Werb
Werb (wot łaćonskeho verbum "słowo"), tež słowjeso, je słowna družina, kotraž ma wěste morfologiske, syntaktiske a semantiske přiznamjenja. Wón wupraji činy, podawki a procesy.
Morfologija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Morfologiske přiznamjenje werbow je konjugacija. Werby móžeja sćěhowace kategorije měć:
- genus verbi
- modus
- tempus
W někotrych rěčach móžeja dalše kategorije wustupować:
- wašnje čina (němsce Aktionsart)
- aspekt (němsce Aspekt, na př. we słowjanskich rěčach, tuž tež w serbšćinje)
- medium (němsce Medium)
- deponens (němsce Deponens)
- gerundium (němsce Gerundium)
- gerundiwum (němsce Gerundivum)
- supinum (němsce Supinum, na př. w delnjoserbšćinje z kóncowku -t, w litawšćinje z kóncowku -tų)
Kongruenca
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wotwisnje wot mjenowanych kategorijow werby w rozdźělnych rěčach, na př. we wjele indoeuropskich rěčach, po wosobje a numerusu wariěruja. Tajka kongruenca tež w serbšćinje wustupuje, ale w někotrych rěčach faluje. Na př. někotre germanske rěče, kaž na př. afrikaanšćina, danšćina, norwegšćina tajku kongruencu wjace nimaja. Nimo toho kongruenca faluje we wěstych rěčnych swójbach, na př. w tibeto-chinskich rěčach.
W někotrych rěčach samo kongruenca po direktnym a indirektnym objekće wustupuje nic jenož po subjekće, kaž na př. w baskišćinje, georgišćinje, rěči kečua.
Syntaksa
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Werby wustupuja jako sadowe čłony. Po funkciji jako predikat sady so rozeznawaja:
- połnowoznamowe werby (na př. čitać, hić, spać)
- pomocne werby
- modalne werby (na př. směć, móc, dyrbjeć)
- fazowe werby (na př. počeć)
- tempusowe werby (na př. być)
- genusowe werby (na př. bu-, dać, dóstać)
- modusowe werby (na př. by-)
- kopulatiwne werby (na př. być, wostać)
Semantika
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Semantisce werby so móžeja po sćěhowacych kriterijach rozeznawać:
- skutkowanske werby (němsce Tätigkeitsverb, na př. pisać, čitać, pućować)
- procesowe werby (němsce Vorgangsverb, na př. kćěć, palić, klinčeć)
- stawowe werby (němsce Zustandsverb, na př. wobsahować, wostać)
- wjedrowe werby (němsce Witterungsverb, na př. dešćować so, tać)
- podawkowe werby (němsce Ereignisverb, na př. so stać)
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Powšitkowne
- Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache. Metzler, Stuttgart u. Weimar 1993. ISBN 3-476-00937-8, strona 675 (němsce)
- Lexikon sprachwissenschaftlicher Termini, VEB Bibliographisches Institut Leipzig, 1985, strona 262 (němsce)
- Po rěčach
- Helmut Faska: Pućnik po hornjoserbšćinje, Ludowe nakładnistwo Domowina, Bautzen, 2003, ISBN 3-7420-1103-0, strony 23+
| ||||||||