Jump to content

Մասնակից:Armenmir/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անտարկտիդայի արբանյակային պատկերներից մեկը (2002 թվական)։
Անտարկտիդա մայրցամաքի լուսանկարը, որն արվել է Ապոլոն 4-ից, 1967 թվական։

Անտարկտիդա (/ænˈtɑːrktᵻkə/ ( լսել)), Երկրագնդի վեց մայրցամաքներից մեկը, որը գտնվում է մոլորակի ծայր հարավում։ Բոլոր մայրցամաքներից ամենաքիչ բնակեցվածն է։ Գրեթե ամբողջությամբ տեղակայված է Հարավային բևեռային շրջագծից դեպի հարավ ու շրջապատված է Հարավային օվկիանոսի (Խաղաղ, Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսների հարավային հատվածը, հաճախ կոչվում է նաև Անտարկտիկական օվկիանոս) ջրերով։ Հենց այստեղ է գտնվում Հարավային բևեռը։ Իր տարածքով Անտարկտիդան հինգերորդ ամենամեծ մայրցամաքն է, որը մոտ 40%-ով մեծ է Եվրոպայից։ Ընդհանուր տարածքը կազմում է 14,200,000 կմ2։ Անտարկտիդայի մեծ մասը պատված է Անտարկտիկական սառցե վահանով, որի հաստությունը կազմում է մոտ 1,9 կիլոմետր։

Անտարկտիդան միջին ցուցանիշներով աշխարհի ամենացուրտ, ամենաչոր և ամենաքամոտ մայրցամաքն է։ Այն ունի նաև ծովի մակարդակից ամենամեծ հարաբերական բարձրությունը։ Անտարկտիդայի տարածքի մեծ մասը բևեռային անապատ է, ափագծի երկայնքով և դրանից շատ ավելի հեռու դեպի մայրցամաքի խորքեր տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է շուրջ 200 մմ։ Երկրագնդի խմելու ջրի պաշարների մոտ 70%-ը Անտարկտիդայում են (սառույցի տեսքով)։ Եթե այն սկսի հալվել, ապա ողջ աշխարհում օվկիանոսի գլոբալ մակարդակը կարող է աճել մինչև 60 մետրով։ Անտարկտիդայում է գրանցվել Երկիր մոլորակի վրա երբևէ գրանցված ամենացածր ջերմաստիճանը՝ −89.2 °C: Այն գրանցվել է 1983 թվականի հուլիսի 21-ին Վոստոկ կայանում։ Ամառային ամիսներին ափամերձ հատվածներում կարող է գրանցվել մինչև 10 °C ջերմաստիճան։ Անտարկտիդայի կենդանական աշխարհին բնորոշ են տիզը, կլոր որդերը, պինգվինները, փոկերը և ջրային արջերը։ Այնտեղ, որտեղ առկա է բուսականություն, հիմնականում հանդիպում են քարաքոսեր և մամուռներ։

Առաջին մարդիկ, որոնք 1820 թվականին տեսել են Անտարկտիդայի սառցապատ մակերևույթը, ռուսական արշավախմբի անդամներն էին, որը գլխավորում էին ծովակալներ Ֆաբիան Գոթլիբ ֆոն Բելլինգսհաուզենը և Միխայիլ Լազարևը։ Դրան հաջորդած տասնամյակների ընթացքում ֆրանսիական, ամերիկյան և բրիտանական արշավախմբերը շարունակել են մայրցամաքի ուսումնասիրությունը։ Առաջին արշավախումբը, որը 1895 թվականին իջել է մայրցամաքի վրա, նորվեգական արշավախումբն էր։ 20-րդ դարի սկզբին մի քանի արշավախմբեր շարժվեցին դեպի մայրցամաքի խորքերը։ Բրիտանացի հետազոտողներ Ռոբերտ Սքոթը և Էռնեստ Շեքլթոնը առաջինն էին, որոնք 1909 թվականին հասան Հարավային մագնիսական բևեռ։ Իսկ արդեն 1911 թվականին նորվեգացի հետազոտող Ռուալ Ամունդսենն առաջինը հասավ Հարավային բևեռ[1]։

Անտարկտիդան կառավարվում է մոտ 30 երկրների կողմից, որոնք բոլորը 1959 թվականին կնքված Անտարկտիկայի պայմանագրի կողմեր են։ Պայմանագրի դրույթների համաձայն՝ Անտարկտիդայում ռազմական բնույթի գործողությունները, ականապատումը, միջուկային պայթյունները և ռադիոակտիվ թափոնների ոչնչացումը խստորեն արգելված են։ Անտարկտիդայում և դրա շրջակայքում զբոսաշրջությունը, ձկնորսությունը և գիտական հետազոտությունները մարդու գործունեության հիմնական ուղղություններն են։ Ամառային ամիսներին մոտ 5000 մարդ տեղակայվում է հետազոտական կայաններում։ Այս թիվը կտրուկ կրճատվում է ձմեռային ամիսներին՝ հասնելով մոտ 1000-ի։ Չնայած մյուս մայրցամաքներից Անտարկտիդայի հեռավորությանը, մարդու գործունեությունը մեծ ազդեցություն է ունենում դրա վրա՝ աղտոտման, օզոնային շերտի քայքայման և կլիմայի փոփոխության միջոցով։ Պոտենցիալ անկայուն Արևմտաանտարկտիկական սառցե վահանի հալչումը ամենամեծ անորոշությունն է առաջացնում առաջիկա հարյուրամյակում ծովի մակարդակի բարձրացման վերաբերյալ կանխատեսումներում և այդ նույն հալչումը նաև ազդում է Հարավային օվկիանոսի շրջանառության փոփոխության վրա, ինչը, ի վերջո, կարող է զգալի հետևանքներ ունենալ Հարավային կիսագնդի կլիմայի և Հարավային օվկիանոսի կենսաբանական արտադրողականության վրա:

Geography

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Geography of Antarctica
Տե՛ս նաև՝ Extreme points of Antarctica, List of mountains in Antarctica, List of ultras of Antarctica, և List of places in Antarctica
map of Antarctica
Eastern Antarctica is to the right of the Transantarctic Mountains and Western Antarctica is to the left.

Positioned asymmetrically around the South Pole and largely south of the Antarctic Circle (one of the five major circles of latitude that mark maps of the world), Antarctica is surrounded by the Southern Ocean.[note 1] Rivers exist in Antarctica; the longest is the Onyx. Antarctica covers more than 14.2 million կիլոմետր քառակուսիs (5,500,000 sq mi), almost double the area of Australia, making it the fifth-largest continent, and comparable to the surface area of Pluto. Its coastline is almost 18,000 km (11,200 mi) long:[3] as of 1983, of the four coastal types, 44% of the coast is floating ice in the form of an ice shelf, 38% consists of ice walls that rest on rock, 13% is ice streams or the edge of glaciers, and the remaining 5% is exposed rock.[4]

The lakes that lie at the base of the continental ice sheet occur mainly in the McMurdo Dry Valleys or various oases.[5] Lake Vostok, discovered beneath Russia's Vostok Station, is the largest subglacial lake globally and one of the largest lakes in the world. It was once believed that the lake had been sealed off for millions of years, but scientists now estimate its water is replaced by the slow melting and freezing of ice caps every 13,000 years.[6] During the summer, the ice at the edges of the lakes can melt, and liquid moats temporarily form. Antarctica has both saline and freshwater lakes.[5]

Antarctica is divided into West Antarctica and East Antarctica by the Transantarctic Mountains, which stretch from Victoria Land to the Ross Sea.[7][8] The vast majority of Antarctica is covered by the Antarctic ice sheet, which averages 1.9 km (1.2 mi) in thickness.[9] The ice sheet extends to all but a few oases, which, with the exception of the McMurdo Dry Valleys, are located in coastal areas.[10] Several Antarctic ice streams flow to one of the many Antarctic ice shelves, a process described by ice-sheet dynamics.[11]

photograph of Vinson Massif
Vinson Massif from the northwest, the highest peak in Antarctica

East Antarctica comprises Coats Land, Queen Maud Land, Enderby Land, Mac. Robertson Land, Wilkes Land, and Victoria Land. All but a small portion of the region lies within the Eastern Hemisphere. East Antarctica is largely covered by the East Antarctic Ice Sheet.[12] There are numerous islands surrounding Antarctica, most of which are volcanic and very young by geological standards.[13] The most prominent exceptions to this are the islands of the Kerguelen Plateau, the earliest of which formed around 40 Ma.[13][14]

Vinson Massif, in the Ellsworth Mountains, is the highest peak in Antarctica at 4,892 m (16,050 ft).[15] Mount Erebus on Ross Island is the world's southernmost active volcano and erupts around 10 times each day. Ash from eruptions has been found 300 կիլոmetres (190 mi) from the volcanic crater.[16] There is evidence of a large number of volcanoes under the ice, which could pose a risk to the ice sheet if activity levels were to rise.[17] The ice dome known as Dome Argus in East Antarctica is the highest Antarctic ice feature, at 4,091 metres (13,422 ft). It is one of the world's coldest and driest places—temperatures there may reach as low as −90 °C (−130 °F), and the annual precipitation is 1–3 cm (0.39–1.18 in).[18]

Climate

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Climate of Antarctica


Antarctica is the coldest, windiest, and driest of Earth's continents.[3] Near the coast, the temperature can exceed 10 °C in summer and fall to below −40 °C in winter. Over the elevated inland, it can rise to about −30 °C in summer but fall below −80 °C in winter.

The lowest natural air temperature ever recorded on Earth was −89.2 °C (−128.6 °F) at the Russian Vostok Station in Antarctica on 21 July 1983.[19] A lower air temperature of −94.7 °C (−138.5 °F) was recorded in 2010 by satellite—however, it may have been influenced by ground temperatures and was not recorded at a height of 2 m (7 ft) above the surface as required for official air temperature records.[20][21]

Antarctica is a polar desert with little precipitation; the continent receives an average equivalent to about 150 mm (6 in) of water per year, mostly in the form of snow. The interior is dryer and receives less than 50 mm (2 in) per year, whereas the coastal regions typically receive more than 200 mm (8 in).[22] In a few blue-ice areas, the wind and sublimation remove more snow than is accumulated by precipitation.[23] In the dry valleys, the same effect occurs over a rock base, leading to a barren and desiccated landscape.[24] Antarctica is colder than the Arctic region, as much of Antarctica is over 3,000 m (9,800 ft) above sea level, where air temperatures are colder. The relative warmth of the Arctic Ocean is transferred through the Arctic sea ice and moderates temperatures in the Arctic region.[25]

Regional differences

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

East Antarctica is colder than its western counterpart because of its higher elevation. Weather fronts rarely penetrate far into the continent, leaving the centre cold and dry, with moderate wind speeds. Heavy snowfalls are common on the coastal portion of Antarctica, where snowfalls of up to 1.22 m (48 in) in 48 hours have been recorded. At the continent's edge, strong katabatic winds off of the polar plateau often blow at storm force. During the summer, more solar radiation reaches the surface at the South Pole than at the equator because of the 24 hours of sunlight received there each day.[3]

Climate change

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Antarctica's average ice mass loss since 2002 has been on the order of 100 billion metric tons per year.[26] (Time between NASA's GRACE and GRACE Follow-On satellite projects caused gap in data.)

Climate change caused by greenhouse gas emissions from human activities occurs everywhere on Earth, and while Antarctica is less vulnerable to it than any other continent,[27] climate change in Antarctica has been observed. Since 1959, there has been an average temperature increase of >0.05 °C/decade since 1957 across the continent, although it had been uneven.[28] West Antarctica warmed by over 0.1 °C/decade from the 1950s to the 2000s, and the exposed Antarctic Peninsula has warmed by 3 °C (5.4 °F) since the mid-20th century.[29] The colder, stabler East Antarctica had been experiencing cooling until the 2000s.[30][31] Around Antarctica, the Southern Ocean has absorbed more oceanic heat than any other ocean,[32] and has seen strong warming at depths below 2,000 m (6,600 ft).[33]:1230 Around the West Antarctic, the ocean has warmed by 1 °C (1.8 °F) since 1955.[29]

The warming of the Southern Ocean around Antarctica has caused the weakening or collapse of ice shelves, which float just offshore of glaciers and stabilize them. Many coastal glaciers have been losing mass and retreating, causing net-annual ice loss across Antarctica,[33]:1264 although the East Antarctic ice sheet continues to gain ice inland. By 2100, net ice loss from Antarctica is expected to add about 11 cm (4.3 in) to global sea level rise. Marine ice sheet instability may cause West Antarctica to contribute tens of centimeters more if it is triggered before 2100.[33]:1270 With higher warming, instability would be much more likely, and could double global, 21st-century sea-level rise.[34][35][36]

The fresh, 1100–1500 billion tons (GT) per year of meltwater from the ice dilutes the saline Antarctic bottom water,[37][38] weakening the lower cell of the Southern Ocean overturning circulation (SOOC).[33]:1240 According to some research, a full collapse of the SOOC may occur a between 1.7 °C (3.1 °F) and 3 °C (5.4 °F) of global warming,[39] although the full effects are expected to occur over multiple centuries; these include less precipitation in the Southern Hemisphere but more in the Northern Hemisphere, an eventual decline of fisheries in the Southern Ocean and a potential collapse of certain marine ecosystems.[40] While many Antarctic species remain undiscovered, there are documented increases in Antarctic flora,[41] and large fauna such as penguins are already having difficulty retaining suitable habitat. On ice-free land, permafrost thaws release greenhouse gases and formerly frozen pollution.[42]

The West Antarctic ice sheet is likely to completely melt[43][44][45] unless temperatures are reduced by 2 °C (3.6 °F) below 2020 levels.[46] The loss of this ice sheet would take between 2,000 and 13,000 years,[47][48] although several centuries of high greenhouse emissions could shorten this time to 500 years.[49] A sea-level rise of 3.3 m (10 ft 10 in) would occur if the ice sheet collapses, leaving ice caps on the mountains, and 4.3 m (14 ft 1 in) if those ice caps also melt.[50] Isostatic rebound may contribute an additional 1 m (3 ft 3 in) to global sea levels over another 1,000 years.[49] The far-stabler East Antarctic ice sheet may only cause a sea-level rise of 0.5 m (1 ft 8 in) – 0.9 m (2 ft 11 in) from the current level of warming, a small fraction of the 53.3 m (175 ft) contained in the full ice sheet.[51] With global warming of around 3 °C (5.4 °F), vulnerable areas like Wilkes Basin and Aurora Basin may collapse over around 2,000 years,[47][48] potentially adding up to 6.4 m (21 ft 0 in) to sea levels.[49] The complete melting and disappearance of the East Antarctic ice sheet would require at least 10,000 years and would only occur if global warming reaches 5 °C (9.0 °F) to 10 °C (18 °F).[47][48]

Ozone depletion

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Ozone hole
Image of the ozone hole spanning almost all of Antarctica
Image of the largest hole in the ozone layer recorded, in September 2006

Scientists have studied the ozone layer in the atmosphere above Antarctica since the 1970s. In 1985, British scientists, working on data they had gathered at Halley Research Station on the Brunt Ice Shelf, discovered a large area of low ozone concentration over Antarctica.[52][53] The 'ozone hole' covers almost the whole continent and was at its largest in September 2006;[54] the longest-lasting event occurred in 2020.[55] The depletion is caused by the emission of chlorofluorocarbons and halons into the atmosphere, which causes ozone to break down into other gases.[56] The extreme cold conditions of Antarctica allow polar stratospheric clouds to form. The clouds act as catalysts for chemical reactions, which eventually lead to the destruction of ozone.[57] The 1987 Montreal Protocol has restricted the emissions of ozone-depleting substances. The ozone hole above Antarctica is predicted to slowly disappear; by the 2060s, levels of ozone are expected to have returned to values last recorded in the 1980s.[58]

The ozone depletion can cause a cooling of around 6 °C (11 °F) in the stratosphere. The cooling strengthens the polar vortex and so prevents the outflow of the cold air near the South Pole, which in turn cools the continental mass of the East Antarctic ice sheet. The peripheral areas of Antarctica, especially the Antarctic Peninsula, are then subjected to higher temperatures, which accelerate the melting of the ice.[53] Models suggest that ozone depletion and the enhanced polar vortex effect may also account for the period of increasing sea ice extent, lasting from when observation started in the late 1970s until 2014. Since then, the coverage of Antarctic sea ice has decreased rapidly.[59][60]

Biodiversity

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տե՛ս նաև՝ Antarctic realm, Antarctic microorganism, և Wildlife of Antarctica

Most species in Antarctica seem to be the descendants of species that lived there millions of years ago. As such, they must have survived multiple glacial cycles. The species survived the periods of extremely cold climate in isolated warmer areas, such as those with geothermal heat or areas that remained ice-free throughout the colder climate.[61]

Animals

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
penguins with young
Emperor penguins with juveniles

Invertebrate life of Antarctica includes species of microscopic mites such as Alaskozetes antarcticus, lice, nematodes, tardigrades, rotifers, krill and springtails. The few terrestrial invertebrates are limited to the sub-Antarctic islands.[62] The flightless midge Belgica antarctica, the largest purely terrestrial animal in Antarctica, reaches 6 mm (1⁄4 in) in size.[63]

Antarctic krill, which congregates in large schools, is the keystone species of the ecosystem of the Southern Ocean, being an important food organism for whales, seals, leopard seals, fur seals, squid, icefish, and many bird species, such as penguins and albatrosses.[64] Some species of marine animals exist and rely, directly or indirectly, on phytoplankton. Antarctic sea life includes penguins, blue whales, orcas, colossal squids and fur seals.[65] The Antarctic fur seal was very heavily hunted in the 18th and 19th centuries for its pelt by seal hunters from the United States and the United Kingdom.[66] Leopard seals are apex predators in the Antarctic ecosystem and migrate across the Southern Ocean in search of food.[67]

There are approximately 40 bird species that breed on or close to Antarctica, including species of petrels, penguins, cormorants, and gulls. Various other bird species visit the ocean around Antarctica, including some that normally reside in the Arctic.[68] The emperor penguin is the only penguin that breeds during the winter in Antarctica; it and the Adélie penguin breed farther south than any other penguin.[65]

A Census of Marine Life by some 500 researchers during the International Polar Year was released in 2010. The research found that more than 235 marine organisms live in both polar regions, having bridged the gap of 12,000 km (7,456 mi). Large animals such as some cetaceans and birds make the round trip annually. Smaller forms of life, such as sea cucumbers and free-swimming snails, are also found in both polar oceans. Factors that may aid in their distribution include temperature differences between the deep ocean at the poles and the equator of no more than 5 °C (9 °F) and the major current systems or marine conveyor belts which are able to transport eggs and larva.[69]

Fungi

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
lichen photographed in Antarctica
An orange lichen (perhaps Caloplaca) growing on the Yalour Islands, Wilhelm Archipelago

About 1,150 species of fungi have been recorded in the Antarctic region, of which about 750 are non-lichen-forming.[70][71] Some of the species, having evolved under extreme conditions, have colonised structural cavities within porous rocks and have contributed to shaping the rock formations of the McMurdo Dry Valleys and surrounding mountain ridges.[72]

The simplified morphology of such fungi, along with their similar biological structures, metabolism systems capable of remaining active at very low temperatures, and reduced life cycles, make them well suited to such environments. Their thick-walled and strongly melanised cells make them resistant to UV radiation.[72] An Antarctic endemic species, the crust-like lichen Buellia frigida, has been used as a model organism in astrobiology research.[73]

The same features can be observed in algae and cyanobacteria, suggesting that they are adaptations to the conditions prevailing in Antarctica. This has led to speculation that life on Mars might have been similar to Antarctic fungi, such as Cryomyces antarcticus and Cryomyces minteri.[72] Some of the species of fungi, which are apparently endemic to Antarctica, live in bird dung, and have evolved so they can grow inside extremely cold dung, but can also pass through the intestines of warm-blooded animals.[74][75]

Plants

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Flora of Antarctica
Հավելյալ տեղեկություն՝ Flora Antarctica
Deschampsia antarctica at Collins Glacier, Antarctica. This species is one of only two flowering plants native to Antarctica, the other one being Antarctic pearlwort (Colobanthus quitensis).

Throughout its history, Antarctica has seen a wide variety of plant life. In the Cretaceous, it was dominated by a fern-conifer ecosystem, which changed into a temperate rainforest by the end of that period. During the colder Neogene (17–2.5 Ma), a tundra ecosystem replaced the rainforests. The climate of present-day Antarctica does not allow extensive vegetation to form.[76] A combination of freezing temperatures, poor soil quality, and a lack of moisture and sunlight inhibit plant growth, causing low species diversity and limited distribution. The flora largely consists of bryophytes (25 species of liverworts and 100 species of mosses). There are three species of flowering plants, all of which are found in the Antarctic Peninsula: Deschampsia antarctica (Antarctic hair grass), Colobanthus quitensis (Antarctic pearlwort) and the non-native Poa annua (annual bluegrass).[77]

Other organisms

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Of the 700 species of algae in Antarctica, around half are marine phytoplankton. Multicoloured snow algae are especially abundant in the coastal regions during the summer.[78] Even sea ice can harbour unique ecological communities, as it expels all salt from the water when it freezes, which accumulates into pockets of brine that also harbour dormant microorganisms. When the ice begins to melt, brine pockets expand and can combine to form brine channels, and the algae inside the pockets can reawaken and thrive until the next freeze.[79][80] Bacteria have also been found as deep as 800 m (0.50 mi) under the ice.[81] It is thought to be likely that there exists a native bacterial community within the subterranean water body of Lake Vostok.[82] The existence of life there is thought to strengthen the argument for the possibility of life on Jupiter's moon Europa, which may have water beneath its water-ice crust.[83] There exists a community of extremophile bacteria in the highly alkaline waters of Lake Untersee.[84][85] The prevalence of highly resilient creatures in such inhospitable areas could further bolster the argument for extraterrestrial life in cold, methane-rich environments.[86]

Conservation and environmental protection

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
photograph of refuse on an island in Antarctica
Refuse littering the shoreline at Bellingshausen Station on King George Island, photographed in 1992

The first international agreement to protect Antarctica's biodiversity was adopted in 1964.[87] The overfishing of krill (an animal that plays a large role in the Antarctic ecosystem) led officials to enact regulations on fishing. The Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources, an international treaty that came into force in 1980, regulates fisheries, aiming to preserve ecological relationships.[3] Despite these regulations, illegal fishing—particularly of the highly prized Patagonian toothfish which is marketed as Chilean sea bass in the U.S.—remains a problem.[88]

In analogy to the 1980 treaty on sustainable fishing, countries led by New Zealand and the United States negotiated a treaty on mining. This Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resource Activities was adopted in 1988. After a strong campaign from environmental organisations, first Australia and then France decided not to ratify the treaty.[89] Instead, countries adopted the Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty (the Madrid Protocol), which entered into force in 1998.[90] The Madrid Protocol bans all mining, designating the continent as a "natural reserve devoted to peace and science".[91]

photograph of a whale in the Southern Ocean
A whale in the Southern Ocean Whale Sanctuary

The pressure group Greenpeace established a base on Ross Island from 1987 to 1992 as part of its attempt to establish the continent as a World Park.[92] The Southern Ocean Whale Sanctuary was established in 1994 by the International Whaling Commission. It covers 50 million կիլոմետր քառակուսիs (19×10^6 sq mi) and completely surrounds the Antarctic continent. All commercial whaling is banned in the zone, though Japan has continued to hunt whales in the area, ostensibly for research purposes.[93]

Despite these protections, the biodiversity in Antarctica is still at risk from human activities. Specially protected areas cover less than 2% of the area and provide better protection for animals with popular appeal than for less visible animals.[87] There are more terrestrial protected areas than marine protected areas.[94] Ecosystems are impacted by local and global threats, notably pollution, the invasion of non-native species, and the various effects of climate change.[87]

Քաղաքականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
photograph of the US signing the Antarctic Treaty
The U.S. delegate Herman Phleger signs the Antarctic Treaty in December 1959.

Antarctica's status is regulated by the 1959 Antarctic Treaty and other related agreements, collectively called the Antarctic Treaty System. Antarctica is defined as all land and ice shelves south of 60° S for the purposes of the Treaty System.[3] The treaty was signed by twelve countries, including the Soviet Union, the United Kingdom, Argentina, Chile, Australia, and the United States. Since 1959, a further 42 countries have acceded to the treaty. Countries can participate in decision-making if they can demonstrate that they do significant research on Antarctica; as of 2022, 29 countries have this 'consultative status'.[95] Decisions are based on consensus, instead of a vote. The treaty set aside Antarctica as a scientific preserve and established freedom of scientific investigation and environmental protection.[96][97]

Տարածքային պահանջներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Territorial claims in Antarctica
Map of the Spanish Governorate of Terra Australis (1539–1555), the first territorial claim over the lands near the South Pole; later it was incorporated into the Governorate of Chile.

In 1539, the King of Spain, Charles V, created the Governorate of Terra Australis, which encompassed lands south of the Strait of Magellan and thus theoretically Antarctica, the existence of which was only hypothesized at the time,[98] granting this Governorate to Pedro Sancho de la Hoz,[99][100] who in 1540 transferred the title to the conquistador Pedro de Valdivia.[101] Spain claimed all the territories to the south of the Strait of Magellan until the South Pole, with eastern and western borders to these claims specified in the Treaty of Tordesillas and Zaragoza respectively. In 1555 the claim was incorporated to Chile.[102]

In the present, sovereignty over regions of Antarctica is claimed by seven countries.[3] While a few of these countries have mutually recognised each other's claims,[103] the validity of the claims is not recognised universally.[3] New claims on Antarctica have been suspended since 1959, although in 2015, Norway formally defined Queen Maud Land as including the unclaimed area between it and the South Pole.[104]

The Argentine, British, and Chilean claims overlap and have caused friction. In 2012, after the British Foreign & Commonwealth Office designated a previously unnamed area Queen Elizabeth Land in tribute to Queen Elizabeth II's Diamond Jubilee,[105] the Argentine government protested against the claim.[106] The UK passed some of the areas it claimed to Australia and New Zealand after they achieved independence. The claims by Britain, Australia, New Zealand, France, and Norway do not overlap and are recognised by each other.[103] Other member nations of the Antarctic Treaty do not recognise any claim, yet have shown some form of territorial interest in the past.[107]

Date Claimant Territory Claim limits Map
1840 Կաղապար:Country data France Կաղապար:Country data Adélie Land Originally undefined; later specified to be 142°2Կաղապար:PrimeE to 136°11Կաղապար:PrimeE
1908 {{{2}}} United Kingdom Կաղապար:Country data British Antarctic Territory 80°0Կաղապար:PrimeW to 20°0Կաղապար:PrimeW
1923 {{{2}}} New Zealand Ross Dependency 160°0Կաղապար:PrimeE to 150°0Կաղապար:PrimeW
1931 Կաղապար:Country data Norway Կաղապար:Country data Peter I Island 68°50′ հվ. լ. 90°35′ ամ. ե.HGЯO
1933 Կաղապար:Country data Australia Կաղապար:Country data Australian Antarctic Territory 44°38Կաղապար:PrimeE to 136°11Կաղապար:PrimeE, and 142°2Կաղապար:PrimeE to 160°00Կաղապար:PrimeE
1939 Կաղապար:Country data Norway Կաղապար:Country data Queen Maud Land 20°00Կաղապար:PrimeW to 44°38Կաղապար:PrimeE
1940 Կաղապար:Country data Chile Կաղապար:Country data Chilean Antarctic Territory 90°0Կաղապար:PrimeW to 53°0Կաղապար:PrimeW
1943 Կաղապար:Country data Argentina Կաղապար:Country data Argentine Antarctica 74°0Կաղապար:PrimeW to 25°0Կաղապար:PrimeW
– (Unclaimed territory) Կաղապար:Flagdeco Marie Byrd Land 150°0Կաղապար:PrimeW to 90°0Կաղապար:PrimeW
(except Peter I Island)

Տնտեսություն և զբոսաշրջություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Զբոսաշրջությունն Անտարկտիդայում
Տե՛ս նաև՝ Հեռահաղորդակցությունը Անտարկտիդայում, Տրանսպորտը Անտարկտիդայում, և Հանցավորությունը Անտարկտիդայում
Photograph of a cruise ship off the Antarctic coast
«Սիլվեր Քլաուդ» զբոսանավը Վիլհելմինայի ծոցում։

Անտարկտիդայում հայտնաբերվել են ածուխի, ածխաջրածինների, երկաթի հանքաքարի, պլատինի, պղնձի, քրոմի, նիկելի, ոսկու և այլ օգտակար հանածոների պաշարներ, սակայն դրանք բավարար չեն արդյունահանում իրականացնելու համար[110]։ Անտարկտիկայի պայմանագրի շրջակա միջավայրի պաշտպանության արձանագրությունը, որն ուժի մեջ է մտել 1998 թվականին և կգործի մինչև 2048 թվականը, արգելում է Անտարկտիդայի պաշարների, ներառյալ՝ օգտակար հանածոների արդյունահանումը[111]։

Սկսած 1957 թվականից զբոսաշրջիկներն այցելում են Անտարկտիդա[112]։ Զբոսաշրջությունը կարգավորվում է Անտարկտիկայի պայմանագրի և Բնապահպանական արձանագրության դրույթներով[113]։ Այն կարգավորող մարմինը Անտարկտիդայի տուր օպերատորների միջազգային ասոցիացիան է[114]։ Զբոսաշրջիկները որոշակի գեղատեսիլ վայրեր են ժամանում փոքր և միջին չափերի նավերով, որտեղ առկա է կենդանական և բուսական հարուստ միջավայր[112]։ 2019-2020 թվականներին տարածաշրջան է այցելել մոտ 74,000 զբոսաշրջիկ, որոնցից 18,500-ը՝ զբոսանավերով։ Այդուհանդերձ, նրանց թույլ տրվել իջնել ցամաքի վրա[115]։ Զբոսաշրջիկների թիվը կտրուկ ընկել է Կորոնավիրուսի համավարակի մեկնարկից հետո։ Բնապահպանական որոշ կազմակերպություններ մտահոգություն են հայտնում այցելուների ներհոսքի հետևանքով առաջացած հնարավոր բացասական հետևանքների վերաբերյալ և կոչ են անում սահմանափակել Անտարկտիդա ժամանող զբոսանավերի քանակը և սահմանել զբոսաշրջային քվոտա[116]: Դրան ի պատասխան Անտարկտիդայի պայմանագրի կողմերը մշակել են ուղեցույցներ, որոնք սահմանափակում են ափ իջնելու տարածքները և սահմանում փակ կամ արգելված գոտիներ զբոսաշրջիկների մուտքը[117]։

Tourism in Antarctica is, in part, ecologically focused with expeditions being offered for bird watching tours due to the high numbers of Adélie, King, and Gentoo penguins – among other species. One site in particular – McDonald Beach – is known to be a high-traffic area for tourists watching the Adélie penguins who number more than 40,000.[118]

Overland sightseeing flights operated out of Australia and New Zealand until the Mount Erebus disaster in 1979, when an Air New Zealand plane crashed into Mount Erebus, killing all of the 257 people on board. Qantas resumed commercial overflights to Antarctica from Australia in the mid-1990s.[119] There are many airports in Antarctica.

  1. ↑ Smith, Cynthia (2021-09-21). «Reaching the South Pole During the Heroic Age of Exploration | Worlds Revealed». The Library of Congress. Վերցված է 2024-04-17-ին.
  2. ↑ «How many oceans are there?». National Oceanic and Atmospheric Administration (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 20 August 2023-ին. Վերցված է 11 May 2022-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «CIAfactbook-People» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  4. ↑ Drewry, 1983
  5. ↑ 5,0 5,1 Trewby, 2002, էջ 115
  6. ↑ Day, 2019, Is all of Antarctica snow-covered?
  7. ↑ Carroll, Lopes, էջ 99
  8. ↑ Ji, Fei; Gao, Jinyao; Li, Fei; Shen, Zhongyan; Zhang, Qiao; Li, Yongdong (2017). «Variations of the effective elastic thickness over the Ross Sea and Transantarctic Mountains and implications for their structure and tectonics». Tectonophysics. 717: 127–138. Bibcode:2017Tectp.717..127J. doi:10.1016/j.tecto.2017.07.011. ISSN 0040-1951.
  9. ↑ Fretwell, P.; Pritchard, H. D.; Vaughan, D. G.; Bamber, J. L.; Barrand, N. E.; Bell, R.; Bianchi, C.; Bingham, R. G.; Blankenship, D. D.; Casassa, G.; Catania, G.; Callens, D.; Conway, H.; Cook, A. J.; Corr, H. F. J.; Damaske, D.; Damm, V.; Ferraccioli, F.; Forsberg, R.; Fujita, S.; Gim, Y.; Gogineni, P.; Griggs, J. A.; Hindmarsh, R. C. A.; Holmlund, P.; Holt, J. W.; Jacobel, R. W.; Jenkins, A.; Jokat, W.; Jordan, T.; King, E. C.; Kohler, J.; Krabill, W.; Riger-Kusk, M.; Langley, K. A.; Leitchenkov, G.; Leuschen, C.; Luyendyk, B. P.; Matsuoka, K.; Mouginot, J.; Nitsche, F. O.; Nogi, Y.; Nost, O. A.; Popov, S. V.; Rignot, E.; Rippin, D. M.; Rivera, A.; Roberts, J.; Ross, N.; Siegert, M. J.; Smith, A. M.; Steinhage, D.; Studinger, M.; Sun, B.; Tinto, B. K.; Welch, B. C.; Wilson, D.; Young, D. A.; Xiangbin, C.; Zirizzotti, A. (28 February 2013). «Bedmap2: improved ice bed, surface and thickness datasets for Antarctica». The Cryosphere. 7 (1): 375–393. Bibcode:2013TCry....7..375F. doi:10.5194/tc-7-375-2013. hdl:1808/18763. S2CID 13129041.
  10. ↑ Lucibella, Michael (21 October 2015). «The Lost Dry Valleys of the Polar Plateau». The Antarctic Sun. United States Antarctic Program. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2022-ին. Վերցված է 16 January 2022-ին.
  11. ↑ Hallberg, Robert; Sergienko, Olga (2019). «Ice Sheet Dynamics». Geophysical Fluid Dynamics Laboratory. Արխիվացված օրիգինալից 28 April 2021-ին. Վերցված է 7 February 2021-ին.
  12. ↑ Siegert, Florindo, էջ 532
  13. ↑ 13,0 13,1 Quilty, Pg (2007). «Origin and evolution of the sub-Antarctic islands: the foundation». Papers and Proceedings of the Royal Society of Tasmania: 35–58. doi:10.26749/rstpp.141.1.35.
  14. ↑ Olierook, Hugo K.H.; Jourdan, Fred; Merle, Renaud E.; Timms, Nicholas E.; Kusznir, Nick; Muhling, Janet R. (April 2016). «Bunbury Basalt: Gondwana breakup products or earliest vestiges of the Kerguelen mantle plume?». Earth and Planetary Science Letters. 440: 20–32. Bibcode:2016E&PSL.440...20O. doi:10.1016/j.epsl.2016.02.008. hdl:20.500.11937/13606.
  15. ↑ Monteath, 1997, էջ 135
  16. ↑ Trewby, 2002, էջ 75
  17. ↑ Carroll, Lopes, էջ 38
  18. ↑ Hund, 2014, էջեր 362–363
  19. ↑ Turner, John; և այլք: (2009). «Record low surface air temperature at Vostok station, Antarctica». Journal of Geophysical Research: Atmospheres (անգլերեն). 114 (D24): D24102. Bibcode:2009JGRD..11424102T. doi:10.1029/2009JD012104. ISSN 2156-2202.
  20. ↑ Rice, Doyle (10 December 2013). «Antarctica records unofficial coldest temperature ever». USA Today. Gannett. Արխիվացված օրիգինալից 7 February 2021-ին. Վերցված է 20 February 2022-ին.
  21. ↑ «Antarctic Weather». Australian Antarctic Program. Government of Australia. 18 February 2019. Արխիվացված օրիգինալից 13 January 2022-ին. Վերցված է 13 January 2021-ին.
  22. ↑ «Antarctic weather». Australian Antarctic Program (անգլերեն). 18 February 2019. Արխիվացված օրիգինալից 13 January 2022-ին. Վերցված է 2 April 2022-ին.
  23. ↑ Hui, Fengming; Ci, Tianyu; Cheng, Xiao; Scambo, Ted A.; Liu, Yan; Zhang, Yanmei; Chi, Zhaohui; Huang, Huabing; Wang, Xianwei; Wang, Fang; Zhao, Chen (2014). «Mapping blue-ice areas in Antarctica using ETM+ and MODIS data». Annals of Glaciology (անգլերեն). 55 (66): 129–137. Bibcode:2014AnGla..55..129H. doi:10.3189/2014AoG66A069. hdl:1969.1/180875. ISSN 0260-3055. S2CID 22195720.
  24. ↑ Fountain, Andrew G.; Nylen, Thomas H.; Monaghan, Andrew; Basagic, Hassan J.; Bromwich, David (April 2010). «Snow in the McMurdo Dry Valleys, Antarctica». International Journal of Climatology. 30 (5): 633–642. Bibcode:2010IJCli..30..633F. doi:10.1002/joc.1933.
  25. ↑ Rohli, Vega, էջ 241
  26. ↑ «Facts / Vital signs / Ice Sheets / Antarctica Mass Variation Since 2002». climate.NASA.gov. NASA. 2020. Արխիվացված օրիգինալից 9 December 2020-ին.
  27. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Singh2020» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  28. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Steig2009» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  29. ↑ 29,0 29,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «DAImpacts» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  30. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Clem2020» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  31. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Xin2023» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  32. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Bourgeois2022» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «IPCC AR6 WG1 Ch%9» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  34. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Nauels2017» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  35. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Bamber2019» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  36. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Horton2020» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  37. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Silvano2018» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  38. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Pan2022» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  39. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «GTPR2023» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  40. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Logan2023» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  41. ↑ Roland, Thomas P.; Bartlett, Oliver T.; Charman, Dan J.; Anderson, Karen; Hodgson, Dominic A.; Amesbury, Matthew J.; Maclean, Ilya; Fretwell, Peter T.; Fleming, Andrew (2024-10-04). «Sustained greening of the Antarctic Peninsula observed from satellites». Nature Geoscience (անգլերեն): 1–6. doi:10.1038/s41561-024-01564-5. ISSN 1752-0908.
  42. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Potapowicz2019» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  43. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Carlson2018» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  44. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Lau2023» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  45. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Naughten2023» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  46. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Garbe2020» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «ArmstrongMcKay2022» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «ArmstrongMcKayExplainer» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Pan2021» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  50. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «BEDMAP2-2013» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  51. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Crotti2022» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  52. ↑ Douglass, Anne R.; Newman, Paul A.; Solomon, Susan (1 July 2014). «The Antarctic ozone hole: An update». Physics Today. American Institute of Physics. 67 (7): 42–48. Bibcode:2014PhT....67g..42D. doi:10.1063/PT.3.2449. hdl:1721.1/99159.
  53. ↑ 53,0 53,1 Schiermeier, Quirin (12 August 2009). «Atmospheric science: Fixing the sky». Nature. 460 (7257): 792–795. doi:10.1038/460792a. PMID 19675624.
  54. ↑ Bates, Sofie (30 October 2020). «Large, Deep Antarctic Ozone Hole Persisting into November». NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 31 October 2020-ին. Վերցված է 6 February 2021-ին.
  55. ↑ «Record-breaking 2020 ozone hole closes». World Meteorological Organization (անգլերեն). 6 January 2021. Վերցված է 6 February 2021-ին.
  56. ↑ «The Ozone Hole». British Antarctic Survey (բրիտանական անգլերեն). 1 April 2017. Արխիվացված օրիգինալից 4 March 2022-ին. Վերցված է 7 May 2022-ին.
  57. ↑ «Q10: Why has an "ozone hole" appeared over Antarctica when ozone-depleting substances are present throughout the stratosphere?» (PDF). 20 Questions: 2010 Update. NOAA. 2010. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 23 April 2021-ին. Վերցված է 2 April 2022-ին.
  58. ↑ «World Meteorological Organization Global Ozone Research and Monitoring Project—Report No. 58: Scientific Assessment of Ozone Depletion 2018» (PDF). Scientific Assessment Panel (SAP). World Meteorological Organization. ES.3. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 9 December 2019-ին. Վերցված է 20 February 2022-ին.
  59. ↑ Parkinson, Claire L. (2019). «A 40-y record reveals gradual Antarctic sea ice increases followed by decreases at rates far exceeding the rates seen in the Arctic». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 116 (29): 14414–14423. Bibcode:2019PNAS..11614414P. doi:10.1073/pnas.1906556116. PMC 6642375. PMID 31262810.
  60. ↑ Chung, Eui-Seok; Kim, Seong-Joong; Timmermann, Axel; Ha, Kyung-Ja; Lee, Sang-Ki; Stuecker, Malte F.; Rodgers, Keith B.; Lee, Sun-Seon; Huang, Lei (May 2022). «Antarctic sea-ice expansion and Southern Ocean cooling linked to tropical variability». Nature Climate Change. 12 (5): 461–468. Bibcode:2022NatCC..12..461C. doi:10.1038/s41558-022-01339-z. S2CID 248151959.
  61. ↑ Convey, Peter; Biersma, Elisabeth; Casanova-Katny, Angelica; Maturana, Claudia S. (2020). «Refuges of Antarctic diversity». In Oliva, Marc; Ruiz Fernandez, Jesus (eds.). Past Antarctica: paleoclimatology and climate change. London: Academic Press. էջեր 182, 187–188. ISBN 978-0-12-817925-3.
  62. ↑ «Land Animals of Antarctica». British Antarctic Survey. Natural Environment Research Council. Արխիվացված օրիգինալից 7 October 2008-ին. Վերցված է 25 April 2017-ին.
  63. ↑ Sandro, Luke; Constible, Juanita. «Antarctic Bestiary – Terrestrial Animals». Laboratory for Ecophysiological Cryobiology. Miami University. Արխիվացված օրիգինալից 4 May 2019-ին. Վերցված է 22 October 2011-ին.
  64. ↑ Trewby, 2002, էջ 114
  65. ↑ 65,0 65,1 Ancel, André; Beaulieu, Michaël; Gilbert, Caroline (January 2013). «The different breeding strategies of penguins: A review». Comptes Rendus Biologies. 336 (1): 1–12. doi:10.1016/j.crvi.2013.02.002. PMID 23537764.
  66. ↑ Stromberg 1991, էջ. 247
  67. ↑ Staniland, Iain J.; Ratcliffe, Norman; Trathan, Philip N.; Forcada, Jaume (2018). «Long term movements and activity patterns of an Antarctic marine apex predator: The leopard seal». PLOS ONE. 13 (6): e0197767. Bibcode:2018PLoSO..1397767S. doi:10.1371/journal.pone.0197767. PMC 5988266. PMID 29870541.
  68. ↑ Woods, R.; Jones, H. I.; Watts, J.; Miller, G. D.; Shellam, G. R. (2009). «Diseases of Antarctic Seabirds». Health of Antarctic Wildlife (անգլերեն). Springer. էջեր 35–55. doi:10.1007/978-3-540-93923-8_3. ISBN 978-3-540-93922-1.
  69. ↑ Kinver, Mark (15 February 2009). «Ice oceans 'are not poles apart'». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 16 April 2016-ին. Վերցված է 22 October 2011-ին.
  70. ↑ «Plants of Antarctica». British Antarctic Survey. Natural Environment Research Council. Արխիվացված օրիգինալից 7 June 2011-ին. Վերցված է 12 July 2011-ին.
  71. ↑ Bridge, Paul D.; Spooner, Brian M.; Roberts, Peter J. (2008). «Non-lichenized fungi from the Antarctic region». Mycotaxon. 106: 485–490. Արխիվացված է օրիգինալից 11 August 2013-ին. Վերցված է 22 October 2011-ին.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 Selbmann, L; de Hoog, G S; Mazzaglia, A; Friedmann, E. I.; Onofri, S (2005). «Fungi at the edge of life: cryptoendolithic black fungi from Antarctic desert» (PDF). Studies in Mycology. 51: 1–32. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 29 April 2021-ին. Վերցված է 10 February 2021-ին.
  73. ↑ Backhaus, Theresa; Meeßen, Joachim; Demets, René; de Vera, Jean-Pierre; Ott, Sieglinde (2019). «Characterization of viability of the lichen Buellia frigida after 1.5 years in space on the International Space Station». Astrobiology. 19 (2): 233–241. Bibcode:2019AsBio..19..233B. doi:10.1089/ast.2018.1894. PMID 30742495. S2CID 73420634.
  74. ↑ de Hoog, 2005, էջ vii
  75. ↑ Godinho, Valeria M. (July 2013). «Diversity and bioprospecting of fungal communities associated with endemic and cold-adapted macroalgae in Antarctica». The ISME Journal. Nature Publishing Group. 7 (7): 1434–1451. Bibcode:2013ISMEJ...7.1434G. doi:10.1038/ismej.2013.77. PMC 3695302. PMID 23702515.
  76. ↑ Rees-Owen, Rhian L.; Gill, Fiona L.; Newton, Robert J.; Ivanović, Ruza F.; Francis, Jane E.; Riding, James B.; Vane, Christopher H.; Lopes dos Santos, Raquel A. (2018). «The last forests on Antarctica: Reconstructing flora and temperature from the Neogene Sirius Group, Transantarctic Mountains». Organic Geochemistry (անգլերեն). 118: 4–14. Bibcode:2018OrGeo.118....4R. doi:10.1016/j.orggeochem.2018.01.001. hdl:10023/12701. ISSN 0146-6380. S2CID 46651929.
  77. ↑ Chwedorzewska, K.J.; Giełwanowska, I.; Olech, M.; Molina-Montenegro, M.A.; Wódkiewicz, M.; Galera, H. (November 2015). «Poa annua L. in the maritime Antarctic: an overview». Polar Record. 51 (6): 637–643. Bibcode:2015PoRec..51..637C. doi:10.1017/S0032247414000916. S2CID 84747627.
  78. ↑ «Algae». Australian Antarctic Program (անգլերեն). Government of Australia. Արխիվացված օրիգինալից 19 August 2020-ին. Վերցված է 24 April 2022-ին.
  79. ↑ Morawetz, Klaus; Thoms, Silke; Kutschan, Bernd (3 March 2017). «Formation of brine channels in sea ice». The European Physical Journal E (անգլերեն). 40 (3): 25. arXiv:1406.5031. doi:10.1140/epje/i2017-11512-x. ISSN 1292-895X. PMID 28255919. S2CID 3759495.
  80. ↑ kazilek (15 July 2014). «Brine Channels». askabiologist.asu.edu (անգլերեն). Վերցված է 25 June 2022-ին.
  81. ↑ Gorman, James (6 February 2013). «Bacteria Found Deep Under Antarctic Ice, Scientists Say». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 1 January 2022-ին. Վերցված է 6 February 2013-ին.
  82. ↑ Bulat, Sergey A. (28 January 2016). «Microbiology of the subglacial Lake Vostok: first results of borehole-frozen lake water analysis and prospects for searching for lake inhabitants». Philosophical Transactions of the Royal Society. The Royal Society. 374 (2059). Abstract. Bibcode:2016RSPTA.37440292B. doi:10.1098/rsta.2014.0292. PMID 26667905. S2CID 8399775.
  83. ↑ Raha, Bipasa (2013). «The Search for Earth-Like Habitable Planet: Antarctica Lake Vostok May be Jupiter's Europa». Science and Culture (79): 120–122. ISSN 0036-8156. Արխիվացված օրիգինալից 2 April 2022-ին. Վերցված է 20 February 2022-ին.
  84. ↑ Weisleitner, Klemens; և այլք: (10 May 2019). Pierre Amato (ed.). «Source Environments of the Microbiome in Perennially Ice-Covered Lake Untersee, Antarctica». Frontiers in Microbiology. 10: 1019. doi:10.3389/fmicb.2019.01019. PMC 6524460. PMID 31134036.
  85. ↑ Hoover, Richard Brice; Pikuta, Elena V. (January 2010). «5.4: Microbial Extremophiles from Lake Untersee». Psychrophilic and Psychrotolerant Microbial Extremophiles in Polar Environments (PDF) (Report). NASA. էջեր 25–26. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 30 January 2022-ին. Վերցված է 30 January 2022-ին.
  86. ↑ Coulter, Dana. Tony Phillips (ed.). «Extremophile Hunt Begins». Science News. NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 23 March 2010-ին. Վերցված է 22 October 2011-ին.
  87. ↑ 87,0 87,1 87,2 Wauchope, Hannah S.; Shaw, Justine D.; Terauds, Aleks (2019). «A snapshot of biodiversity protection in Antarctica». Nature Communications (անգլերեն). 10 (1): 946. Bibcode:2019NatCo..10..946W. doi:10.1038/s41467-019-08915-6. ISSN 2041-1723. PMC 6391489. PMID 30808907.
  88. ↑ «Toothfish fisheries». Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources. 2 July 2021. Արխիվացված օրիգինալից 24 December 2013-ին. Վերցված է 13 January 2021-ին.
  89. ↑ Day, 2019, The Antarctic Treaty of 1959
  90. ↑ «The Madrid Protocol». Australian Antarctic Division. 17 May 2019. Արխիվացված օրիգինալից 15 August 2020-ին. Վերցված է 20 February 2022-ին.
  91. ↑ «Protocol on Environmental Protection To The Antarctic Treaty (The Madrid Protocol)». Australian Antarctic Programme. 17 May 2019. Արխիվացված օրիգինալից 15 August 2020-ին. Վերցված է 8 February 2021-ին.
  92. ↑ «Now you see it now you don't!» (PDF). ECO. Vol. 82, no. 3. November 1992. էջ 5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 20 February 2022-ին. Վերցված է 20 February 2022-ին.
  93. ↑ «Southern Ocean Whale Sanctuary». Antarctic and Southern Coalition. Արխիվացված է օրիգինալից 13 January 2022-ին. Վերցված է 13 January 2022-ին.
  94. ↑ Coetzee, Bernard W.T.; Convey, Peter; Chown, Steven L. (2017). «Expanding the Protected Area Network in Antarctica is Urgent and Readily Achievable: Expanding Antarctica's protected areas». Conservation Letters (անգլերեն). 10 (6): 670–680. doi:10.1111/conl.12342. S2CID 89943276.
  95. ↑ «Parties». Secretariat of the Antarctic Treaty. Արխիվացված օրիգինալից 23 February 2022-ին. Վերցված է 2 April 2022-ին.
  96. ↑ Yermakova, Yelena (3 July 2021). «Legitimacy of the Antarctic Treaty System: is it time for a reform?». The Polar Journal. 11 (2): 342–359. doi:10.1080/2154896X.2021.1977048. hdl:10852/93248. S2CID 239218549.
  97. ↑ M. Wright, Note, "The Ownership of Antarctica, its Living and Mineral Resources", Journal of Law and the Environment Vol. 4, 1987.
  98. ↑ Pinochet de la Barra, Óscar (November 1944). La Antártica Chilena. Editorial Andrés Bello.
  99. ↑ Calamari, Andrea (June 2022). «El conjurado que gobernó la Antártida» (իսպաներեն). Jot Down. Արխիվացված օրիգինալից 20 September 2022-ին. Վերցված է 30 August 2022-ին.
  100. ↑ «Pedro Sancho de la Hoz» (իսպաներեն). Real Academia de la Historia. Արխիվացված օրիգինալից 20 September 2022-ին. Վերցված է 25 August 2022-ին.
  101. ↑ «1544» (իսպաներեն). Biografía de Chile. Արխիվացված օրիգինալից 19 August 2022-ին. Վերցված է 30 August 2022-ին.
  102. ↑ Francisco Orrego Vicuña; Augusto Salinas Araya (1977). Desarrollo de la Antártica (իսպաներեն). Santiago de Chile: Instituto de Estudios Internacionales, Universidad de Chile; Editorial Universitaria. Արխիվացված օրիգինալից 19 August 2022-ին. Վերցված է 30 August 2022-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 Von Tigerstrom, Leane, էջ 204
  104. ↑ Rapp, Ole Magnus (21 September 2015). «Norge utvider Dronning Maud Land helt frem til Sydpolen». Aftenposten (նորվեգերեն). Oslo. Արխիվացված օրիգինալից 21 February 2022-ին. Վերցված է 21 February 2022-ին.
  105. ↑ «The Foreign Secretary has announced that the southern part of British Antarctic Territory has been named Queen Elizabeth Land». Foreign & Commonwealth Office. HM Government. 18 December 2012. Արխիվացված օրիգինալից 7 July 2013-ին. Վերցված է 22 December 2012-ին.
  106. ↑ «Argentina angry after Antarctic territory named after Queen». BBC News. 22 December 2012. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2013-ին. Վերցված է 22 December 2012-ին.
  107. ↑ 107,0 107,1 107,2 Ribadeneira, Diego (1988). «La Antartida» (PDF). AFESE (Spanish). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 7 July 2011-ին. Վերցված է 19 July 2011-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  108. ↑ Morris 1988, էջ. 219
  109. ↑ 109,0 109,1 «Disputes – international». The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 15 September 2020-ին. Վերցված է 22 October 2011-ին. «... the US and Russia reserve the right to make claims ...»
  110. ↑ «Natural Resources». The World Factbook. Central Intelligence Agency. Արխիվացված օրիգինալից 3 April 2022-ին. Վերցված է 7 May 2022-ին.
  111. ↑ Press, Tony (5 October 2016). «Antarctica: The Madrid Protocol 25 Years On». Australian Institute of International Affairs. Արխիվացված օրիգինալից 18 January 2022-ին. Վերցված է 19 January 2022-ին.
  112. ↑ 112,0 112,1 Trewby, 2002, էջեր 187–188
  113. ↑ «During Your Visit». International Association of Antarctica Tour Operators. Արխիվացված օրիգինալից 7 June 2020-ին. Վերցված է 14 February 2022-ին.
  114. ↑ Trewby, 2002, էջ 107
  115. ↑ «IAATO Antarctic visitor figures 2019–2020». Data & Statistics. International Association of Antarctica Tour Operators. July 2020. Արխիվացված օրիգինալից 9 June 2020-ին. Վերցված է 14 February 2022-ին.
  116. ↑ Rowe, Mark (11 February 2006). «Tourism threatens the Antarctic». The Daily Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 24 February 2008-ին. Վերցված է 5 February 2006-ին.
  117. ↑ «Tourism and Non-Governmental Activities». Secretariat of the Antarctic Treaty. Արխիվացված օրիգինալից 30 September 2019-ին. Վերցված է 7 February 2022-ին.
  118. ↑ «BirdLife Data Zone». datazone.birdlife.org. Վերցված է 2024-08-21-ին.
  119. ↑ Day, 2013, էջեր 507–509


Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Armenmir/Ավազարկղ&oldid=10183344» էջից