Jump to content

Ինգե Լեհման

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ինգե Լեհման
Inge Lehmann
Ծնվել էմայիսի 13, 1888(1888-05-13)[1][2][3][…]
Կոպենհագեն, Դանիա[4] կամ Østerbro, Կոպենհագեն, Կոպենհագենի կոմսություն, Դանիա[5]
Մահացել էփետրվարի 21, 1993(1993-02-21)[1][2][3][…] (104 տարեկան)
Կոպենհագեն, Դանիա[5]
ԳերեզմանՀյորսհոլմի գերեզմանատուն
ՔաղաքացիությունԴանիա
Մասնագիտություներկրաշարժագետ, երկրաբան, գեոդեզիստ, բնագետ և երկրաֆիզիկոս
Հաստատություն(ներ)Դանիայի գեոդեզիական ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտԵրկրաշարժագիտություն[4] և համալսարանի դասախոս
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն[6]
Ալմա մատերԿոպենհագենի համալսարան (1968) և Նյունհեմի քոլեջ (1911)[4]
Տիրապետում է լեզուներինդանիերեն
Պարգևներ
ՀայրԱլֆրեդ Լեհման[4]
 Inge Lehmann Վիքիպահեստում

Ինգե Լեհման (մայիսի 13, 1888(1888-05-13)[1][2][3][…], Կոպենհագեն, Դանիա[4] և Østerbro, Կոպենհագեն, Կոպենհագենի կոմսություն, Դանիա[5] - փետրվարի 21, 1993(1993-02-21)[1][2][3][…], Կոպենհագեն, Դանիա[5]), դանիացի սեյսմագետ և երկրաֆիզիկոս, Երկրի ներքին միջուկը հայտնաբերողը[9][10]։ 1936 թ., ելնելով առկա սեյսմիկ տվյալներից, տեսականորեն հայտնաբերել է, որ Երկրի միջուկը միասնական, հալված գնդոլորտ չէ, և որ գոյություն ունի Երկրի արտաքին միջուկից տարբեր ֆիզիկական հատկություններ ունեցող ներքին միջուկ։ Սեյսմագետները, որոնք չէին կարողանում աշխատող հիպոթեզ կառուցել երկրաշարժներից առաջացող և Երկրի ներսի որոշակի տիրույթում դանդաղող P-ալիքների դիտումների հիման վրա, արագ ընդունեցին Լեհմանի ենթադրությունը։

Կյանք և կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինգե Լեհմանը ծնվել և մեծացել է Կոպենհագենում։ Հայրը՝ Ալֆրեդ Ջորջ Լյուդվիգ Լեհմանը (1858-1921) փորձարար ֆիզիկոս էր։ Միջնակարգ կրթությունը ստացել է մանկավարժության մեջ առաջատար ավագ դպրոցում, որի տնօրենը Հաննա Ադլերն էր՝ Նիլս Բորի մորաքույրը[11][12]։ Ըստ Լեհմանի, հայրն ու Ադլերը ամենակարևոր ազդեցությունն են ունեցել իր մտավոր զարգացման մեջ։

Մաթեմատիկա սովորել է Կոպենհագենի համալսարանում և Քեմբրիջի համալսարանում, ինչն ընդհատվել է վատառողջության պատճառով[13]։ 1910-1911 թթ. մաթեմատիկայի ուսումնառությունը շարունակել է Նյունհամի քոլեջում։ 1911 թ., աշխատանքից ուժասպառ, վերադարձել է Քեմբրիջից, և մի որոշ ժամանակ հետաձգել աշխատանքը։ Լավ հաշվողական հմտություններ է զարգացրել ակտուար գրասենյակում, որտեղ աշխատում էր, և 1918 թ. վերադարձել է Կոպենհագենի համալսարան՝ կրթությունը շարունակելու։ Երկու տարի անց ստացել է ֆիզիկական գիտությունների և մաթեմատիկայի ակադեմիական գիտական աստիճան (Candidatus magisterii)։ 1923 թ. վերադառնալով Դանիա, Կոպենհագենի համալսարանում ստանձնել է վիճակագրության պրոֆեսոր Ջ. Ֆ. Ստեֆենսոնի օգնականի պաշտոնը[14]։

Գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1925 թ. Լեհմանը դառնում է գեոդեզիստ Նիլս Էրիկ Նոռլունդի օգնականը։ 1928 թ. քննություն է հանձնում գեոդեզիայից (երկրաբաշխություն) և դառնում Դանիայի գեոդեզիական ինստիտուտի երկրաշարժագիտության բաժնի վարիչ։ Ինստիտուտի ղեկավարը Նոռլունդն էր։

Արտառոց «P» վերնագիրը կրող հոդվածում Լեհմանն առաջին անգամ ներկայացնում է P տիպի սեյսմիկ ալիքների սեփական մեկնաբանությունը և ցույց տալիս, որ Երկիրն ունի ներքին միջուկ[15]։ Երկու-երեք տարվա ընթացքում այս մեկնաբանությունը ընդունում են այլ սեյսմոլոգներ (Բենո Գուտենբերգը, Չարլզ Ֆրենսիս Ռիխտերը, Հարոլդ Ջեֆրիսը)։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը և Դանիայի բռնազավթումը գերմանական զորքերի կողմից Լեհմանին թույլ չեն տալիս շարունակել հետագա գիտահետազոտական աշխատանքները։

Մինչև թոշակի անցնելը վատանում են հարաբերություններն իր և գեոդեզիական ինստիտուտի անդամների միջև, ինչը հավանաբար պայմանավորված էր Լեհմանի անհանդուրժող բնավորությամբ[16]։ 1953 թվականին թոշակի է անցնում։ Մի քանի տարի անց տեղափոխվում է ԱՄՆ և համագործակցում ամերիկացի երկրագետներ Մորիս Յուինգի և Ֆրանկ Պրեսի հետ՝ հետազոտելով երկրակեղևը և վերին մանթիան։ Այս աշխատանքների ընթացքում հայտնաբերում է 190-ից մինչև 250 կմ խորություններում ընկած մի այլ սեյսմիկ խզում (սեյսմիկ սահման), որը հիմա կրում է իր անունը (Լեհմանի խզում, Լեհմանի սահման)[17]։

Մահացել է 104 տարեկանում։ Թաղված է Հյորսհոլմի գերեզմանոցում՝ Մայրքաղաքային տարածաշրջանում։

Կոչումներ և պարգևներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշանակալի գիտական հայտնագործությունների համար Լեհմանը բազմաթիվ պարգևների է արժանացել, այդ թվում՝ Գորդոն Վուդի մրցանակ (1960), Էմիլ Վիխերտի մեդալ (1964), Գիտության և նամակների Դանիայի թագավորական ընկերության Ոսկի մեդալ (1965), գիտության, արվեստի կամ գրականության մեջ Դանիայում կանանց շնորհվող մրցանակ (Tagea Brandt Rejselegat, 1938-ին և 1967-ին)։ 1969 թ. ընտրվել է Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ[18], 1971 թ. ստացել է Ուիլյամ Բոուիի մեդալ (առաջին կինն է, որ ստացել է), 1977 թ.՝ Ամերիկայի սեյսմոլոգիական ընկերության մեդալ։ Դրանցից բացի, 1964 թ. Նյու-Յորքում նրան շնորհվել է Կոլումբիայի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում, իսկ 1968 թ. նույն կոչումը ստացել է Կոպենհագենի համալսարանից։ Բազմաթիվ գիտական ընկերությունների անդամ է։

1997 թ. Ամերիկայի երկրաֆիզիկոսների միությունը Ինգե Լեհմանի պատվին սահմանել է շքանշան՝ «Երկրի մանթիայի և միջուկի կազմության, բաղադրության և դինամիկայի ընկալման մեջ էական վաստակի համար»։

Լեհմանի անունով է կոչվել 5632 Ինգելեհման աստերոիդը։

Լեհմանի ծննդյան 127-ամյակի առթիվ Գուգլը դուդլ է նվիրել նրան[19][20]։

Գլխավոր հրապարակումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Lehmann, Inge (1936)։ P'. Publications du Bureau Central Séismologique International A14(3), S. 87–115

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 http://www.physics.ucla.edu/~cwp/articles/bolt.html
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Rafferty J. P. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Ogilvie M. B. The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century — Routledge, 2003. — Vol. 2. — P. 766. — 798 p. — ISBN 978-1-135-96342-2
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Bolt B. A. Inge Lehmann // Physics Today — Melville, USA: AIP Publishing, 1994. — Vol. 47, Iss. 1. — P. 61—61. — ISSN 0031-9228; 1945-0699 — doi:10.1063/1.2808386
  6. ↑ https://collections.royalsociety.org/DServe.exe?dsqIni=Dserve.ini&dsqApp=Archive&dsqDb=Persons&dsqSearch=Code==%27NA5258%27&dsqCmd=Show.tcl
  7. ↑ Ogilvie M. B. The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century — Routledge, 2003. — Vol. 2. — P. 766—767. — 798 p. — ISBN 978-1-135-96342-2
  8. ↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 215.
  9. ↑ «Lehmann; Inge (1888–1993)». The Royal Society. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  10. ↑ Bolt, Bruce A. (January 1994). «Obituary: Inge Lehmann». Physics Today. 47 (1): 61. Bibcode:1994PhT....47a..61B. doi:10.1063/1.2808386.
  11. ↑ «WiP: Herstory: Spotlight Scientist: Inge Lehmann». Purdue University. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  12. ↑ Knopoff, Leon. «Lehmann, Inge». UCLA. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  13. ↑ Bolt, Bruce. «Inge Lehmann». UCLA. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  14. ↑ Gillispie, Charles. Complete dictionary of scientific biography. Detroit, Mich.: Charles Scribner's Sons. էջ 234.
  15. ↑ Edmond A. Mathez. Inge Lehmann: Discoverer of the Earth's Inner Core. American Museum of Natural History. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  16. ↑ Ольга Кузьмина (2015 թ․ մայիսի 13). «Инге Леманн. «Дошедшая до ядра»». Вечерняя Москва. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 13-ին.
  17. ↑ The thickness is 220 km. William Lowrie (1997). Fundamentals of geophysics. Cambridge University Press. էջ 158. ISBN 0-521-46728-4.
  18. ↑ «Fellowship of the Royal Society». Royal Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 13-ին.
  19. ↑ Gander, Kashmira (2015 թ․ մայիսի 12). «Inge Lehmann's 127th Birthday: Pioneering seismologist celebrated by Google Doodle». The Independent. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 12-ին.
  20. ↑ Kevin McSpadden (2015 թ․ մայիսի 13). «New Google Doodle Honors Pioneering Seismologist Inge Lehmann». Time.com. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 13-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ինգե Լեհման» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 1081931582 · ISNI: 0000000358892526 · LCCN: n2015030696 · SUDOC: 060739908 · VIAF: 214108168 · WorldCat VIAF: 214108168
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ինգե_Լեհման&oldid=10125994» էջից