրենց աջակցությունը իրաքյան ուժերին և Փեշմերգային[93]։

Տեղական

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Իրաքյան Քուրդիստան․
    • Ընդդիմադիր կուսակցությունները պահանջել են լուծարել Բարզանիի վարչակազմը[94]։
    • Նեչիրվան Բարզանիի խոսքով ՝ մրցակից Թալաբանիի քաղաքական ընտանիքը «մեծ և պատմական դավաճանություն է կատարել Քուրդիստանին»[95]։
    • Նախագահ Բարզանին հոկտեմբերի 29-ին Բաղդադի կենտրոնական կառավարությանը մեղադրել է ՝ անկախության հանրաքվեից հետո առաջին հեռուստատեսային ելույթում դիմելով Քուրդիստանին, հայտարարելով. «նրանք (Բաղդադ) հանրաքվեն օգտագործել են որպես պատրվակ։ Նրանց վատ մտադրությունները շատ պարզ են եղել վաղուց»[96]։
    • Մրցակից քրդական խմբավորումները միմյանց մեղադրում Էին Քիրքուքը իրաքյան ուժերին դավաճանաբար հանձնելու մեջ[95]։
    • ՔՏԿ-ի փոխնախագահ Քոսրաթ Ռասուլը Քիրքուքում և այլ շրջաններում գտնվող իրաքյան զորքերին «զավթիչներ» է անվանել, դրա համար Իրաքի Գերագույն դատարանի Արդարադատության խորհուրդը կարգադրել է ձերբակալել նրան[20]։
  • Իրաք․
    • Իր հայտարարության մեջ Իրաքի կառավարությունը քրդական իշխանություններին մեղադրել է այն բանում, որ նրանք Թուրքիայում արգելված Քրդստանի բանվորական կուսակցության (ՔԲԿ) գրոհայիններին բերել են վիճելի Քիրքուք նահանգ ՝ այդ քայլը անվանելով «պատերազմի հայտարարում»[97]։
    • Անսասան Վճռականություն Գործողություն․ Հոկտեմբերի 16-ի հայտարարության մեջ կոալիցիան հայտարարել է, որ նա չի աջակցում Իրաքի կառավարության կամ Քիրքուքի մոտակայքում գտնվող Քուրդիստանի տարածաշրջանային կառավարության գործունեությանը, և կոչ է արել բոլոր կողմերին խուսափել գործողությունների էսկալացիայից[98]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «US urges calm as Kirkuk crisis escalates». BBC News. 2017 թ․ հոկտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.
  2. ↑ «State Department: Kirkuk Crisis 'Not Over by Any means'». Voice of America. 2017 թ․ հոկտեմբերի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  3. ↑ «Kurdish Peshmerga fighters reject Iraqi warning as deadline passes». Middle East Eye. 2017 թ․ հոկտեմբերի 16.
  4. ↑ «With Iraqi-Kurdish Talks Stalled, Phone Diplomacy Averts New Clashes». New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 31-ին.
  5. ↑ «Iraqi PM calls on Kurdistan to cancel referendum, start dialogue». www.efe.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  6. ↑ «Baghdad: Iraqi forces in full control of Kirkuk». Al Jazeera. 2017 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  7. ↑ «Coalition Statement on Military Movements Near Kirkuk». Operation Inherent Resolve. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  8. ↑ «PUK Peshmerga Commander: 'traitors' planned to bring Iraqi forces, Shia militias into Kurdistan». Kurdistan24. 2017 թ․ դեկտեմբերի 27. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  9. ↑ «Meet the Iranian General who Orchestrated Iraqi Kurdistan's Collapse». Albawaba News. 2017 թ․ հոկտեմբերի 22. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  10. ↑ «Iraqi troops storm into Kirkuk without a fight». Arab News. 2017 թ․ հոկտեմբերի 18. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  11. ↑ «The Fall of Kirkuk: Made in Iran». The American Interest. 2017 թ․ հոկտեմբերի 18. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  12. ↑ «Mutual accusations after the withdrawal». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  13. ↑ «Baghdad forces seize Tuz Khurmatu amid Kirkuk operation». Anadolu Agency. 2017 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  14. ↑ «Peshmerga to withdraw from Dilaya governorate – Egypt Today». Egypt Today. 2017 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  15. ↑ «ISIS attacks two villages north of Kirkuk». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  16. ↑ Morris, Loveday; El-Ghobashy, Tamer; Shwan, Aaso Ameen (2017 թ․ հոկտեմբերի 17). «Iraqi forces move deeper into Kurdish-held areas, redrawing political map». Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  17. ↑ «Iraqi forces take control of Kurdish-held areas in Mosul's Nineveh's province». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  18. ↑ «Iraq: 9 killed in clashes near Mosul dam». Anadolu Agency. 2017 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  19. ↑ «About 100,000 Kurds have fled Kirkuk since Monday: Kurdish officials». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 «'100,000 flee Kirkuk' since Iraqi army takeover». Al Jazeera. 2017 թ․ հոկտեմբերի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  21. ↑ «شرطة كركوك: سنثبت دوريات في المناطق الكردية لمنع النزوح منها بفعل الشائعات». nrttv.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 Mohamed Mostafa (2017 թ․ հոկտեմբերի 19). «U.N. concerned over alleged assaults on Kurds in Kirkuk». Iraqi News. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 «UPDATE 1-UN concerned by reports of forced displacement of Kurds in N. Iraq». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 «UN Expresses Concern about Reports of Violence in Tuz Khurmatu, in Kirkuk [EN/AR/KU]». ReliefWeb (անգլերեն). 2017 թ․ հոկտեմբերի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  25. ↑ Qader, Histyar. «Dangerous Growth Of Fake News Increases Tensions In Northern Iraq». Niqash (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  26. ↑ «One killed, three wounded in protest in Khanaqin». Rudaw. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  27. ↑ «Sensationalized news is fueling tension over areas disputed between Iraqis and Kurds». Washington Post. 2017 թ․ հոկտեմբերի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  28. ↑ «Iraqi forces clash with Kurdish fighters in town north of Kirkuk». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  29. ↑ «Peshmerga deny using MILAN anti-tank system against Iraqi forces». Rudaw. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  30. ↑ «German army restarts training Iraqi Kurds, but future of mission in doubt». Deustche-Welle. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  31. ↑ «GERMANY RESTARTS TRAINING MISSION FOR PESHMERGA AFTER A WEEK PAUSE». www.nrttv.com. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.(չաշխատող հղում)
  32. ↑ «Iraqi army, Shiite militia and Peshmerga exchange heavy fire north of Kirkuk». Rudaw. 2017 թ․ հոկտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  33. ↑ «Iraqi army, Shiite militia and Peshmerga exchange heavy fire north of Kirkuk». Rudaw. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  34. ↑ «Iraq forces in full control of Kirkuk province». Al-Jazeera. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  35. ↑ «2 soldiers killed in Iraq's Altun Kupri clashes: military». Xinhua News Agency. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  36. ↑ «Enmity Between Baghdad and Kurds Erupts in Deadly Clashes». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  37. ↑ «Kurdish Peshmerga use Iraqi flags on their position to ambush Iraqi unit, executing 2 of them | Al Sura». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  38. ↑ «PUK Media:- KDP Peshmerga is mistreating the PMU Militants who have been arrested by them in Makhmour». gksat.tv کەناڵی ئاسمانی گەلی کوردستان.
  39. ↑ «Paramilitary troops deny attacking Peshmerga near Erbil». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  40. ↑ «Iraqi army retakes a strategic border crossing with Syria». Anadolu Agency. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  41. ↑ «Iraqi Kurdistan offers to freeze referendum results to defuse the crisis with Baghdad». CNBC. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
  42. ↑ «Iraq dismisses Kurdish offer to 'freeze' independence vote». ABC News. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  43. ↑ «Peshmerga repel Shia militias assault on four fronts: Kurdistan Security Council». Kurdistan 24 (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  44. ↑ «Peshmerga respond to, push back Iraqi militia attack near Zummar». Rudaw. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  45. ↑ «Iraqi forces clash with Kurdish Peshmerga in disputed areas – Xinhua English.news.cn». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  46. ↑ «القوات الاتحادية تعيد انتشارها في قرية المحمودية شمال غرب الموصل». nrttv.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  47. ↑ «Iraqi Kurd leader Barzani may step down, a potential blow to his ruling family». Newsweek (անգլերեն). 2017 թ․ հոկտեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  48. ↑ «Iraqi forces, Kurdish Peshmerga agreed on a ceasefire, U.S.-led coalition says». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  49. ↑ «U.S.-led coalition says no Iraqi-Kurdish cease-fire reached». Xinhua News Agency. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  50. ↑ «Iraq orders truce with Kurds to allow peaceful deployment at border crossings». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  51. ↑ «Residents describe Khanaqin as city in mourning». www.rudaw.net. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  52. ↑ «Kurdish 'Liberation Army' threatens to attack Hashd in Tuz Khurmatu». www.rudaw.net. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  53. ↑ Kurdistan24. «به‌ ڤيديۆ‌.. شه‌ڕه‌كه‌ى ئه‌مڕۆى خورماتوو ببينه‌». Kurdistan24. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  54. ↑ «Police officer killed in drive-by shooting in Kirkuk city». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  55. ↑ «Fighting in Kirkuk, unknown gunmen target Iraqi Counter-Terror post». www.rudaw.net. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  56. ↑ English, Basnews. «Iraqi Forces, Shi'ite Militias Under Fierce Attack in Kirkuk – basnews» (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  57. ↑ «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  58. ↑ «Iraqi Turkmen Front offices attacked in Kirkuk – World Bulletin». Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 3-ին.
  59. ↑ «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  60. ↑ «Iraqi Kurdish commanders hold talks on disputed areas». Gulf Times. 2017 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  61. ↑ «Iraqi Kurdistan leader Barzani will hand over presidential powers on November 1». CNBC. 2017 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  62. ↑ «Iraqi forces, Kurdish Peshmerga start new round of talks, Iraqi State TV says». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  63. ↑ «Iraq govt forces in control of all 'disputed' areas: PM». Anadolu Agency. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  64. ↑ «Iraq to pay Kurdish Peshmerga, civil servants, says PM». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  65. ↑ «Iraq 'to take control of Kurdistan border crossings'». BBC. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.
  66. ↑ «Iraqi authorities gain the first foothold at Kurdish frontier with Turkey». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  67. ↑ «1st LD: Iraq accuses Kurdish military of reneging on an agreement to redeploy federal forces». news.xinhuanet.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  68. ↑ «Iraq threatens to resume military operations against Kurds». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  69. ↑ «Kurds offer joint border deployment as Iraq threatens more military operations». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  70. ↑ «Iraq 'not interested' in reaching deal, say Kurds». Deustche-Welle. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  71. ↑ «Iraq cabinet plans to cut Kurdistan share in 2018 federal budget». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  72. ↑ «Iraq court rules no region can secede after Kurdish independence bid». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  73. ↑ «Abadi says Iraq to act soon over border areas in stand-off with Kurds». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  74. ↑ «Iraqi court rules Kurdish independence vote unconstitutional». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  75. ↑ «Baghdad lists 13 preconditions for talks with Kurds». The National. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 8-ին.
  76. ↑ «Kurdish government accepts Baghdad's conditions to end dispute». Arab News. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 8-ին.
  77. ↑ «Iraq to set up joint parliamentary panel with Kurds». The National. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 8-ին.
  78. ↑ «Baghdad ends air blockade on Iraqi Kurdistan». deutsche-Welle. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 31-ին.
  79. ↑ «Iraq sends money to pay Kurdish salaries for first time since 2014». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 31-ին.
  80. ↑ «Turkey supports Iraq's moves to restore peace, order in Kirkuk, MFA says». Daily Sabah. 2017 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  81. ↑ «Turkish deputy PM: Barzani should own up to mistakes». Anadolu Agency. 2017 թ․ հոկտեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  82. ↑ «U.S. 'not taking sides' in Iraqi-Kurdish dispute – Trump». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  83. ↑ «Pentagon urges Kurds, Iraqis to avoid escalating conflict». The Hill. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  84. ↑ «US military rushes to defuse looming crisis in Kirkuk after Iraqi army advances». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  85. ↑ «U.S. urges Iraq to avoid clashes with Kurds near Kirkuk». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  86. ↑ «Tillerson urges Iraq, Kurds to resolve conflict through dialogue». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  87. ↑ «Iraq PM wins Iran support as forces battle IS, Kurds». Agence-France Presse. The Nation. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  88. ↑ Alkousaa, Riham (2017 թ․ հոկտեմբերի 18). «Germany suspends training of Kurdish fighters in northern Iraq». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  89. ↑ «Germany says hopes to resume training of Kurdish fighters in Northern Iraq». Reuters. 2017 թ․ հոկտեմբերի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  90. ↑ «German army restarts training Iraqi Kurds, but future of mission in doubt». Deutsche-Welle. 2017 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  91. ↑ «Macron urges Iraq's al-Abadi to hold dialogue with Kurds». Radio France Internationale. 2017 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  92. ↑ «Netanyahu lobbies world powers to stem Iraqi Kurd setbacks». Reuters. 2017. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  93. ↑ «Canada halts military aid to Iraqi and Kurdish forces amid clashes». Global News. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  94. ↑ «ثلاثة أحزاب كردية تطالب بحل رئاسة كردستان وتشكيل حكومة مؤقتة». aawsat.com (արաբերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  95. ↑ 95,0 95,1 «After all but defeating the jihadists, Iraq's army turns on the Kurds». The Economist. 2017 թ․ հոկտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  96. ↑ «Clashes around parliament as Iraqi Kurdish leader steps down». Washington Post. Associated Press. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  97. ↑ «Iraq accuses Kurds of 'declaration of war' in Kirkuk». aljazeera.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 2-ին.
  98. ↑ «Coalition Statement on Military Movements Near Kirkuk». 2017 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քուրդ-իրաքյան_հակամարտություն_(2017)&oldid=9304956» էջից