Aachen
Aachen je wulkoměsto z něhdźe 250.000 wobydlerjemi na samym zapadźe Němskeje w Sewjerorynsko-Westfalskej. Leži na juhozapadźe zwjazkoweho kraja bjezposrědnje při hranicy Nižozemskeje a Belgiskeje a je najzapadniše wulkoměsto zwjazkoweje republiki.
| ||
| Wopon | ||
|---|---|---|
| ||
| Zakładne daty | ||
| stat |  Němska
| |
| zwjazkowy kraj |  Sewjerorynsko-Westfalska
| |
| wokrjes | Aachen | |
| wysokosć | 173 metrow n.m.hł. | |
| přestrjeń | 160,85 km² | |
| wobydlerstwo | 249.070 (31. dec 2021)[1] | |
| hustosć zasydlenja | 1548 wob. na km² | |
| póstowe čisła | 52056–52080 | |
| předwólby | (+49) 0241, 02403, 02405, 02407, 02408 | |
| awtowa značka | AC, MON | |
| Politika a zarjadnistwo | ||
| webstrona | aachen.de | |
| Połoženje w Sewjerorynsko-Westfalskej | ||
 | ||
wikidata: Aachen (Q1017)
| ||
Město je znate za swoje dołhe stawizny a z tym zwjazane bohate kulturne herbstwo. Aachenska katedrala je so w lěće 1978 do lisćiny swětoweho kulturneho herbstwa UNESCO zapisała. Aachen je biskopske sydło a stejišćo jedneje z najwjetšich techniskich uniwersitow Europy.
Stawizny
wobdźěłać
Stawizny města hakle ze załoženjom kraloweje pfalcy, rezidency Korle Wulkeho, we wosmym lětstotku njezapočnu. Hižo do toho běchu Romjenjo wužiwali ćopłe žórła we wokolinje, wot kotrychž bu tež mjeno sydlišća wotwodźene (łaćonsce aqua = „woda“). Korla Wulki wutwari pod swojim nanom Pippinom jako Aquis villa załoženu Aachensku kralowu rezidencu ke kejžorskej pfalcy a leži tak zakład za wuznam Aachena jako srjedźišćo Frankowskeho mócnarstwa.
Wot frankowskeho kejžora Lothara I. přez Oty I. (936) je so hač do lěta 1531 cyłkownje 30 němskich kralow w Aachenskej katedrali krónowało. Kejžor Barbarossa spožči městu w lěće 1166 – lěto po swjatoprajenju Korle Wulkeho – titul caput et sedes regni Theutonici („hłowa a sydło němskeho kralestwa“) a z tym status swobodneho mócnarstwoweho města.
W Druhej swětowej wójnje bu město ćežko wobškodźene a dnja 21. oktobra 1944 jako prěnje město w Němskej wot zwjazkarjow wobsadźene.
Mjeno města
wobdźěłaćDla swojeho wulkeho wuznama ma město mjena we wšelakich rěčach.
| rěč | mjeno | wurjekowanje |
|---|---|---|
| němčina | Aachen | [ˈʔaːχən] |
| francošćina | Aix-la-Chapelle | [ˌɛkslaʃaˈpɛl] |
| łaćonšćina | Aquae Granni, Aquisgranum | |
| španišćina | Aquisgrán | [akizˈɣɾan] |
| limburgšćina | Aoke | [ˈɒːkə] |
| luxemburgšćina | Oochen | [ˈɔːxən] |
| nižozemšćina | Aken | [ˈaːkən] |
| čěšćina | Cáchy | [t͡saːxɪ] |
| pólšćina | Akwizgran | [aˈkfʲizɡrãn] |
| italšćina | Aquisgrana | akwizˈɡraːna |
Wotkazaj
wobdźěłać
Commons: Aachen – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow nad 1.000.000 wobydlerjow: Berlin | Hamburg | Köln | Mnichow
nad 500.000 wobydlerjow: Bremen | Dortmund | Drježdźany | Düsseldorf | Essen | Frankobrod nad Mohanom | Hannover | Lipsk | Nürnberg | Stuttgart
nad 250.000 wobydlerjow: Augsburg | Bielefeld | Bochum | Bonn | Duisburg | Gelsenkirchen | Karlsruhe | Mannheim | Mönchengladbach | Münster | Wiesbaden | Wuppertal
nad 100.000 wobydlerjow: Aachen | Bergisch Gladbach | Bottrop | Brunšwik | Bremerhaven | Darmstadt | Dźěwin | Erfurt | Erlangen | Freiburg im Breisgau | Fürth | Göttingen | Hagen | Hala nad Solawu | Hamm | Heidelberg | Heilbronn | Herne | Ingolstadt | Jena | Kamjenica | Kassel | Kiel | Koblenz | Krefeld | Leverkusen | Lubica | Ludwigshafen | Moers | Mohuč | Mülheim an der Ruhr | Neuss | Oberhausen | Offenbach | Oldenburg | Osnabrück | Paderborn | Pforzheim | Podstupim | Recklinghausen | Remscheid | Reutlingen | Rězno | Roztok | Saarbrücken | Siegen | Solingen | Trier | Ulm | Wolfsburg | Würzburg