Jump to content

Կողանցիկ վերցնելը

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կողանցիկ վերցնելը
Շախմատի կանոններ Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիաշարք
 • շախմատային քայլ
  • խաղաքարի վերցնելը Խմբագրել Wikidata
Մասն էշախմատային տերմինաբանություն Խմբագրել Wikidata
Մարզաձևշախմատ Խմբագրել Wikidata
Սպիտակ զինվորը կողանցիկ վերցնում է սև զինվորը

Կողանցիկ վերցնելը (ֆրանսերեն` en passant՝ անցնելու պահին), շախմատում զինվորի հատուկ քայլ, որով այն վերցնում է հակառակորդի զինվորը, որը սկզբնական դիրքից տեղաշարժվում է միանգամից երկու դաշտ։ Բայց հարձակման տակ է հայտնվում ոչ թե այն դաշտը, որտեղ կանգնում է երկրորդ զինվորը, այլ այն, որով անցել է այդ զինվորը։ Առաջին զինվորն ավարտում է վերցնելը հենց այդ՝ անցման դաշտում, ճիշտ այնպես, եթե մրցակցի զինվորը տեղաշարժված լիներ ընդամենը մեկ դաշտ[1][2]։

Նմանատիպ իրավիճակը հնարավոր է միայն այն դեպքերում, երբ զինվորը գտնվում է հինգերորդ (սպիտակ զինվորների համար) կամ չորրորդ (սև զինվորների համար) հորիզոնականում, իսկ այն դաշտը, որով անցնում է մրցակցի զինվորը, գտնվում է նրա հարվածի տակ։ Մրցակցի զինվորը կարելի է հարվածել միայն երկու դաշտ տեղաշարժվելուց անմիջապես հետո՝ պատասխան քայլով, հակառակ դեպքում այդ իրավունքը կորչում է[1][3]։

Կողանցիկ կարող է վերցնել միայն զինվորը, բայց ոչ մրցակցի այլ խաղաքարը։ Զինվորը վերցնում է զինվորին[2]։

Կողանցիկ վերցնելու կանոնը շախմատում մտցվել է 15-րդ դարում գրեթե միաժամանակ մեկ այլ կանոնի հետ, որը թույլ տվեց զինվորի առաջին քայլը կատարել միանգամից երկու դաշտ առաջ։ Այս կանոնի հիմնավորւմը պարզ է. զինվորը չի կարող տեղաշարժվել առանց վերցվելու ռիսկի, երբ անցման դաշտը գտնվում է մրցակցի հարվածի տակ[3]։

Կիրառումը սկզբնախաղում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
abcdefgh
8
a8 black rook
b8 black knight
c8 black bishop
d8 black queen
e8 black king
f8 black bishop
h8 black rook
a7 black pawn
b7 black pawn
c7 black pawn
f7 black pawn
g7 black pawn
h7 black pawn
d5 black pawn
e5 white pawn
d4 white queen
e4 black knight
f3 white knight
a2 white pawn
b2 white pawn
c2 white pawn
f2 white pawn
g2 white pawn
h2 white pawn
a1 white rook
b1 white knight
c1 white bishop
e1 white king
f1 white bishop
h1 white rook
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
Սպիտակ զինվորը հնարավորություն է ստանում հարվածելու մրցակցի զինվորը 5-րդ քայլից հետո

Ռուսական պարտիա.

  • 1.e4 e5
  • 2. Ձf3 Ձf6
  • 3.d4 ed
  • 4.e5 Ձe4
  • 5. Թ×d4 d5 (տես տրամագիրը)
  • 6. ed

Մեկ այլ օրինակ հայտնվում է ֆրանսիական պաշտպանությունում. 1.e4 e6 2.e5… Եթե սևերը պատասխանում են 2… d5, ապա սպիտակները կարող են մրցակցի զինվորը վերցնել կողանցիկ՝ 3.ed, եթե՝ 2… f5, ապա՝ 3.ef։

Գունդերսեն - Ֆոլ պարտիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
abcdefgh
8
a8 black rook
c8 black bishop
d8 black queen
f8 black rook
a7 black pawn
b7 black pawn
e7 black knight
g7 black pawn
e6 black pawn
g6 black king
d5 black pawn
e5 white pawn
f5 black pawn
g5 white knight
h5 white pawn
b4 black bishop
d4 black knight
g4 white queen
c3 white knight
a2 white pawn
b2 white pawn
f2 white pawn
g2 white pawn
a1 white rook
c1 white bishop
e1 white king
h1 white rook
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
Խաղաքարերի դասավորությունը 13.h5+ քայլից հետո
abcdefgh
8
a8 black rook
c8 black bishop
d8 black queen
f8 black rook
a7 black pawn
b7 black pawn
e7 black knight
e6 white knight
g6 white pawn
h6 black king
d5 black pawn
e5 white pawn
f5 black pawn
b4 black bishop
d4 black knight
g4 white queen
c3 white knight
a2 white pawn
b2 white pawn
f2 white pawn
g2 white pawn
a1 white rook
c1 white bishop
e1 white king
h1 white rook
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
14...g7-g5 քայլից հետո սպիտակները կողանցիկ հարվածում են սև զինվորը և հայտարարում մատ

1928 թվականին Ավստրալիայում տեղի է ունեցել ուշագրավ պարտիա Գունար Գունդերսենի և Ալբերտ Ֆոլի միջև[4]։ Շախմատի վարպետ Գունդերսենը ինքնատիպ է օգտագործել կողանցիկ վերցնելու հնարքը՝ 14…g7-g5 քայլից հետո 15-րդ քայլում հայտարարելով մատ[3].

  • 13.h5+ Աh6
  • 14.Ձ×e6+ g5
  • 15.hg#

Շախմատային կոմպոզիցիայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆրիդրիխ Ամելունգ
Düna Zeitung, 1897
abcdefgh
8
h8 white rook
h7 black pawn
f6 white pawn
h6 black king
e5 white pawn
f5 white king
g5 black pawn
h5 white pawn
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
Մատ 2 քայլից

Շախմատային կոմպոզիցիայում (խնդիրներում և էտյուդներում) լուծումը կարող է սկսվել կողանցիկ վերցնելով միայն և միայն այն դեպքում, երբ հետադարձ վերլուծության միջոցով կարելի է ճշգրիտ որոշել, որ հենց այն զինվորը, որը ենթադրվում է կողանցիկ վերցնել, հենց նոր է սկզբնական դիրքից տեղաշարժվել երկու դաշտ[5]։

Սևերի վերջին քայլը կարող էր լինել միայն 0… g7-g5, քանի որ 0… g6-g5 անհնար է սպիտակ արքայի դիրքի պատճառով։ 0… Աg7-h6 և 0… Աg6-h6 նախորդ քայլերը ևս անհնար են[6]։

Լուծում.1.hg (կողանցիկ) Աh5 2.Ն×h7#

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 Team (CHESScom), Chess com. «Ինչպես Խաղալ Շախմատ - Օրենքներ + 7 Առաջին Քայլեր». Chess.com. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  2. 2,0 2,1 Урок 14. Взятие на проходе
  3. 3,0 3,1 3,2 «Взятие на проходе - Шахматный словарь». Chess.com (ռուսերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  4. «Gunnar Gundersen vs A H Faul (1928) Faul Play». www.chessgames.com. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  5. «CODEX for CHESS COMPOSITION. Article 16 – Castling and En-passant capture». wfcc.ch (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  6. Harley B. Mate in Two Moves: The Two-Move Chess Problem Made Easy. — 1931.