तबलें

तबलें

तबलें भारतीय संगितात साथसंगती खातीर आनी स्वतंत्र वादनाखातीर उपेगाक पडपी एक तालवाद्यांची जोडी.उजव्या हातान वाजयतात त्या वाद्याक तबलें बी लमक ह्या अरबी कलाकाराक फावता हें वाद्य मोगलांनी भारतांत हाडलें अशें म्हण्टात. 1296 ते 1316 ह्या सुमाराक मृदंग पखवाजवरी तींत (शाई) उपेगांत येतकच तबल्यांत म्हत्वाच्यो सुदारणा जाल्यो. ख्याल आनी टप्पासारख्या संगीत रचणुकांवांगडा साथी खातीर ताचे उपेग जावंक लागले. स्वरबध्द गायकी, वादन आनी कथ्थक नाचाक तबल्याक ठेक्याची आनी लयेची गरज आसता. तबल्याचें सुदारणेचें श्रेय चडशें अमीर खुसरौक फाव जाता. ह्या वाद्याचो मूळ जनक म्हणून सुधारखॉँ धाडी हाचेंय नांव घेतात. पूण ते विशीं फाव तो पुरावो मेळना खैर, शिशें, बाभूळ, चीच आदी झाडांच्या लांकडापासून तबलें तयार करतात.

तोंडा कडेन मात्शें अशीर आशिल्लें नळकांडयेच्या आकाराचें लांकूड घेवन भितल्ले वटेन कोंरातून घेतात. डग्गो, तांब्याचो, पितुळचो वा केन्नायमातयेचो आसून घुमटा आकृतेचो आसता. आनी ताचें तोंड तबल्याच्या आकारापरस रुंद आसता. डग्ग्याच्या आनी तबल्याच्या तोंडार बोकड्याचें चामडेम ताणून बसयतात. ह्या चामड्याचें वादयेची विणिल्ली कड लायतात. ह्या सगळ्यांक मेळून पुडी म्हण्टात. तबल्याच्या आनी डग्ग्याच्या पुड्याच्या मदल्या भागर तींत (लोखणाचो कीस, काळें तींत, भात हांचें मिश्रण) घोंटून वाटंकुळो थर दितात, पुड्यांतल्यान विणिल्ली वादीतळाच्या कड्यांतल्यान तोंडा भोंवतणीं ओडून घेतात. तबल्याचे वादयेंत जें लांकडी फाळके (गठ्ठे) घालतात, तेय जाय तेन्ना सकयल-वयर करुन आनी विणयेचे तुतयो मारुन गायन-वादनाच्या स्वरा कडेन ताचो सूर मेळयतात वादन शैलीप्रमाण तबल्यांचीं वेगवेगळीं घराणीं थारायल्लीं आसात. तातूंतलें घराणें बंद बाज आनी खुला बाज ह्यो ह्या घराण्याच्यो मूळ संकल्पना आसात का बाज ह्या प्रकारांत चाट आनीतिंतावयलो आघात करतात. दिल्ली, अजराडा, बनारस, हीं ह्या प्रकारांतलीं घराणीं आसात.

खुला दिल्लीचे उदेंतेकडलीं घराणी प्रकारांत चाट आनी तींत हांचे मदल्या भाग तळव्यान वा बोंटा एकठांय हाडून आघात करतात ताचेर पखवाजाचे वादन येता. सणसणीत आवाज हें ताचें खाशेलेपण. लखनौ, फरुकखाबाद, मेरठ आप्रकारांतली घराणीं आसात. दिल्ली घराण्याचो उस्तादनथ्यूखॉ, नथ्यूखॉ, हबीब उद्यीनखॉ, लखनौचौ वाजिद, हुसेनखॉ, फरुखाबादचो उस्ताद, थिरकवा, अमीर हुसेनाखॉ, बनारसचो पंडित रामसहाय, बिरु मिश्र, पंमिश्र, पंजाबचो उस्ताद कादिर बक्ष अशें कांय नामनेचे तबलावादाक आनामनेच्या तबलावादकाचो चलो झाकीर हुसेन खॉ हाणें सद्या तबला वा नामना मेळयल्या. हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत, उपाशास्त्रीय संगीताचें तबल्याचो मुखेलपणान उपेग जाता. ते भायर तबल्याचें स्वतंत्र अशें वाद्य सं.