Հումայ թռչուն

Հումայ թռչուն (հայտնի է նաև որպես Հոմա կամ Հոմայ պարս.՝ هما, Homā, ավեստերեն՝ Homāio}}^[1]), պարսկական դիցաբանության առասպելական թռչուն, որն հանդիպում է նաև սուֆիական և դիվանի (Մերձավոր և Մերձավոր Արևելքի գրականության մեջ՝ մեկ բանաստեղծի կամ խմբի՝ ինչ-որ հիմքի վրա միավորված փոքրիկ քնարական բանաստեղծությունների ժողովածու) պոեզիայում: Չնայած արարածի մասին շատ լեգենդներ կան, բոլորի համար ընդհանուր է այն, որ թռչունը երբեք չի իջնում գետնին, այլ իր ամբողջ կյանքն ապրում է՝ անտեսանելիորեն ճախրելով երկրից վեր:

Առասպելներ և լեգենդներ

Ասում են, որ Հումայ թռչունը երբեք չի հանգստանում, ապրում է իր ամբողջ կյանքը՝ անտեսանելիորեն սավառնելով երկրից վեր, և երբեք չի իջնում գետնին (որոշ լեգենդներում ասվում է, որ այն ոտքեր չունի^[2]):

Հումայի առասպելների մի քանի տարբերակներում ասվում է, որ թռչունը նման է փյունիկին, որը մի քանի հարյուր տարին մեկ այրվում է կրակի մեջ, որպեսզի նորից հառնի մոխրից: Ասում են, որ Հումայ թռչունն ունի և՛ արական, և՛ իգական բնություն՝ մեկ մարմնում (հիշեցնում է չինական Ֆենհուանգին), յուրաքանչյուր կեսն ունի մեկ թև և մեկ ոտք: Հումայը համարվում է կարեկցող և «բախտի թռչուն»^[3], քանի որ նրա ստվերը (կամ հպումը) հաջողություն է բերում: Սուֆիական ավանդույթի համաձայն՝ Հումային բռնելը անհավանական է, բայց թռչնի թեկուզ ստվերը տեսնելը մարդուն կերջանկացնի ողջ կյանքում: Ենթադրվում է նաև, որ Հումային չի կարելի բռնել, թռչնին սպանողը մահանալու է քառասուն օրից^[3]:

Օսմանյան պոեզիայում հաճախ անվանում են «դրախտի թռչուն»^[3]^[4] (լատին․՝ Paradisaeidae): Դրախտի թռչունների տեսակների վաղ եվրոպական նկարագրությունները ներկայացնում էին արարածների, որ չունեն թեւեր կամ ոտքեր, և ենթադրվում էր, որ թռչունները մնում էին երկնքում ճախրելիս ամբողջ կյանքում։

Բանաստեղծ Աթթարի այլաբանական գլուխգործոցում՝ «Թռչունների զրույցը», որը պարսկական գրականության սուֆի ստեղծագործությունների ակնառու օրինակ է, Հումայ թռչունը ներկայացված է որպես աշակերտ, որն հրաժարվում է ճամփորդությունից, քանի որ նման քայլը կվտանգի թագավորություն շնորհելու արտոնությունը նրանց, ում վրայով կանցնի թռչունը: Իրանական գրականության մեջ Հումայ թռչնի՝ թագավորություն պարգեւող այս գործառույթը նույնացվում է նախաիսլամական միապետների հետ և հակընդդեմ է ագռավներին, ինչը փոխաբերություն է արաբների համար^[5]: Լեգենդը հանդիպում է ոչ սուֆի արվեստում ևս^[6]։

Հումայ թռչնի՝ թագավորություն շնորհելու գործառույթը կրկին հայտնվում է Մողոլների դարաշրջանի հնդկական պատմություններում, որտեղ ասվում է, որ Հումայ թռչնի ստվերը (կամ իջնելը) մարդու գլխին կամ ուսին պարգևում է (կամ կանխագուշակում) թագավորություն: Ըստ այդմ, թագավորների գլխի փաթթոցները զարդարող փետուրները համարվում էին Հումայ թռչնի փետուրներ^[7]:

Սուֆի ուսուցիչ Ինայաթ Խանը հոգևոր հարթություն է տանում թագավորություն շնորհելու լեգենդը։

Դրա իրական իմաստն այն է, որ երբ մարդու մտքերն այնքան են զարգանում, որ փշրում են բոլոր սահմանափակումները, ապա նա դառնում է թագավորի պես: Լեզվի սահմանափակ լինելը թույլ է տալիս միայն նկարագրել Ամենակարողին՝ որպես թագավորի»^[8]

- Սուֆի ուսուցիչ Ինայաթ Խան

:

Հումայ թռչունը թուրքական ժողովրդական գրականության մեջ խորհրդանշում է անհասանելի բարձունք^[9] : Այս արարածի մասին որոշ հիշատակումներ կան նաև սինդհի գրականության մեջ, որտեղ, ինչպես դիվանական ավանդույթում, թռչունը ներկայացված է որպես մեծ հարստություն բերող: Գուրու Գոբինդ Սինգհի Զաֆարնամայում Մողոլների կայսր Աուրենգզեբին ուղղված նամակում Հումայ թռչունը հիշատակվում է որպես «հզոր և հաջողակ թռչուն»:

Պատկերասրահ

Աքչահանի ղալայի որմնանկարներ, Խորեզմ, 1-ին դար, թռչնի պատկեր թագի վրա]]
Առասպելական Հումայ թռչնի խճանկար Նոդիր-Դիվան-Բեգի մեդրեսեի վրա, Բուխարա, Ուզբեկստան
Հումայ թռչունը Ուզբեկստանի զինանշանի վրա
Կյուլթեղինի արձանի գլուխը՝ արքայական թռչնի պատկերով, 731 թվական
Արծվառյուծի նմանվող քանդակ, մ.թ.ա. 500 թվական, Պերսեպոլիս, Իրան։ Այս սյուների քանդակները հիմնականում համարվում են Հումայ թռչնի պատկերներ^[10]
Հումայ թռչուն, Պերսեպոլիս

Տես նաև

Գրականություն

Saccone, Carlo (2018). "Humā" [1]. In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam (3rd ed.). Brill Online. ISSN 1873-9830.

Ծանոթագրություններ

↑ Foundation, Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-12-01-ին.
↑ Nile, Green (2006), «Ostrich Eggs and Peacock Feathers: Sacred Objects as Cultural Exchange between Christianity and Islam», Al Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 18 (1): 27–78, doi:10.1080/09503110500222328.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 H. Dilek Batîslam, Mythological Birds of the Classical Ottoman Poetry: Huma, Anka and Simurg. (PDF) (թուրքերեն), Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi,İstanbul 2002, 185–208, Վերցված է 3 August 2009-ին
↑ cf. Andrews, Walter; Kalpakli, Mehmet (2005), The Age of Beloveds, Duke University Press, էջեր 341–342
↑ Pourshariati, Parvaneh (2000), «Local Historiography in Early Medieval Iran and the Tārīkh-i Bayhaq», Iranian Studies, 33 (1/2): 133–164, doi:10.1080/00210860008701979, p. 151.
↑ cf. Goswamy, B. N. (1997), «Nainsukh of Guler: A Great Indian Painter from a Small Hill-State», Artibus Asiae, Supplementum, 41: 5–304, p. 118.
↑ Schimmel, Annemarie; Attwood, Corinne; Waghmar, Burzine (2004), The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture, Reaktion, էջ 30.
↑ Khan, Inayat (1923), «Abstract Sound», The Mysticism of Music, Sound and Word, wahiduddin.net.
↑ Erdoğan Altınkaynak, Yer Altı Diyarının Kartalı (թուրքերեն), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 26, 135 – 163 (2003), Արխիվացված է օրիգինալից 8 March 2014-ին, Վերցված է 8 March 2014-ին
↑ Curtis, John; Tallis, Nigel, eds. (2005), Forgotten Empire, the World of Ancient Persia, London: British Museum Press, ISBN 978-0-7141-1157-5

Արտաքին հղումներ

Հումայ թռչուն, բաշկիրական հեքիաթ (mirckazok.ru)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հումայ թռչուն» հոդվածին։

[1] Foundation, Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-12-01-ին.

[Nile-2] Nile, Green (2006), «Ostrich Eggs and Peacock Feathers: Sacred Objects as Cultural Exchange between Christianity and Islam», Al Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 18 (1): 27–78, doi:10.1080/09503110500222328.

[divan-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 H. Dilek Batîslam, Mythological Birds of the Classical Ottoman Poetry: Huma, Anka and Simurg. (PDF) (թուրքերեն), Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi,İstanbul 2002, 185–208, Վերցված է 3 August 2009-ին

[4] . Andrews, Walter; Kalpakli, Mehmet (2005), The Age of Beloveds, Duke University Press, էջեր 341–342

[5] Pourshariati, Parvaneh (2000), «Local Historiography in Early Medieval Iran and the Tārīkh-i Bayhaq», Iranian Studies, 33 (1/2): 133–164, doi:10.1080/00210860008701979, p. 151.

[6] . Goswamy, B. N. (1997), «Nainsukh of Guler: A Great Indian Painter from a Small Hill-State», Artibus Asiae, Supplementum, 41: 5–304, p. 118.

[schimmel-7] Schimmel, Annemarie; Attwood, Corinne; Waghmar, Burzine (2004), The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture, Reaktion, էջ 30.

[Mysticism_of_Music-8] Khan, Inayat (1923), «Abstract Sound», The Mysticism of Music, Sound and Word, wahiduddin.net.

[hbv-9] Erdoğan Altınkaynak, Yer Altı Diyarının Kartalı (թուրքերեն), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 26, 135 – 163 (2003), Արխիվացված է օրիգինալից 8 March 2014-ին, Վերցված է 8 March 2014-ին

[BM-10] Curtis, John; Tallis, Nigel, eds. (2005), Forgotten Empire, the World of Ancient Persia, London: British Museum Press, ISBN 978-0-7141-1157-5

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]