Jump to content

Թովմա Արծրունի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Արծրունի ազգանունով այլ մարդկանց մասին։
Թովմա Արծրունի
Ծնվել էանհայտ[1]
Մահացել է10-րդ դար
ՔաղաքացիությունՀայաստան
Մասնագիտությունպատմաբան և ժամանակագիր
Տիրապետում է լեզուներինհայերեն
 Tovma Artsruni Վիքիպահեստում

Թովմա Արծրունի (անհայտ[1] - 10-րդ դար), IX-X դդ. հայ պատմիչ, գրել է «Պատմություն Արծրունյաց տան» երկասիրությունը։ Ներկայացնում է Հայաստանի և Վասպուրական նահանգի պատմությունը Արծրունիների նախարարական տան պատմության պրիսմակի տակ։ Երկը արժեքավոր աղբյուր է ոչ միայն Հայաստանի, այլև հարևան երկրների պատմության համար։ Հեղինակը սկսում է վաղ ժամանակներից՝ հասցնելով շարադրանքը մինչև մ.թ. 9-րդ դարի վերջ։ Նրանից հետո երկը շարունակում են մի քանի անանուն հեղինակներ, որոնք հասցնում են շարադրանքը մինչև 1370-ական թվականները։

Թովմա Արծրունին ծանոթ է այլազան սկզբնաղբյուրների՝ թե գրավոր, թե բանավոր-ժողովրդական։ Նա հիշում է նաև օտար մատենագիրների՝ Արիստոնիկոս Քաղդեացուն, Եվսեբիոս Կեսարացուն, Հուլիանոս Հալիկառնասցուն, Փիլոն Ալեքսանդրացուն, Հովսեփոս Ֆլավիոսին, Հերոդոտոսին և ուրիշներին, օգտվել է Մովսես Խորենացուց, Ագաթանգեղոսից, Աբրահամ Խոստովանողից, Ղազար Փարպեցուց, Մամբրե Վերծանողից, Թեոդորոս Քերթողից, Կորյունից, Եղիշեից և ուրիշներից։

«Արծրունյաց տան պատմություն»-ը բաղկացած է չորս մասերից։ Առաջին դպրությունն սկսվում է հին ժամանակներից և հասցվում մինչև V-րդ դարի կեսերը։ Երկրորդ դպրությունը սկսվում է Վարդանանց պատերազմի նկարագրությամբ և հասցվում է մինչև 851-852 թթ. Արաբական խալիֆայության դեմ հայերի ապստամբության նկարագրությունը։ Թովմա Արծրունու երկասիրության կարևորագույն բաժինն է երրորդ դպրությունը, որը անգնահատելի նշանակություն ունի 9-րդ դարի երկրորդ կեսի Հայոց պատմության լուսաբանման համար։ Թովմա Արծրունու երկը հանկարծակի ընդհատվում է երրորդ մասի ԻԹ (29)-րդ գլխի վրա, որը մեզ է հասել անավարտ տեսքով։ Այն շարունակել է ոմն Անանուն պատմիչը, բայց Անանունի երկի վերնագիրը, սկիզբն ու վերջը նույնպես պակասում են։ Պատմության գրաբար բնագիրը լույս է տեսել 1852 թ. Կ.Պոլսում։ Թովմա Արծրունու երկը թարգմանվել է մի շարք լեզուների՝ ֆրանսերեն (1874), անգլերեն (1985), ռուսերեն (2001)։ Աշխարհաբար թարգմանությունը (թարգմանիչ՝ Վրեժ Վարդանյան) լույս է տեսել 1978 թ., վերահրատարակվել է՝ 1999 թ.։

Աշխատություններ և թարգմանություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Թովմա վարդապետ Արծրունի, Պատմութիւն Տանն Արծրունեաց, Կ.Պոլիս, 1852
  • Պատմություն Արծրունյաց տան / Թովմա Արծրունի և Անանուն; Թարգմ. և ծանոթագր.՝ Վ.Մ. Վարդանյան; Խմբ. կազմ՝ Ա.Ա. Աբրահամյան և ուրիշ.; Խմբ.՝ Ռ.Գ. Սարգսյան. - Երևան։ Սովետական գրող, 1978. - 406 էջ։
  • Товма Арцруни и Аноним. История дома Арцруни. Перевод с древнеарм., вступит. статья и комментарий М. О. Дарбинян-Меликян. Ер., 2001

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թովմա Արծրունի» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 201