Tata

Tata ha'e mohavẽ peteĩ ñemoambue kímiko ome'ẽva tesape ha takukue. Tata niko mba'e ñanembyakúva, jaipurúva ñambojy hag̃ua ñane rembi'urã, ohesape pytũmbývo ha ikatu jaipuru ñamopotĩsérõ ñu guasu ojejavorai'o va'erã. Jepémo avei tata ikatu ñanembohasa'asy, oĩramo tata guasu noñeñangarekóiva ha ohapyreíva, ikatu haguére okaipa óga, yvyramáta ha ambue mba'e. Umi jekái ka'aguýpe tuichaiterei ohundipa, pya'eite ikatu okaipa ñu guasu térã ka'aguy. Ary ha ary ojehecha heta tapicha omanoha tata jekáipe.

Ka'aguy jekái

Tata yvyrápe hendy mboyvemi, oñemboguepa peve.

Ikatu ñamyendy tata ñambyakuitévo peteĩ mba'e, opaichagua ikatu jajapo upéicha, techapyrã ikatu pya'e jaipichy ojueheve yvyra'ikuéra, ikatu avei jaipuru mokõi ita atã oñombotáva ome'ẽvo tatapiriri, ha ambuéva. Kímika rehe ojehecha'ỹijóvo, ojehecha oĩha tata oikóramo osẽ peteĩ mba'égui tovendy (electrón) ome'ẽvo heta mbaretekue.

Tata oikotevẽ mbohapy mba'e hendy hag̃ua: tatarapo (oxígeno), ñandyratarã (combustible) ha takukue. Umi ñandyratarã ikatu ha'e yvyra, churugue, tatapỹi, ñandyry térã oimeraẽ ambue mba'e ndahasýiva oñemyendy. Peteĩ tata hendy rire, omoheñói haku tee, péicha pe tata osegi hendy ijehegui sapy'ami.

Tatarendy añoite mba'e ikatu jahecha, umi mba'e ojehapýva ome'ẽ tatatĩ, upe avei ikatu ñembohasa'asy oikeitéramo ñande retépe.