Jump to content

Ապրումակցում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Տխուր մարդուն գրկելը ապրումակցելու նշան է

Էմպաթիա կամ ապրումակցում, անձի ընդունակությունը՝ հասկանալու ուրիշի հոգեվիճակները և ապրումակցվելու նրա հետ, այսինքն՝ ուրիշների հույզերին հաղորդակից լինելն է[1]։ Համապատասխանաբար, էմպատը այն մարդն է, ում մեջ զարգացած է կարեկցելու ունակությունը։

Ապրումակցելու սահմանումները ներառում են սոցիալական, կոգնիտիվ և հուզական գործընթացների լայն շրջանակ, որոնք հիմնականում վերաբերում են ուրիշներին (և հատկապես ուրիշների զգացմունքները և ապրումները) հասկանալուն։ Դրա տեսակներն են կոգնիտիվ-ճանաչողական, զգացմունքային (կամ աֆեկտիվ), սոմատիկ և հոգևոր ապրումակցումները[2][3][4]։

Էմպաթիան հատկապես հստակորեն է դրսևորվում մարդկանց անմիջական փոխհարաբերություններում։ Այն հաղորդակցման ընդունակության անհրաժեշտ բաղադրիչն է և առանց էմպաթիա չկա մարդկանց լիարժեք շփում։

Օնտոգենեզում էմպաթիան անցնում է զարգացման երկար ուղի (անձի ընդհանուր հոգեկան զարգացման հետ զուգընթաց) և հատկապես մեծ չափով պայմանավորված է անձի բարոյական զարգացման մակարդակով։

Ստուգաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անգլերեն «Էմպաթիա» բառը ծագել է հին հունարեն ἐμπάθεια բառից (empatheia, որը նշանակում է «ֆիզիկական ջերմություն կամ կիրք»)[5]։ Հայերենում բառը թերևս լավագույնս նկարագրում է երևույթը՝ դրան տալով «ապրել» և «կից» (ապրումներից կից, մոտիկ լինել)ապրումակցում իմաստը։

Ապրումակցային բարկություն և վիշտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էմպաթիկ զայրույթը զգացմունք է, ապրումակցման տեսակ[6]։ Մարդն այն զգում է այն ժամանակ, երբ մեկ ուրիշին վիրավորում կամ նեղացնում են[7]։ Ապրումակցային զայրույթն առաջացնում է օգնելու և պատժելու ցանկություն։ Որքան մեծ է անձի ողջախոհության զգացումը, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ վերջինս սադրանքին բարկությամբ չի պատասխանի։ Այնուամենայնիվ, Էմպատիկ մտահոգությունը էականորեն չի կանխատեսում զայրույթով պայմանավորված արձագանք, և ավելի մեծ անձնական անհանգստությունը կապված է զայրույթի աճի հետ[8]։

Ապրումակցային (էմպաթիկ) վիշտը ուրիշի ցավը հասկանալն ու զգալն է։ Այս զգացումը կարող է փոխակերպվել զայրույթի, անարդարության կամ մեղքի զգացման։ Այս զգացմունքները կարող են ընկալվել ի շահ հասարակության[9] (պրոսոցիալ վարքագիծ՝ ուրիշներին օգնելու մտադրություն), սակայն այնուամենայիվ տեսակետները տարբերվում են այն հարցում, թե արդյոք դրանք ծառայում են որպես բարոյական վարքագծի դրդապատճառներ[6][10]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Bellet PS, Maloney MJ (1991 թ․ հոկտեմբեր). «The importance of empathy as an interviewing skill in medicine». JAMA. 266 (13): 1831–2. doi:10.1001/jama.1991.03470130111039. PMID 1909761.
  2. Rothschild, B. (with Rand, M. L.). (2006). Help for the Helper: The psychophysiology of compassion fatigue and vicarious trauma.
  3. Read H (2019 թ․ օգոստոսի 22). «A typology of empathy and its many moral forms». Philosophy Compass. 14 (10). doi:10.1111/phc3.12623. S2CID 202396600.
  4. "The relationship of nursing students' spiritual care perspectives to their expressions of spiritual empathy" Chism, Lisa Astalos ; Magnan, Morris A. The Journal of nursing education, 2009–11, Vol. 48 (11), p. 597–605; United States
  5. Harper D. «empathy». Online Etymology Dictionary.
  6. 6,0 6,1 Hoffman ML (1990). «Empathy and justice motivation». Motivation and Emotion. 14 (2): 151–172. doi:10.1007/BF00991641. S2CID 143830768.
  7. Hoffman, 2000, էջ 101
  8. Mohr P, Howells K, Gerace A, Day A, Wharton M (2007). «The role of perspective taking in anger arousal». Personality and Individual Differences. 43 (3): 507–517. doi:10.1016/j.paid.2006.12.019. hdl:2328/36189.
  9. Eisenberg, Nancy; Fabes, Richard A; Spinrad, Tracy L (2007). «Prosocial Development». Handbook of Child Psychology. doi:10.1002/9780470147658.chpsy0311. ISBN 978-0-470-14765-8.
  10. Bloom P (2017 թ․ հունվար). «Empathy and Its Discontents». Trends in Cognitive Sciences. 21 (1): 24–31. doi:10.1016/j.tics.2016.11.004. PMID 27916513. S2CID 3863278.
  • Նալչաջյան Ա․ Ա․ (1984 թ.). Հոգեբանական բառարան (Լույս ed.). Երևան. էջ 240.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ապրումակցում» հոդվածին։