Իշտվան Էրկեն

Իշտվան Էրկեն; հունգ.՝ István Örkény
Ծննդյան անուն	հունգ.՝ Örkény István György
Ծնվել է	ապրիլի 5, 1912[…]
Ծննդավայր	Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա
Վախճանվել է	հունիսի 24, 1979[…] (67 տարեկան)
Վախճանի վայր	Բուդապեշտ, Հունգարական Ժողովրդական Հանրապետություն
Գերեզման	Ֆարկաշրետի գերեզմանոց
Մասնագիտություն	գրող, դրամատուրգ և դեղագործ
Լեզու	հունգարերեն
Քաղաքացիություն	Հունգարիա
Կրթություն	Բուդապեշտի համալսարան (1934)
Ժանրեր	Absurd Drama?
Անդամակցություն	Գրականության թվային ակադեմիա
Պարգևներ	Կոշութի մրցանակ Աթիլա Յաժեֆի մրցանակ և Աթիլա Յաժեֆի մրցանակ
Ամուսին	Angela F. Nagy? և Zsuzsa Radnóti?
	István Örkény Վիքիպահեստում

Իշտվան Էրկեն (հունգ.՝ István Örkény, 5 ապրիլի, 1912, Բուդապեշտ – 24 հունիսի, 1979, Բուդապեշտ), հունգարացի արձակագիր և դրամատուրգ, հունգարական աբսուրդի թատրոնի հիմնադիրը։

Կենսագրություն

Իշտվան Էրկենը ծնվել է 1912 թվականի ապրիլի 5-ին Բուդապեշտում։ Վաղ տարիքից հետաքրքրվել է գրականությամբ։ Սովորելով քիմիա և դեղագործություն՝ նա զբաղվել է գրական գործունեությամբ և 1930-ական թվականների վերջին սեփական միջոցներով հրատարակել է իր պատմվածքների առաջին ժողովածուն՝ «Ծովի պարը» (հունգ.՝ Tengertánc)^[5]։

Հունգարիայի՝ Գերմանիայի կողմից Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին միանալուց հետո Իշտվան Էրկենը զորակոչվել է բանակ, ուղարկվել Արևելյան ճակատում գտնվող աշխատանքային գումարտակ։ Դոնի մոտ նա գերի է ընկել խորհրդային զորքերի մոտ։ Ճամբարում անցկացրած տարիներին նա շարունակել է ստեղծագործել և 1948 թվականին հայրենիք վերադառնալիս իր հետ տարել է «Ճամբարների մարդիկ» սոցիոգրաֆիկական ուսումնասիրությունների ժողովածուն, տասնյակ պատմվածքներ ու «Վորոնեժ» պիեսը^[5]։

1957 թվականին՝ Հունգարական հեղափոխության ճնշումից հետո, Իշտվան Էրկենի անունն ընդգրկվել է գրաքննադատության «Սև ցուցակում» ռադիոյով ու մամուլում իր ունեցած համարձակ ելույթների պատճառով։ Չունենալով իր երկերը տպագրելու հնարավորություն՝ Իշտվան Էրկենն աշխատել է բժշկական ու վիրակապական նյութերի գործարանում։ Տպագրության արգելքը շարունակվել է մինչև 1960-ական թվականների սկիզբը և ազատել նրան ոչ միայն արտաքին, այև ներքին քննադատից․ «Ես չէի մտածում խմբագրի, գրախոսի, հրատարակչի ու անգամ ընթերցողի մասին, ինձ զբաղեցնում էր միայն այն, թե ինչ եմ ես գրում»^[5]։ Այդ շրջանում նա ստեղծել է նոր ժանր՝ րոպեական պատմվածքներ, որոնք հոգեբանական մանրապատումներ էին ժամանակակից կյանքից։

Իշտվան Էրկենի երկերի հրատարակության արգելքը հանվել է 1963 թվականին։ Տպագրվել են նրա պատմվածքների ժողովածուները, դրամաներտ և «Կատուներ-մկներ» (1963) ու «Տոտերի ընտանիքը» (1964) վիպակները։ Այդ վիպակների բեմադրությունները ներկայացվել են Եվրոպայի, Ամերիկայի, Ճապոնիայի ու Ավստրալիայի բեմերում ու համաշխարհային ճանաչում բերել հեղինակին^[6]։ 1970-ական թվականներին ԽՍՀՄ-ում մեծ ժողովրդականություն են վայելել Էրկենի այդ երկու պիեսները և հատկապես «Տոտ ընտանիքը», որ Գ․ Տովստոնոգովի անվան դրամատիկական մեծ թատրոնում ներկայացվել է «Տոոտը, մյուսները և մայորը» խորագրով^[6]։ 1978 թվականին ԽՍՀՄ-ում անցկացվել է փառատոն՝ նվիրված «Կատուներ-մկներ» տրագիկոմեդիայի բեմադրություններին^[7]։

Իշտվան Էրկենը մահացել է 1979 թվականի հունիսի 24-ին Բուդապեշտում։

Անձնական կյանք

Իշտվան Էրկենի առաջին կինը եղել է Ֆլորա Գյոնցին, ում հետ նա ամուսնացել է 1937 թվականի հունիսի 23-ին Բուդապեշտում^[8]։ Բաժանվել են 1941 թվականին^[9]։ 1947-1959 թվականներին Իշտվան Էրկենն ամուսնացած է եղել Անգելա Ֆ․ Նադի հետ, ով խոհարարական գրքերի հեղինակ էր։ Իշտվան Էրկենի երրորդ կինը՝ Ժուժա Ռադնոտին, ում հետ նա ամուսնացել է 1965 թվականին, եղել է թատերագետ, քննադատ, հունգարական դրամատուրգիային նվիրված բազմաթիվ գրքերի ու մենագրությունների հեղինակ, մի քանի տասնամյակ ղեկավարել է Բուդապեշտի «Վիգ» կոմեդիայի թատրոնի գրական բաժինը։

Ստեղծագործություններ

Իշտվան Էրկենի կիսանդրին, բրոնզ, 1978, քանդակագործ՝ Լասլո Սլևիկ կրտսեր

Պատմվաքների ժողովածուներ

«Ծովի պարը» (Tengertánc, 1941)
«Երուսաղեմի թագուհին»
«Նորապսակները կպչուկի վրա»

Վիպակներ

«Կատուներ-մկներ» (Macskajáték, 1963)
«Վարդերի ցուցահանդես»
«Տոտ ընտանիքը» (կամ «Տոտերի ընտանիքը», Tóték, 1964)

Պիեսներ

«Վորոնեժ» (Voronyezs, 1948)
«Բանալիներ որոնողները»
«Սցենար»
«Տոտ ընտանիքը» (Tóték, 1967)
«Կատուներ-մկներ» (Macskajáték, 1969)

Էկրանավորումներ

1969 – «Տոտ ընտանիքը», ռոժիսոր՝ Զոլտան Ֆաբրի (Հունգարիա)

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 filmportal.de — 2005.
↑ ^3,0 ^3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 «Иштван Эркень». Драматурги. МХТ им. Чехова (официальный сайт). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 Воронкина Т. (5 апреля 2012). «К столетию со дня рождения Иштвана Эркеня». «Частный корреспондент». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.
↑ ««Кошки-мышки»». Спектакли. МХТ им. Чехова (официальный сайт). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 22-ին.
↑ Bp. V. ker. állami házassági akv. 476/1937. folyószám.
↑ Budapesti kir. tszék 1P.39.342/4-1941 sz végítélete.

Մատենագրություն

Örkény, István. One Minute Stories, selected and translated by Judith Sollosy. Budapest: Corvina, 1995. ISBN 963-13-4783-4.
И. Эркень Избранное / В переводе Т. Воронкиной. — М.: Художественная литература, 1981. — 352 с. — 50 000 экз.
И. Эркень Путь к гротеску / В переводе Т. Воронкиной. — М.: Известия, 1984. — 192 с. — 50 000 экз.
И. Эркень Повести. Рассказы. Рассказы-минутки. — М.: Радуга, 2000. — 320 с. — 3000 экз. — ISBN 5-05-004965-2
И. Эркень Народ лагерей. — М.: Хроникер, 2006. — 224 с. — 2000 экз. — ISBN 5-901238-33-8
И. Эркень Рассказы-минутки / В переводе Т. Воронкиной. — М.: Вагриус, 2008. — 416 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-9697-0657-6
И. Эркень Семья Тотов. Кошки-мышки / В переводе Т. Воронкиной. — М., 2012. — 232 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-904561-75-8

Գրականություն

Марковец Н. «Быть бунтарём или Сизифом?» Иштван Эркень – 100 // Литературная газета. —М., 18 апреля 2012. — № 16 (6366).

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իշտվան Էրկեն» հոդվածին։

[_e9db187e5fb2c794-1] 1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_b92ff08bcf59710a-2] 2,0 ^2,1 filmportal.de — 2005.

[_34cdf147dec38080-3] 3,0 ^3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_994c05d819e221e2-4] 4,0 ^4,1 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)

[zib-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 «Иштван Эркень». Драматурги. МХТ им. Чехова (официальный сайт). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.

[korr-6] 6,0 ^6,1 Воронкина Т. (5 апреля 2012). «К столетию со дня рождения Иштвана Эркеня». «Частный корреспондент». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.

[zib1-7] ««Кошки-мышки»». Спектакли. МХТ им. Чехова (официальный сайт). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 22-ին.

[8] Bp. V. ker. állami házassági akv. 476/1937. folyószám.

[9] Budapesti kir. tszék 1P.39.342/4-1941 sz végítélete.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]