Jump to content

Rítheaghlaigh Ghaelacha

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Is cuid d'uaisleacht Éireann iad na Rítheaghlaigh Ghaelacha ón ré is ársa, i dteannta le huaisli Cambra-Normannacha agus na teidil cruthaithe le linn Tiarnas na hÉireann.

Uaislí Gaelacha

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Príomhalt: Ríthe Éireann

Thoghtaí ríthe, tiarnaí nó taoisigh Ghaelacha ag an gcóras dlí darb ainm tánaisteacht, ag muintreacha an iarcheannaire (laistigh de thrí glúin), i dteannta áfach le go leor doirteadh fola, i bhfianaise an easpa pionós ar dúnmharú céile comhraic. Toisc go dtoghtaí de ghnáth ceannairí as an gclann chéanna, bhí sin ina chúis leis an smaoineamh d'uaisleacht Ghaelach.

Thosaigh teidil ó oidhreacht tar éis théip Ord na nGael agus ghlacadh chóras dlí Sasanach le linn na mblianta 1585–1610.

Is flatha iad gach a leanas, sliochtaigh fhireanna le gaol, is cuma más i bhfad amach, ó de shaghas éigin:

D'éirigh roinnt rí ruirech ina nArdrí.[1][2][3]

Faoin am Chonradh Luimnigh, bhí a chuid cumhacht caillte ag beagnach gach uaisle Gaelach. Sa lá atá inniu ann, níl aon stádas dlí ag na teidil stairiúla i bPoblacht na hÉireann, murab ionann is i dTuaisceart Éireann.[4]

Ón mbliain 1943 go dtí 2003, bronnadh aitheantas oifigiúil ar roinnt Ceann na Fine ó rialtas na hÉireann. Tháinig an cleachtas seo chun críche sa bhliain 2003 tar éis scannal éagsúil (féach Terence Francis MacCarthy) agus faoi imní gur mhíbhunreachtúil é.[5]

Rítheaghlaigh

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Seo a leanas roinnt rítheaghlach Gaelach de réir fine agus tíreolais.

Féach freisin

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. Curley, ll. 26–7
  2. Jaski, ll. 37–40, 89, 99–102
  3. Byrne, ll. 41–2
  4. Bunreacht na hÉireann
  5. Curley, ll. 179–80; Charles Lysaght (in Curley), lch. 14
  6. The MacMorrough Kavanagh, Curtha i gcartlann 19 Eanáir 2012 ar an Wayback Machine
  7. John O'Hart, Irish Pedigrees; or, The Origin and Stem of the Irish Nation, 5ú heagrán, 2 iml., Baile Átha Cliath, 1892, athchló Baltimore: Genealogical Publishing Company, 1976, iml. 1, ll. 417-418 agus 426-428.
  8. Dictionary of National Biography, iml. 35 MacCarwell - Maltby (Sidney Lee eag.). (1893) Nua-Eabhrac: MacMillan & Co., lch. 52.
  9. Ellis, lch. 157
  10. Curley, lch. 116
  11. Ellis, ll. 137–8
  12. Curley, ll. 109–12
  13. Féach Donnabhán mac Cathail.
  14. Alex Woolf, The origins and ancestry of Somerled: Gofraid mac Fergusa and 'The Annals of the Four Masters', Curtha i gcartlann 5 Meitheamh 2011 ar an Wayback Machine, Medieval Scandinavia 15 (2005)