वेद
देवनागरी
|
|
वेद भारतीय समाजाचें मुळाधार अशें साहित्य. संवसारांतलें सगळ्यांत पोरनें साहित्य असो वेदांचो गौरव जाला. वेद हें उतर विद् धातुपसून भाव.कर्म आनी करण ह्या अर्थाक अ प्रत्यय लागून तयार जालां. हाचेवयल्यान वेद उतराचो अर्थ गिन्यान,गिन्यानाचो विशय वा गिन्यानाचें साधन असो देखून वेदाक ब्रह्म असोय एक पर्यायवाची शब्द वापरप जाता.वेद हे ज्ञानस्वरूप ब्रह्म मानलें जाल्यार लौकिक आनी अलौकिक गिन्यानाचें तें भांडार आसा असो ताचो मतितार्थ जाता.[1]
वेदांत एक गूढ शक्त आसा अशी एक धारणा आसा.वेद हो असो शब्द समूह आसा जाचो स्वरोच्चार बरोबर जालो जाल्यार आपलें मनोरथ सिध्द जावपाची तांक त्या शब्दसमूहांत आसा अशें मानतात.अशे तरेन वेदांक दैवीक संदर्भ मेळटा. वेदवाङ्मय कशें निर्माण जालें ह्या संबंदान जायतीं मतांआसात.हाचेविशीं वेदवाङ्मयांत कांय इल्लेख सांपडटात.सृश्टीक्रमाच्या मुळाचो सोद घेवपाचो यत्न केलो जाल्यार एकाद्रें तत्व आसा म्हणपाचें मानचें पडटा.ताकाच महाभूत,सैम,ईश्र्वर,परमात्मा अशें म्हणप जाता.ह्या महाभूताचो निश्र्वास म्हळ्यार वेद अशें बृहदारण्यकोपनिषदांत म्हळां.
वेदाचे उल्लेख
[बदल]वैदिक वाङ्मयांतले प्रजापती देवतेन सृश्ट निर्माण करून तिच्या कल्याणाखातीर वेद निर्माण केले.तशेंच प्रजापतीन आपल्या हुंकारावांगडा वेद निर्माण केले अशेंय म्हळां.हो हुंकार पयलीं ऋशींनी आयकलो म्हणून त्या हुंकाराक म्हणजेच वेदाक श्रुती अशें नांव मेळ्ळें.
मनून ही अनादी आनी नित्य अशी वेदवाणी ब्रह्मदेवाच्या तोंडातल्यान भायर आयली अशें म्हळां.तशेंच यज्ञसिध्दिक ऋक्,यजुस् आनी हरिवंशांत म्हळां.पूण सादारणपणान वेदांचो कर्तो कोणतरी मानपाक जाय म्हणून पुराणांनी चार तोंडां आशिल्ल्या ब्रह्मदेवाकडेन आनी हेर देवांकडेन वेदांचें कर्तेपण सोंपयलें.विष्णुपुराणांत विष्णुकडेन,देवीमहात्म्यांत देवीकडेन जाल्यार कांय पुराणांत सूर्याक लेगीत वेदप्रवर्तक मानला.दुस-या एका पुराणांत वामदेवापसून तर भगवद्गीतेंत ओंकारापसून वेदनिर्मिती मानल्या.तशेंच वेद हे शब्दस्वरूप आशिल्ल्यान ते मळबांतल्यान उत्पन्न जाल्यात अशेंय एक मत आसा.कारण शब्द हो मळबाचो गूण.हदाकाश वा चिदाकाश हातुंतल्यान जी दिव्य वाणी प्रगट जाली तिकाच वेद अशें म्हळां.ही वाणी तपश्र्चर्या करपी पुर्विल्ल्या ऋशीच्या अंतस्करणांत प्रगट जाली.म्हणुनूच वेद ऋशींक स्फुरले अशे म्हण्टात.अशेतरेन वेदांचे उत्पत्तीविशीं आनीकय जायतीं मतां सांपडटात.
भारतीय संस्कृतीच्या अभ्यासांत वेदांचें स्थान सगळ्यांत वयल्या पांवड्यावयलें जावन आसा.मनून र आख्खो वेद धर्माचें मूळ म्हणून सांगलां.देखून आर्यधर्माचो विचार करतना वेदांचो अभ्यास करप सामकें गरजेचें आसा. वेदांचें म्हत्वय आदल्या काळासावन आयजमेरेन तिगून आसा.चडकरून अस्तंती पंडितांनी वेदांचो खूब अभ्यास करून तांचें म्हत्व जगाफुडें मांडलां.तशेंच वेद हें धर्माचें मूळ थारिल्ल्यान वेद प्रमाण म्हणपाचें त्रिकालबाधित आसा अशेंच मानपांत आयलां.मनून धर्माची जीं चार प्रमाणां सांगल्यांत तातुंत वेदाक पयलें स्थान दिलां.
भारतीय आस्तिक दर्शनांनी आपआपलें तत्वगिन्यान मांडतना वेदांचोच आदार घेतला.तशेंच नास्तिक दर्शनां म्हणून जांचो उल्लेख जाता त्या बौध्द-जैन धर्मांत लेगीत वेदांचो आदार केल्लो आसा.बौद्द धर्माचें तत्वज्ञान मांडपी गौतम बुध्दान वेदांचो अभ्यास केल्लो आनी तो वेदांक मानतालो.तसेंच संत ज्ञानेश्र्वर आनी तुकारामासारकिल्ल्या संतांनीय वेदांचो गौरव केलो.
वेद कशे निर्माण जाले हें सांगतना आदले ऋशी म्हण्टात.तशेंच वेदांचें कर्तेपण कोणाकच मेळना म्हणूनय वेद अपौरुषेय आसात अशेंय म्हणप जाता.वेदांची वैदिक वाङ्मय एकाच जाग्यार निर्माण जावंक ना जाल्यार तें मध्य आशिया,सप्तसिंधू आनी मध्यदेश हांगा निर्माण जालां असो सर्वसादारण समज आसा.
वेदाचे भाग
[बदल]पुराय वेदाचे चार भाग आसात म्हणपाचे उल्लेख वैदिक वाङ्मयांत दिसतात.पुरुषसुक्तांत आयिल्ले ऋग्,साम,छन्द आनी यजुस् अशा ह्या चार शब्दांनी वेदाचे चार भाग जाल्यात.पूण ब्राह्मणग्रंथांत यज्ञाचें विधान आशिल्ल्यान थंय ऋग्,यजुस् आनी साम अशा तीनय वेदांचो उल्लेख आसा.चडशे सगळे तरेचे श्रौतयाग ह्या तीन वेदांच्या आदारान जातात.ह्या दर एका वेदाचो एकेक ऋत्विज यज्ञांत मुखेल म्हणून आसता.अध्वर्यू ऋग्वेदी आसता,होता यजुर्वेदी जाल्यार उद्गाता सामवेदी आसता.
वेदांच्यो मुखेलपणान चार संहिता प्रसिद्द आसात-ऋग्वेद,यजुर्वेद,सामवेद आनी अथर्ववेद.व्यासान ह्यो संहिता तयार करून आपल्या चार शिश्यांक शिकयल्यो.फुडें शिश्यपरंपरेन तांची जतनाय जावपाक लागली.हातुंतल्यान जायते फांटे निर्माण जाले.तांचीं नांवां आनी तांचो प्रचार खंय खंय जालो ही खबर चरणव्युह ह्या ग्रंथांत दिल्ली आसा.महामुनी पतंजलीच्या पस्पशाघ्निकांत सांगिल्लेप्रमाण ऋग्वेदाच्यो एकवीस शाखा,यजुर्वेदाच्यो एकशें एक,सामवेदाच्यो एक हजार आनी अथर्ववेदाच्यो णव शाखा आसात.पूण त्यो आतां मेळनांत.सद्या ऋग्वेदाच्यो दोन,यजुर्वेदाच्यो स,सामवेदाच्यो तीन जाल्यार अथर्ववेदाच्यो दोन शाखा मेळटात.
समाज आनी देव
[बदल]वेदांत वेगवेगळ्या देवतांचीं वर्णनां आयिल्लीं आसात.तांचेवयल्यान त्या देवांची खूब म्हायती मेळटा.तशेंच अग्नी,इंद्र,वरुण,उषस्,सूर्य आदी जायत्या देवांचीय म्हायती सांपडटा. आर्यांच्या समाजीक जिवितांत व्यक्ती आनी समाज तशेच इहलोक आनी परलोक हेसंबंदी बरोच मेळ घालपाचो यत्न केला.समाज हो व्यक्तींक लागून जाता देखून समाजांतल्या व्यक्तीचो विकास जावपाचेर वेदांत म्हत्व दिलां.तशेंच समाजाचो भौतिक आनी आध्यात्मिक विकास जावंचो असो वेदांचो उद्देश आसा.देखून कुटूंबीक जिवीत,तीन ऋणां,वर्णवेवस्था,आश्रमवेवस्था आनी चार पुरूषार्थश्(धर्म,अर्थ,काम आनी मोक्ष)ह्या पांच आदारांचेर वैदिक लोकांचें समाज जिवीत आदारिल्लें आसा हाचो बोध वेदांवरवीं जाता.