Jump to content

Թեոսոֆիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թեոսոֆիա
 Theosophy Վիքիպահեստում

Թեոսոֆիա (հին հունարեն՝ θεοσοφία — «Աստվածային իմաստնություն»), օկուլտական շարժում[1]։ Բառի լայն իմաստով՝ Միստիկական աստվածաճանաչողություն, Աստծո գործառույթ, ինչի լույսի ներքո բացվում է ամեն ինչի խորհրդավոր իմացությունը[2]։ Թեոսոֆիան` որպես հասկացություն, արմատներով հանգում է Գնոստիցիզմին և Նեոպլատոնիզմին[1]։ Թեոսոֆիան առավել նեղ իմաստով ընկալվում է որպես Ելենա Բլավատսկայայի Թեոսոֆիա։ 1970-ական և 1980-ական թվականներին թեոսոֆիական խմբերի միջև ծագեց «Նոր դարաշրջան» շարժում (անգլ.՝ New Age)[1]:

Տերմինաբանության պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յակոբ Բյոմեգերմանացի փիլիսոփա (1730)
Պարացելս16-րդ դարի հայտնի բժիշկ և ալքիմիկոս

«Թեոսոֆիա» տերմինը հայտնի է մ.թ. 2-րդ դարից, երբ այն սկսեցին գործածել նեոպլատոնիկներ Ամմոնիուս Սակկասը և նրա աշակերտները, որոնք ստեղծել էին փիլիսոփայական համակարգ, ինչի գլխավոր նպատակն էր հաշտեցնել բոլոր կրոնները՝ միավորելով հավերժական ճշմարտության վրա հիմնված միասնական ունիվերսալ և ընդհանուր էթիկայի համակարգում[3]։

«Արեոպագիտիկներում» «թեոսոֆիա» տերմինն օգտագործվում է որպես «Աստվածաբանություն» տերմինի հոմանիշ։

Ավելի ուշ թեոսոֆիան սկսեցին հակադրել Աստվածաբանությանը՝ հենվելով եկեղեցու հայտնության և Դոգմատների վրա։ Թեոսոֆիան սկսեցին կոչել Աստվածաճանաչողություն միստիկական փորձի միջոցով (Աստվածության հետ անմիջական կապ էքստազի միջոցով)։ Ավելի կոնկրետ՝ թեոսոֆիան մի ուսմունք է աստվածության մասին, որը հենվում է սուբյեկտիվ միստիկ փորձի վրա, բայց, ի տարբերություն մաքուր Միստիկայի, ձգտում է շարադրել այդ փորձը կապակցված համակարգի տեսքով։ Երբ թեոսոֆիան հասկացվում է այդպիսի լայն իմաստով, ապա նրանում ներառվում են Գնոստիցիզմը, նեոպլատոնականությունը, Կաբալան, Հերմետիզմը, Ռոզենկրեյցերիզմը։

Հաճախ թեոսոֆիա անվանում են 16-18-րդ դարերի միստիկ ուսմունքները, որոնք ի հայտ են եկել հիմնականում Բողոքականության միջավայրում։ Այն Ուսուցիչ Էքհարթի, Պարացելսի, Յակոբ Բյոմեի, Էմանուիլ Սվեդենբորգի, Լուի Կլոդ դե Սեն-Մարտենի, Ֆրիդրիխ Քրիստոֆ Էտինգերի, Կոմս Սեն-Ժերմենի ուսմունքն է։ Շատ թեոսոֆներ, օրինակ Պարացելսը, գտնում էին, որ թեոսոֆիան ներառում է ոչ միայն Աստվածության խորհրդի առեղծվածային փորձն, այլ նաև բնության գաղտնիքների բացահայտումն ու հրաշքների իրականացումը։

Ֆրիդրիխ Շելինգի փիլիսոփայությունում «թեոսոֆիա» տերմինը նշանակում էր միստիկական աստվածաճանաչության և ռացիոնալ փիլիսոփայության սինթեզ։ Նա թեոսոֆիային հակադրել է «թեոսոֆիզմը», որը գիտական ճանաչողության հնարավորությունը բացառող միստիցիզմի տեսակ է։

Շելինգից հետո Ֆրանս Կսաֆեր ֆոր Բաադերը և Անտոնիո Ռոզմինի-Սերբատին («Teosofia»), Ֆ.Բ. Տրենտովսկին («Teosofia wszyskich ludów») «թեոսոֆիա» տերմինը կիրառել են որպես իրենց աշխարհայացքի անվանում։

Շելինգի ազդեցությամբ Վլադիմիր Սոլովյով (փիլիսոփա)ի համակարգում հայտնվում է «ազատ թեոսոֆիա» տերմինը։ Ազատ թեոսոֆիան համարվում է ամբողջական գիտություն՝ ռացիոնալ և էմպիրիկ գիտելիքների բարձրագույն սինթեզ։ «Ազատ» բնութագիրն ընդգծում է ավանդական թեոսոֆիայի նկատմամբ տարբերությունը. ազատ թեոսոֆիան քննադատական մտքի, փորձի և առեղծվածային բացահայտումների ստեղծագործական արդյունքն է։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 theosophy // Բրիտանիկա հանրագիտարան
  2. Философия: Энциклопедический словарь. — М.: Гардарики. Под редакцией А.А. Ивина. 2004.
  3. Теософия Краткий философский словарь / А. П. Алексеев, Г. Г. Васильев и др.; Под ред. А. П. Алексеева — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2004. С. 34-35. Словарь подготовлен коллективом кафедры философии гуманитарных факультетов Московского государственного университета имени М. В. Ломоносова.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական աշխատություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թեոսոֆիա» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 172