Մասնակից:Օֆելյա Հակոբյան/Ավազարկղ/հոգևորություն
Հոգևորություն (ոգեղենություն), նշանակությունը զարգացել և տարածվել է ժամանակի ընթացքում, և զանազան իմաստներ կարելի է գտնել միմյանց կողքին[1][2][3]: Սովորաբար հոգևորությունը վերաբերում է մարդու հոգևոր վերակազմավորման գործընթացին վերականգնելու մարդու սկզբնական ձևը, որն ուղղված է առ Աստված[4], օրինակ՝ այս ճանապարհով անցել են կրոնների հիմնադիրները և սուրբ գրերը։ Հասկացությունը օգտագործվել է վաղ քրիստոնեության մեջ՝ նկատի ունենալով դեպի Սուրբ Հոգին[5] տանող կյանքը և ընդլայնվել ուշ միջնադարում՝ ներառելով կյանքի մտավոր ոլորտները[6][7]: Մեր ժամանակներում հասկացությունը օգտագործվում է և՛ կրոնական ավանդույթներում[8], և՛ ավելի լայն շրջանակներում՝ ներառյալ մի շարք էզոթերիկ և կրոնական ավանդույթներ: Ներկայումս հասկացությունը մեծապես վերաբերում է սուրբ հարթությանը[9] և «ամենախորը արժեքներին ու իմաստությանը, որոնցով մարդիկ ապրում են»[10][11], հաճախ կրոնական հաստատություններից անջատ[5]: Սա կարող է ներառել հավատք գերբնական ուժերի նկատմամբ, որը սովորաբար տեսանելի չէ[12], անձնային աճ[13], վերջնական կամ սուրբ առաքելության[14] որոնում, հոգևոր փորձառություն[15] կամ հանդիպում սեփական «ներքին հարթության» հետ[16]:
Ստուգաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հոգի եզրույթը նշանակում է «մարդու և կենդանիների մեջ կենդանացնող կամ կենսական ուժ»[web 1]: Բառը ծագել է հին ֆրանսերեն «espirit» բառից, որն իր հերթին գալիս է լատիներեն «spiritus» (հոգի, ուրվական, քաջություն, եռանդ, շունչ) բառից և կապված է «spirare» (շնչել) բառի հետ: Վուլգաթայում հունարեն «pneuma» և եբրայերեն «ruach» բառերը թարգմանելու համար օգտագործվում է լատիներեն «spiritus» բառը[web 1]:
«Հոգևոր» եզրույթը, որը նշանակում է «հոգու հետ կապված», առաջացել է հին ֆրանսերեն «spirituel» բառից, որը ծագում է լատիներեն «spiritualis» բառից, որն էլ իր հերթին գալիս է «spiritus» կամ «spirit» բառերից[web 2]։
«Հոգևորություն» տերմինը առաջացել է միջին ֆրանսերեն «spiritualité» բառից, որը ծագում է հին լատիներեն «spiritualitatem» (գոյական՝ «spiritualitas») բառից, որը նույնպես առաջացել է լատիներեն «spiritualis» բառից[web 3]։
Սահմանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հոգևորության համար համընդհանուր սահմանում գոյություն չունի[2][3]: Եզրույթի սահմանումը տարբեր գիտական հետազոտություններում ներառում է սահմանումների լայն շրջանակ, սակայն սահմանափակ ընդհանրություններով[1]: ՄակՔարոլին անց է կացրել հարցումներ, յուրաքանչյուր հարց վերաբերում էր հոգևորության թեմային, պետք է տրվեին քսանյոթ հստակ սահմանումներ[1]: Սա որոշակի դժվարություններ է առաջացնում հոգևորությունը համակարգված ուսումնասիրելու համար. այսինքն՝ խոչընդոտում է ինչպես ըմբռնմանը, այնպես էլ բացահայտումները իմաստալից կերպով հաղորդելու կարողությանը:
Ըստ Քիս Ուաիջմանի, հոգևորությունը սովորաբար նշանակում է վերաձևավորման գործընթաց, որի «նպատակն է վերականգնել մարդու նախնական ձևը՝ Աստծո կերպարը: Վերաձևավորումը հիմնվում է սկզբնական ձևի վրա՝ հուդայականության մեջ՝ Թորան, քրիստոնեության մեջ՝ Քրիստոսը, բուդդայականության մեջ՝ Բուդդան, իսկ իսլամում՝ Մուհամմադը»։ Հութմանը և Աուպերսը ներկայացնում են, որ ժամանակակից հոգևորությունը հումանիստական հոգեբանության, միստիկ, էզոթերիկ ավանդույթների և արևելյան կրոնների խառնուրդ է[13]:
Այժմ շեշտը դրվում է սուբյեկտիվ փորձառության[9] և «մարդու կյանքի ամենախորը արժեքների և նշանակության» վրա[10][11]՝ ներառելով անձնային աճը կամ վերափոխումը՝ սովորաբար կազմակերպված կրոնական հաստատություններից դուրս համատեքստում[5]: Հոգևորությունը ընդհանուր առմամբ սահմանվում է որպես մարդու կողմից կյանքի վերջնական կամ սուրբ իմաստի և առաքելության փնտրտուք[14]: Հոգևորության նպատակն է մարդուն ուղղոդել ձեռք բերել անձնային աճ, կրոնական փորձ, հավատ գերբնական ուժերի կամ անդրշիրիմյան աշխարհի նկատմամբ, կամ գիտակցել սեփական «ներքին հոգևոր հարթությունը»[12][13][15][16]:
Հոգևորության նշանակության զարգացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դասական, միջնադարյան և վաղ ժամանակակից պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բերգոմին հայտնաբերում է «ոչ կրոնական հոգևորության լուսավոր կողմը» ուշ անտիկ ժամանակաշրջանում[17]:
«Հոգևորություն» թարգմանվող բառերն առաջին անգամ ի հայտ եկան 5-րդ դարում և ընդհանուր գործածության մեջ մտան միայն միջնադարի վերջում[18]: Աստվածաշնչյան համատեքստում եզրույթը նշանակում է Աստծո կողմից կյանքի կոչվել[19]: Նոր Կտակարանը առաջարկում է հետևել Սուրբ Հոգուն, և ոչ թե մերժել այս հայեցակարգը[5]:
11-րդ դարում փոխվեց «Հոգևորության» այս նշանակությունը։ Բառը սկսեց բնութագրել ոչ թե կյանքի նյութական և զգայական կողմերը, այլ մտավոր կողմը՝ «լույսի հոգևոր կողմն ընդդեմ նյութական մութ աշխարհի»[20]: 13-րդ դարում «հոգևորությունը» ձեռք է բերել սոցիալական և հոգեբանական նշանակություն։ Սոցիալական տեսանկյունից վերաբերում էր կղերականությանը՝ «եկեղեցականն ընդդեմ ժամանակավոր հարստության, եկեղեցականն ընդդեմ աշխարհիկ իշխանության, կղերական դասը՝ ընդդեմ աշխարհիկ դասի»[21]: Հոգեբանական տեսանկյունից վերաբերում էր ներքին կյանքին` «դրդապատճառների, զգացմունքների, մտադրությունների, ներքին տրամադրության անկեղծությունը, հոգևոր կյանքի հոգեբանությունը, զգացմունքների վերլուծությունը»[22]:
17-րդ և 18-րդ դարերում տարանջատվել հոգևորության բարձր և ցածր մակարդակներ[23]: «Հոգևոր մարդը մյուսներից հոգեպես ավելի հարուստ և խորը քրիստոնյան է[22]: Բառը կապվեց նաև միստիցիզմի և քվիետիզմի հետ՝ ստանալով բացասական իմաստ[24]։
Ժամանակակից հոգևորություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հոգևորության մասին ժամանակակից պատկերացումները զարգացան 19-րդ և 20-րդ դարերի ընթացքում՝ քրիստոնեական գաղափարները արևմտյան էզոթերիկ ավանդույթների և ասիական, հատկապես հնդկական կրոնների տարրերի հետ խառնելով: Հոգևորությունն աստիճանաբար անջատվում էր կրոնական կազմակերպություններից և հաստատություններից: Այն երբեմն ասոցացվում է այժմյան փիլիսոփայական, սոցիալական կամ քաղաքական շարժումների հետ, ինչպիսիք են լիբերալիզմը, ֆեմինիստական աստվածաբանությունը և կանաչ քաղաքականությունը[25]:
Տրանսցենդենտալիզմ և ունիտար ունիվերսալիզմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռալֆ Ուալդո Էմերսոնը (1803–1882 թվականներ) եղել է հոգևորության՝ որպես առանձին բնագավառի առաջամարտիկը[26]։ Նա տրանսցենդենտալիզմի՝ 19-րդ դարի սկզբի ազատական բողոքական շարժման գլխավոր դեմքերից էր, որը հիմնված էր անգլիական և գերմանական ռոմանտիզմի, Յոհան Գոթֆրիդ Հերդերի և Ֆրիդրիխ Շլայերմախերի աստվածաշնչյան քննադատության, Հյումի սկեպտիցիզմի[web 4] և նեոպլատոնիզմի վրա[27][28]:
Տրանսցենդենտալիստները կարևորում էին կրոնի նկատմամբ ինտուիտիվ, կիրառական մոտեցումը[web 5]: Հետևելով Շլայերմախերին[29]՝ որպես ճշմարտության չափանիշ ընդունվեց ինտուիտիվ ճշմարտությունը[web 5]: 18-րդ դարի վերջին և 19-րդ դարի սկզբին հինդուական գրերը առաջին անգամ թարգմանվեցին: Տրանսցենդենտալիստները կարդում էին այդ գրերը, որոնք մեծապես ազդեցին նրանց մտածողության վրա[web 5]։ Տրանսցենդենտալիստները նաև ընդունում էին ունիվերսալիստական և ունիտարիստական գաղափարները, ինչը հանգեցրեց ունիտար ունիվերսալիզմի ձևավորմանը, ըստ այս գաղափարի ճշմարտություն պետք է լինի նաև այլ կրոններում, քանի որ բարեգութ բացի քրիստոնյաներից պետք է փրկի նաև մյուս բոլոր կենդանի էակներին[web 5][web 6]:
Թեոսոֆիա, անթրոպոսոֆիա և հավերժական փիլիսոփայություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ժամանակակից հոգևորության վրա մեծ ազդեցություն ունեցավ «Թեոսոֆիական հասարակությունը», որը ասիական կրոններում «գաղտնի ուսմունքներ» էր փնտրում[30]: Այն ազդել է ասիական մի քանի կրոնների ժամանակակից հոսանքների վրա՝ ներառելով նեո-Վեդանտան, Թերավադա բուդդիզմի վերածնունդը և բուդդայական ժամանակակից հոսանքը, որոնք տարածվել է անձնական փորձի և ունիվերսալիզմի ժամանակակից արևմտյան պատկերացումներում և ինտեգրել դրանք իրենց կրոնական հասկացություններում[30]: Հոգևորության վրա ազդեցություն է ունեցել նաև «անթրոպոսոֆիան», որի հիմնադիր Ռուդոլֆ Շտայները շահագրգռված էր իսկական արևմտյան հոգևորության զարգացմամբ, որը պետք է կիրառական ազդեցություն ունենար տարբեր ենթակառուցվածքների վրա, ինչպիսիք են կրթութական, գյուղատնտեսական և բժշկական համակարգերը[31][32]: Մարտինուսի հոգևոր գիտությունը ավելի անկախ կերպով իր ազդեցությունն ունեցավ Սկանդինավիայում[33]:
«Հավերժական փիլիսոփայության» տեսակետը նույնպես աջակցել է, որ ասիական ավանդույթների ազդեն արևմտյան ժամանակակից հոգևորության վրա, տեսակետի գլխավոր ջատագով Օլդոս Հաքսլին խորապես ազդվել էր Սվամի Վիվեկանանդայի նեովեդանտայից և ունիվերսալիզմից[34], ինչպես նաև նրա վրա ազդեցություն են ունեցել սոցիալական բարեկեցության ընդլայնումը, կրթության տարածումը և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո երկարատև ճանապարհորդությունները:
Նեովեդանտա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արևմտյան հոգևորության վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել նեովեդանտան, որը կոչվում է նաև նեոհինդուիզմ[35] և հինդուական ունիվերսալիզմ[36], սա հինդուիզմի ժամանակակից մեկնումն է, որը զարգացել է ի պատասխան արևմտյան գաղութատիրությանը և օրիենտալիզմին: Սրա նպատակն է ներկայացնել «հինդուիզմի միատարր կատարելությունը»[37], որի կենտրոնական ուսմունքը Ադվաիտա-Վեդանտան է[38]: Արևմտյան աշխարհի կողմից Ասիայի գաղութացման պատճառով 19-րդ դարից Արևմուտքի և Ասիայի միջև տեղի է ունենում գաղափարների փոխանակում, որն ազդել է նաև արևմտյան կրոնական հավատալիքների վրա[30]։ Ունիտարիզմը և ունիվերսալիզմի գաղափարը Հնդկաստան են բերել միսիոներները, սրանք մեծ ազդեցություն են ունեցել նեոհինդուիզմի վրա Ռամ Մոհան Ռոյի Բրահմո Սամաջի և բրահմոիզմի միջոցով։ Ռոյը փորձեց արդիականացնել և բարեփոխել հինդուիզմը՝ օգտվելով ունիվերսալիզմի գաղափարից[39]: Այս ունիվերսալիզմը հետագայում տարածվեց և Սվամի Վիվեկանանդայի շնորհիվ վերադարձվեց արևմուտքին՝որպես նեովեդանտա[39]:
«Հոգևոր, ոչ թե կրոնական»
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո հոգևորությունն ու աստվածային կրոնը միմյանցից էականորեն տարանջատվեցին[22], հոգևորության ուղղությունը ավելի շատ փոխվել է դեպի անհատական փորձառություն, «ես-ը ավելի լայն գոյաբանական համատեքստում տեղավորելու փորձերի» փոխարեն[9]։
Ստեղծվեց նոր դիսկուրս, որում (հումանիստական) հոգեբանությունը, միստիկական և էզոթերիկ ավանդույթները և արևելյան կրոնները միախառնվում են՝ ինքնաբացահայտման, ազատ արտահայտման և մեդիտացիայի միջոցով բացահայտելու իրական «ես»-ը[13]:
20-րդ դարի վերջին՝ աշխարհականության զարգացմամբ և «Նոր դար» շարժման գալուստով, hոգևորության և կրոնականության միջև ժողովրդական մտածողության մեջ տարբերությունն ավելի տարածված դարձավ: Հարցը տարբեր տեսանկյուններից իրենց գրքերում ուսումնասիրել են այնպիսի գրողներ, ինչպիսիք են Քրիս Գրիսքոմը և Շիրլի ՄաքԼեյնը: Փոլ Հիլասը «Նոր դար»-ի շրջանակում ձևավոորվող զարգացումը անվանել է «գործնական հոգևորություն»[40]. կանոնակարգված առաջարկներ, որոնք ի պատասխան հոգևոր պահանջարկի առաջարկում են հոգևոր տարբերակներ:
Հոգևորության սահմանները ավելի են ընդլայնվել ի թիվս այլ գործոնների, որոնց թվում են ավանդական կրոնական համայնքներին անդամակցության նվազումը և արևմտյան աշխարհում աշխարհականության աճը[41]: «Հոգևոր» եզրույթը այժմ հաճախ օգտագործվում է այն համատեքստերում, որտեղ նախկինում օգտագործվում էր «կրոնական» եզրույթը[8]: Ե՛վ թեիստները, և՛ աթեիստները քննադատում են այս տեսակետը[42][43]:
Ավանդական հոգևորություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աբրահամական կրոններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հուդայականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հուդայական հոգևորությունը ներառում է հրեական էթիկայի, աղոթքի, մեդիտացիայի, Շաբաթի և տոների պահպանումը, Թորայի ուսումնասիրությունը, սննդակարգի օրենքները, թեշուվահը և այլ բաղադրիչներ։ Այն երբեմն ներառում է հալախայի կողմից սահմանված այլ օրենքներ[44]:
Կաբալան (բառացիորեն «ստանալ») հուդայականության էզոթերիկ մեթոդ է: Կաբալան էզոթերիկ ուսմունքների մի ամբողջություն է, որի նպատակն է բացատրել անփոփոխ, հավերժական և առեղծվածային Էյն Սոֆի (անվերջ) և մահկանացու, վերջավոր տիեզերքի (նրա ստեղծման) միջև հարաբերությունները: Կաբալիստական հոգևորության մեկնությունները հանդիպում են Հասիդական հուդայականության մեջ՝ ուղղափառ հուդայականության մի ճյուղ, որը հիմնադրվել է 18-րդ դարում Արևելյան Եվրոպայում ռաբբի Իսրայել Բաալ Շեմ Թովի կողմից: Հասիդիզմը հաճախ է ընդգծում Աստվածային գոյությունը և կենտրոնանում է զգացմունքների, ցանկության և Ցադիկի կերպարի վրա: Այս շարժումը ներառում էր պարադոքսալ աստվածային պանթեիզմը չեղյալ համարող գաղափար[45] [46]:
Մուսար շարժումը հրեական հոգևոր շարժում է, որի կիզակետում են հավատքը, խոնարհությունը և սերը: Մուսար շարժումը, որը հիմնադրվել է 19-րդ դարում Իսրայել Սալանտերի կողմից և զարգացվել է 21-րդ դարում Ալան Մորինիսի և Իրա Ֆ. Սթոունի կողմից, խրախուսել է հրեական մեդիտացիայի, հրեական աղոթքի, հրեական էթիկայի, ցեդակայի, թեշուվայի և մուսար (բարոյական) գրականության ուսումնասիրությունը[47]:
Ռեֆորմ հուդայականությունը և պահպանողական հուդայականությունը հաճախ ընդգծել են հրեական էթիկայի և տիկուն օլամի հոգևորությունը[48], ֆեմինիստական հոգևորությունը[49][50], հրեական աղոթքը[51][52], Թորայի ուսմունքը[53][54], ծեսը[55][56] և մուսարը[47][57]։
Քրիստոնեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կաթոլիկ հոգևորությունը հավատքի ընդունումից հետո (fides quae creditur) հոգևոր անձնական օրինակով (fides quae creditur) ապրելու փորձառություն է: Թեև բոլոր կաթոլիկները պատարագի ժամանակ սովորաբար միասին են աղոթում, կան նաև հոգևորության և առանձնական աղոթքի շատ տարբեր ձևեր, որոնք զարգացել են դարերի ընթացքում: Կաթոլիկ եկեղեցին և այլ կրոնական միավորներից յուրաքանչյուրն ունեն իրենց յուրահատուկ հոգևորությունը՝ աղոթքով Աստծուն մոտենալու և Ավետարանով ապրելու իրենց ձևը:
Քրիստոնեական միստիցիզմը (խորհրդապաշտություն) քրիստոնեության մեջ խորհրդապաշտական փորձառությունների և տեսության զարգացման մասին է: Այն հատկապես կաթոլիկ և արևելյան ուղղափառ եկեղեցիներում հաճախ կապված է եղել խորհրդապաշտական աստվածաբանության հետ: Քրիստոնեական խորհրդապաշտության ուսումնասիրման ձևերն ու միջոցները բազմազան են և տատանվում են Աստծո հետ հոգու առեղծվածային միության էքստատիկ տեսլականներից մինչև Սուրբ Գրքի պարզ աղոթքով խորհրդածություն (լատ.՝ Lectio Divina):
Առաջադիմական քրիստոնեությունը ժամանակակից շարժում է, որի նպատակն է մաքրել հավատքը դրանում գոյություն ունեցող գերբնական երևույթների մասին պնդումներից և դրանք փոխարինել աստվածաշնչյան հոգևորության հետքննադատական մոտեցումներով՝ հիմնված պատմական և գիտական հետազոտությունների վրա: Շարժման կիզակետում են հոգևոր կենսակոչված փորձերը, և ոչ թե պատմական դոգմատիկ պնդումները: Շարժումն ընդունում է, որ հավատքի և ճշմարիտ լինելու, և՛ մարդկային ներգործության արդյունք լինելու փաստը: Ընդունում է, որ հոգևոր փորձառությունները հոգեբանորական և նյարդային տեսանկյունից իրական են և օգտակար:
Իսլամ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ներքին հոգևոր և արտաքին ֆիզիկական պայքարները արաբերեն ջիհադ բառի երկու ընդունված իմաստներն են[58]: «Մեծ Ջիհադը» հավատացյալի ներքին պայքարն է՝ իր կրոնական պարտականությունները կատարելու և սեփական էգոյի դեմ պայքարելու միջև[58][web 7]: Բառի այս իմաստը օգտագործվում է ինչպես մուսուլման, այնպես էլ ոչ մուսուլման հեղինակների կողմից[59][60]:
11-րդ դարի իսլամագետ Ալ-Խաթիբ ալ-Բաղդադին հրապարակել է Մուհամմեդի ուղեկից Ջաբիր իբն Աբդ-Ալլահի կոչը.
Մարգարեն… վերադարձավ իր մարտերից մեկից և մեզ ասաց. «Դուք հիանալի պահի եք հասել, այժմ Փոքր Ջիհադից գնում եք դեպի Մեծ Ջիհադ – երբ ծառան (Ալլահի) պայքարում է իր ցանկությունների դեմ (սրբազան պատերազմ)."[web 7][61] |
Սուֆիզմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իսլամական միստիկ հոգևորության ամենահայտնի ձևը սուֆիական դրսևորումն է (հայտնի Ռումիի և Հաֆեզի միջոցով). շեյխը կամ փիրը աշակերտներին սովորեցնում են հոգևոր կարգապահություն[62]:
Սուֆիզմը (արաբ․՝ تصوّف) իր հետևորդների կողմից սահմանվում է որպես իսլամի ներքին, միստիկական հարթություն[63][64][65]: Սրա հետևորդներին համարում են սուֆիականներ (արաբ․՝صُوفِيّ): Սուֆիները կարծում են, որ նրանք զբաղվում են Իհսանով (ihsan նշանակում է անել գեղեցիկ գործ) (պաշտամունքի կատարելություն), ինչպես Գաբրիելը հայտնել է Մուհամմադին.
Տեսնում եք Ալլահին, երկրպագե՛ք և ծառայե՛ք Նրան, մինչ դուք չեք տեսնում Նրան, Նա իսկապես տեսնում է ձեզ: |
Սուֆիներն իրենց համարում են իսլամի այս մաքուր բնօրինակի սկզբնական և իսկական ջատագովները: Նրանք կողմ են հանդուրժողականությանը, խաղաղությանը և բռնության ցանկացած ձևի դեմ պայքարին: Սուֆիները դաժան հալածանքների են ենթարկվել դաժան և ծայրահեղական խմբերի կողմից, ինչպիսիք են վահաբիական և սալաֆիական շարժումները: 1843 թվականին սենուսի սուֆիները ստիպված եղան փախչել Մեքքայից և Մադինայից և մեկնել Սուդան և Լիբիա[66]:
Դասական սուֆի գիտնականները սուֆիզմը սահմանում են որպես «գիտություն, որի նպատակը սրտի մաքրումն է՝ հեռացնելով ամեն ինչից, բացի Աստծուց»[67]: Որպես այլընտրանք, դարքավի սուֆի ուսուցիչ Ահմադ իբն Աջիբան ասում է. «գիտություն, որի միջոցով կարելի է իմանալ, թե ինչպես ճանապարհորդել դեպի Աստվածային իրողությունը, աղտից մաքրել ներքինը և գեղեցկացնել այն մի շարք արժանի հատկանիշներով»[68]:
Հնդկական կրոններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ջայնիզմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ջայնիզմը, սովորաբար հայտնի է որպես ջայն դհարմա, Հնդկաստանի հին կրոններից է: Ջայնիզմի երեք հիմնական սյուներն են՝ ahiṃsā (ո՛չ բռնության), anekāntavāda (ո՛չ բացարձակության) և aparigraha (ո՛չ կապվածության): Ջայնականները հինգ հիմնական երդում են տալիս՝ ahiṃsā-ԱՀԻՄՍԱ (չվնասել կենդանի էակներին ), satya-ՍԱՏՅԱ (լինել անկեղծ և բարեսիրտ), asteya-ԱՍՏԵՅԱ (գողություն չանել), brahmacharya-ԲՐԱՀՄԱՉԱՐՅԱ (չդավաճանել) և aparigraha-ԱՊԱՐԻԳՐԱՀԱ (ժլատ չլինել): Այս սկզբունքները շատ առումներով ազդել են ջայնականների մշակույթի վրա, օրինակ՝ նրանց տարել է դեպի բուսակերությանը: Parasparopagraho jīvānām-ը (հոգիների գործառույթը միմյանց օգնելն է) հավատքի նշանաբանն է, իսկ Ṇamōkāra մանտրան նրա ամենատարածված և հիմնական աղոթքն է:
Ջայնիզմը հետևում է իր հոգևոր գաղափարներին և պատմությանը քսանչորս հաջորդական առաջնորդների կամ տիրտհանկարների միջոցով, ընդ որում առաջինը Ռիշաբհան էր, ով ավանդույթի համաձայն ապրել է միլիոնավոր տարիներ առաջ: Քսաներորդ տիրտհանկարը Պառշվան էր, որին պատմաբանները թվագրում են մ.թ.ա. 9-րդ դարերը, և քսանչորսերորդ տիրտհանկարները՝ Շրի Մահավիրը՝ մոտ 600 մ.թ.ա.: Ջայնիզմը համարվում է հավերժական դհարմա, որի տիրտհանկարները առաջնորդում են տիեզերագիտության յուրաքանչյուր ժամանակային ցիկլը:
Բուդդայականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բուդդայական ծեսերը հայտնի են որպես Բհավանա, որը բառացիորեն նշանակում է «զարգացում» կամ «մշակում»[69] կամ «արտադրում»[70][71]՝ «կյանքի կոչում» իմաստով[72]։ Սա կարևոր հայեցակարգ է բուդդայականության մեջ (Պատիպատտի): Բհավանա բառը սովորաբար հայտնվում է մեկ այլ բառի հետ միասին՝ կազմելով հարադիր արտահայտություն, ինչպիսին է ցիտա-բհավանա (սրտի/մտքի զարգացումը կամ մշակումը) կամ մետտա-բհավանա (սեր-բարության զարգացում/մշակում): Երբ բհավանան օգտագործվում է ինքնուրույն, ընդհանուր առմամբ նշանակում է «հոգևոր մշակում»:
Ազատությանը տանող տարբեր բուդդայական ճանապարհներ զարգացել են դարերի ընթացքում: Առավել հայտնի է Ազնիվ Ութակի ճանապարհը, մյուսներից են Բոդհիսատվա ճանապարհը և Լամրիմը:
Հինդուիզմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հինդուիզմում չկան ավանդական եկեղեցական կարգեր, կենտրոնացված կրոնական իշխանություն, ղեկավար մարմին, մարգարեներ և որևէ պարտադիր սուրբ գիրք: Հինդուիստները կարող են լինել բազմաստված, հենոթեիստ, պանթեիստ, միաստված կամ աթեիստ[73]: Այս ցրված և բաց համակարգում հինդու փիլիսոփայության մեջ հոգևորությունը անհատական փորձառություն է և կոչվում է ksaitrajña (սանսկրիտ՝ क्षैत्रज्ञ[74]): Այն հոգևոր փորձառությունը սահմանում է որպես ճանապարհորդություն դեպի մոկշա, անձի ինքնագիտակցում, բարձրագույն ճշմարտությունների բացահայտում, իրականության իրական էություն, ազատագրված և գոհունակ գիտակցություն[75][76]:
Չորս ուղիներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հինդուիզմը սովորաբար նույնացվնում է հոգևոր փորձառության[77] երեք մարգաների հետ (ուղիներ)[78], մասնավորապես Ջնանա՝ (սանսկրիտ՝ ज्ञान) գիտելիքի կամ իմաստության ուղի, Բհագտի՝ սիրո և հավատարմության ուղի և Կարմա յոգան՝ անձնուրաց կյանքի ուղի։ 19-րդ դարում Վիվեկանանդան հինդուիզմի իր նեովեդանտայում որպես չորրորդ ուղի ավելացրեց Ռադջա յոգան՝ (սանսկրիտ՝ ज्ञान योग) մտորումների և մեդիտացիայի ուղին՝ բոլոր ուղիներին անվանելով «յոգա»[79]։
Ջնանա մարգան ուղի է, երբ ինչ-որ մեկը անցնում է այս հոգևոր փորձառության միջով, նրան հաճախ օգնում է գուրուն (ուսուցիչը)[80]: Բհակգտի մարգան հավատքի և աստվածության կամ աստվածություններին նվիրվածության ուղին է. Հոգևոր փորձառությունն իր մեջ հաճախ ներառում է երգ, երաժշտություն, օրինակ՝ երգում են կիրտաններում, կուռքերի առջև, կամ մեկ կամ մի քանի աստվածների պատկերների կամ սրբերի խորհրդանիշների առջև[81]: Կարմա մարգան մարդու աշխատանքի ճանապարհն է, որով քրտնաջան աշխատանքը կամ վարթթան (սանսկրիտ՝ वार्त्ता, մասնագիտություն) դառնում է հոգևոր փորձառություն, իսկ առօրյա կյանքում աշխատանքը կատարելագործվում է որպես հոգևոր ազատագրման ձև և ոչ թե նյութական պարգևներ ստանալու միջոց[82]: Ռադջա մարգան անհրաժեշտ առաքինությունների, ինքնակարգապահության, տապասների (մեդիտացիա), խորհրդածությունների և ինքնամտածողության մշակման ուղին է, երբեմն մեկուսացումով և աշխարհից հրաժարվելով, դեպի բարձրյալ կետ, որը կոչվում է սամադհի[83][84]:Սամադհիի այս վիճակը համեմատելի է ամենավեհ փորձառության հետ[85]:
Հնդկական գրականության մեջ բանավեճ է ծավալվում այս տեսական հոգևոր փորձառությունների հարաբերական արժանիքների վերաբերյալ: Օրինակ, Չանդոգյոպանիշադը առաջ է քաշում այն փաստը, որ նրանք, ովքեր զբաղվում են աստվածներին և քահանաներին ծիսական ընծաներ շռայլելով, կձախողվեն իրենց հոգևոր փորձառության մեջ, մինչդեռ նրանք, ովքեր զբաղվում են տապասներով (մեդիտացիա և ճգնակյաց կենսակերպ), հաջողության կհասնեն: Սվետասվատարոպանիշադը նշում է, որ հաջողված հոգևոր փորձառության համար պահանջվում է ճշմարտության հանդեպ տենչանք, բայց զգուշացնում է «կեղծ ճգնավոր» դառնալու մասին, ով անցնում է հոգևոր փորձառության մեխանիզմներով՝ մոռանալով խորհրդածել «Ես»-ի և համընդհանուր Ճշմարտությունների էության մասին[86]: Հինդուիզմի փորձառությունների մասին իրենց տեսակետներն են հայտնել մեր դարաշրջանի գիտնականները, ինչպիսիք են Վիվեկանանդան, նա առաջ է քաշում այն փաստը, որ ուղիների միջև ընտրությունը կախված է անհատից և նրա հակումներից[76][87]: Այլ գիտնականներ[88] ենթադրում են, որ այս հինդուիստական հոգևոր փորձառությունները ոչ թե միմյանց բացառում են, այլ համընկնում և լրացնում են: Հոգևորության այս չորս ուղիները հայտնի են նաև Հնդկաստանից դուրս, ինչպես, օրինակ, Բալինի հինդուիզմում, որտեղ այն կոչվում է Չատուր մարգա (բառացի՝ չորս ուղիներ)[89]:
Դպրոցներ և հոգևորություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հինդուիզմի տարբեր դպրոցներ խրախուսում են հոգևոր փորձառությունների տարբեր տեսակներ:
Տանտրիկ դպրոցում, օրինակ, հոգևոր փորձառությունը կոչվում է սադհանա: Այն ներառում է դպրոց մուտք գործելու ընթացքը, ծեսերի իրականացումը և մոկշայի զգացումը՝ ազատագրում՝ զգալով տիեզերական բևեռների միավորումը[90]: Հարե Կրիշնա դպրոցը հոգևոր փորձառություն է համարում Բհագտի յոգան[91]: Ադվաիտա Վեդանտա դպրոցում հոգևոր փորձառությունը Ջնանա յոգան է իր փուլերով՝ սամնայասա (մշակել առաքինությունները), սրավանա (լսել, ուսումնասիրել), մանանա (արտացոլել) և դհյանա (նիդիդհյասանա, խորհել)[92]:
Սիկհականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ սիկհականության հոգևոր և աշխարհիկ կյանքերը համարվում են փոխկապակցված[93]: «Սիկհ Ուելտանսշաունգը ասում է... ժամանակավոր աշխարհը անեզեր իրականության մի մասն է և դրա բնութագրիչներից մեկն է»[94]: Գուրու Նանակը «ակտիվ, ստեղծագործական և գործնական կյանքով» ապրելը համարել է «ճշմարտության, հավատարմության, ինքնատիրապետման և մաքրության» բարձր որակավորում, քան զուտ հայեցողական կյանքը[95]:
Գուրու Հարգոբինդը՝ սիկհականության վեցերորդ գուրուն, վերահաստատեց, որ քաղաքական/ժամանակավոր (Միրի) և հոգևոր (Պիրի) աշխարհները համատեղ գոյություն ունեն[96]: Ըստ 9-րդ սիկհ գուրու՝ Թեգ Բահադուրի, իդեալական սիկհը պետք է ունենա և՛ Շակտի (ուժ, որը բնակվում է ժամանակավոր), և՛ Բհակտի (հոգևոր մեդիտացիոն որակներ): Սա մշակվել է Սուրբ զինվորի հայեցակարգի մեջ 10-րդ սիկհ գուրու Գոբինդ Սիկհի կողմից[97]:
Ըստ Գուրու Նանակի՝ միակ նպատակը պետք է լինի «առօրյա կյանքի ընթացքում պահպանել հավասարակշռությունը բաժանումի և միացման, ես-ի և ուրիշ-ի, գործողության և անգործության, կապվածության և անջատումի միջև»[98], պահպանել այս բևեռային հակադրությունը եսակենտրոն գոյության հետ[98]: Նանակը հետագայում խոսում է մեկ Աստծո կամ աքալի (անժամանակության) մասին, որը ուղեկցում է ողջ կյանքում[99][100][101]: Նրան պետք է տեսնել մարդու «ներքին աչքով» կամ «սրտով»[102]:
Սիկհականության մեջ չկան դոգմաներ[103], քահանաներ, վանականներ կամ յոգեր:
Աֆրիկյան հոգևորություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աֆրիկյան որոշ համատեքստերում հոգևորությունը համարվում է հավատքի համակարգ, որն ապահովում է հասարակության և այնտեղ գտնվող մարդկանց բարօրությունը և վերացնում է չարիքի հետևանքով առաջացած դժբախտության աղբյուրները[104]:
Նախքան գաղութացումը և քրիստոնեության կամ իսլամի լայնածավալ մուտքը, ավանդական հասարակության մեջ կրոնը ամենաուժեղ տարրն էր, որն ազդում էր մարդկանց մտածողության և գործողությունների վրա: Ուստի հոգևորությունը կրոնի ենթաբաժին էր[105]: Չնայած անցյալ դարի սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական արագ փոփոխություններին, ավանդական կրոնը աֆրիկացիների մեծ մասի համար մնում է հիմնասյուն: Այս կրոնը ընտրվում է համայնքի և ոչ թե անհատի կողմից: Կրոնը ողջ կյանքին տալիս է իր իմաստը և գործելու համար հիմք է ծառայում: Յուրաքանչյուր մարդ «իր կրոնի կենդանի կրողն է»: Անհատական-ֆիզիկական և համայնքային կյանքից բացի, հոգևոր հարցերով մտահոգություն չկա: Կյանքը շարունակվում է մահից հետո, սակայն նրանք կենտրոնացած են պրագմատիկ ընտանեկան և համայնքային հարցերի վրա:
Ժամանակակից հոգևորություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Հոգևոր» եզրույթը հաճախ օգտագործվում է այն համատեքստերում, որտեղ նախկինում օգտագործվում էր «կրոնական» եզրույթը[8]: Ժամանակակից հոգևորությունը կոչվում է նաև «հետավանդական հոգևորություն» և «Նոր դարի հոգևորություն»[106]: Հանեգրաաֆը տարբերակում է «Նոր դար» անվամբ երկու շարժումները՝ սահմանափակ իմաստով «Նոր դար», որը սկզբնավորվել է հիմնականում 20-րդ դարի կեսերին Անգլիայում, արմատները գալիս են թեոսոֆիայից և անթրոպոսոֆիայից, մյուս «Նոր դար» շարժումը ավելի ընդհանուր իմաստ ունի, այն առաջացել է 1970 թվականների վերջին:
երբ մարդկանց թիվն աճում էր… սկսեցին շատ նմանություններ նկատել «այլընտրանքային գաղափարների» և հետապնդումների մեծ պատկերի վրա և դրանց համարեցին որպես մեկ «շարժման» մաս[107]: |
Նրանք, ովքեր կրոնից դուրս խոսում են հոգևորության մասին, հաճախ իրենց ոչ թե կրոնական, այլ հոգևոր են համարում, ընդհանուր առմամբ, հավատում են տարբեր «հոգևոր ճանապարհների» գոյությանը` ընդգծելով դեպի հոգևորություն տանող անձնական ուղին գտնելու կարևորությունը: 2005 թվականի հարցման արդյունքների համաձայն՝ Միացյալ Նահանգների բնակչության մոտ 24%-ը իրեն համարում է «հոգևոր, ոչ թե կրոնական»[web 8]։
Լոքվուդը ուշադրության է հրավիրում Արևմուտքում ժամանակակից հոգևոր փորձառությունների բազմազանությունը.
Արևմտյան նոր հոգևոր պատկերը, որը բնութագրվում է սպառողականությամբ և ընտրության առատությամբ, ունի նաև նոր կրոնական բազմազան դրսևորումներ, որոնք հիմնված են հոգեբանության և «Մարդկային ներուժի զարգացում» շարժման վրա, այս դրսևորումները մասնակիցներին առաջարկում են ճանապարհ դեպի «Ես»[108]:
Բնութագրիչներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ժամանակակից հոգևորությունը կենտրոնանում է «մարդկային կյանքի ամենախոր արժեքների և իմաստների վրա»[109]: Այն հաճախ իր մեջ ներառում է բացարձակ կամ ենթադրյալ ոչ նյութական իրականության գաղափարը[110]: Այն առաջարկում է ներքին ուղի, որը հնարավորություն է տալիս մարդուն բացահայտել իր էության խորքերը:
Հոգևորության ոչ բոլոր ժամանակակից պատկերացումներն են գերմարդկային գաղափարներ: Աշխարհիկ հոգևորությունը ներառում է բարոյականության վերաբերյալ հումանիստական գաղափարները (որակներ, ինչպիսիք են սերը, կարեկցանքը, համբերությունը, հանդուրժողականությունը, ներողամտությունը, գոհունակությունը, պատասխանատվությունը, ներդաշնակությունը և ուրիշների մասին մտահոգվելու կարողությունը)[111]: Աշխարհի նկատմամբ մատերիալիստական հայացք՝ առանց պարտադիր կերպով գերբնական իրականության կամ որևէ աստվածային էակի հանդեպ հավատը ընդունելու: Այնուամենայնիվ, շատ հումանիստներ (օրինակ՝ Բերտրան Ռասելը, Ժան Պոլ Սարտրը), ովքեր հստակորեն գնահատում են կյանքի ոչ նյութական, ընդհանուր և առաքինի կողմերը, կողմ չեն «հոգևորություն» եզրույթի այս օգտագործմանը, քանի որ հոգևորությունը ավելի լայն իմաստ ունի քան սա (այսինքն կարելի է սահմանել այսպես. «Ամեն ինչ և ցանկացած բան, ինչ լավ և առաքինի է, անպայման հոգևոր է»)[112]:
1930 թվականին Ռասելը, ով իրեն անվանում էր ագնոստիկ և հայտնի էր որպես աթեիստ, գրել է. «Մարդու էգոն աշխարհի այնքան էլ մեծ մասը չէ: Մարդը, ով կարող է իր մտքերն ու հույզերը կենտրոնացնել ինչ-որ վերացական «ես»-ի վրա, կարող է որոշակի հանգստություն ապահովել կյանքի սովորական դժվարությունների մեջ, որն անհնար է էգոիստի համար»[113]: Արիստոտելը, առաջին հայտնի արևմտյան մտածողներից մեկը, ով ցույց տվեց, որ բարոյականությունը, առաքինությունը և բարությունը կարելի է ստանալ առանց գերբնական ուժերին դիմելու, պնդում էր, որ «մարդիկ աստվածներին ստեղծում են իրենց պատկերով» (ոչ հակառակը): Ավելին, թեիստ և աթեիստ քննադատները նույնպես մերժում են «աշխարհիկ հոգևորություն» պիտակի անհրաժեշտությունը՝ հիմնավորելով, որ այն կարծես ոչ այլ ինչ է, քան խավարամտություն.[փա՞ստ]
- «ոգի» եզրույթը սովորաբար ընդունվում է որպես անտեսանելի / այլաշխարհիկ / կենսարար ուժերի գոյությունը,
- «բարոյականություն», «բարեգործություն» և «մարդասիրություն» բառերն արդեն արդյունավետ և լակոնիկ կերպով նկարագրում են այն պրոսոցիալական կողմնորոշումն ու քաղաքավարությունը, որը փոխանցում է «աշխարհիկ հոգևորություն» արտահայտությունը, բայց առանց շփոթության վտանգի, որ խոսքը վերաբերում է ինչ-որ գերբնական բանի:
Թեև անձնական բարեկեցությունը, ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ հոգեբանական, պետք է լինի ժամանակակից հոգևորության կարևոր կողմը, դա չի նշանակում, որ երջանկության հասնելու համար հոգևորությունը կենսական անհրաժեշտություն է (օրինակ՝ տես Արխիվացված 2015-10-13 Wayback Machine-ում): Ազատ մտածողները, ովքեր մերժում են այն գաղափարները, որ ոչ նյութական արժեքները կարևոր են լավ ապրելու համար, կարող են նույնքան երջանիկ լինել, որքան ավելի հոգևոր կողմնորոշում ունեցողները (Տես)[114]:
Ժամանակակից հոգևորության կողմնակիցները կարող են ենթադրել, որ հոգևորությունը ձևավորում է ներքին խաղաղությունը և հիմք է ստեղծում երջանկության համար: Օրինակ, մեդիտացիա և նմանատիպ փորձառություններ են առաջարկվում, որոնք կօգնեն փորձնակին զարգացնել անձնական ներքին կյանք և բնավորություն[115][116]: Էլիսոնը և Ֆանը (2008 թվական) պնդում են, որ հոգևորությունըառողջության վրա ունենում է մեծ դրական արդյունքների, ներառյալ «բարոյականությունը, երջանկությունը և գոհունակությունը»[117]: Սակայն, Սխուրմանս-Ստեկհովենը (2013 թվական) ակտիվորեն փորձեց կրկնել այս հետազոտությունը և բախվեց ավելի «խառը» արդյունքների[118]: Այնուամենայնիվ, հոգևորությունը կենտրոնական դեր է խաղացել որոշ ինքնօգնության շարժումներում, ինչպիսիք են Անանուն հարբեցողները.
Եթե հարբեցողը չկարողանար կատարելագործել և ընդլայնել իր հոգևոր կյանքը աշխատանքի և ուրիշների համար անձնազոհության միջոցով, նա չէր կարող գոյատևել որոշակի փորձություններին և գալիք անախորժություններին[119]: |
Հոգևոր բուժման նման մոտեցումները համարվում են որպես կեղծ գիտություն[120]:
Հոգևոր փարձառություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հոգևոր փորձառությունները մեծ դեր են խաղում ժամանակակից հոգևորության մեջ[29]: Ինչպես արևմտյան, այնպես էլ ասիացի հեղինակները տարածում են այս հասկացությունը[121][122]: 20-րդ դարի սկզբի հայտնի արևմտյան գրողներից ոմանք ուսումնասիրել են հոգևորության երևույթը և ներառել իրենց ստեղծագործությունների մեջ, օրինակ՝ Ուիլյամ Ջեյմսի «Կրոնական փորձառության տեսակները» (The Varieties of Religious Experience) (1902 թվական) և Ռուդոլֆ Օտտոնի «Սրբի գաղափարը» (The Idea of the Holy) (1917 թվական): Ջեյմսի «հոգևոր փորձի» մասին պատկերացումները հետագայում ազդեցություն ունեցան ասիական ավանդույթների մոդեռնիստական հոսքերի վրա՝ դրանք արևմտյան լսարանի համար դարձնելով էլ ավելի ճանաչելի[29]:
Ուիլյամ Ջեյմսը հանրահռչակեց «կրոնական փորձ» եզրույթի օգտագործումը իր «Կրոնական փորձառության տեսակները» ստեղծագործության միջոցով[121]: Նա նաև ազդեց միստիկայի՝ որպես առանձնահատուկ փորձառության ընկալման վրա, որն իբրև տալիս է գիտելիք[web 9]:
Ուեյն Փրաուդֆութի «կրոնական փորձ» հասկացության արմատները գալիս են գերմանացի աստվածաբան Ֆրիդրիխ Շլայերմախերին (1768–1834) աշխատություններից, ով պնդում էր, որ կրոնը հիմնված է անսահմանության զգացողության վրա։ Շլայերմախերը օգտագործեց «կրոնական փորձի» գաղափարը՝ կրոնը աճող գիտական և աշխարհիկ քննադատությունից պաշտպանելու համար: Շատ կրոնագետներ, որոնցից ամենաազդեցիկն էր Ուիլյամ Ջեյմսը, ընդունեցին այս հայեցակարգը[123]։
Սվամի Վիվեկանանդան (1863–1902 թվականներ)[124] և Թեյտարո Սուզուկին (1870–1966 թվականներ)[29] էին ժամանակակից հոգևորության վրա ասիական հիմնական ազդեցության պատասխանատուները: Վիվեկանանդան հանրահռչակեց ժամանակակից սինկրետիկ հինդուիզմը[125], որտեղ սուրբ գրությունների հեղինակությունը փոխարինվեց անձնական փորձառության վրա շեշտադրմամբ[125][126]: Սուզուկին մեծ ազդեցություն ունեցավ Արևմուտքում Զենի հանրահռչակման վրա և տարածեց լուսավորության գաղափարը՝ որպես անժամկետ, գերմարդկային իրականության պատկերացում[web 10][web 11][127]: Այլ ազդեցություններ եղան Փոլ Բրունթոնի «Գաղտնի Հնդկաստանի որոնում» աշխատության միջոցով (1934 թվական)[128], որն արևմտյան լսարանին ներկայացրեց Ռամանա Մահարշիին (1879–1950 թվականներ) և Մեհեր Բաբային (1894–1969 թվականներ):
Հոգևոր փորձառությունները իրենց մեջ կարող են ներառել ավելի մեծ իրականությանը կապված լինելը, ավելի համապարփակ ես ստեղծելը. այն է միանալ այլ անհատների կամ համայնքին, բնությանը կամ տիեզերքին, կամ աստվածային աշխարհին[129]:
Հոգևոր փորձառություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քիս Ուաիջմանը տարբերակում է հոգևոր 4 փորձառության տեսակ[130]:
- Մարմնական փորձառությունները ներառում են զրկանք և սահմանափակում: Զրկանքների ենթարկվելը մաքրում է մարմինը, իսկ սահմանափակման նպատակը եսակենտրոնության ետ մղումն է: Նման փորձառություններ են օրինակ՝ ծոմը և զղջումը[130]:
- Հոգեբանական փորձառություններ, օրինակ՝ մեդիտացիան[131]։
- Սոցիալական փորձառությունների նպատակն է ձևավորել հնազանդություն, համայնքային պատկանելիության զգացում, մարդու կենտրոնացումը ես-ից փոխել այլ ուղղության[131]:
- Հոգևոր փորձառությունն ամբողջովին ուղղված է եսակենտրոնության վերացմանը և մարդուն ուղղոդում է դեպի աստվածային իրականություն[131]:
Հոգևոր փորձառության տեսակներից են մեդիտացիա, արթության խոստում, աղոթք, սուրբ գրերի ուսումնասիրում, բարեվարքության զարգացում[111] և հոգևոր ճգնումներ մենաստանում: Սերը և/կամ կարեկցանքը հաճախ համարվում են հոգևոր զարգացման հենարանները[111]:
Հոգևորության մեջ դրսևորվում է նաև «մտահենության արժեքի, անսահման սիրո, փորձառությունների և հավատքների նկատմամբ հանդուրժողականության, այլ կրոնական համայնքների և հասարակական գիտությունների կողմից առաջ քաշված և հեղինակություն վայելող աղբյուրների նկատմամբ ընդգծված գնահատում և արժևորում»[132]:
Գիտական հետազոտություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առողջություն և բարեկեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարբեր հետազոտություններ (հիմնականում Հյուսիսային Ամերիկայում կատարված) և՛ առողջ մարդկանց, և՛ ֆիզիկական հիվանդություններ կամ հոգեբանական խանգարումներ ունեցող մարդկանց մոտ հոգևորության և մտավոր բարեկեցության միջև արձանագրել են ուղիղ փոխկապակցվածություն[133][134]: Թեև հոգևոր ոլորտի անհատները ավելի լավատես են[135], ավելի հաճախ են սոցիալական աջակցություն ցուցաբերում[136] և կյանքը[137], ուժը, ներքին խաղաղությունը[138] ավելի մեծ նշանակություն ունեն, այնուամենայնիվ, այս հարաբերակցության պատճառահետևանքային կապը վիճելի է: Այս տեսակետի և՛ կողմնակիցները, և՛ ընդդիմախոսները համաձայն են, որ նախկինում կատարված վիճակագրության վերլուծությունը դժվար է մեկնաբանել, քանի որ հոգևորության սահմանման և չափման հետ կապված անհամաձայնություններ կան[118]: Կան նաև ապացույցներ, որ հաճելի/դրական խառնվածքը և/կամ մարդամոտությունը (որոնք բոլորն էլ առնչվում են հոգևորության հետ) կարող են իրականում լինել այն հիմնական հոգեբանական հատկանիշները, որոնք օգնում են մարդկանց հետագայում հոգևոր կողմնորոշում ձեռք բերել, և որ այդ հատկանիշները խթանում են բարեկեցությանը:
Ըստ որոշ տեսակետների հոգևորուրթյան հետ կապ ունեցող մարդիկ առավել կապված են իրենց շրջապատի հետ: Շրջապատի հետ կապված անձանց (անկախ հոգևոր աշխարհից) բարեկեցության մակարդակը բարձր է, այստեղ ընդհանուր առմամբ, հոգևորությունը, բարեխղճությունը և առաքինությունը չեն ամենակարևոր բաղադրիչները[112][139][140][141][142][143][144]: Կան մարդկային հատկանիշներ, որոնք առավել տարածված են շատ հոգևոր մարդկանց մոտ, և որոնցով էլ կարող է բացատրվել հոգևորության ակնհայտ հարաբերակցությունը հոգեկան առողջության և սոցիալական աջակցության հետ[112][145][146][147][148]:
Բարեխոսական աղոթք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կեվին Մասթերսը և Գլեն Սփայելմենսը[149] ուսումնասիրել են գոյություն ունեցող և հեղինակավոր բոլոր հետազոտությունների մետա-վերլուծությունը՝ ուսումնասիրելով հեռակա բարեխոսական աղոթքի ազդեցությունը: Նրանք առողջության հետ կապված ոչ մի նկատելի ազդեցություն չգրանցեցին, երբ ինչ-որ մեկը աղոթում է մյուսի համար: Իրականում, Հերբերտ Բենսոնի և գործընկերների[150] կողմից իրականացված խիստ գիտական ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ բարեխոսական աղոթքը սրտի կանգից հետո ոչ մի վերականգնմանն ուղղված ազդեցություն չի ունեցել, սակայն հիվանդներն ասում էին, որ մարդիկ աղոթում են իրենց համար, բայց իրականում բարդությունների մեծ վտանգ կար:
Հոգևոր առողջությունը առողջապահության ոլորտում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առողջապահության ոլորտում աճում է «հոգևոր խնամքի» նկատմամբ հետաքրքրությունը՝ լրացնելու բժշկատեխնիկական մոտեցումները և բարելավելու բուժման արդյունքները[151][152]: Պուչալսկին և այլ անձինք հաճախ են հոգևոր համատեքստում քննարկում «խնամքին ուղղված համակարգերը» թեմայի շուրջ:
Հոգևոր փորձառություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նյարդաբանները ուսումնասիրել են ուղեղի աշխատանքը հոգևոր փորձառությունների ժամանակ[153][154] և պարզել, որ որոշ նյարդային հաղորդիչներ և ուղեղի որոշակի հատվածներ ներգրավված են գործընթացի մեջ[155][156][157][158]: Ավելին, ուսումնասիրողները, կիրառելով հոգեակտիվ նյութեր, որոնք հայտնի են էյֆորիա և ընկալման խանգարումներ առաջացնելու հատկանիշով, մարդկանց մոտ հաջողությամբ ստեղծել են հոգևոր փորձառության զգացումներ[159][160]: Եվ նույնիսկ, կրոնավորությունը և հոգևորությունը ուղեղի էլեկտրամագնիսական դաշտի միջամտությամբ կարող են նաև թուլանալ[161]: Այս արդյունքների վրա հիմնվելով՝ որոշ հայտնի տեսաբաններ ենթադրում են, որ հոգևորությունը կարող է լինել փսիխոզի բարորակ ենթատեսակ[139][web 12][162][163][164][165], այն իմաստով, որ նույն շեղված զգայական ընկալումները, կլինիկական փսիխոզ ունեցող մարդիկ գնահատում են որպես անհանգստացնող և անբացատրելի, իսկ հոգևոր անհատների կողմից մեկնաբանվում են որպես դրական (անձնային և նշանակալի վերացական փորձառություններ)[163][164]:
Չափելիություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հոգևորության և կրոնի միջև հարաբերությունների, դրա հարթությունների չափման և բովանդակության, բարեկեցության հասկացությունների և համընդհանուր լինելու վերաբերյալ չափումների շուրջ բանավեճերը շարունակվում են[166]: Մի շարք հետազոտողներ մշակել են գործիքներ, որոնք փորձում են չափել հոգևորությունը, այդ թվում՝ միաչափ (օրինակ՝ Նիշերի ուժի ցուցիչ-Հոգևորություն[167] և ամենօրյա հոգևոր փորձառությունների սանդղակ) և բազմաչափ (օրինակ՝ Հոգևոր թափանցելիության սանդղակ (STS) և կրոնի, հոգևորության ուժգնության բազմաչափ սանդղակներ: Մաքդոնալդը և ուրիշները տվել է «Հոգևորության դրսևորումներ»-ի տվյալներ (ESI-R) որը ցույց է տալիս է հոգևորության հինգ չափումները ութ երկրներում ավելի քան 4000 մարդկանց համար: Ուսումնասիրության արդյունքները և մեկնաբանությունը ցույց տվեցին, որ տարբեր մշակույթներում հոգևորության չափման բարդություններն ու մարտահրավերներ տարբեր են[166]:
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 McCarroll, O'Connor, էջ 44
- ↑ 2,0 2,1 Koenig, King, էջ 36
- ↑ 3,0 3,1 Cobb, Puchalski, էջ 213
- ↑ Waaijman, 2000, էջ 460
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Wong, Vinsky
- ↑ «The medieval mind». The Psychologist. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-10-23-ին. Վերցված է 2019-12-11-ին.
- ↑ Safaria, Triantoro; Bashori, Khoiruddin (2022-10-27). «Relationship between Spirituality and Emotional Maturity with Cultural Intelligence in Preventing Culture Shock». Psympathic: Jurnal Ilmiah Psikologi. 9 (1): 45–54. doi:10.15575/psy.v9i1.15628. ISSN 2502-2903. Արխիվացված օրիգինալից 2023-01-06-ին. Վերցված է 2023-01-06-ին.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Gorsuch, Miller
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Saucier, Skrzypinska, էջ 1259
- ↑ 10,0 10,1 Sheldrake, 2007, էջեր 1–2
- ↑ 11,0 11,1 Griffin, 1988
- ↑ 12,0 12,1 Schuurmans-Stekhoven, 2014
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Houtman, Aupers
- ↑ 14,0 14,1 Snyder, Lopez, էջ 261
- ↑ 15,0 15,1 Sharf, 2000
- ↑ 16,0 16,1 Waaijman, 2002, էջ 315
- ↑ Bergomi, Mariapaola (2018). «Non-religious Spirituality in the Greek Age of Anxiety». In Salazar, Heather; Nicholls, Roderick (eds.). The Philosophy of Spirituality: Analytic, Continental and Multicultural Approaches to a New Field of Philosophy. Philosophy and Religion. Leiden: Brill. էջ 143. ISBN 9789004376311. Վերցված է 2019-04-29-ին. «My aim is to show that [...] an enlightened form of non-religious spirituality did exist.»
- ↑ Jones, L.G., "A thirst for god or consumer spirituality? Cultivating disciplined practices of being engaged by god," in L. Gregory Jones and James J. Buckley eds., Spirituality and Social Embodiment, Oxford: Blackwell, 1997, 3–28 [4, n. 4].
- ↑ Waaijman, 2000, էջեր 359–360
- ↑ Waaijman, 2000, էջ 360
- ↑ Waaijman, 2000, էջեր 360–361
- ↑ 22,0 22,1 22,2 Waaijman, 2000, էջ 361
- ↑ «Differences Between 17th Century And Early 18th Century | ipl.org». www.ipl.org. Արխիվացված օրիգինալից 2022-11-05-ին. Վերցված է 2022-11-05-ին.
- ↑ Pryce, Elaine. «"Negative to a marked degree" or "an intense and glowing faith"? Rufus Jones and quaker quietism». Common Knowledge. Արխիվացված օրիգինալից 20 November 2022-ին. Վերցված է 19 November 2022-ին.
- ↑ Snyder, Lopez, էջեր 261–261
- ↑ Schmidt, Leigh Eric. Restless Souls: The Making of American Spirituality. San Francisco: Harper, 2005. 0-06-054566-6
- ↑ Remes, 2014, էջ 202
- ↑ Versluis, 2014, էջ 35
- ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 Sharf, 1995
- ↑ 30,0 30,1 30,2 McMahan, 2008
- ↑ McDermott, Robert (2007). The Essential Steiner. Lindisfarne. ISBN 978-1-58420-051-2.
- ↑ William James and Rudolf Steiner, Robert A. McDermott, 1991, in ReVision, vol. 13 no. 4 [1] Արխիվացված 2015-09-23 Wayback Machine
- ↑ Ole Therkelsen: Martinus, Darwin and Intelligent design. A new Theory of Evolution, p. 7
- ↑ Roy, 2003
- ↑ King, 2002, էջ 93
- ↑ «Video: Gurus, Women, and Yoga: The Spiritual World of Hindu Universalism». cswr.hds.harvard.edu (անգլերեն). Վերցված է 2024-01-25-ին.
- ↑ Yelle, 2012, էջ 338
- ↑ King, 2002, էջ 135
- ↑ 39,0 39,1 King, 2002
- ↑ Paul Heelas, The New Age Movement: The Celebration of the Self and the Sacralization of Modernity. Oxford: Blackwell, 1996, p. 60. Cited in Anthony Giddens: Sociology. Cambridge: Polity, 2001, p. 554.
- ↑ Michael Hogan (2010). The Culture of Our Thinking in Relation to Spirituality. Nova Science Publishers: New York.
- ↑ Hollywood, Amy (Winter–Spring 2010). «Spiritual but Not Religious: The Vital Interplay between Submission and Freedom». Harvard Divinity Bulletin. Harvard Divinity School. 38 (1 and 2). Արխիվացված օրիգինալից 16 April 2021-ին. Վերցված է 17 March 2021-ին.
- ↑ David, Rabbi (2013-03-21). «Viewpoint: The Limitations of Being 'Spiritual but Not Religious'». TIME Ideas. Արխիվացված օրիգինալից 2013-12-10-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ Green, Arthur. Jewish Spirituality. Vol. 1, 2.
- ↑ Biale, David; Assaf, David; Brown, Benjamin; Gellman, Uriel; Heilman, Samuel; Rosman, Moshe; Sagiv, Gadi; Wodziński, Marcin (2020-04-14). Hasidism: A New History. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-20244-0.
- ↑ Garb, Jonathan (2020-07-23). A History of Kabbalah: From the Early Modern Period to the Present Day. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-88297-2.
- ↑ 47,0 47,1 Claussen, Geoffrey (2012). «The Practice of Musar». Conservative Judaism. 63 (2): 3–26. doi:10.1353/coj.2012.0002. S2CID 161479970. Արխիվացված օրիգինալից 2021-10-24-ին. Վերցված է 2019-05-20-ին.
- ↑ Dorff, 2018, էջ 49
- ↑ Kaplan, 2013, էջ 53
- ↑ Dorff, 2018, էջեր 49, 151
- ↑ Sonsino, 2002, էջեր 72–92
- ↑ Dorff, 2018, էջ 69–70
- ↑ Sonsino, 2002, էջեր 56–59
- ↑ Dorff, 2018, էջ 91
- ↑ Sonsino, 2002, էջեր 112–129
- ↑ Kaplan, 2013, էջ 50
- ↑ Claussen, Geoffrey (January 2010). «The American Jewish Revival of Musar». The Hedgehog Review. Արխիվացված օրիգինալից 2022-10-12-ին. Վերցված է 2021-11-23-ին.
- ↑ 58,0 58,1 Morgan, 2010, էջ 87
- ↑ Jihad and the Islamic Law of War Արխիվացված Օգոստոս 18, 2013 Wayback Machine
- ↑ Rudolph Peters, Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History (Mouton Publishers, 1979), p. 118
- ↑ Fayd al-Qadir vol. 4, p. 511
- ↑ Azeemi, K.S., "Muraqaba: The Art and Science of Sufi Meditation". Houston: Plato, 2005. (0-9758875-4-8), p. xi
- ↑ Alan Godlas, University of Georgia, Sufism's Many Paths, 2000, University of Georgia Արխիվացված 2011-10-16 Wayback Machine
- ↑ Nuh Ha Mim Keller, "How would you respond to the claim that Sufism is Bid'a?", 1995. Fatwa accessible at: Masud.co.uk Արխիվացված 2008-12-31 Wayback Machine
- ↑ Zubair Fattani, "The meaning of Tasawwuf", Islamic Academy. Islamicacademy.org Արխիվացված 2008-08-28 Wayback Machine
- ↑ Hawting, Gerald R. (2000). The first dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661–750. Routledge. ISBN 978-0-415-24073-4. See Google book search Արխիվացված 2023-04-24 Wayback Machine.
- ↑ Ahmed Zarruq, Zaineb Istrabadi, Hamza Yusuf Hanson – "The Principles of Sufism". Amal Press. 2008.
- ↑ An English translation of Ahmad ibn Ajiba's biography has been published by Fons Vitae.
- ↑ Matthieu Ricard has said this in a talk.
- ↑ «Rhys Davids & Stede (1921–25), p. 503, entry for "Bhāvanā," retrieved 9 December 2008 from University Chicago». Dsal.uchicago.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-11-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ Monier-Williams (1899), p. 755, see "Bhāvana" and "Bhāvanā," retrieved 9 December 2008 from University of Cologne Արխիվացված 4 Մարտ 2009 Wayback Machine (PDF)
- ↑ Nyanatiloka, 1980, էջ 67
- ↑ See:
- Julius J. Lipner, Hindus: Their Religious Beliefs and Practices, 2nd Edition, Routledge, 978-0-415-45677-7, p. 8; Quote: "(...) one need not be religious in the minimal sense described to be accepted as a Hindu by Hindus, or describe oneself perfectly validly as Hindu. One may be polytheistic or monotheistic, monistic or pantheistic, even an agnostic, humanist or atheist, and still be considered a Hindu.";
- Lester Kurtz (Ed.), Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict, 978-0-12-369503-1, Academic Press, 2008;
- MK Gandhi, The Essence of Hinduism Արխիվացված 2015-07-24 Wayback Machine, Editor: VB Kher, Navajivan Publishing, see p. 3; According to Gandhi, "a man may not believe in God and still call himself a Hindu."
- ↑ Jim Funderburk and Peter Scharf (2012) Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary, क्षैत्रज्ञ Արխիվացված 2016-09-12 Wayback Machine; Quote: "क्षैत्रज्ञ [ kṣaitrajña ] [ kṣaitrajña ] n. (fr. [ kṣetra-jñá ] g. [ yuvādi ], spirituality, nature of the soul Lit. W.; the knowledge of the soul Lit. W."
- ↑ See the following two in Ewert Cousins series on World Spirituality:
- Bhavasar and Kiem, Spirituality and Health, in Hindu Spirituality, Editor: Ewert Cousins (1989), 0-8245-0755-X, Crossroads Publishing New York, pp. 319–37;
- John Arapura, Spirit and Spiritual Knowledge in the Upanishads, in Hindu Spirituality, Editor: Ewert Cousins (1989), 0-8245-0755-X, Crossroads Publishing New York, pp. 64–85
- ↑ 76,0 76,1 Gavin Flood, Brill's Encyclopedia of Hinduism, Editor: Knut Jacobsen (2010), Volume II, Brill, 978-90-04-17893-9, see Article on Wisdom and Knowledge, pp. 881–84
- ↑ D. Bhawuk (2011), Spirituality and Cultural Psychology, in Anthony Marsella (Series Editor), International and Cultural Psychology, Springer New York, 978-1-4419-8109-7, pp. 93–140
- ↑ John Lochtefeld (2002), The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Rosen Publishing New York, 0-8239-2287-1
- ↑ De Michelis, Elizabeth (2005). A History of Modern Yoga: Patanjali and Western Esotericism. Continuum. ISBN 978-0-8264-8772-8.[Հղում աղբյուրներին]
- ↑ Feuerstein, 2003, "Chapter 55"
- ↑ Jean Varenne (1976), Yoga and the Hindu Tradition, University of Chicago Press, 0-226-85116-8, pp. 97–130
- ↑ See discussion of Hinduism and karma yoga in two different professions in these journal articles:
- McCormick, Donald W. (1994). «Spirituality and Management». Journal of Managerial Psychology. 9 (6): 5–8. doi:10.1108/02683949410070142.;
- Macrae, Janet (1995). «Nightingale's spiritual philosophy and its significance for modern nursing». Journal of Nursing Scholarship. 27 (1): 8–10. doi:10.1111/j.1547-5069.1995.tb00806.x. PMID 7721325.
- ↑ Vivekananda, S. (1980), Raja Yoga, Ramakrishna Vivekanada Center, 978-0-911206-23-4
- ↑ Richard King (1999), Indian philosophy: An introduction to Hindu and Buddhist thought, Edinburgh University Press, 0-7486-0954-7, pp. 69–71
- ↑ See:
- Harung, Harald (2012). «Illustrations of Peak Experiences during Optimal Performance in World-class Performers Integrating Eastern and Western Insights». Journal of Human Values. 18 (1): 33–52. doi:10.1177/097168581101800104. S2CID 143106405.
- Levin, Jeff (2010). «Religion and mental health: Theory and research». International Journal of Applied Psychoanalytic Studies. 7 (2): 102–15.;
- Meyer-Dinkgräfe, Daniel (2011). «Opera and spirituality». Performance and Spirituality. 2 (1): 38–59.
- ↑ See:
- CR Prasad, Brill's Encyclopedia of Hinduism, Editor: Knut Jacobsen (2010), Volume II, Brill, 978-90-04-17893-9, see Article on Brahman, pp. 724–29
- David Carpenter, Brill's Encyclopedia of Hinduism, Editor: Knut Jacobsen (2010), Volume II, Brill, 978-90-04-17893-9, see Article on Tapas, pp. 865–69
- ↑ Klaus Klostermaier (2007), A Survey of Hinduism, 3rd Edition, SUNY Press, 978-0-7914-7081-7, pp. 119–260
- ↑ Mikel Burley (2000), Hatha-Yoga: Its context, theory and practice, Motilal Banarsidass Publications, 81-208-1706-0, pp. 97–98; Quote: "When, for example, in the Bhagavad-Gita Lord Krsna speaks of jnana-, bhakti- and karma-yoga, he is not talking about three entirely separate ways of carrying out one's spiritual practice, but, rather, about three aspects of the ideal life".
- ↑ Murdana, I. Ketut (2008), Balinese Arts and Culture: A flash understanding of Concept and Behavior, Mudra – Jurnal Seni Budaya, Indonesia; Volume 22, p. 5
- ↑ Gavin Flood (1996), An Introduction to Hinduism, Cambridge University Press, 0-521-43878-0
- ↑ Rochford, E.B. (1985), Hare Krishna in America, Rutgers University Press; 978-0-8135-1114-6, p. 12
- ↑ See:
- Ramakrishna Puligandla (1985), Jñâna-Yoga – The Way of Knowledge (An Analytical Interpretation), University Press of America New York, 0-8191-4531-9;
- Fort, A.O. (1998), Jīvanmukti in Transformation: Embodied Liberation in Advaita and Neo-Vedanta, State University of New York Press, 0-7914-3903-8;
- Richard King (1999), Indian philosophy: An introduction to Hindu and Buddhist thought, Edinburgh University Press, 0-7486-0954-7, p. 223;
- Sawai, Y. (1987), The Nature of Faith in the Śaṅkaran Vedānta Tradition, Numen, 34(1), pp. 18–44
- ↑ Nayar, Kamal Elizabeth & Sandhu, Jaswinder Singh (2007). The Socially Involved Renunciate – Guru Nanaks Discourse to Nath Yogi's. State University of New York Press. էջ 106. ISBN 978-0-7914-7950-6.
- ↑ Kaur Singh; Nikky Guninder (2004). Hindu spirituality: Postclassical and modern. Motilal Banarsidass. էջ 530. ISBN 978-81-208-1937-5.
- ↑ Marwha, Sonali Bhatt (2006). Colors of Truth, Religion Self and Emotions. New Delhi: Concept Publishing Company. էջ 205. ISBN 978-81-8069-268-0.
- ↑ Marty E. Martin & R. Scott Appleby, eds. (1993). Fundamentalisms and the State: Remaking Polities, Economies, and Militance. The Fundamentalism project. Vol. 3. University of Chicago Press. էջ 278. ISBN 978-0-226-50884-9.
- ↑ Singh Gandhi, Surjit (2008). History of Sikh Gurus Retold: 1606–708. Atlantic Publishers & Distributors. էջեր 676–677. ISBN 978-81-269-0857-8.
- ↑ 98,0 98,1 Mandair, Arvind-Pal Singh (October 22, 2009). Religion and the Specter of the West – Sikhism, India, Postcoloniality and the Politics of Translation. University of Columbia. էջեր 372–. ISBN 978-0-231-14724-8.
- ↑ Singh, Nirbhai (1990). Philosophy of Sikhism: Reality and Its Manifestations. New Delhi: South Asia Books. էջեր 111–112.
- ↑ Singh Kalsi; Sewa Singh (2005). Sikhism. Chelsea House Publishers. էջ 49. ISBN 978-0-7910-8098-6.
- ↑ Hayer, Tara (1988). "The Sikh Impact: Economic History of Sikhs in Canada" Volume 1. Surrey, Canada: Indo-Canadian Publishers. էջ 14.Կաղապար:Verify source
- ↑ Lebron, Robyn (2012). Searching for Spiritual Unity...can There be Common Ground?: A Basic Internet Guide to Forty World Religions & Spiritual Practices. CrossBooks. էջ 399. ISBN 978-1-4627-1261-8.
- ↑ Singh, Nikky-Guninder (1993). The Feminine Principle in the Sikh Vision of the Transcendent. Cambridge University Press. էջ 172. ISBN 978-0-521-43287-0.
- ↑ «The spirituality of Africa». Harvard Gazette. 2015-10-06. Արխիվացված օրիգինալից 2019-06-19-ին. Վերցված է 2020-02-04-ին.
- ↑ Mbiti, John S. (1990). African religions & philosophy (2nd rev. and enl. ed.). Oxford: Heinemann. ISBN 0435895915.
- ↑ Otterloo, Aupers, էջեր 239–240
- ↑ Hanegraaff, 1996, էջ 97
- ↑ Lockwood, Renee D. (June 2012). «Pilgrimages to the Self: Exploring the Topography of Western Consumer Spirituality through 'the Journey'». Literature and Aesthetics. 22 (1): 108. Արխիվացված օրիգինալից 12 October 2022-ին. Վերցված է 19 September 2019-ին. «The new Western spiritual landscape, characterised by consumerism and choice abundance, is scattered with novel religious manifestations based in psychology and the Human Potential Movement, each offering participants a pathway to the Self.»
- ↑ Philip Sheldrake, A Brief History of Spirituality, Wiley-Blackwell 2007 pp. 1–2
- ↑ Ewert Cousins, preface to Antoine Faivre and Jacob Needleman, Modern Esoteric Spirituality, Crossroad Publishing 1992.
- ↑ 111,0 111,1 111,2 Dalai Lama, Ethics for the New Millennium, NY: Riverhead Books, 1999.
- ↑ 112,0 112,1 112,2 Schuurmans-Stekhoven, 2011
- ↑ Russell, Bertrand (1930). The Conquest of Happiness. Lulu.com (published 2018). ISBN 9781329522206. Վերցված է 19 September 2019-ին. «The man who can centre his thoughts and hopes upon something transcending self can find a certain peace in the ordinary troubles of life which is impossible to the pure egoist.»(չաշխատող հղում)
- ↑ Maisel, Eric (2009). The Atheist's Way: Living Well Without Gods. Novato, California: New World Library (published 2010). ISBN 9781577318422. Վերցված է 19 September 2019-ին.
- ↑ Wilkinson, Tony (2007). The lost art of being happy: spirituality for sceptics. Findhorn Press. ISBN 978-1-84409-116-4.
- ↑ Browner, Matthieu Ricard; translated by Jesse (2003). Happiness: A guide to developing life's most important skill (1st pbk. ed.). New York: Little Brown. ISBN 978-0-316-16725-3.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Ellison, Christopher G.; Daisy Fan (Sep 2008). «Daily Spiritual Experiences and Psychological Well-Being among US Adults». Social Indicators Research. 88 (2): 247–71. doi:10.1007/s11205-007-9187-2. JSTOR 27734699. S2CID 144712754.
- ↑ 118,0 118,1 Schuurmans-Stekhoven, 2013
- ↑ Anonymous (2009). Alcoholics Anonymous: By the Anonymous Press. The Anonymous Press. էջեր 14–15. ISBN 978-1-892959-16-4. Վերցված է 5 March 2013-ին.
- ↑ Compare: Ross, Colin A.; Pam, Alvin., eds. (1995). Pseudoscience in biological psychiatry: blaming the body. Wiley Series in General and Clinical Psychiatry. Vol. 10. Wiley & Sons. էջ 96. ISBN 9780471007760. Վերցված է 19 September 2019-ին. «This doctrine [that alcoholism is a disease] has been adopted throughout the chemical dependency field including Alcoholics Anonymous (AA), despite the fact that it has no scientific foundation and is logically incorrect.»
- ↑ 121,0 121,1 Hori, 1999, էջ 47
- ↑ Rambachan, 1994
- ↑ Sharf, 2000, էջ 271
- ↑ Renard, 2010, էջ 191
- ↑ 125,0 125,1 Rambachan, 1994
- ↑ Comans, 1993
- ↑ McMahan, 2008
- ↑ «A Search in Secret India».
- ↑ Margaret A. Burkhardt and Mary Gail Nagai-Jacobson, Spirituality: living our connectedness, Delmar Cengage Learning, p. xiii
- ↑ 130,0 130,1 Waaijman, 2000, էջեր 644–645
- ↑ 131,0 131,1 131,2 Waaijman, 2000, էջ 645
- ↑ Seybold, Kevin S.; Peter C. Hill (Feb 2001). «The Role of Religion and Spirituality in Mental and Physical Health». Current Directions in Psychological Science. 10 (1): 21–24. doi:10.1111/1467-8721.00106. S2CID 144109851.
- ↑ Fehring, R.J., Miller, J.F., Shaw, C. (1997). Spiritual well-being, religiosity, hope, depression, and other mood states in elderly people coping with cancer 24. Oncology Nursing Forum. pp. 663–71.
- ↑ Nelson, C.J.; Rosenfeld, B.; Breitbart, W.; Galietta, M. (2002). «Spirituality, religion, and depression in the terminally ill». Psychosomatics. 43 (3): 213–20. doi:10.1176/appi.psy.43.3.213. PMID 12075036.
- ↑ Schuurmans-Stekhoven, 2019
- ↑ Salsman, J.M.; Brown, T.L.; Brechting, E.H.; Carlson, C.R. (2005). «The link between religion and spirituality and psychological adjustment: The mediating role of optimism and social support». Personality and Social Psychology Bulletin. 31 (4): 522–35. doi:10.1177/0146167204271563. PMID 15743986. S2CID 34780785.
- ↑ Park, C (2005). «Religion as a meaning-making framework in coping with life stress». Journal of Social Issues. 61 (4): 707–29. doi:10.1111/j.1540-4560.2005.00428.x.
- ↑ Hill, P.C. (1995). Affect theory and religious experience. In R.W. Hood, Jr (Ed.) Handbook of religious experience (pp.) Birmingham AL, Religious Education Press.
- ↑ 139,0 139,1 Schuurmans-Stekhoven, 2013a
- ↑ Emmons, R.A. (2005). Emotion and religion. In R.F. Paloutzian, & C.L. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 235–52). New York: Guilford Press.
- ↑ Saroglou, V.; Buxant, C.; Tilquin, J. (2008). «Positive emotions as leading to religion and spirituality». Journal of Positive Psychology. 3 (3): 165–73. doi:10.1080/17439760801998737. S2CID 145374566.
- ↑ Schuurmans-Stekhoven, 2010
- ↑ Saroglou, V (2010). «Religiousness as a cultural adaptation of basic traits: A five-factor model perspective». Personality and Social Psychology Review. 14 (1): 108–25. doi:10.1177/1088868309352322. PMID 20023209. S2CID 206682563.
- ↑ Saroglou, V (2002). «Religion and the five factors of personality: A meta-analytic review». Personality and Individual Differences. 32 (1): 15–25. doi:10.1016/s0191-8869(00)00233-6.
- ↑ «independent review». Արխիվացված օրիգինալից 2014-07-14-ին. Վերցված է 2014-07-14-ին.
- ↑ Schuurmans-Stekhoven, 2017
- ↑ Gebauer, J.; Bleidorn, W.; Gosling, S.; Rentfrow, P.; Lamb, M.; Potter, J. (2014). «Cross-cultural variations in Big Five relationships with religiosity: A sociocultural motives perspective». Journal of Personality and Social Psychology. 107 (6): 1064–91. doi:10.1037/a0037683. PMID 25180757. Արխիվացված օրիգինալից 2020-07-14-ին. Վերցված է 2019-12-09-ին.
- ↑ Löckenhoff, C.E.; Ironson, G.H.; O'Cleirigh, C.; Costa, P.T. (2009). «Five-Factor Model Personality Traits, Spirituality/Religiousness, and Mental Health Among People Living With HIV». Journal of Personality. 77 (5): 1411–1436. doi:10.1111/j.1467-6494.2009.00587.x. PMC 2739880. PMID 19686457.
- ↑ Masters, K.S.; Spielmans, G.I (2007). «Prayer and health: review, meta-analysis, and research agenda». Journal of Behavioral Medicine. 30 (4): 329–38. CiteSeerX 10.1.1.462.3003. doi:10.1007/s10865-007-9106-7. PMID 17487575. S2CID 3621477.
- ↑ Benson; և այլք: (2006). «Study of the Therapeutic Effects of Intercessory Prayer (STEP) in cardiac bypass patients: A multicenter randomized trial of uncertainty and certainty of receiving intercessory prayer». American Heart Journal. 151 (4): 934–42. doi:10.1016/j.ahj.2005.05.028. PMID 16569567.
- ↑ Koenig, King
- ↑ Puchalski, Vitillo
- ↑ Alper, Matthew, The "God" Part of the Brain: A Scientific Interpretation of Human Spirituality and God Sourcebooks, Inc., 2008 1-4022-1452-9
- ↑ Talan, Jamie Science Probes Spirituality February/March 2006: Scientific American Mind. [2] Արխիվացված 2010-12-31 Wayback Machine
- ↑ Kurup, R.K.; Kurup, P.A. (2003). «Hypothalamic digoxin, hemispheric chemical digoxin, and spirituality». International Journal of Neuroscience. 113 (3): 383–93. doi:10.1080/00207450390162155. PMID 12803140. S2CID 23851931.
- ↑ Necini, P., & Grant, K.A. (2010). Psychobiology of drug-induced religious experience: From the brain 'locus of religion' to cognitive unbinding. Substance Use & Misuse, 45(13), 2130–51.
- ↑ Joseph, R. (2001). The limbic system and the soul: Evolution and the neuroanatomy of religious experience, Zygon, 36(1), 105–36.
- ↑ D'Aquili, E.G., & Newberg, A.B. (1998) The neuropsychological basis of religions, or Why God won't go away. Zygon, 33(2), 187–201
- ↑ Griffiths, R.R., Richards, W.A., McCann, U., Jesse, R. (2006). Psilocybin can occasion mystical type experiences having substantial and sustained personal meaning and spiritual significance Psychopharmacology, 187:268–83
- ↑ Drevets, W.C.; Gautier, C.; Price, J.C.; Kupfer, D.J.; Kinahan, P.E.; Grace, A.A.; Price, J.L.; Mathis, C.A. (2001). «Amphetamine-induced dopamine release in human ventral striatum correlates with euphoria». Biological Psychiatry. 49 (2): 81–96. doi:10.1016/s0006-3223(00)01038-6. PMID 11164755. S2CID 16090732.
- ↑ Crescentini, Cristiano; Di Bucchianico, Marilena; Fabbro, Franco; Urgesi, Cosimo (2015). «Excitatory stimulation of the right inferior parietal cortex lessens implicit religiousness/Spirituality». Neuropsychologia. 70: 71–79. doi:10.1016/j.neuropsychologia.2015.02.016. PMID 25697502. S2CID 20251662.
- ↑ Claridge, G. (2010) Spiritual experience: Healthy psychoticism? In Clarke, I. (Ed), Psychosis and spirituality: Consolidating the new paradigm (pp. 75–86). Chester: Wiley-Blackwell.
- ↑ 163,0 163,1 Cottam, S.; Paul, S. N.; Doughty, O. J.; Carpenter, L.; Al-Mousawi, A.; Karvounis, S.; Done, D. J. (2011). «Does religious belief enable positive interpretation of auditory hallucinations? A comparison of religious voice hearers with and without psychosis». Cognitive Neuropsychiatry. 16 (5): 403–421. doi:10.1080/13546805.2010.548543. PMID 21390926. S2CID 21362892.
- ↑ 164,0 164,1 Davies, M.F.; Griffin, M.; Vice, S. (2001). «Affective reactions to auditory hallucinations in psychotic, evangelical and control groups» (PDF). British Journal of Clinical Psychology. 40 (4): 361–70. doi:10.1348/014466501163850. PMID 11760613. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018-12-18-ին. Վերցված է 2018-12-17-ին.
- ↑ Thalbourne, M.A.; Delin, P.S. (1994). «A common thread underlying belief in the paranormal, creative personality, mystical experience and psychopathology». Journal of Parapsychology. 58: 3–38.
- ↑ 166,0 166,1 MacDonald, Douglas A.; Friedman, Harris L.; Brewczynski, Jacek; Holland, Daniel; Salagame, Kiran Kumar K.; Mohan, K. Krishna; Gubrij, Zuzana Ondriasova; Cheong, Hye Wook; Sueur, Cédric (3 March 2015). «Spirituality as a Scientific Construct: Testing Its Universality across Cultures and Languages». PLOS ONE. 10 (3): e0117701. Bibcode:2015PLoSO..1017701M. doi:10.1371/journal.pone.0117701. PMC 4348483. PMID 25734921.
- ↑ Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2014). "Measuring Spirituality as Personal Belief in Supernatural Forces: Is the Character Strength Inventory-Spirituality subscale a brief, reliable and valid measure?". Implicit Religion. 17 (2): 211–222. doi:10.1558/imre.v17i2.211.
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հրապարակված աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Cobb, Mark R.; Puchalski, Christina M.; Rumbold, Bruce (2012), Oxford Textbook of Spirituality in Healthcare
- Comans, Michael (January 1993), «The Question of the Importance of Samadhi in Modern and Classical Advaita Vedanta», Philosophy East and West, 43 (1): 19–38, doi:10.2307/1399467, JSTOR 1399467, Արխիվացված օրիգինալից 2017-06-03-ին, Վերցված է 2019-01-03-ին
- Comans, Michael (2000), The Method of Early Advaita Vedānta: A Study of Gauḍapāda, Śaṅkara, Sureśvara, and Padmapāda, Delhi: Motilal Banarsidass
- Dorff, Elliot N. (2018). Modern Conservative Judaism: Evolving Thought and Practice. University of Nebraska Press.
- Feuerstein, Georg (2003). The deeper dimension of yoga: Theory and practice. London: Shambhala. ISBN 1-57062-935-8.
- Gorsuch, R.L.; Miller, W.R. (1999), «Assessing spirituality», in W.R. Miller (ed.), Integrating spirituality into treatment, Washington, DC: American Psychological Association, էջեր 47–64
- Griffin, David Ray (1988), Spirituality and Society, SUNY
- Hanegraaff, Wouter J. (1996), New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the mirror of Secular Thought, Leiden/New York/Koln: Brill
- Hori, Victor Sogen (1999), «Translating the Zen Phrase Book» (PDF), Nanzan Bulletin, 23, Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020-01-16-ին, Վերցված է 2013-01-13-ին
- Houtman, Dick; Aupers, Stef (2007), «The Spiritual Turn and the Decline of Tradition: The Spread of Post-Christian Spirituality in 14 Western Countries, 1981–2000», Journal for the Scientific Study of Religion, 46 (3): 305–320, doi:10.1111/j.1468-5906.2007.00360.x
- James, William (1901–1902), The Varieties of Religious Experience
- Kaplan, Dana Evan (2013). Contemporary Debates in American Reform Judaism: Conflicting Visions.
- Kaplan, Dana Evan (2018). A Life of Meaning: Embracing Reform Judaism's Sacred Path.
- Kapuscinski, Afton N.; Masters, Kevin S. (2010). «The current status of measures of spirituality: A critical review of scale development». Psychology of Religion and Spirituality. 2 (4): 191–205. doi:10.1037/a0020498.
- King, Richard (2002), Orientalism and Religion: Post-Colonial Theory, India and "The Mystic East", Routledge
- Koenig, H.G. (2008), «Research on religion, spirituality, and mental health: A review», Canadian Journal of PsychiatryԿաղապար:Full citation needed
- Koenig, Harold; King, Dana; Carson, Verna B. (2012), Handbook of Religion and Health, Oxford University Press
- McCarroll, Pam; O'Connor, Thomas St. James; Meakes, Elizabeth (2005), Assessing plurality in Spirituality Definitions. In: Meier et al, "Spirituality and Health: Multidisciplinary Explorations", Wilfrid Laurier Univ. Press, էջեր 44–59
- McMahan, David L. (2008), The Making of Buddhist Modernism, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-518327-6
- Morgan, Diane (2010), Essential Islam: a comprehensive guide to belief and practice, ABC-CLIO, ISBN 978-0-313-36025-1
- Nyanatiloka, Mahathera (1980), Buddhist Dictionary: Manual of Terms And Doctrines (4th ed.), Kandy, Sri Lanka: Buddhist Publication Society
- Oman, Doug (2013). «Defining Religion and Spirituality». In Paloutzian, Raymond F.; Park, Crystal L. (eds.). Handbook of the psychology of religion and spirituality (2nd ed.). New York: Guilford. էջեր 23–47. ISBN 978-1-4625-1006-1.
- Otterloo, Anneke; Aupers, Stef; Houtman, Dick (2012), «Trajectories to the New Age. The spiritual turn of the first generation of Dutch New Age teachers» (PDF), Social Compass, 59 (2): 239–56, doi:10.1177/0037768612440965, hdl:1765/21876, S2CID 145189097, Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017-08-09-ին, Վերցված է 2018-04-20-ին
- Puchalski, Christina; Vitillo, Robert; Hull, Sharon; Relle, Nancy (2014), «Spiritual Dimensions of Whole Person Care: Reaching National and International Consensus», Journal of Palliative Medicine, 17 (6): 642–656, doi:10.1089/jpm.2014.9427, PMC 4038982, PMID 24842136
- Rambachan, Anatanand (1994), The Limits of Scripture: Vivekananda's Reinterpretation of the Vedas, University of Hawaii Press
- Remes, Pauliina (2014), Neoplatonism, Routledge
- Renard, Philip (2010), Non-Dualisme. De directe bevrijdingsweg, Cothen: Uitgeverij Juwelenschip
- Roy, Sumita (2003), Aldous Huxley And Indian Thought, Sterling Publishers Pvt. Ltd
- Saucier, Gerard; Skrzypinska, Katarzyna (1 October 2006). «Spiritual But Not Religious? Evidence for Two Independent Dispositions» (PDF). Journal of Personality. 74 (5): 1257–92. CiteSeerX 10.1.1.548.7658. doi:10.1111/j.1467-6494.2006.00409.x. JSTOR 27734699. PMID 16958702. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017-08-08-ին. Վերցված է 2013-03-05-ին.
- Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2010). «'Moved by the spirit': does spirituality moderate the inter-relationships between subjective well-being subscales?». Journal of Clinical Psychology. 66 (7): 709–725. doi:10.1002/jclp.20694. PMID 20527052.
- Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2011). «Is it God or just the data that moves in mysterious ways? How well-being research might be mistaking faith for virtue?». Social Indicators Research. 100 (2): 313–330. doi:10.1007/s11205-010-9630-7. S2CID 144755003.
- Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2013). «As a shepherd divideth his sheep from the goats": Does the Daily Spiritual Experiences Scale encapsulate separable theistic and civility components?». Social Indicators Research. 110 (1): 131–146. doi:10.1007/s11205-011-9920-8. S2CID 144658300.
- Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2013a). «Is God's call more than audible? A preliminary exploration of a two-dimensional model of theistic/spiritual beliefs and experiences». Australian Journal of Psychology. 65 (3): 146–155. doi:10.1111/ajpy.12015. S2CID 143149239.
- Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2014). «Measuring Spirituality as Personal Belief in Supernatural Forces: Is the Character Strength Inventory-Spirituality subscale a brief, reliable and valid measure?». Implicit Religion. 17 (2): 211–222. doi:10.1558/imre.v17i2.211.
- Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2017). «Spirit or Fleeting Apparition? Why Spirituality's Link with Social Support Might be Incrementally Invalid». Journal of Religion and Health. 56 (4): 1248–1262. doi:10.1007/s10943-013-9801-3. PMID 24297674. S2CID 4913532.
- Schuurmans-Stekhoven, J.B. (2019). «Conviction, character and coping: religiosity and personality are both uniquely associated with optimism and positive reappraising». Mental Health, Religion & Culture: 1–17.
- Schneiders, Sandra M. (1989). «Spirituality in the Academy». Theological Studies. 50 (4): 676–97. doi:10.1177/004056398905000403. ISSN 0040-5639. OCLC 556989066. S2CID 55194754.
- Schneiders, Sandra M. (1993). «Spirituality as an Academic Discipline: Reflections from Experience». Christian Spirituality Bulletin. 1 (2): 10–15. ISSN 1082-9008. OCLC 31697474.
- Sharf, Robert H. (1995), «Buddhist Modernism and the Rhetoric of Meditative Experience» (PDF), NUMEN, 42 (3): 228–283, doi:10.1163/1568527952598549, hdl:2027.42/43810, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019-04-12-ին, Վերցված է 2013-02-10-ին
- Sharf, Robert H. (2000), «The Rhetoric of Experience and the Study of Religion» (PDF), Journal of Consciousness Studies, 7 (11–12): 267–287, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-05-13-ին, Վերցված է 2013-01-13-ին
- Sheldrake, Philip (1998). Spirituality and history: Questions of interpretation and method. Maryknoll, NY: Orbis Books. ISBN 978-1-57075-203-2. OCLC 796958914.
- Sheldrake, Philip (2007), A Brief History of Spirituality, Wiley-Blackwell
- Sinari, Ramakant (2000), Advaita and Contemporary Indian Philosophy. In: Chattopadhyana (gen.ed.), "History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization. Volume II Part 2: Advaita Vedanta", Delhi: Centre for Studies in Civilizations
- Snyder, C.R.; Lopez, Shane J. (2007), Positive Psychology, Sage Publications, Inc., ISBN 978-0-7619-2633-7
- Sonsino, Rifat (2002). Six Jewish Spiritual Paths: A Rationalist Looks at Spirituality.
- Versluis, Arthur (2014), American Gurus: From Transcendentalism to New Age Religion, Oxford University Press
- Waaijman, Kees (2000), Spiritualiteit. Vormen, grondslagen, methoden, Kampen/Gent: Kok/Carmelitana
- Waaijman, Kees (2002), Spirituality: Forms, Foundations, Methods, Peeters Publishers
- Wong, Yuk-Lin Renita; Vinsky, Jana (2009), «Speaking from the Margins: A Critical Reflection on the 'Spiritual-but-not-Religious' Discourse in Social Work», British Journal of Social Work, 39 (7): 1343–1359, doi:10.1093/bjsw/bcn032
- Yelle, Robert A. (December 2012). «Comparative Religion as Cultural Combat: Occidentalism and Relativism in Rajiv Malhotra's Being Different». International Journal of Hindu Studies. 16 (3): 335–348. doi:10.1007/s11407-012-9133-z. S2CID 144950049.
Վեբ աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 «Online Etymology Dictionary, Spirit». Etymonline.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013-10-21-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ «Online Etymology Dictionary, Spiritual». Etymonline.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013-10-28-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ «Online Etymology Dictionary, Spirituality». Etymonline.com. Արխիվացված օրիգինալից 2014-01-02-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ «Stanford Encyclopedia of Philosophy, Transcendentalism». Plato.stanford.edu. Արխիվացված օրիգինալից 2010-07-11-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Jone Johnson Lewis. «What is Transcendentalism?». Transcendentalists.com. Արխիվացված օրիգինալից 2014-06-27. Վերցված է 2014-01-04-ին.
{{cite web}}
: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ «Barry Andrews, The Roots Of Unitarian Universalist Spirituality In New England Transcendentalism ». Archive.uua.org. 1999-03-12. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-21-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ 7,0 7,1 «Jihad». Religions. BBC. Արխիվացված օրիգինալից 6 October 2018-ին. Վերցված է 20 February 2012-ին.
- ↑ «NewsweekBeliefnet Poll Results». Արխիվացված օրիգինալից 2018-01-04-ին. Վերցված է 2009-06-05-ին.
- ↑ Gellman, Jerome. «Mysticism». In Edward N. Zalta (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2011 ed.). Վերցված է 2014-01-04-ին. «Under the influence of William James' The Varieties of Religious Experience, philosophical interest in mysticism has been heavy in distinctive, allegedly knowledge-granting 'mystical experiences.'»
- ↑ «Robert H. Sharf, Whose Zen? Zen Nationalism Revisited» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2019-02-02-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ «Hu Shih: Ch'an (Zen) Buddhism in China. Its History and Method». Thezensite.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020-02-17-ին. Վերցված է 2014-01-04-ին.
- ↑ Tom Rees (June 5, 2013). «Does hallucinations + happiness = spirituality?». Epiphenom. Արխիվացված օրիգինալից June 13, 2015-ին. Վերցված է June 12, 2015-ին.
Գրականության ցանկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Downey, Michael. Understanding Christian Spirituality. New York: Paulist Press, 1997. 9780809136803. .
- Charlene Spretnak, The Spiritual Dynamic in Modern Art: Art History Reconsidered, 1800 to the Present, 1986. 9781137350039. .
- Eck, D. L. (2009). A new religious America: How a "Christian country" has now become the world's most religiously diverse nation. New York: Harper One. 9780060621599. .
- Metzinger, Thomas (2013). Spirituality and Intellectual Honesty: An Essay (PDF). Self-Published. ISBN 978-3-00-041539-5.
- «Spirituality and Intellectual Honesty with Thomas Metzinger». Krishnamurti Educational Center. July 19, 2017. Արխիվացված օրիգինալից 2021-12-11-ին – via YouTube.
- Schmidt, L. E. (2012). Restless souls: The making of American spirituality. Berkeley, Calif: University of California Press. 9780520273672.
- Carrette, J. R., & King, R. (2011). Selling spirituality: The silent takeover of religion. London: Routledge. 9780415302098.