What do you think?
Rate this book
De draaischijf
‘Ik had me de dag waarop ik word begraven heel anders voorgesteld.’ Aan het woord is Alex Desmedt, bezeten door toneel. In Antwerpen werkt hij zich vlak voor de Tweede Wereldoorlog op tot directeur van het grootste stadstheater. Hij viert triomf na triomf, mede dankzij zijn vrouw, de in Utrecht geboren sterspeelster Lea Liebermann. Hij introduceert ook technische hoogstandjes, zoals een reusachtige schijf als extra bühne óp de bühne.
Tijdens de bezetting wordt Alex benoemd tot directeur-generaal van meerdere Antwerpse theaters, maar de beperkingen zijn zwaar. Zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, kiest voluit voor collaboratie, terwijl Lea, die niet meer mag acteren, wegkwijnt en ronddwaalt in een stad waar razzia’s het leven kosten aan duizenden.
Kort vóór de bevrijding wordt Alex uitgenodigd voor een delicate opdracht in Den Haag. Twee beroemde partijgenoten van Adolf Hitler zullen in de stadsschouwburg de opening bijwonen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. In de bevrijde thuishaven belooft de afreke- ning bijzonder bloedig te worden.
Gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert. Dat levert een overrompelende vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, en met een even ingenieuze als tragische plot.
Tijdens de bezetting wordt Alex benoemd tot directeur-generaal van meerdere Antwerpse theaters, maar de beperkingen zijn zwaar. Zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, kiest voluit voor collaboratie, terwijl Lea, die niet meer mag acteren, wegkwijnt en ronddwaalt in een stad waar razzia’s het leven kosten aan duizenden.
Kort vóór de bevrijding wordt Alex uitgenodigd voor een delicate opdracht in Den Haag. Twee beroemde partijgenoten van Adolf Hitler zullen in de stadsschouwburg de opening bijwonen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. In de bevrijde thuishaven belooft de afreke- ning bijzonder bloedig te worden.
Gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert. Dat levert een overrompelende vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, en met een even ingenieuze als tragische plot.
477 pages, Hardcover
First published March 22, 2022
About the author
Tom Lanoye
102 books381 followersTom Lanoye in de Nederlandstalige Wikipedia
Tom Lanoye in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Tom Lanoye bij "Schrijversgewijs"
Tom Lanoye (his name is pronounced the French way: /lanwa/) was born August 27, 1958 in the Belgian city Sint Niklaas. He is a novelist, poet, columnist, screenwriter and playwright. His literary work has been published and/or performed in over fifteen languages. Lanoye lives and works in Antwerp (Belgium) and Cape Town (South Africa).
Lanoye is not only a writer, but also an entrepreneur. As the youngest son of a butcher, he self-published his first work. In his own words, 'Just like all the punk bands did in those days: out of dissatisfaction with the existing structures, and to learn the trade from the inside out'.
Lanoye started out as an enfant terrible, but has become one of the most widely read and critically acclaimed authors in his language area. A writer that devotes himself to all forms of text and writing (for books, newspapers, periodicals and printed matter as well as for plays, cabaret and vocal performances) and makes regular appearances at all the major European theatre festivals.
Tom Lanoye in the English Wikipedia
Tom Lanoye in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Tom Lanoye bij "Schrijversgewijs"
Tom Lanoye (his name is pronounced the French way: /lanwa/) was born August 27, 1958 in the Belgian city Sint Niklaas. He is a novelist, poet, columnist, screenwriter and playwright. His literary work has been published and/or performed in over fifteen languages. Lanoye lives and works in Antwerp (Belgium) and Cape Town (South Africa).
Lanoye is not only a writer, but also an entrepreneur. As the youngest son of a butcher, he self-published his first work. In his own words, 'Just like all the punk bands did in those days: out of dissatisfaction with the existing structures, and to learn the trade from the inside out'.
Lanoye started out as an enfant terrible, but has become one of the most widely read and critically acclaimed authors in his language area. A writer that devotes himself to all forms of text and writing (for books, newspapers, periodicals and printed matter as well as for plays, cabaret and vocal performances) and makes regular appearances at all the major European theatre festivals.
Tom Lanoye in the English Wikipedia
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 192 reviews
Read
July 24, 2022Ik heb zo hard genoten van De draaischijf, de nieuwe roman van Tom Lanoye. Het is een boek dat gaat over collaboratie in de Antwerpse theaterwereld, een boek dat grote verwachtingen inlost.
Het gaat over acteur Alex Desmedt, die directeur wordt van de Bourlaschouwburg in Antwerpen, en tijdens de tweede wereldoorlog onder de bezetter in functie blijft. Die zelfs naar Den Haag trekt om daar te helpen een soort nazi-stadstheater uit de grond te stampen.
Het verhaal is fictie, maar in het boek duiken geregeld historische figuren op: burgemeester Camille Huysmans, Leo Delwaide, nazi-bonzen Göring en Goebbels, én priester Cyriel Verschaeve, hij steevast vergezeld door een bloedmooi arisch knaapje in militaire outfit. Je voelt Lanoye gniffelen achter zijn schrijftafel.
Alex Desmedt staat ook samen met zijn vrouw op de planken, de Joodse actrice Lea Liebermann. Lanoye laat de voorstellingen die ze in de roman spelen, hun leven spiegelen. Als ze samen Faust spelen, schrijft hij: "Wie bedriegt wie, wie verleidt wie en wie verkoopt zijn ziel aan wie?" (p. 324-325)
De draaischijf is een boek over ego en stille collaboratie, over schuld en boete, een geweldig verhaal vol grandioze humor, bijtende spot en verwijzingen naar het Antwerpen van toen en nu. De roman is een ode aan een stad en aan een land, maar dan op zijn Lanoyes: met een heerlijk venijnige draai, grappig en pijnlijk. Een boek over communicatie ook: dingen niet uitspreken tegenover elkaar, alles laten rusten 'voor de goede vrede'. Hoe Vlaams kan het worden?
Vormelijk bevat het boek voortdurend kleine vooruitwijzingen naar wat gaat komen, zodat je als lezer meegesleurd wordt. Een roman als een dans. De meester aan het werk.
De schrijver laat in dit boek zien waar de literaire lat ook alweer lag. De draaischijf is een magistrale roman die het allerbeste van Tom Lanoye - en dus van de Vlaamse literatuur - samenbrengt.
Volledig leesverslag: https://wimoosterlinck.wordpress.com/...
Het gaat over acteur Alex Desmedt, die directeur wordt van de Bourlaschouwburg in Antwerpen, en tijdens de tweede wereldoorlog onder de bezetter in functie blijft. Die zelfs naar Den Haag trekt om daar te helpen een soort nazi-stadstheater uit de grond te stampen.
Het verhaal is fictie, maar in het boek duiken geregeld historische figuren op: burgemeester Camille Huysmans, Leo Delwaide, nazi-bonzen Göring en Goebbels, én priester Cyriel Verschaeve, hij steevast vergezeld door een bloedmooi arisch knaapje in militaire outfit. Je voelt Lanoye gniffelen achter zijn schrijftafel.
Alex Desmedt staat ook samen met zijn vrouw op de planken, de Joodse actrice Lea Liebermann. Lanoye laat de voorstellingen die ze in de roman spelen, hun leven spiegelen. Als ze samen Faust spelen, schrijft hij: "Wie bedriegt wie, wie verleidt wie en wie verkoopt zijn ziel aan wie?" (p. 324-325)
De draaischijf is een boek over ego en stille collaboratie, over schuld en boete, een geweldig verhaal vol grandioze humor, bijtende spot en verwijzingen naar het Antwerpen van toen en nu. De roman is een ode aan een stad en aan een land, maar dan op zijn Lanoyes: met een heerlijk venijnige draai, grappig en pijnlijk. Een boek over communicatie ook: dingen niet uitspreken tegenover elkaar, alles laten rusten 'voor de goede vrede'. Hoe Vlaams kan het worden?
Vormelijk bevat het boek voortdurend kleine vooruitwijzingen naar wat gaat komen, zodat je als lezer meegesleurd wordt. Een roman als een dans. De meester aan het werk.
De schrijver laat in dit boek zien waar de literaire lat ook alweer lag. De draaischijf is een magistrale roman die het allerbeste van Tom Lanoye - en dus van de Vlaamse literatuur - samenbrengt.
Volledig leesverslag: https://wimoosterlinck.wordpress.com/...
April 8, 2022
Op mijn lijf geschreven, zo lijkt het. Er zijn maar weinig romans die thematisch beter aansluiten bij mijn interesses: het theater, de Tweede Wereldoorlog en mijn studentenstad Antwerpen vormen de kern van Tom Lanoyes De draaischijf. Ik kon niet wachten om 'm te lezen en ben allesbehalve ontgoocheld. Lanoye biedt een nieuw en eigenzinnig perspectief op de Duitse bezetting en de collaboratie via de theatersector. De roman ademt toneel. Al in de structuur: De draaischijf is opgebouwd volgens de klassieke theaterwet van vijf bedrijven.
Lanoyes jongste is lang, met soms iets te uitvoerige uitweidingen. En toch stoorde het mij niet. Ook al is het een en ander best voorspelbaar (de geschiedenis is nu eenmaal wat ze is), door de talige schwung en vooral het boeiende vertelperspectief houd je je aandacht erbij. We krijgen alle informatie via Alex Desmedt, directeur van ‘den Bourla’, maar vooral ook een ‘draaikont’ en rasechte opportunist die zichzelf beter wil voordoen dan hij in werkelijkheid is. ‘De omstandigheden’, nietwaar? Als lezer word je gedwongen kritisch te blijven. Hoe ernstig was zijn collaboratie? Ernstiger dan hij zelf doet uitschijnen, dat staat buiten kijf. Maar toch ook minder radicaal dan die van zijn broer. En hij had een joodse echtgenote, natuurlijk.
Die laatste biedt uiteindelijk een welkom tegenwicht wanneer ze op het einde van de roman in een lange monoloog haar zegje mag doen en zo haar gal spuwt over het gedrag van haar echtgenoot én over de relevantie van het theater in een aan flarden geschoten wereld. In een paar bladzijden maakt ze hem en alles waar hij voor staat met de grond gelijk. Alex doet trouwens eerder al hetzelfde met de ‘pur sang’ collaborateurs: de foute priester-dichter Cyriel Verschaeve, de drammerige Ferdinand Vercnocke, de oorlogsburgemeester Leo Delwaide (bewust niet bij naam genoemd, want dat zou te veel eer zijn, en daarom maar de ‘poelepetaat’ gedoopt)… Allemaal moeten ze eraan geloven. Alex Desmedt is zo uiterst ‘menselijk’ in zijn collaboratie: hij is (als we hem mogen geloven) niet meteen ideologisch geëngageerd – hij lijkt zelfs een flinke degout te hebben voor de al dan niet gekostumeerde fascisten – maar heult wél mee met eender wie om zijn eigen belangen te dienen. Hij mist een morele ruggengraat en dat maakt hem razend interessant.
Wat mij tot slot ook nog opviel: intertekstueel is De draaischrijf een zeer rijke roman en dat maakt mij al helemaal blij als lezer. Lanoye, perfect ingelezen in zijn onderwerp, refereert vaak (subtiel) aan andere oorlogsromans uit de Vlaamse en bij uitbreiding Nederlandse literatuurgeschiedenis. Hij knipoogt bijvoorbeeld naar Mijn kleine oorlog van Louis Paul Boon (‘wat heeft het alles voor zin?’) en naar De verwondering van Hugo Claus (de fysieke aanval van de bejaarde vrouw op de symbolische zondebok tijdens de straatrepressie). Minder subtiel verwijst Lanoye ook naar de toneelcanon. Maar dan niet naar de originele teksten, wel naar zijn eigen (fantastische) bewerkingen daarvan. De klacht over het ‘totaal afgelebberd, godvergeten klotestuk’ uit Wie is bang? weerklinkt in Lea’s grote monoloog; de Faust-bewerking die het gezelschap van Alex Desmedt speelt is eigenlijk die van de romanschrijver (OustFaust).
Lanoyes jongste is lang, met soms iets te uitvoerige uitweidingen. En toch stoorde het mij niet. Ook al is het een en ander best voorspelbaar (de geschiedenis is nu eenmaal wat ze is), door de talige schwung en vooral het boeiende vertelperspectief houd je je aandacht erbij. We krijgen alle informatie via Alex Desmedt, directeur van ‘den Bourla’, maar vooral ook een ‘draaikont’ en rasechte opportunist die zichzelf beter wil voordoen dan hij in werkelijkheid is. ‘De omstandigheden’, nietwaar? Als lezer word je gedwongen kritisch te blijven. Hoe ernstig was zijn collaboratie? Ernstiger dan hij zelf doet uitschijnen, dat staat buiten kijf. Maar toch ook minder radicaal dan die van zijn broer. En hij had een joodse echtgenote, natuurlijk.
Die laatste biedt uiteindelijk een welkom tegenwicht wanneer ze op het einde van de roman in een lange monoloog haar zegje mag doen en zo haar gal spuwt over het gedrag van haar echtgenoot én over de relevantie van het theater in een aan flarden geschoten wereld. In een paar bladzijden maakt ze hem en alles waar hij voor staat met de grond gelijk. Alex doet trouwens eerder al hetzelfde met de ‘pur sang’ collaborateurs: de foute priester-dichter Cyriel Verschaeve, de drammerige Ferdinand Vercnocke, de oorlogsburgemeester Leo Delwaide (bewust niet bij naam genoemd, want dat zou te veel eer zijn, en daarom maar de ‘poelepetaat’ gedoopt)… Allemaal moeten ze eraan geloven. Alex Desmedt is zo uiterst ‘menselijk’ in zijn collaboratie: hij is (als we hem mogen geloven) niet meteen ideologisch geëngageerd – hij lijkt zelfs een flinke degout te hebben voor de al dan niet gekostumeerde fascisten – maar heult wél mee met eender wie om zijn eigen belangen te dienen. Hij mist een morele ruggengraat en dat maakt hem razend interessant.
Wat mij tot slot ook nog opviel: intertekstueel is De draaischrijf een zeer rijke roman en dat maakt mij al helemaal blij als lezer. Lanoye, perfect ingelezen in zijn onderwerp, refereert vaak (subtiel) aan andere oorlogsromans uit de Vlaamse en bij uitbreiding Nederlandse literatuurgeschiedenis. Hij knipoogt bijvoorbeeld naar Mijn kleine oorlog van Louis Paul Boon (‘wat heeft het alles voor zin?’) en naar De verwondering van Hugo Claus (de fysieke aanval van de bejaarde vrouw op de symbolische zondebok tijdens de straatrepressie). Minder subtiel verwijst Lanoye ook naar de toneelcanon. Maar dan niet naar de originele teksten, wel naar zijn eigen (fantastische) bewerkingen daarvan. De klacht over het ‘totaal afgelebberd, godvergeten klotestuk’ uit Wie is bang? weerklinkt in Lea’s grote monoloog; de Faust-bewerking die het gezelschap van Alex Desmedt speelt is eigenlijk die van de romanschrijver (OustFaust).
August 21, 2024
Wat is collaboratie? Waar begint het? Op welk grijs vlak van de draaischijf bevind je je dan? En wanneer wordt het vlak zwart? Een prima roman waarbij je wat voorkennis over de periode rond WO2 en het theater mee mag brengen; Lanoye vertelt veel en legt weinig uit. Aanvankelijk levert dat staccato tekstwerk op, het boek komt traag op gang. Lanoye is breedsprakig, wijdt veel uit over het theater. Dat had minder gekund. De verteltechniek oogt als een trucje: in een paragraaf alvast de komende pagina’s samenvatten en dan combineren met een vooruitblik naar de toekomst. Vanuit het gekozen perspectief kan dat, maar gelukkig laat Lanoye het na een aantal keer los. De roman is gebaseerd op de (absurde) werkelijkheid en is met duidelijk enthousiasme geschreven. Dat maakt dat je dit lijvige boek doorleest, want het taalgebruik is op momenten prachtig. Daarbij is het gewoon een goed verhaal dat je uit wilt lezen.
Gelezen met GR boekenclub Boekenroedel.
Gelezen met GR boekenclub Boekenroedel.
May 1, 2022
'Voilà. Zo staat onze laatste echte liefdesnacht in mijn herinnering gegrift. En zo neem ik hem mee in mijn graf. Heeft hij ook werkelijk zo plaatsgevonden? (...) Als je, ook na jaren, een vergelijking durft te maken tussen wat je denkt je te herinneren van een voorval en wat je er destijds over neerschreef in je dagboek, sla je achterover van verbazing. Gaat het echt om dezelfde gebeurtenis?' (p79)
Vijf-sterren-mooi zijn vooral de eerste en de laatste alinea van het boek.
Vijf-sterren-mooi zijn vooral de eerste en de laatste alinea van het boek.
April 11, 2023
Na 'Wil' van Jeroen Olyslaegers is 'De draaischijf' de tweede grote Vlaamse roman van deze eeuw over collaboratie in de Tweede Wereldoorlog die me bijzonder is bevallen. Het is een boeiende roman, vlot en toch literair hoogstaand geschreven en hij zou een uitgangspunt voor een discussie kunnen zijn over de verschillende vormen van collaboratie die we gekend hebben en de mate van schuld en onschuld die je daaraan koppelt. Topprestatie!
May 15, 2022
6 sterren, want er zitten zoveel verwijzingen naar andere literatuur en theaterspelen dat het zich echt leent voor herlezing. Sowieso stel je je aan het eind de vraag waar de hoofdpersoon eigenlijk over de grens is gegaan en heb je daar niet direct een antwoord op. Dit is een/het hoogtepunt van Lanoyes oeuvre.
April 17, 2022
Een onverwachtse ommekeer.
Ik was altijd meer een fan van Lanoye de toneelauteur (Blankenberge, Mamma Medea, ...) dan van de romanschrijver, maar deze 'Draaischijf' was echt een plezier om lezen.
Je kan bedenkingen hebben over het verwarrende van een roman die slechts deels geïnspireerd is op bestaande figuren, wat leidt tot een vreemde mix tussen de historische en een poëtische waarheid.
Je kan er last mee hebben dat de auteur soms zijn eigen gedacht zegt via zijn protagonist.
Maar je krijgt een -me dunkt- waarachtig beeld van culturele collaboratie à la Belge, veel genuanceerder dan je van een auteur met zijn progressieve ideologie zou kunnen verwachten.
En je kan vooral genieten van een prachtige, o zo liefdevolle ode aan het theater, via een meeslepend verhaal van een man die door die passie voor een uitstervende kunst zo gebeten was, dat hij er alles voor heeft opgeofferd, de mensen, de wereld rondom hem, zichzelf.
Ik was altijd meer een fan van Lanoye de toneelauteur (Blankenberge, Mamma Medea, ...) dan van de romanschrijver, maar deze 'Draaischijf' was echt een plezier om lezen.
Je kan bedenkingen hebben over het verwarrende van een roman die slechts deels geïnspireerd is op bestaande figuren, wat leidt tot een vreemde mix tussen de historische en een poëtische waarheid.
Je kan er last mee hebben dat de auteur soms zijn eigen gedacht zegt via zijn protagonist.
Maar je krijgt een -me dunkt- waarachtig beeld van culturele collaboratie à la Belge, veel genuanceerder dan je van een auteur met zijn progressieve ideologie zou kunnen verwachten.
En je kan vooral genieten van een prachtige, o zo liefdevolle ode aan het theater, via een meeslepend verhaal van een man die door die passie voor een uitstervende kunst zo gebeten was, dat hij er alles voor heeft opgeofferd, de mensen, de wereld rondom hem, zichzelf.
July 27, 2022
Hop! Vijf sterren. Het beste van wat Lanoye te bieden heeft.
Een geweldige hoofdpersoon die mag vertellen, mag weifelen, mag razen, mag kiezen, mag liegen, mag palaveren, mag doordrammen, zichzelf op een voetstuk mag plaatsen (een buste van hemzelf op de schoorsteenmantel had niet misstaan), anderen mag wegcijferen, mag overzien, maar hij mag vooral zichzelf ten tonele voeren!
En jij als lezer mag mee, in al het bovengenoemde. Dus ook jij gaat twijfelen, nadenken, bent op deze manier constant op je qui-vive en geniet volop van de stijl.
En dan de verschillende lagen in het verhaal: de oorlogstijd en de gruwelijkheden in Antwerpen en De immer oneerlijke repressie erna.
Daarnaast het verhaal van Alex die zich beter voordoet dan hij is en het volledig afwezig zijn van een oordeel van de auteur. Zoek het zelf maar uit zo lijkt Lanoye te zeggen. Hoe zou jij het doen? Hoe zwart is zwart en hoe wit, wit?
En dan de draaischijf die zowel in tijd als in ruimte terug komt!
En het kijkje in de toneelwereld en de bijspijkercolleges in het brede arsenaal aan toneelstukken dat voorbij komt.
Maar de vijfde ster wordt verdiend door de perspectiefwisseling (volledig dramaturgisch verantwoord) en het sublieme einde dat daarop volgt. Op bijna nonchalante wijze trekt Alex het verhaal toch nog naar zich toe.
Encore! Encore! Encore!
Een geweldige hoofdpersoon die mag vertellen, mag weifelen, mag razen, mag kiezen, mag liegen, mag palaveren, mag doordrammen, zichzelf op een voetstuk mag plaatsen (een buste van hemzelf op de schoorsteenmantel had niet misstaan), anderen mag wegcijferen, mag overzien, maar hij mag vooral zichzelf ten tonele voeren!
En jij als lezer mag mee, in al het bovengenoemde. Dus ook jij gaat twijfelen, nadenken, bent op deze manier constant op je qui-vive en geniet volop van de stijl.
En dan de verschillende lagen in het verhaal: de oorlogstijd en de gruwelijkheden in Antwerpen en De immer oneerlijke repressie erna.
Daarnaast het verhaal van Alex die zich beter voordoet dan hij is en het volledig afwezig zijn van een oordeel van de auteur. Zoek het zelf maar uit zo lijkt Lanoye te zeggen. Hoe zou jij het doen? Hoe zwart is zwart en hoe wit, wit?
En dan de draaischijf die zowel in tijd als in ruimte terug komt!
En het kijkje in de toneelwereld en de bijspijkercolleges in het brede arsenaal aan toneelstukken dat voorbij komt.
Maar de vijfde ster wordt verdiend door de perspectiefwisseling (volledig dramaturgisch verantwoord) en het sublieme einde dat daarop volgt. Op bijna nonchalante wijze trekt Alex het verhaal toch nog naar zich toe.
Encore! Encore! Encore!
November 5, 2023
Slecht is dit boek zeker niet, maar soms komt het me wat geforceerd over. Een aaneenschakeling van historische feiten en weetjes, samengebonden in een monoloog, in Lanoye’s bekende barokke stijl. Ik vond zowel “Wil” als “De Opgang” als collaboratieromans aangrijpender en doorleefder, authentieker.
April 9, 2022
Tom Lanoye is net geen tien jaar ouder dan ik.
Laten we ons dus voor het gemak leeftijdsgenoten noemen.
Een oorlog hebben we geen van beiden meegemaakt.
Nóg niet, moet ik vandaag voorzichtigheidshalve zeggen.
Oorlog als schouwtoneel, het is vandaag actueler dan ooit.
Toch slaagt ‘De Draaischijf’ er nooit in enige urgentie uit te stralen. Daarvoor is het al te expliciet een historische roman, een terugblik op wat geweest - géén commentaar op wat is en hopelijk niet komt.
Dat was wellicht ook niet de bedoeling - een paar weken/maanden geleden was er van de hele toestand in Oekraïne nog nauwelijks sprake - het is alleen ‘slechte timing’.
Want je verwàcht van de denker Tom Lanoye dat hij de kleinvlaamse context als glijmiddel gebruikt voor het uitsmeren van een mondialer standpunt.
Je krijgt echter alleen de chroniqueur die een oude waarheid in een nieuwe verpakking presenteert.
Daar is op zich niets mis mee - en de alleenspraak van Alex Desmedt leest aanvankelijk vlotjes weg - maar het laat je wel op je honger. Zeker als het verhaal de laatste honderd bladzijden langzaam wegzinkt in lamlendigheid, alsof het einde van de oorlog meteen ook het einde van Lanoyes schrijfenthousiasme inluidde.
Beknoptheid behoort niet tot de deugden van de hedendaagse Hugo Claus. Tot de echte evenmin, maar dit terzijde.
Een jong publiek zal Lanoye met zijn Verdriet van Antwerpen niet bereiken.
Maar als leeftijdsgenoot heb ik er grotendeels van genoten.
Laten we ons dus voor het gemak leeftijdsgenoten noemen.
Een oorlog hebben we geen van beiden meegemaakt.
Nóg niet, moet ik vandaag voorzichtigheidshalve zeggen.
Oorlog als schouwtoneel, het is vandaag actueler dan ooit.
Toch slaagt ‘De Draaischijf’ er nooit in enige urgentie uit te stralen. Daarvoor is het al te expliciet een historische roman, een terugblik op wat geweest - géén commentaar op wat is en hopelijk niet komt.
Dat was wellicht ook niet de bedoeling - een paar weken/maanden geleden was er van de hele toestand in Oekraïne nog nauwelijks sprake - het is alleen ‘slechte timing’.
Want je verwàcht van de denker Tom Lanoye dat hij de kleinvlaamse context als glijmiddel gebruikt voor het uitsmeren van een mondialer standpunt.
Je krijgt echter alleen de chroniqueur die een oude waarheid in een nieuwe verpakking presenteert.
Daar is op zich niets mis mee - en de alleenspraak van Alex Desmedt leest aanvankelijk vlotjes weg - maar het laat je wel op je honger. Zeker als het verhaal de laatste honderd bladzijden langzaam wegzinkt in lamlendigheid, alsof het einde van de oorlog meteen ook het einde van Lanoyes schrijfenthousiasme inluidde.
Beknoptheid behoort niet tot de deugden van de hedendaagse Hugo Claus. Tot de echte evenmin, maar dit terzijde.
Een jong publiek zal Lanoye met zijn Verdriet van Antwerpen niet bereiken.
Maar als leeftijdsgenoot heb ik er grotendeels van genoten.
September 25, 2023
Setting: Antwerpen tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat we al een beetje hebben leren kennen via die andere grote roman en die volop in de actualiteit staat, namelijk “Wil” van Jeroen Olyslaegers.
In “De Draaischijf” starten we met de dood van Alex Desmedt, het hoofdpersonage, die terugblikt op zijn leven vanaf de jaren dertig en zo zijn verhaal verteld. En wat voor één.
Alex Desmedt leeft voor het theater, waarmee hij zijn hele leven verbonden blijft in meerdere of mindere mate. Tijdens de oorlogsjaren is hij Directeur van het prestigieuze Bourla-theater, waardoor hij ook in hoge mate te maken krijgt met de Duitse bezetters, en naar diens pijpen moet dansen. Moet? Dat is de vraag, maar het gegeven dat de liefde van Alex zijn leven, de grote Lea Liebermann, Joodse is, speelt natuurlijk mee in zijn doen en denken. Gooi daar dan nog een broer bij die dweept met de Duitsers, en het dilemma is compleet.
Dit alles maakt dat deze roman een boeiend oorlogsverhaal is in de wereld van Antwerpen, het toneel, liefde, ambitie, tweestrijd en machteloosheid. Zeer graag gelezen.
In “De Draaischijf” starten we met de dood van Alex Desmedt, het hoofdpersonage, die terugblikt op zijn leven vanaf de jaren dertig en zo zijn verhaal verteld. En wat voor één.
Alex Desmedt leeft voor het theater, waarmee hij zijn hele leven verbonden blijft in meerdere of mindere mate. Tijdens de oorlogsjaren is hij Directeur van het prestigieuze Bourla-theater, waardoor hij ook in hoge mate te maken krijgt met de Duitse bezetters, en naar diens pijpen moet dansen. Moet? Dat is de vraag, maar het gegeven dat de liefde van Alex zijn leven, de grote Lea Liebermann, Joodse is, speelt natuurlijk mee in zijn doen en denken. Gooi daar dan nog een broer bij die dweept met de Duitsers, en het dilemma is compleet.
Dit alles maakt dat deze roman een boeiend oorlogsverhaal is in de wereld van Antwerpen, het toneel, liefde, ambitie, tweestrijd en machteloosheid. Zeer graag gelezen.
March 29, 2024
3,5 ***
Antwerpen tijdens WO2.
Het artiestenmilieu in en rond de Bourlaschouwburg.
En natuurlijk de collaboratie.
De gebroeders Desmedt, Alex en Rik, de eerste theaterdirecteur, acteur en regisseur, de laatste dirigent. Rik collaboreert om ideologische redenen, Alex om pragmatische redenen.
Het verhaal heeft me niet helemaal overtuigd, de taal wel, gelukkig.
Het meest heb ik genoten van de (kleine) historische weetjes, zoals bv hoe er in de Vlaamse pers bericht werd over het bombardement met de V2's op cinema Rex op de Keyserlei met meer dan 500 doden. Ik heb mijn moeder daarover horen vertellen omdat ze mensen kende die daarbij omgekomen zijn. En dan vind ik dat interessant om daar meer details over te weten.
Ik blijf Lanoye lezen, alleen al omdat hij het allemaal zo mooi kan verwoorden.
Antwerpen tijdens WO2.
Het artiestenmilieu in en rond de Bourlaschouwburg.
En natuurlijk de collaboratie.
De gebroeders Desmedt, Alex en Rik, de eerste theaterdirecteur, acteur en regisseur, de laatste dirigent. Rik collaboreert om ideologische redenen, Alex om pragmatische redenen.
Het verhaal heeft me niet helemaal overtuigd, de taal wel, gelukkig.
Het meest heb ik genoten van de (kleine) historische weetjes, zoals bv hoe er in de Vlaamse pers bericht werd over het bombardement met de V2's op cinema Rex op de Keyserlei met meer dan 500 doden. Ik heb mijn moeder daarover horen vertellen omdat ze mensen kende die daarbij omgekomen zijn. En dan vind ik dat interessant om daar meer details over te weten.
Ik blijf Lanoye lezen, alleen al omdat hij het allemaal zo mooi kan verwoorden.
Read
February 7, 2024Nope, another Lanoye not to my taste. I guess it's that irritating tone of his, accentuated by the fact that this is one long monologue, that made me drop out. And perhaps also the fact that this is the umpteenth Dutch book on the Flemish collaboration in WW II. Been there, seen that. Maybe I'm unjustified harsh, but that's the way I feel.
December 12, 2023
Hoe niets in het leven zwart wit is, vroeger niet, nu niet, nooit niet. Geniaal geschreven, slim, hoogdravend, grappig, nooit saai.
July 6, 2022
Wat een geweldig boek. Misschien wel de beste roman van Lanoye. Ik ben twintig jaar geleden Germaanse gaan studeren onder meer omdat ik Lanoye zo verafgoodde. Maar de laatste jaren las ik zijn columns liever dan zijn romans. Tot nu. Hier toont Lanoye zich weer als grootmeester. Zo’n rijkdom in taal en verhaal. Een ongemeen boeiende historische roman. Ik wilde doorlezen maar tegelijk ook Wikipedia afschuimen om nog meer te weten te komen over de historische gebeurtenissen en de personages die de revue passeren.
Lanoye is ook een van de weinige auteurs die mij nog aan de lopende band nieuwe woorden kan bijbrengen. Wat geniet ik daarvan. Het woord ‘prakkiseren’ wil hij volgens mij heel graag weer een plekje in ons dagelijkse taalgebruik geven. Het komt minstens drie keer voor in deze roman, en als ik me goed herinner stond het ook in het stukje OutFaust dat hij voorlas tijdens de boekvoorstelling.
Naast een meeslepende roman is dit boek een soort van theaterencyclopedie. Het is moeilijk om sympathie te voelen voor het hoofdpersonage/de verteller, al leef je noodgedwongen toch mee. Maar die liefde voor theater en tekst, daar lees ik toch minstens evenveel Lanoye zelf in als Alex Desmedt. Ik kocht het boek in april tijdens de boekvoorstelling in een overvolle Bourla, maar ik ben blij dat ik het bewaard heb tot mijn vakantie, zodat ik het heb kunnen lezen met de volle aandacht die het verdient.
Alle Vlaamse schrijvers willen per se over de oorlog schrijven. (Op de voorlaatste bladzijde moest ik overigens glimlachen om de knipoog naar / het eerbetoon aan / het citaat uit Mijn kleine oorlog van Boon. Ik vraag me evenwel af hoeveel verwijzingen aan mijn aandacht zijn ontsnapt in het boek.) Lanoye dacht: wat zij kunnen, kan ik ook, maar beter. Ik weet niet of hij dat laatste echt zei in de Bourla of dat het mijn interpretatie is, maar in ieder geval is het terecht. Hij schreef een steengoed boek.
Lanoye is ook een van de weinige auteurs die mij nog aan de lopende band nieuwe woorden kan bijbrengen. Wat geniet ik daarvan. Het woord ‘prakkiseren’ wil hij volgens mij heel graag weer een plekje in ons dagelijkse taalgebruik geven. Het komt minstens drie keer voor in deze roman, en als ik me goed herinner stond het ook in het stukje OutFaust dat hij voorlas tijdens de boekvoorstelling.
Naast een meeslepende roman is dit boek een soort van theaterencyclopedie. Het is moeilijk om sympathie te voelen voor het hoofdpersonage/de verteller, al leef je noodgedwongen toch mee. Maar die liefde voor theater en tekst, daar lees ik toch minstens evenveel Lanoye zelf in als Alex Desmedt. Ik kocht het boek in april tijdens de boekvoorstelling in een overvolle Bourla, maar ik ben blij dat ik het bewaard heb tot mijn vakantie, zodat ik het heb kunnen lezen met de volle aandacht die het verdient.
Alle Vlaamse schrijvers willen per se over de oorlog schrijven. (Op de voorlaatste bladzijde moest ik overigens glimlachen om de knipoog naar / het eerbetoon aan / het citaat uit Mijn kleine oorlog van Boon. Ik vraag me evenwel af hoeveel verwijzingen aan mijn aandacht zijn ontsnapt in het boek.) Lanoye dacht: wat zij kunnen, kan ik ook, maar beter. Ik weet niet of hij dat laatste echt zei in de Bourla of dat het mijn interpretatie is, maar in ieder geval is het terecht. Hij schreef een steengoed boek.
July 22, 2022
Wat een genoegen om in een roman te kunnen wandelen door de straten van je stad! Tom Lanoye laat het Antwerpen van voor, tijdens en vlak na de bezetting herleven, met de Bourla als middelpunt. Toegegeven, de vele uitwijdingen over toneelstukken en theaterproducties zijn bij wijle uitputtend, maar Lanoye's stijl en tempo jagen de lezer er doorheen. Theaterdirecteur Alex Desmedt is op het eerste zicht een grijze draaikont (al vermoed ik dat hij de komende maanden nog vaak door mijn hoofd zal spoken), maar zijn extreemrechtse broer/operadirigent en zijn joodse vrouw/steractrice, prikkelen de verbeelding. In de marge van de roman heb ik veel bijgeleerd over de oorlogsjaren in mijn thuisstad.
December 5, 2022
Collaboratie of anti-collaboratie ? Wie zal het zeggen.
Ik heb heel erg genoten van deze realistische fictieroman van Tom Lanoye. Toneel in tijden van oorlog : hoe doe je dat ? En wat als je ideale podium een draaischijf blijkt te zijn ...
Ik heb heel erg genoten van deze realistische fictieroman van Tom Lanoye. Toneel in tijden van oorlog : hoe doe je dat ? En wat als je ideale podium een draaischijf blijkt te zijn ...
March 19, 2023
Dit boek gaf me alles wat ik nodig had en meer.
Zo lang heb ik mijn taal en afkomst proberen verdringen maar dan lees ik zoiets als dit en kan ik niet anders dan er van houden.
Dit boek bevat liefde voor taal, toneel en cultuur gedreven door extreme passie en de wereld en haar problemen die hierbij in de weg komen te staan.
Lanoye brak mijn hart maar heelde het tegelijk. Noem me een Lanoye-fan vanaf nu want ik ben er een.
Wonderbaarlijk.
Zo lang heb ik mijn taal en afkomst proberen verdringen maar dan lees ik zoiets als dit en kan ik niet anders dan er van houden.
Dit boek bevat liefde voor taal, toneel en cultuur gedreven door extreme passie en de wereld en haar problemen die hierbij in de weg komen te staan.
Lanoye brak mijn hart maar heelde het tegelijk. Noem me een Lanoye-fan vanaf nu want ik ben er een.
Wonderbaarlijk.
Read
September 6, 2022DNF
July 28, 2022
Gitzwarte silhouetten van drie beelden op het dak van het Antwerpse stadstheater de Bourla steken af tegen een dreigende lucht.
In De Draaischijf vertelt Tom Lanoye het verhaal van de culturele collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij doet dat aan de hand van Alex Desmedt, een Antwerps toneelmaker. Die maakte tijdens de wereldbrand grote sier, vaak met Vlaams-nationalistische, soms zelfs ronduit pro-Duitse stukken. Na de oorlog volgt de afrekening en de eens gevierde dramaturg verdwijnt in de anonimiteit. Zijn begrafenisscène, waarmee de roman zo mooi begint, is er eentje zonder toeters en bellen.
Alex Desmedt, zo suggereert Lanoye, is de slechtste nog niet. In andere tijden had hij allicht een andere carrière gemaakt en was hij niet met pek en veren besmeurd moeten afdruipen. Het slechtste dat je van hem kan zeggen, is dat hij een opportunist is en misschien ook een beetje gewetenloos. Als er razzia’s tegen de Joden gehouden worden, is hij best wel bezorgd om zijn (Nederlandse en Joodse) vrouw, maar van het grotere plaatje, de perverse ideologie van de nazi’s, ligt hij verder niet wakker.
Zijn broer, de dirigent en componist Rik Desmedt, daarentegen gaat helemaal op in de collaboratie. Die staat stalend in Duits uniform te dirigeren. De griezels van het Vlaams-nationale fascisme (Borms, Verschaeve, Van de Wiele…) behoren tot zijn kennissenkring en maken zo hun opwachting in dit boek. Lanoye rekent smeuïg met hen af.
Alle ijkpunten uit de Antwerpse oorlogsgeschiedenis passeren de revue: de kristallnacht, de razzia’s, het bombardement op Mortsel, de V2 op de Rex… Ook de bevrijding en de repressie komen aan bod: Alex is een van de zwarten die door een woedende menigte in de kooien van de Antwerpse zoo opgesloten wordt. Na de vernedering (en zijn veroordeling) vlucht Alex samen met zijn vrouw terug naar Den Haag en draaien de rollen om: Lea wordt een ster van het theater, Alex kwijnt weg.
De Draaischijf is een rijke roman vol beeldend taalgebruik, pronkerig als de Bourla. Net als Lanoye zelf is Desmedt gepokt en gemazeld in de Vlaamse en Europese theatergeschiedenis. De vele verwijzingen daarnaar zijn leuk voor wie daarin thuis is, maar als je Mefisto noch Peer Gynt of Op Hoop van Zegen kent, kan dit frustrerend zijn.
Uiteindelijk gaat De Draaischijf over de Antwerpse/Vlaamse volksaard, over kruiperigheid en opportunisme, over zondigen in de verzekering dat alles toch vergeven wordt en de moeilijkheid om jezelf bloot te geven als je niet meer weet wie je echt bent omdat alles theater is geworden.
Alex is geen grote crimineel, maar zijn gebrek aan inzicht is tergend en hij krijgt daarvoor een stevige en verdiende bolwassing in de slotmonoloog van Lea. Maar de grootste collaborateurs blijven buiten schot. De oorlogsburgemeester (‘de poelepataat') doet schimmige zaakjes met de bezetter om zijn haven, de ware draaischijf van dit land, draaiende te houden. De bedrijfsleiders tellen hun centjes. De rest is theater.
Na het lezen van dit boek spookte de onderstaande uitspraak van de burgemeester van Merksem door mijn hoofd. Nadat daar onlangs het graf van de nazi August Borms beschadigd werd, zei hij:
In De Draaischijf vertelt Tom Lanoye het verhaal van de culturele collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij doet dat aan de hand van Alex Desmedt, een Antwerps toneelmaker. Die maakte tijdens de wereldbrand grote sier, vaak met Vlaams-nationalistische, soms zelfs ronduit pro-Duitse stukken. Na de oorlog volgt de afrekening en de eens gevierde dramaturg verdwijnt in de anonimiteit. Zijn begrafenisscène, waarmee de roman zo mooi begint, is er eentje zonder toeters en bellen.
Alex Desmedt, zo suggereert Lanoye, is de slechtste nog niet. In andere tijden had hij allicht een andere carrière gemaakt en was hij niet met pek en veren besmeurd moeten afdruipen. Het slechtste dat je van hem kan zeggen, is dat hij een opportunist is en misschien ook een beetje gewetenloos. Als er razzia’s tegen de Joden gehouden worden, is hij best wel bezorgd om zijn (Nederlandse en Joodse) vrouw, maar van het grotere plaatje, de perverse ideologie van de nazi’s, ligt hij verder niet wakker.
Zijn broer, de dirigent en componist Rik Desmedt, daarentegen gaat helemaal op in de collaboratie. Die staat stalend in Duits uniform te dirigeren. De griezels van het Vlaams-nationale fascisme (Borms, Verschaeve, Van de Wiele…) behoren tot zijn kennissenkring en maken zo hun opwachting in dit boek. Lanoye rekent smeuïg met hen af.
Alle ijkpunten uit de Antwerpse oorlogsgeschiedenis passeren de revue: de kristallnacht, de razzia’s, het bombardement op Mortsel, de V2 op de Rex… Ook de bevrijding en de repressie komen aan bod: Alex is een van de zwarten die door een woedende menigte in de kooien van de Antwerpse zoo opgesloten wordt. Na de vernedering (en zijn veroordeling) vlucht Alex samen met zijn vrouw terug naar Den Haag en draaien de rollen om: Lea wordt een ster van het theater, Alex kwijnt weg.
De Draaischijf is een rijke roman vol beeldend taalgebruik, pronkerig als de Bourla. Net als Lanoye zelf is Desmedt gepokt en gemazeld in de Vlaamse en Europese theatergeschiedenis. De vele verwijzingen daarnaar zijn leuk voor wie daarin thuis is, maar als je Mefisto noch Peer Gynt of Op Hoop van Zegen kent, kan dit frustrerend zijn.
Uiteindelijk gaat De Draaischijf over de Antwerpse/Vlaamse volksaard, over kruiperigheid en opportunisme, over zondigen in de verzekering dat alles toch vergeven wordt en de moeilijkheid om jezelf bloot te geven als je niet meer weet wie je echt bent omdat alles theater is geworden.
Alex is geen grote crimineel, maar zijn gebrek aan inzicht is tergend en hij krijgt daarvoor een stevige en verdiende bolwassing in de slotmonoloog van Lea. Maar de grootste collaborateurs blijven buiten schot. De oorlogsburgemeester (‘de poelepataat') doet schimmige zaakjes met de bezetter om zijn haven, de ware draaischijf van dit land, draaiende te houden. De bedrijfsleiders tellen hun centjes. De rest is theater.
Na het lezen van dit boek spookte de onderstaande uitspraak van de burgemeester van Merksem door mijn hoofd. Nadat daar onlangs het graf van de nazi August Borms beschadigd werd, zei hij:
“Voor sommigen is [Borms] een collaborateur en voor anderen een held. Er zijn al genoeg boeken over geschreven en het is […] niet aan mij om hier een oordeel over te vellen. Bovendien heb ik Borms niet gekend. Ik was toen zelfs nog niet geboren. Hoe kan ik dan over hem oordelen?”Er is nog werk aan de winkel…
Read
August 4, 2022‘Al kiest een goed persoon een donker pad’, schrijft Goethe in zijn toneelstuk Faust, ‘hij blijft zich van de ware weg bewust.’ Het is betekenisvol dat dit stuk wordt opgevoerd in een cruciaal punt in De draaischijf. Deze woorden worden opgezegd door Alex Desmedt – een acteur, regisseur en vertaler die zichzelf ongetwijfeld beschouwt als zo’n ‘goed persoon’. In de jaren dertig maakt hij met bloed, zweet en tranen naam in de Antwerpse toneelwereld. Zoals Faust zijn ziel aan de duivel verkoopt voor de wetenschap, wordt Alex tijdens de bezetting ook voor een keuze gesteld: samenwerken met de Duitsers of zijn carrière in rook zien opgaan.
Vanuit een Sunset Blvd-esque perspectief blikt de reeds overleden Alex terug op zijn leven en de keuzes die hij heeft gemaakt (‘Ik had me de dag waarop ik begraven word heel anders voorgesteld’). Tijdens zijn relaas schippert hij constant tussen twee personen. Aan de ene kant staat zijn broer Rik, die tijdens de bezetting openlijk collaboreert met de Nazi’s. Aan de andere kant staat Alex’ Joodse echtgenote Lea Liebermann, een steractrice die de Oorlog heelhuids doorkomt maar wel wegkwijnt nadat ze wordt gedwongen haar werk neer te leggen.
Zijn 500-paginalange monoloog gebruikt Alex hoofdzakelijk als een apologie voor zijn gedrag tijdens de bezetting (en om af en toe chagrijnig te klagen dat hij niet op hetzelfde prestigieuze kerkhof als Paul van Ostaijen is begraven). Natuurlijk had hij zich actiever kunnen verzetten, maar dan had hij zijn geliefde toneelwereld vaarwel moeten zeggen. Bovendien zijn er genoeg mensen die zich veel erger hebben gedragen dan hij. Zijn broer Rik dineert met Nazi’s en staat in vol SS-ornaat orkesten te redigeren. De burgemeester van Antwerpen werkt jarenlang braaf mee met de organisatie van razzia’s, maar omdat hij een paar maanden voor de bevrijding opportunistisch bij het verzet gaat wordt hij na de Oorlog beschouwd als een held.
Alex heeft daarentegen ‘slechts’ een aantal keer toegestaan dat hooggeplaatste Duitsers een borrel hielden in de lobby van zijn theater. En hij kreeg een routineuze handdruk van Goebbels en Göring nadat hij in Den Haag met een technische klus heeft geholpen. ‘Is dat werkelijk te vergelijken met aanslagen en raketaanvallen, met tapijtbombardementen en zuiveringen op scholen? Ja? Welaan dan: doe dat maar. Vonnis mij, veroordeel mij. Stort al uw etterende miserie over mij uit.’
In hoeverre de argumenten van Alex overtuigend zijn, is aan de lezer om te bepalen. Persoonlijk denk ik dat er geen excuses bestaan voor het gedrag van Alex, en een climactisch betoog van Leá – het enige moment in de roman waar je echt langs de onbetrouwbare vertelstem van Alex heen kunt kijken – wijst erop dat ook Lanoye er waarschijnlijk net zo over denkt.
Tegelijkertijd denk ik niet dat het boek simpelweg een veroordeling is van een ruggengraatloze toneelmaker die zijn passies boven zijn idealen zet. In recente interviews vertelt Lanoye hoe hij zelf ook leeft voor de kunst: in de weinige vrije tijd die hij tussen het schrijven door heeft zit hij op terrasjes met collega’s over toekomstige projecten te praten. Alex’ voorstellingen vertonen evenzeer echo’s van Lanoyes creaties. Wanneer Lanoye weer eens een paginalange uitweiding geeft over een opvoering van Shakespeare of Tsjechov, put hij daarbij ongetwijfeld uit zijn eigen opvoeringen van die toneelstukken. Wanneer Alex een rant houdt over Hendrik Consciences De Leeuw van Vlaanderen, schiet in de herinnering dat Lanoye de roman zelf ooit een ‘hallucinant lachwekkend kutboek’ noemde.
Met dat alles wil ik niet beweren dat Lanoye zich op enige manier gelijkstelt aan Alex (in interviews toont hij een afkeer van zulke 'selfie-literatuur’). Wel zou je het boek kunnen lezen als een soort zelfondervraging: hoe ver zou je bereid zijn om te gaan voor de kunst wanneer dat je leven is? Als Alex in de jaren dertig een eigen toneelcompagnie opricht, steekt hij zichzelf diep in de schulden – zonder dat ooit aan zijn vrouw te vertellen. Als er ooit één financiële tegenvaller zal zijn, zijn hij en Lea alles kwijt. In Alex’ beleving verschilt deze eveneens verwerpelijke daad amper van zijn beslissing om de Duitsers te behagen met extra veel opvoeringen van Friedrich Schiller en Heinrich von Kleist. Alles voor de kunst.
Vanuit een Sunset Blvd-esque perspectief blikt de reeds overleden Alex terug op zijn leven en de keuzes die hij heeft gemaakt (‘Ik had me de dag waarop ik begraven word heel anders voorgesteld’). Tijdens zijn relaas schippert hij constant tussen twee personen. Aan de ene kant staat zijn broer Rik, die tijdens de bezetting openlijk collaboreert met de Nazi’s. Aan de andere kant staat Alex’ Joodse echtgenote Lea Liebermann, een steractrice die de Oorlog heelhuids doorkomt maar wel wegkwijnt nadat ze wordt gedwongen haar werk neer te leggen.
Zijn 500-paginalange monoloog gebruikt Alex hoofdzakelijk als een apologie voor zijn gedrag tijdens de bezetting (en om af en toe chagrijnig te klagen dat hij niet op hetzelfde prestigieuze kerkhof als Paul van Ostaijen is begraven). Natuurlijk had hij zich actiever kunnen verzetten, maar dan had hij zijn geliefde toneelwereld vaarwel moeten zeggen. Bovendien zijn er genoeg mensen die zich veel erger hebben gedragen dan hij. Zijn broer Rik dineert met Nazi’s en staat in vol SS-ornaat orkesten te redigeren. De burgemeester van Antwerpen werkt jarenlang braaf mee met de organisatie van razzia’s, maar omdat hij een paar maanden voor de bevrijding opportunistisch bij het verzet gaat wordt hij na de Oorlog beschouwd als een held.
Alex heeft daarentegen ‘slechts’ een aantal keer toegestaan dat hooggeplaatste Duitsers een borrel hielden in de lobby van zijn theater. En hij kreeg een routineuze handdruk van Goebbels en Göring nadat hij in Den Haag met een technische klus heeft geholpen. ‘Is dat werkelijk te vergelijken met aanslagen en raketaanvallen, met tapijtbombardementen en zuiveringen op scholen? Ja? Welaan dan: doe dat maar. Vonnis mij, veroordeel mij. Stort al uw etterende miserie over mij uit.’
In hoeverre de argumenten van Alex overtuigend zijn, is aan de lezer om te bepalen. Persoonlijk denk ik dat er geen excuses bestaan voor het gedrag van Alex, en een climactisch betoog van Leá – het enige moment in de roman waar je echt langs de onbetrouwbare vertelstem van Alex heen kunt kijken – wijst erop dat ook Lanoye er waarschijnlijk net zo over denkt.
Tegelijkertijd denk ik niet dat het boek simpelweg een veroordeling is van een ruggengraatloze toneelmaker die zijn passies boven zijn idealen zet. In recente interviews vertelt Lanoye hoe hij zelf ook leeft voor de kunst: in de weinige vrije tijd die hij tussen het schrijven door heeft zit hij op terrasjes met collega’s over toekomstige projecten te praten. Alex’ voorstellingen vertonen evenzeer echo’s van Lanoyes creaties. Wanneer Lanoye weer eens een paginalange uitweiding geeft over een opvoering van Shakespeare of Tsjechov, put hij daarbij ongetwijfeld uit zijn eigen opvoeringen van die toneelstukken. Wanneer Alex een rant houdt over Hendrik Consciences De Leeuw van Vlaanderen, schiet in de herinnering dat Lanoye de roman zelf ooit een ‘hallucinant lachwekkend kutboek’ noemde.
Met dat alles wil ik niet beweren dat Lanoye zich op enige manier gelijkstelt aan Alex (in interviews toont hij een afkeer van zulke 'selfie-literatuur’). Wel zou je het boek kunnen lezen als een soort zelfondervraging: hoe ver zou je bereid zijn om te gaan voor de kunst wanneer dat je leven is? Als Alex in de jaren dertig een eigen toneelcompagnie opricht, steekt hij zichzelf diep in de schulden – zonder dat ooit aan zijn vrouw te vertellen. Als er ooit één financiële tegenvaller zal zijn, zijn hij en Lea alles kwijt. In Alex’ beleving verschilt deze eveneens verwerpelijke daad amper van zijn beslissing om de Duitsers te behagen met extra veel opvoeringen van Friedrich Schiller en Heinrich von Kleist. Alles voor de kunst.
February 27, 2023
Tom Lanoye werd geboren in Sint-Niklaas, maar woont al lang in Antwerpen en in Kaapstad. Als prozaschrijver debuteerde hij in 1985 met ‘Een slagerszoon met een brilletje’. Hij bevestigde al snel zijn status als een van de belangrijkste Nederlandstalige schrijvers met ‘Alles moet weg’ en ‘Kartonnen dozen’. Hij schrijft romans, poëzie, theaterstukken en columns en essays. Zijn oeuvre is intussen indrukwekkend en Lanoye werd meermaals bekroond. Hij won onder meer de Gouden Uil Literatuurprijs (voor ‘Boze Tongen’), de Henriette Roland Holst-prijs (voor ‘Sprakeloos’) en de Constantijn Huygensprijs voor zijn hele oeuvre. De Universiteit Antwerpen kroonde hem tot eredoctor.
Tom Lanoye is uiteraard ook bekend om zijn vlijmscherpe polemieken waarin hij politici en andere voorname lui genadeloos op de rooster van een literair vuurwerk legt.
Een bijzondere passie van hem is ook ook theater en wie
‘ ‘Sprakeloos’ las zijn meesterlijke roman uit 2009 over zijn moeder,weet dat. En nu is er De draaischijf waarin theater en colloboratie de hoofdmoot vormen.
Lanoye kende het verhaal van Joris Diels, de Antwerpse theaterdirecteur tijdens de Tweede Wereldoorlog, die van beide walletjes at. Hij was bij een gala voor de verjaardag van Hitler, maar was ook de man van de Joodse actrice Ida Wasserman. Zijn broer was componist Hendrik Diels, die voluit collaboreerde met de Duitse bezetter. De Bourla was het centrum van hun wereld in Antwerpen, maar Joris Diels had ook in Den Haag gewerkt. Deze gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert. Dat levert een overrompelende vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, met een even ingenieuze als tragische plot.
Joris Diels in het boek Alex Desmedt, is bezeten door toneel. In Antwerpen werkt hij zich vlak voor de Tweede Wereldoorlog op tot directeur van het grootste stadstheater. Hij viert triomf na triomf, mede dankzij zijn vrouw, de in Utrecht geboren sterspeelster Lea Liebermann. Hij introduceert ook technische hoogstandjes, zoals een reusachtige schijf als extra bühne óp de bühne. Tijdens de bezetting wordt Alex benoemd tot directeur-generaal van meerdere Antwerpse theaters, maar de beperkingen zijn zwaar. Zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, kiest voluit voor collaboratie, terwijl Lea, die niet meer mag acteren, wegkwijnt en ronddwaalt in een stad waar razzia’s het leven kosten aan duizenden. Kort voor de bevrijding wordt Alex uitgenodigd voor een delicate opdracht in Den Haag. Twee beroemde partijgenoten van Adolf Hitler zullen in de stadsschouwburg de opening bijwonen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. In de bevrijde thuishaven belooft de afrekening bijzonder bloedig te worden. Van de jodenrazzia’s in Antwerpen over het Duits theater in Den Haag tot het bombardement op Mortsel: het passeert allemaal de revue. Maar de verteller van het verhaal, Alex Desmedt, is een onbetrouwbare verteller. Gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert.
In De draaischijf raken drie innig verbonden levens vermalen: door kunst en collaboratie, lafheid en nietsontziende ambitie.
Dat levert een overrompelende en meesterlijke vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, met een even ingenieuze als tragische plot. Alex Desmedt mag zich dan vrij willen pleiten ergens heeft hij toch ook een mooi en tragisch liefdesverhaal te vertellen.
Tom Lanoye is uiteraard ook bekend om zijn vlijmscherpe polemieken waarin hij politici en andere voorname lui genadeloos op de rooster van een literair vuurwerk legt.
Een bijzondere passie van hem is ook ook theater en wie
‘ ‘Sprakeloos’ las zijn meesterlijke roman uit 2009 over zijn moeder,weet dat. En nu is er De draaischijf waarin theater en colloboratie de hoofdmoot vormen.
Lanoye kende het verhaal van Joris Diels, de Antwerpse theaterdirecteur tijdens de Tweede Wereldoorlog, die van beide walletjes at. Hij was bij een gala voor de verjaardag van Hitler, maar was ook de man van de Joodse actrice Ida Wasserman. Zijn broer was componist Hendrik Diels, die voluit collaboreerde met de Duitse bezetter. De Bourla was het centrum van hun wereld in Antwerpen, maar Joris Diels had ook in Den Haag gewerkt. Deze gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert. Dat levert een overrompelende vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, met een even ingenieuze als tragische plot.
Joris Diels in het boek Alex Desmedt, is bezeten door toneel. In Antwerpen werkt hij zich vlak voor de Tweede Wereldoorlog op tot directeur van het grootste stadstheater. Hij viert triomf na triomf, mede dankzij zijn vrouw, de in Utrecht geboren sterspeelster Lea Liebermann. Hij introduceert ook technische hoogstandjes, zoals een reusachtige schijf als extra bühne óp de bühne. Tijdens de bezetting wordt Alex benoemd tot directeur-generaal van meerdere Antwerpse theaters, maar de beperkingen zijn zwaar. Zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, kiest voluit voor collaboratie, terwijl Lea, die niet meer mag acteren, wegkwijnt en ronddwaalt in een stad waar razzia’s het leven kosten aan duizenden. Kort voor de bevrijding wordt Alex uitgenodigd voor een delicate opdracht in Den Haag. Twee beroemde partijgenoten van Adolf Hitler zullen in de stadsschouwburg de opening bijwonen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. In de bevrijde thuishaven belooft de afrekening bijzonder bloedig te worden. Van de jodenrazzia’s in Antwerpen over het Duits theater in Den Haag tot het bombardement op Mortsel: het passeert allemaal de revue. Maar de verteller van het verhaal, Alex Desmedt, is een onbetrouwbare verteller. Gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert.
In De draaischijf raken drie innig verbonden levens vermalen: door kunst en collaboratie, lafheid en nietsontziende ambitie.
Dat levert een overrompelende en meesterlijke vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, met een even ingenieuze als tragische plot. Alex Desmedt mag zich dan vrij willen pleiten ergens heeft hij toch ook een mooi en tragisch liefdesverhaal te vertellen.
December 31, 2022
Meesterlijk!
March 31, 2024
Denken dat je moedertaal Nederlands is tot wanneer je Tom Lanoye leest.
Deze woorden ben ik alvast rijker.
Zeloot
Jeminieren
fulmineren
Mombakkes
Boezeroen
Deze woorden ben ik alvast rijker.
Zeloot
Jeminieren
fulmineren
Mombakkes
Boezeroen
July 3, 2022
Over meedraaien met de wind, oftewel de bezetter
Dit laatste nieuwe boek van Tom Lanoye is voor mij een beetje als een tomaat: in het begin even lastig om in te happen, maar dan komt er al maar meer lekker vlees aan en wordt het heerlijk sappig. Het is enorm boeiend om je als lezer te laten meenemen in het verhaal van Alex Desmedt, dat hij vertelt vanuit zijn graf op het Antwerpse Schoonselhof en waarin hij wat verongelijkt afgeeft op de namen die er wel een belangrijke plek hebben gekregen met naam en toenaam in tegenstelling tot hemzelf vanwege zijn oorlogsverleden. Hij had zich zijn eigen begrafenis heel anders voorgesteld. Want ook hij was in zijn tijd vooraleer die oorlog van start ging, geen onbekende naam bij de Antwerpse elite.
Vlak voor de Tweede Wereldoorlog had hij zich opgewerkt tot directeur-generaal van het grootste Antwerpse Stadstheater in de iconische Bourlaschouwburg. Tijdens de bezetting blijft hij directeur-generaal van verschillende Antwerpse theaters maar krijgt hij wel vele beperkingen opgelegd. Toch gaat hij erin mee om zijn Nederlands-joodse vrouw en steractrice Lea Liebermann de bescherming te geven die ze nodig heeft ook al mag ze niet meer spelen. En dat terwijl zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, voluit voor de collaboratie kiest. De auteur legt dit meedraaien met de bezetter vooral in de passie van Alex voor theater, die gelooft dat dit zijn hogere ideaal is waar hij zoveel mogelijk voor over heeft. Die waan, die roes waarin Alex zich bevindt, kan Lanoye in zijn theatrale schrijfstijl perfect weergeven. Alex laat de politieke toestand zo weinig mogelijk toe in zijn theaterbestaan, en sluit er zich meestal vanaf als dit enigszins kan. Dat is dan ook dé vraag van deze roman: kan de kunstenaar boven het regime staan waarvoor hij werkt en zijn ogen sluiten voor wat er rond hem gebeurt?
Tijdens de bezetting trekt hun gezelschap naar Den Haag waar ze een opdracht krijgen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. De organisatoren doen beroep op hun technische knowhow om een hoogtechnologisch snufje als een draaischijf te laten werken ook al zijn ze daarin niet de echte ervaringsdeskundigen. Die draaischijf, een podium waarin decors in verschillende sets kunnen ronddraaien, en ook nog eens kunnen wegzakken en terug boven komen, werd teruggevonden in het Koninklijke Theater in Den Haag en was overigens de aanleiding van deze roman. Alex vertegenwoordigt daar na een aantal pijnlijke persoonlijke gebeurtenissen het gezelschap in een bijrolletje tijdens de première van Goethe’s Faust voor de talrijk opgekomen Nazi-gasten en de hoge pieten Goebbels en Göring bij de opening van dat theater tijdens de bezetting.
Het begin van deze roman is dus even doorbijten maar Lanoye werkt met deze roman opnieuw naar een subliem slot. De lyrische en tegelijkertijd volkse taal in zijn eigen lanoye-eske stijl is weer om vingers en handen bij af te likken. In Alex Desmedt herken je Joris Diels, en in zijn broer Hendrik Diels. De actrice Ida Wasserman heeft model gestaan voor Lea, die in dit boek bijna een even belangrijke rol als haar man speelt. Ze is zijn grote liefde, en hij denkt ook zoveel mogelijk aan hààr als hij beslissingen treft. Of ze altijd de meest wijze zijn, is een andere zaak. De oorlogsburgemeester of ‘poelepetaat’ is wijlen Leo Delwaide, ook bijgezet op het Schoonselhof, en diegene die Alex de ogen uitsteekt met zijn grafmonument dat die niet verdiend heeft.
Deze roman is gevuld met historische feiten, hetzelfde bronnenmateriaal waar historici mee bezig zijn, maar die auteurs zoals Lanoye er toe aanzetten de gaten met hun verbeelding te gaan opvullen. Ook Erwin Mortier met “Marcel”, Jeroen Olyslaegers met “Wil” en Stefan Hertmans met “De opgang” gingen Lanoye al voor in het schrijven van boeken over de collaboratie. En de grote Hugo Claus mag niet vergeten worden met zijn klassieker “Het verdriet van België”, ofschoon ik moet toegeven dat ik deze klassieke roman zelf tot nu toe niet gelezen heb.
Dit laatste nieuwe boek van Tom Lanoye is voor mij een beetje als een tomaat: in het begin even lastig om in te happen, maar dan komt er al maar meer lekker vlees aan en wordt het heerlijk sappig. Het is enorm boeiend om je als lezer te laten meenemen in het verhaal van Alex Desmedt, dat hij vertelt vanuit zijn graf op het Antwerpse Schoonselhof en waarin hij wat verongelijkt afgeeft op de namen die er wel een belangrijke plek hebben gekregen met naam en toenaam in tegenstelling tot hemzelf vanwege zijn oorlogsverleden. Hij had zich zijn eigen begrafenis heel anders voorgesteld. Want ook hij was in zijn tijd vooraleer die oorlog van start ging, geen onbekende naam bij de Antwerpse elite.
Vlak voor de Tweede Wereldoorlog had hij zich opgewerkt tot directeur-generaal van het grootste Antwerpse Stadstheater in de iconische Bourlaschouwburg. Tijdens de bezetting blijft hij directeur-generaal van verschillende Antwerpse theaters maar krijgt hij wel vele beperkingen opgelegd. Toch gaat hij erin mee om zijn Nederlands-joodse vrouw en steractrice Lea Liebermann de bescherming te geven die ze nodig heeft ook al mag ze niet meer spelen. En dat terwijl zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, voluit voor de collaboratie kiest. De auteur legt dit meedraaien met de bezetter vooral in de passie van Alex voor theater, die gelooft dat dit zijn hogere ideaal is waar hij zoveel mogelijk voor over heeft. Die waan, die roes waarin Alex zich bevindt, kan Lanoye in zijn theatrale schrijfstijl perfect weergeven. Alex laat de politieke toestand zo weinig mogelijk toe in zijn theaterbestaan, en sluit er zich meestal vanaf als dit enigszins kan. Dat is dan ook dé vraag van deze roman: kan de kunstenaar boven het regime staan waarvoor hij werkt en zijn ogen sluiten voor wat er rond hem gebeurt?
Tijdens de bezetting trekt hun gezelschap naar Den Haag waar ze een opdracht krijgen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. De organisatoren doen beroep op hun technische knowhow om een hoogtechnologisch snufje als een draaischijf te laten werken ook al zijn ze daarin niet de echte ervaringsdeskundigen. Die draaischijf, een podium waarin decors in verschillende sets kunnen ronddraaien, en ook nog eens kunnen wegzakken en terug boven komen, werd teruggevonden in het Koninklijke Theater in Den Haag en was overigens de aanleiding van deze roman. Alex vertegenwoordigt daar na een aantal pijnlijke persoonlijke gebeurtenissen het gezelschap in een bijrolletje tijdens de première van Goethe’s Faust voor de talrijk opgekomen Nazi-gasten en de hoge pieten Goebbels en Göring bij de opening van dat theater tijdens de bezetting.
Het begin van deze roman is dus even doorbijten maar Lanoye werkt met deze roman opnieuw naar een subliem slot. De lyrische en tegelijkertijd volkse taal in zijn eigen lanoye-eske stijl is weer om vingers en handen bij af te likken. In Alex Desmedt herken je Joris Diels, en in zijn broer Hendrik Diels. De actrice Ida Wasserman heeft model gestaan voor Lea, die in dit boek bijna een even belangrijke rol als haar man speelt. Ze is zijn grote liefde, en hij denkt ook zoveel mogelijk aan hààr als hij beslissingen treft. Of ze altijd de meest wijze zijn, is een andere zaak. De oorlogsburgemeester of ‘poelepetaat’ is wijlen Leo Delwaide, ook bijgezet op het Schoonselhof, en diegene die Alex de ogen uitsteekt met zijn grafmonument dat die niet verdiend heeft.
Deze roman is gevuld met historische feiten, hetzelfde bronnenmateriaal waar historici mee bezig zijn, maar die auteurs zoals Lanoye er toe aanzetten de gaten met hun verbeelding te gaan opvullen. Ook Erwin Mortier met “Marcel”, Jeroen Olyslaegers met “Wil” en Stefan Hertmans met “De opgang” gingen Lanoye al voor in het schrijven van boeken over de collaboratie. En de grote Hugo Claus mag niet vergeten worden met zijn klassieker “Het verdriet van België”, ofschoon ik moet toegeven dat ik deze klassieke roman zelf tot nu toe niet gelezen heb.
September 8, 2022
Alex Desmedt is een egoïstische klootzak die gelukkig een verzonnen personage blijkt te zijn. het boek begint bij zijn begrafenis, waar hij vanuit zijn graf bijna vijfhonderd pagina’s lang vertelt over zijn leven. Jammer genoeg vertelt hij alleen, of toch hoofdzakelijk over zijn leven. Niet dat van zijn getalenteerde vrouw Lea of dat van zijn collaborerende broer Rik, die beiden een prachtig verhaal te bieden hebben, maar over dat van zichzelf als verwelkende theaterdirecteur tijdens de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen. Hij vertelt ook enkel maar over die job. Emotieloos en met oneindig veel en gedetailleerd geleuter over oude theaterstukken die – zo lijkt mij – enkel hij interessant vindt. Mij kon het in elk geval weinig boeien. Op die manier leerde ik meer over theaterstukken dan over Alex, Lea en Rik, die o zo veel potentieel hadden om een goed verhaal te brengen. Geen enkel personage, zelfs het hoofdpersonage, had genoeg diepgang om hun verhalen tot hun recht te laten komen.
De stijve, elitaire schrijfstijl van Lanoye in dit boek sluit echter wel perfect aan bij zijn hoofdpersonage. Laat ons hopen dat dat zijn bedoeling was. Ik kan me in elk geval niet herinneren dat zijn andere boeken op deze manier geschreven waren, anders sla ik nooit meer een boek van hem open. Maar goed, twee masterdiploma’s op zak en toch voelde in mezelf een domme boerenpummel tijdens het lezen van dit boek. Het heeft me dan ook meer tijd en moeite gekost dan ik had gedacht om me erdoor te worstelen. Wie niet vaak leest en dit boek een kans wil geven, kan er beter een woordenboek voor dikke nekken bijnemen lijkt mij.
Door de elitaire schrijfstijl en het gebrek aan personage-ontwikkeling ontbrak het boek ook aan sfeer. Niet één keer heb ik me in de Antwerpse straten gewaand. Niet één keer kwam de gruwel van de oorlog tot zijn recht. Een boek over Wereldoorlog Twee zou moeten ontroeren, zou moeten raken. Dat deed het helaas niet. Jammer, want ik had er veel van verwacht.
De stijve, elitaire schrijfstijl van Lanoye in dit boek sluit echter wel perfect aan bij zijn hoofdpersonage. Laat ons hopen dat dat zijn bedoeling was. Ik kan me in elk geval niet herinneren dat zijn andere boeken op deze manier geschreven waren, anders sla ik nooit meer een boek van hem open. Maar goed, twee masterdiploma’s op zak en toch voelde in mezelf een domme boerenpummel tijdens het lezen van dit boek. Het heeft me dan ook meer tijd en moeite gekost dan ik had gedacht om me erdoor te worstelen. Wie niet vaak leest en dit boek een kans wil geven, kan er beter een woordenboek voor dikke nekken bijnemen lijkt mij.
Door de elitaire schrijfstijl en het gebrek aan personage-ontwikkeling ontbrak het boek ook aan sfeer. Niet één keer heb ik me in de Antwerpse straten gewaand. Niet één keer kwam de gruwel van de oorlog tot zijn recht. Een boek over Wereldoorlog Twee zou moeten ontroeren, zou moeten raken. Dat deed het helaas niet. Jammer, want ik had er veel van verwacht.
August 27, 2022
Lanoye weet hoe hij je in een verhaal moet trekken. Ook bij De Draaischijf. Het overleden personage beschrijft van bij de opening hoe zijn begrafenis op het Schoonselhof eruit ziet. Heel veel bekend volk, grafredes vol lof, fanfare …
Maar het is een leugen. Een gefantaseerde voorstelling. Zijn dat ook niet alle toneelstukken die we zien? Niemand was aanwezig op de laatste reis van Alex Desmedt, regisseur en acteur. Vlot vertelt hij ons zijn levensverhaal. Wat is waar? Wat niet? Het is zijn voorstelling die hij voor ons opvoert.
Tijdens WOII leidt hij de Antwerpse toneelscène. Hij doet dit om zijn Joodse vrouw/actrice te beschermen. Zij zal niet worden opgepakt, omdat Alex de Bourlaschouwburg en de Opera draaiende houdt. Hij doet dit met overtuiging en liefde voor zijn vrouw, maar ook voor het toneel, waarbij elke opvoering ook het ego van de speler/regisseur/directeur streelt. Hoe blind is hij echt voor wat rondom hem gebeurt?
Lanoye gebruikt zijn personage om heel wat vergeten en niet vergeten toneelschrijvers en hun toneelstukken op te voeren. Alex Desmedt beschrijft dit met verve. Overdaad loert bij niet-toneelliefhebbers. Ook de collaboratie komt uitvoerig aan bod. Af toe voel je dat de schrijver iets te veel uitlegt, wat mij persoonlijk niet stoorde en af toe tot opzoekwerk leidde. Geschiedenis is wel mijn ding. Net als in Wil van Olyslaegers komt de beruchte Antwerpse razzia-nacht op de Joodse burgers aan bod. Het is boeiend om te vergelijken hoe beide auteurs deze gewelddadige nacht beschrijven.
De draaischijf is een aanrader voor wie van toneel houdt en een door Duitsers bezette stad graag als decor heeft.
Maar het is een leugen. Een gefantaseerde voorstelling. Zijn dat ook niet alle toneelstukken die we zien? Niemand was aanwezig op de laatste reis van Alex Desmedt, regisseur en acteur. Vlot vertelt hij ons zijn levensverhaal. Wat is waar? Wat niet? Het is zijn voorstelling die hij voor ons opvoert.
Tijdens WOII leidt hij de Antwerpse toneelscène. Hij doet dit om zijn Joodse vrouw/actrice te beschermen. Zij zal niet worden opgepakt, omdat Alex de Bourlaschouwburg en de Opera draaiende houdt. Hij doet dit met overtuiging en liefde voor zijn vrouw, maar ook voor het toneel, waarbij elke opvoering ook het ego van de speler/regisseur/directeur streelt. Hoe blind is hij echt voor wat rondom hem gebeurt?
Lanoye gebruikt zijn personage om heel wat vergeten en niet vergeten toneelschrijvers en hun toneelstukken op te voeren. Alex Desmedt beschrijft dit met verve. Overdaad loert bij niet-toneelliefhebbers. Ook de collaboratie komt uitvoerig aan bod. Af toe voel je dat de schrijver iets te veel uitlegt, wat mij persoonlijk niet stoorde en af toe tot opzoekwerk leidde. Geschiedenis is wel mijn ding. Net als in Wil van Olyslaegers komt de beruchte Antwerpse razzia-nacht op de Joodse burgers aan bod. Het is boeiend om te vergelijken hoe beide auteurs deze gewelddadige nacht beschrijven.
De draaischijf is een aanrader voor wie van toneel houdt en een door Duitsers bezette stad graag als decor heeft.
December 4, 2022
**** (uitstekend)
De Draaischijf is, ondanks zijn zware thematiek, een plezier om lezen. Meermaals heb ik hardop gelachen met Lanoyes originele en trefzekere beschrijvingen. De personages zijn goed uitgewerkt en trekken je moeiteloos mee in het verhaal. Één aanrader!
De Draaischijf is, ondanks zijn zware thematiek, een plezier om lezen. Meermaals heb ik hardop gelachen met Lanoyes originele en trefzekere beschrijvingen. De personages zijn goed uitgewerkt en trekken je moeiteloos mee in het verhaal. Één aanrader!
January 31, 2024
Toen ik 50 pagina's ver was, vond ik het fantastisch. Ik was helemaal mee met de verteller en de manier waarop je aan het begon even op het verkeerde been gezet wordt, vond ik zeer geslaagd. De vele overbodige enkelvoudige zinnen in plaats van samengestelde zinnen stoorden me misschien wel wat, maar het ritme van de taal maakte dat helemaal goed. Ik kon Desmedt zijn monoloog horen afsteken in mijn hoofd.
Dan begint zijn verhaal pas echt. We leren hem, de mensen rond hem en zijn werk beter kennen en dan breekt plots de oorlog uit. Vanaf dan worden de personages eigenlijk steeds minder relevant. Toevallig had ik een maand eerder de geweldige docureeks 'Kinderen van de collaboratie' bekeken en dan wordt het snel duidelijk dat Lanoye je meeneemt van episode naar episode in het oorlogsverhaal van Antwerpen. Het verhaal van de Bourla blijft lopen, maar mist spanning en draagt weinig bij tot de voortgang van het boek.
Wat me naar verloop van tijd vooral begon te storen, was hoe Desmedt er op een of andere manier telkens in slaagt om toeschouwer te zijn bij al die belangrijke gebeurtenissen, maar er zelf amper bij betrokken raakt. Het is op zo'n momenten dat het duidelijk wordt dat Lanoye er vooral op uit is je mee te nemen door de geschiedenis heen en dat die arme Desmedt ons daar willens nillens doorheen zal loodsen. Niettemin verveelt het nooit, blijft het tempo hoog en leest het bijzonder vlot. Het bashen van een hoop Vlaamse schrijvers en het ridiculiseren van de echte historische collaborateurs nemen we er oogrollend maar bij.
De teleurstelling groeit pas echt wanneer het hele verhaaltje over de draaischijf eigenlijk weinig tot niets om het lijf heeft en vrijwel geen dramatische impact heeft op het verhaal. Mijn pogingen om op zoek te gaan naar symboliek zijn tevergeefs en eenmaal de repressie aanbreekt, sleept het verhaal zich naar het einde toe. De slotakte in Den Haag is er louter om onze personages een afscheid te gunnen, maar tegen dan ben ik Desmedt al moe en ik weet ondertussen wel hoe getalenteerd en getormenteerd zijn vrouw is. Een snel afscheid is ons niet gegund, want in het laatste deel moest Lanoye duidelijk nog zijn ei kwijt wat betreft cultuurkritiek in de jaren '60. De link met de oorlog en collaboratie ontbreekt vrijwel volledig.
Het is bijzonder jammer dat ondanks alle research (en die lijkt uitstekend te zijn), Lanoye er niet in slaagt een spannend verhaal op te bouwen. Alles is erg episodisch, waarbij het verhaal als excuus gebruikt wordt om de gebeurtenis op te voeren. Lange tijd dacht ik eraan dit toch nog vier sterren te geven, al was het maar omwille van het hoge tempo en omdat het niet ging vervelen, maar dat laatste deel vond ik zo tenenkrullend dat ik me genoodzaakt zag dat bij te sturen. Zonde.
Dan begint zijn verhaal pas echt. We leren hem, de mensen rond hem en zijn werk beter kennen en dan breekt plots de oorlog uit. Vanaf dan worden de personages eigenlijk steeds minder relevant. Toevallig had ik een maand eerder de geweldige docureeks 'Kinderen van de collaboratie' bekeken en dan wordt het snel duidelijk dat Lanoye je meeneemt van episode naar episode in het oorlogsverhaal van Antwerpen. Het verhaal van de Bourla blijft lopen, maar mist spanning en draagt weinig bij tot de voortgang van het boek.
Wat me naar verloop van tijd vooral begon te storen, was hoe Desmedt er op een of andere manier telkens in slaagt om toeschouwer te zijn bij al die belangrijke gebeurtenissen, maar er zelf amper bij betrokken raakt. Het is op zo'n momenten dat het duidelijk wordt dat Lanoye er vooral op uit is je mee te nemen door de geschiedenis heen en dat die arme Desmedt ons daar willens nillens doorheen zal loodsen. Niettemin verveelt het nooit, blijft het tempo hoog en leest het bijzonder vlot. Het bashen van een hoop Vlaamse schrijvers en het ridiculiseren van de echte historische collaborateurs nemen we er oogrollend maar bij.
De teleurstelling groeit pas echt wanneer het hele verhaaltje over de draaischijf eigenlijk weinig tot niets om het lijf heeft en vrijwel geen dramatische impact heeft op het verhaal. Mijn pogingen om op zoek te gaan naar symboliek zijn tevergeefs en eenmaal de repressie aanbreekt, sleept het verhaal zich naar het einde toe. De slotakte in Den Haag is er louter om onze personages een afscheid te gunnen, maar tegen dan ben ik Desmedt al moe en ik weet ondertussen wel hoe getalenteerd en getormenteerd zijn vrouw is. Een snel afscheid is ons niet gegund, want in het laatste deel moest Lanoye duidelijk nog zijn ei kwijt wat betreft cultuurkritiek in de jaren '60. De link met de oorlog en collaboratie ontbreekt vrijwel volledig.
Het is bijzonder jammer dat ondanks alle research (en die lijkt uitstekend te zijn), Lanoye er niet in slaagt een spannend verhaal op te bouwen. Alles is erg episodisch, waarbij het verhaal als excuus gebruikt wordt om de gebeurtenis op te voeren. Lange tijd dacht ik eraan dit toch nog vier sterren te geven, al was het maar omwille van het hoge tempo en omdat het niet ging vervelen, maar dat laatste deel vond ik zo tenenkrullend dat ik me genoodzaakt zag dat bij te sturen. Zonde.
Displaying 1 - 30 of 192 reviews