Saltar ao contido

Aula Magna da Universidade Central de Venezuela

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Modelo:Xeografía físicaAula Magna da Universidade Central de Venezuela
Imaxe
TipoAula Magna
sala de concertos Editar o valor en Wikidata
Localización
División administrativaCaracas, Venezuela e Libertador, Venezuela (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata
LocalizaciónCidade Universitária de Caracas (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata
Mapa
 10°29′27″N 66°53′26″O / 10.4908, -66.8906
CreadorAcústica: Alexander Calder Editar o valor en Wikidata

A Aula Magna da UCV é un auditorio, Aula Magna da Universidade Central de Venezuela. Está situada dentro da Cidade Universitaria de Caracas, xunto ao edificio principal da biblioteca da Universidade. A actual directora do salón é Trina Medina, coa axudante de dirección Rosario Silva Prieto.[1]

Historia

[editar | editar a fonte]

O salón foi deseñado polo arquitecto venezolano Carlos Raúl Villanueva na década de 1940 e construído pola empresa danesa Christiani & Nielsen entre 1952 e 1953.

Importancia

[editar | editar a fonte]

Foi declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO en novembro de 2000 por ser artística e arquitectonicamente significativa[2]. A característica máis destacada do salón son as súas "nubes" acústicas, que cumpren funcións tanto estéticas como prácticas. Son un elemento do deseño que contribuíu á ciencia da acústica do espazo interior, aínda que o exterior do edificio tamén é significativo.

A Aula Magna foi nomeada como o "auditorio máis importante" da universidade.[3] Isto débese en parte á practicidade: é o de maior capacidade, 2.700 prazas con asentos desmontables. Porén, tamén é importante polos acontecementos académicos, artísticos e políticos que tiveron lugar no seu interior. Algúns deles foron de fundamentais para o país e formaron parte de movementos históricos.

Construción

[editar | editar a fonte]

Cando se encargou a Cidade Universitaria en 1943, formouse un comité para analizar as opcións proxectuais. Ademais de escoller a localización preto do centro da cidade, tamén recomendou basear o plan do campus en modelos similares, incluíndo o urbanismo de Leopold Rother na recentemente inaugurada Universidade Nacional de Colombia en Bogotá.

Os deseños do cámpus central comezaron en 1944, co arquitecto Carlos Raúl Villanueva elaborando os primeiros estudos. Nos seguintes anos, construíuse o complexo médico da universidade, o que provocou que o deseño sufrise "cambios substanciais" en 1949. O deseño final completouse en 1952.[4] A capacidade de facer cambios nos plans debeuse en parte á prosperidade económica de Venezuela nesa época, e en parte ao carácter flexíbel do arquitecto Villanueva. Das súas obras durante este período, a Aula Magna considérase rompedora.[4] Villanueva foi capaz de adaptar a obra, manténdose fiel aos principios racionalistas, e estivo aberto a cambios de deseño a medida que evolucionaban as ideas para a construción.[5] En consonancia coa temática, os deseños inclúen características pouco convencionais que reflicten o carácter artístico, como describir os edificios non como obxectos senón como "movementos" (do que a Aula Magna é IV).[4] [6]

A Aula Magna e a Praza Cubierta situáronse no centro do proxecto do campus, como culminación do resto dos seus elementos.[6]

X Conferencia Panamericana celebrada no salón en 1954.

O contrato para a construción da Aula Magna foi cedido á empresa Christiani & Nielsen, a partir do 28 de novembro de 1952, e coa data de finalización fixada como o 31 de marzo de 1953[7], é dicir, a obra tiña que estar rematada en só 4 meses. O salón rematou a tempo, tal e como demandaba o ditador militar Marcos Pérez Jiménez.[3] Foi o edificio principal do proxecto Síntesis de las Artes para a universidade, unha creación e redeseño do campus realizado por Villanueva.[1][7] O salón foi dedicado e inaugurado o 3 de decembro de 1953, cunha pequena cerimonia relixiosa, pero inaugurado oficialmente o 2 de marzo de 1954, coa apertura da X Conferencia Interamericana.[1][8]

Nun acto apócrifo, cando Villanueva entrou por primeira vez no salón rematado e viu as nubes acústicas acabadas de pintar, levantou os brazos e gritou que era tremendo.[9] A colaboración de Villanueva con Alexander Calder, o artista e enxeñeiro norteamericano que deseñou as famosas "Nubes flotantes", iniciou unha longa relación de traballo entre a parella, aínda que Calder só viu a sala completada unha vez, en 1955.[4][10]

Especificacións

[editar | editar a fonte]

Acústica

[editar | editar a fonte]

Nubes de Calder

[editar | editar a fonte]
Interior do salón, que presenta a obra de arte dos paneis acústicos Floating Clouds de 1953 de Alexander Calder

Na década de 1980, o enxeñeiro de acústica Leo Beranek, que contribuíu ao proxecto, clasificou a sala entre as cinco mellores salas de concertos do mundo pola súa acústica.[11] Está así clasificado grazas á obra de arte de 1953 Flying Saucers ou Floating Clouds desenvolvida por Alexander Calder, un sistema que combina tecnoloxía e arte.[1] Estas estruturas instaláronse no teito baixo a supervisión da firma estadounidense Bolt, Beranek and Newman, e axustáronse mentres unha orquestra tocaba no escenario para calibrar a acústica e asegurarse de que a calidade se mantivese constante en todo o salón.[3][12] As nubes son o exemplo máis destacado da filosofía do proxecto para combinar arte e pensamento ademais de función.[13]

As nubes non estaban destinadas orixinalmente ao interior do salón. Calder estaba a traballar nunha estrutura para exterior na Plaza Cubierta; cando se decatou do complexo que era o proxecto, propúxolle integrar os seus paneis no espazo da sala con "unha finalidade artística, decorativa e acústica".[3] Esta foi unha idea afortunada, porque ao mesmo tempo que a suxestión de Calder, a empresa estadounidense estaba a ver os deseños orixinais do salón, e observou que a forma da estrutura afectaría negativamente á acústica a non ser que tivese un amplo revestimento.[14] O deseño deu a súa inspiración a outros lugares, incluíndo unha sala de ópera na China[15]. A función de resolución de problemas dos paneles tamén influíu no desenvolvemento da acústica do espazo interior[16]. Os paneis serven para unha variedade de propósitos, con algúns absorbentes de son, outros proxectándoo e outros aumentándoo.[17]

Cada panel, ou nube, comprende un marco de aceiro que contén dúas pezas de 13 mm de madeira laminada espesa unidas entre si;[16] a nube máis grande ten unha superficie de 80 m2 e un peso de aproximadamente 2'3 toneladas.[7] As nubes teñen entre 10 e 20 cm de grosor[14] e en total son 31 paneis[1]: 22 no teito, 5 na parede lateral dereita e 4 na parede lateral esquerda.[7] Para situar as nubes, cables metálicos de 1 cm de diámetro suspéndenos do teito da habitación, dándolles a inclinación e altura necesarias. O teito real da sala é de 3 metros enriba dun falso teito de xeso que sostén o revestimento e facilita o axuste dos sistemas de iluminación e dos mecanismos de apoio das "nubes".[3][7] Tamén hai escaleiras para permitir que a xente suba polas nubes.[14] Sobre os paneis instalouse unha lámina de fibra de vidro para reducir o tempo de transferencia de eco e son, e optimizar a acústica da fala. Pódese eliminar esta lámina para concertos musicais.[18]

Segundo a crítica de arte Phyllis Tuchman, a pesar de seren deseñadas por un dos poucos non latinoamericanos que traballaron no proxecto, expresan "o lirismo da rexión" e afirmou que Calder nomeou as nubes como a súa obra favorita, aínda que son menos lembradas que moitas das súas outras obras[19].

Na lista de Patrimonio Mundial da UNESCO do campus, as Nubes reciben un nome específico.[20]

Outros elementos

[editar | editar a fonte]
Unha cerimonia de graduación debaixo do teito de madeira dobrado

As 'Nubes flotantes' non son o único elemento que contribúe a proporcionar a calidade de son característica á Aula Magna. Dentro do auditorio a maioría dos elementos e materiais están deseñados en favor da acústica e da durabilidade.[1] Os asentos exemplifican isto. Están feitos con lan de ovellas chilenas ou australianas (as fontes contradín) e foron tecidas en Inglaterra, teñen brazos de coiro e almofadas de asento que se retraen automaticamente, perforadas na parte inferior. Este deseño proporciona aos asentos a calidade de contrarrestar as variacións sonoras, tanto cando están baleiros como cando están totalmente ocupados.[7]

Outro elemento é que todas as portas da sala están deseñadas acústicamente e son de dobre capa (interna e externa); no nivel do parterre as portas interiores son de metal perforado e recheas de illante, mentres que as exteriores son de madeira, creando entre elas un baleiro que impide tanto a saída do son do salón como exclúe o ruído exterior. No nivel do balcón, as portas funcionan do mesmo xeito, aínda que tanto as portas internas como as externas son de madeira. Tamén hai un dosel de madeira dobrado situado a oito metros por riba do escenario para suavizar aínda máis o son.[3][21]

O deseño orixinal do salón incluía alfombras do corredor feitas de lan de Caxemira, que tamén axudaban á acústica. Porén, durante as reformas da década de 1990, as alfombras foron substituídas por outras de material sintético.[3]

Sistemas de iluminación

[editar | editar a fonte]
A iluminación adicional detrás das "nubes" utilízase para crear efectos

A iluminación é versátil, con dous sistemas principais (incandescente e fluorescente), lámpadas de iluminación lateral e de emerxencia. Tamén conta co orixinal sistema de iluminación alternativo de bombillas sobre as nubes que iluminan o teito e resaltan a cor dos paneis. Esta iluminación tamén conta cunha serie de instrumentos para producir efectos de iluminación, incluíndo focos, reflectores e proxectores.[3] A antiga consola de iluminación principal era un duplicado dun órgano de iluminación, creado en Inglaterra por Strand Lighting, que adaptou o teclado dun órgano para funcionar como unha consola de control de iluminación.[22] Tocando diferentes combinacións das teclas do órgano, pódese crear todo un espectáculo de luces.[23] Dezasete deles foron feitos por solicitude de salas en todo o mundo[24], aínda que algúns xornalistas de Caracas afirman que só había dous.[12]

En 2010, o salón instalou un novo sistema de iluminación, doado pola Embaixada de Estados Unidos en Caracas, cunha consola producida pola empresa Electronic Theatre Controls. Converteuse no terceiro edificio de teatro de Caracas que contaba coa tecnoloxía, que era de última xeración.[25] A pesar da nova incorporación, a tecnoloxía orixinal do órgano aínda funcionaba en 2017.[12]

Estrutura e fachada

[editar | editar a fonte]
A escaleira, co seu mural de Carlos González Bogen

O estilo arquitectónico da Aula Magna está inspirado no teatro clásico grecorromano, cunha estrutura de 1/4 de círculo e un teito en forma de abano, deseñado como un anfiteatro ou bucina. No seu exterior hai unha armadura de 43 metros, que se inspirou nos deseños non realizados de Le Corbusier para o Palacio dos Soviets.[3] O salón é parte integrante do espazo maior da Plaza Cubierta. O edificio forma parte principal da vista da Praza, pero as entradas só son visibles desde dentro da mesma.[26] Tamén inclúe deseños innovadores para a época, como o balcón suspendido, o foso da orquestra e o proscenio grande e aberto. Ademais, non é só un edificio senón "un espazo interior dentro dun espazo interior-exterior maior, situándoo inseparablemente dentro dos seus límites no complexo central, e insubstituíble"[4]. Un estudo publicado en 1955 polo Museo de Arte Moderna de Nova York que analizou a arquitectura latinoamericana tamén sinalou que a sala estaba "cuberta pero só parcialmente pechada".[27]

O nivel do parterre do salón ten sete entradas principais, xunto con dúas saídas de emerxencia, así como 1722 asentos divididos en 6 bloques. A planta superior divídese en 3 balcóns, sendo o balcón lateral esquerdo de 391 prazas, o balcón lateral dereito de 390 prazas e o balcón central con 193 (dos cales 13 asentos pertencen á Caixa de Honra e están restrinxidos). Ademais, o salón conta con numerosos asentos extraíbles para maior comodidade.[1][3]

Se os plans orixinais se toman como definitivos, entón a Aula Magna aínda nunca foi completada. Isto crea algunhas características incongruentes do salón, entre elas que as portas que están suspendidas nos lados do escenario estarían levantadas mediante gatos hidráulicos, e que o espazo que hoxe é a Galería de Arte do soto estaba pensado para ser zona de bar e conter grandes baños para o público.[3] Calder tamén quería que as nubes fosen móbiles, para permitir diferentes experiencias acústicas, pero non o son.[14]

No corredor do edificio da Aula Magna —un corredor circular que rodea o salón, con dous niveis de ramplas seguindo a curva e unha artística escaleira central cuboide — hai moitas obras de arte. Na praza exterior está a escultura "Pastor de Nubes", de Jean Arp. Tamén está rodeado de murais de Mateo Manaure, Victor Vasarely e Pascual Navarro, entre outras esculturas.[3][7] A Aula Magna atópase dentro dun intricado sistema de pasarelas, formando parte da Plaza Cubierta e conectada con outros edificios do conxunto central (a Residencia da Universidade, a Sala de Concertos e a biblioteca), cada un por varias vías distintas[4].

Eventos

[editar | editar a fonte]
Unha actuación da Cantata Criolla, dirixida por Antonio Estévez

Foi no salón, durante a súa inauguración na Conferencia Interamericana que acolleu, en tempos da Guerra fría, onde "tres mil líderes e delegados" das Américas asinaron unha resolución histórica que declaraba ao comunismo unha ameaza para a paz mundial.[28] Pola contra, na súa primeira visita a Venezuela, en 1959 tras o éxito da Revolución comunista cubana, tamén interveu no salón Fidel Castro.[12]

Houbo famosas actuacións artísticas. Leonard Bernstein actuou no salón en 1957, dicindo que "foi o mellor [salón] no que dirixín en Suramérica. Despois do concerto díxenlles aos xornalistas que o son é excelente no escenario. Gustaríame poder levar esa parte da sala de volta a Nova York para a Filharmónica".[21] No salón cantou Montserrat Caballe, e nel recitou a súa poesía Pablo Neruda.[12]

A compañía de teatro "Palo de Agua", dirixida por Michel Hausmann, estivo baseada no salón até polo menos 2013. Hausmann, dunha familia con antecedentes de oposición aos presidentes Hugo Chávez e Nicolás Maduro, explicou que non se lles permitiu actuar en ningún dos principais teatros de Caracas debido ás restricións en Venezuela, describindo a sala como "un dos últimos 'espazos libres' para facer teatro".[29] Unha das producións da compañía de Jesus Christ Superstar no salón, o 7 de marzo de 2010, foi atacada por asaltantes enmascarados con gases lacrimóxenos antes do espectáculo, prexudicando aos actores.[29]

Os actos de graduación tanto da UCV como doutras universidades celébranse no salón, aínda que con certa controversia, con cidadáns e estudantes dicindo que o uso do salón debe limitarse ás actuacións e só para a tradicional cerimonia dos estudantes da UCV.

Aínda que a cesión de uso das Aulas Magnas noutras universidades é común en todo o mundo, en 2018, un partido político estudantil describiu o arrendamento da sala a outra universidade de "comercialización" do patrimonio.[30]

En febreiro de 2019, a entón presidente estudantil da UCV Rafaela Requesens utilizou o salón para reunir aos estudantes e participar nas protestas durante a crise presidencial venezolana de 2019. Ela abriu a súa intervención describindo o salón, dicindo: "Este é un espazo de ideas, de coñecemento, de pluralidade de pensamento, de liberdade, de democracia, de xustiza. Os mozos sempre dan unha mensaxe de esperanza, hoxe de reflexión" [31].

Conservación

[editar | editar a fonte]
Os corredores e o vestíbulo pecharon por limpeza tras a violencia en xaneiro de 2009

Case cincuenta anos despois da súa construción, a Aula Magna foi designada como Patrimonio da Humanidade da UNESCO no ano 2000, como parte da zona do campus central, pero tamén con especial consideración ao interior do salón, que individualmente ten estado protexido.[4] A UNESCO tivo varias preocupacións pola conservación do salón, así como do resto do campus, debido ao crecente número de estudantes, a antigüidade dos mosaicos e do formigón e a zona "vulnerable ao malestar social". Asegurou que existe un "programa de seguimento" para axudar a protexer o sitio. Este programa de seguimento chámase Copred, e está formado por estudantes voluntarios e expertos en conservación.[32]

Os medos da UNESCO renováronse durante unha protesta en xullo de 2013, cando un autobús foi incendiado na praza exterior do salón e danou un dos murais adxacentes, unha peza emblemática do venezolano Oswaldo Vigas. Estudantes e Copred abriron unha campaña, «UCV SOS», e conseguiron recadar cartos para restaurala, con doantes como Banco Mercantil e Telefónica.[32] Non obstante, o Financial Times dixo que os fondos restrinxidos son unha maior ameaza para a preservación da sala e das obras de arte, tanto pola recesión económica pola crise na Venezuela bolivariana como polos gobernos de Chávez e Maduro que desfinanciaron as universidades e non. priorizando a cultura independente.[32] A pesar destes contratempos, en 2015 un historiador da arte e deseñador industrial sinalou que o salón "resistente ao tempo e ao descoido xeral que se apodera da maioría do campus universitario".[33] Copred realiza regularmente visitas guiadas polo salón co fin de recadar cartos para a súa conservación.[9]

En 2015, estimouse que só o custo da restauración da Aula Magna era, en dólares estadounidenses, de 392.919 dólares ao tipo oficial da época, ou 2.943 dólares no mercado negro.[32] Cecilia García Arocha, a reitora da UCV, asegurou que dende que foi Patrimonio da Humanidade non se deron fondos á universidade para mantelo. Só o 6% dos fondos da universidade destínase ao mantemento dos terreos, baixo o que se divide o sitio.[32] A finais de 2014, Copred reacondicionou unha lousa da cuberta da Praza Cuberta xunto ao auditorio, que quedara deteriorada o 11 de agosto dese ano, e ao mesmo tempo impermeabilizouna. Tamén acometeron obras nunha rampla do salón en decembro de 2014. A organización informou a finais de 2017 de reacondicionar as canalizacións da Aula Magna nas obras que estaba a supervisar, xa que non foran destapadas antes e provocaron inundacións no salón.[9]

A universidade tamén pretende preservar a tradición do salón, fontes aseguran que a súa "continuada razón de ser" é ver que as novas xeracións de estudantes se gradúan cada ano.[12]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 "Aula Magna". ucv.ve/organizacion/rectorado/organizacion/direcciones (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 26 de agosto de 2018. Consultado o 26 de agosto de 2018. 
  2. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Centro del Patrimonio Mundial -". UNESCO World Heritage Centre (en castelán). Consultado o 2022-04-30. 
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 "UCV Noticias". ucv.ve (en castelán). Consultado o 26 de agosto de 2018. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Boulton, Alfredo (2008). Alfredo Boulton and His Contemporaries: Critical Dialogues in Venezuelan Art, 1912-1974 (en inglés). The Museum of Modern Art. ISBN 978-0-87070-710-0. 
  5. ↑ Fortini, Vito (2017-07-30). "The Social Importance of Landscaping in Public Spaces in Latin America. Three Cases Studies in Mexico, Brazil and Venezuela". L'architettura delle città - The Journal of the Scientific Society Ludovico Quaroni (en inglés) 7 (10). ISSN 2281-8731. 
  6. ↑ 6,0 6,1 "sose2009apprtechnologies" (PDF). energyandbuilding.uc.cl (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 02 de setembro de 2018. Consultado o 2009. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 "15 datos curiosos sobre el Aula Magna de la UCV". latiendavenezolana.com (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 27 de agosto de 2018. Consultado o agosto 26, 2018. 
  8. ↑ "Foreign Relations of the United States, 1952–1954, The American Republics, Volume IV - Office of the Historian". history.state.gov. Consultado o 2022-06-05. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 "Consejo-de-preservacion-y-desarrollo ; COPRED". UCV (en castelán). Consultado o 28 de agosto de 2018. 
  10. ↑ Jaimes, Brithney Morales (2017). "Las nubes de Calder en el Aula Magna. Villanueva y la sintesis de las artes". Gestión I+D (en castelán) 2 (1): 133–137. ISSN 2542-3142. 
  11. ↑ Beranek, Leo (2012-12-06). Concert Halls and Opera Houses: Music, Acoustics, and Architecture (en inglés). Springer Science & Business Media. ISBN 978-0-387-21636-2. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 "Aula-magna". Caracasen450.com (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 22 de outubro de 2018. Consultado o 27 de agosto de 2018. 
  13. ↑ "Nubes acústicas". CCScity450 (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 28 de agosto de 2018. Consultado o Agosto 28, 2018. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 "La UCV y sus símbolos". UCV (en castelán). Consultado o 26 de agosto de 2018. 
  15. ↑ "Noticias". UCV (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 27 de agosto de 2018. Consultado o Agosto 26, 2018. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Beranek, Leo (2012-12-06). Concert Halls and Opera Houses: Music, Acoustics, and Architecture (en inglés). Springer Science & Business Media. ISBN 978-0-387-21636-2. 
  17. ↑ "Noticias de América Latina". BBC News Mundo (en castelán). 14 de outubro de 2016. Consultado o Agosto 28, 2018. 
  18. ↑ Beranek, Leo (2012-12-06). Concert Halls and Opera Houses: Music, Acoustics, and Architecture (en inglés). Springer Science & Business Media. ISBN 978-0-387-21636-2. 
  19. ↑ GS2001 (PDF). p. 1. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 02 de setembro de 2018. Consultado o 05 de xuño de 2022. 
  20. ↑ "UNESCO. Lista, nº 986". WHC. Consultado o 28 de maio de 2010. 
  21. ↑ 21,0 21,1 "Aula Magna ; 2". Guía CCS (en castelán). Consultado o Agosto 27, 2018. 
  22. ↑ "Strand Lighting the First 100 Years". www.strandlighting.co.uk. Consultado o 2022-06-05. 
  23. ↑ "Theatrecrafts - Equipment - Light Console". www.theatrecrafts.com. Consultado o 2022-06-05. 
  24. ↑ "Light-console ; Aula-magna Caracas". magmouse.co.uk. Arquivado dende o orixinal o 11 de agosto de 2016. Consultado o Agosto 27, 2018. 
  25. ↑ "Aula Magna cuenta con nueva cónsola de iluminación". www.ucv.ve. Consultado o 2022-06-05. 
  26. ↑ Gasparini, Marina; Venezuela, Universidad Central de (1991). Obras de arte de la Ciudad Universitaria de Caracas (en castelán). Universidad Central de Venezuela. ISBN 978-980-00-0509-5. 
  27. ↑ MoMA ; Catalogue (PDF) (en inglés). MoMA. 
  28. ↑ Blackmore, Lisa (2017-07-15). Spectacular Modernity: Dictatorship, Space, and Visuality in Venezuela, 1948-1958 (en inglés). University of Pittsburgh Press. ISBN 978-0-8229-8236-4. 
  29. ↑ 29,0 29,1 "Latin10". tcg.org. Arquivado dende o orixinal o 07 de maio de 2010. Consultado o 05 de xuño de 2022. 
  30. ↑ "Protestan-en-Twitter-por-graduacion-de-bachilleres-en-el-Aula-Magna-de-la-UCV". El estímulo (en castelán). Agosto de 2018. Arquivado dende o orixinal o 27 de agosto de 2018. Consultado o 26 de agosto de 2018. 
  31. ↑ Nacional, El (2019-02-08). "Rafaela Requesens: El Día de la Juventud Venezuela vuelve a la calle". EL NACIONAL (en castelán). Consultado o 2022-06-05. 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 "COPRED". FT.com. Consultado o 27 de agosto de 2018. (require subscrición)
  33. ↑ "Caracas". Colección Cisneros.org ; coleccioncisneros.org/editorial/cite-site-sights (en inglés). 13 de maio de 2015. Arquivado dende o orixinal o 28 de agosto de 2018. Consultado o 28 de agosto de 2018. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aula_Magna_da_Universidade_Central_de_Venezuela&oldid=6867539»