پرش به محتوا

آردی‌ایکس

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
آردی‌ایکس

RDX crystal
شناساگرها
شماره ثبت سی‌ای‌اس ۱۲۱-۸۲-۴ ✔Y
پاب‌کم ۸۴۹۰
کم‌اسپایدر ۸۱۷۷ ✔Y
شمارهٔ یواِن 0072 0391 0483
ChEBI CHEBI:24556 ✔Y
جی‌مول-تصاویر سه بعدی Image 1
  • C1N(CN(CN1[N+](=O)[O-])[N+](=O)[O-])[N+](=O)[O-]

  • InChI=1S/C3H6N6O6/c10-7(11)4-1-5(8(12)13)3-6(2-4)9(14)15/h1-3H2 ✔Y
    Key: XTFIVUDBNACUBN-UHFFFAOYSA-N ✔Y


    InChI=1/C3H6N6O6/c10-7(11)4-9-5(8(12)13)3-6(2-4)9(14)15/h1-3H2
    Key: XTFIVUDBNACUBN-UHFFFAOYAY

خصوصیات
فرمول مولکولی C3H6N۶O6
جرم مولی ۲۲۲٫۱۲ g mol−1
شکل ظاهری Colorless or yellowish crystals
چگالی 1.858 g/cm3
دمای ذوب ۲۰۵٫۵ درجه سلسیوس (۴۰۱٫۹ درجه فارنهایت؛ ۴۷۸٫۶ کلوین)
دمای جوش ۲۳۴ درجه سلسیوس (۴۵۳ درجه فارنهایت؛ ۵۰۷ کلوین)
انحلال‌پذیری در آب insoluble[۱]
Explosive data
Shock sensitivity Low
حساسیت اصطکاک Low
هم‌ارز تی‌ان‌تی 1.60
خطرات
GHS pictograms الگو:GHS01 The skull-and-crossbones pictogram in the Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS)
سیستم هماهنگ جهانی طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی Danger
GHS hazard statements H201, H301, H370, H373
GHS precautionary statements P210, P250, P280, P370, P372, P373, P501
خطرات اصلی Explosive, detonates on contact with mercury fulminate,[۱] highly toxic
لوزی آتش
NFPA 704 four-colored diamondSpecial hazards (white): no code
نقطه اشتعال
آمریکا Permissible
exposure limit (PEL)
none[۱]
LD50 100 mg/kg
به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa)
 ✔Y (بررسی) (چیست: ✔Y/N؟)
Infobox references

آر. دی. ایکس یا هکسوژن (به انگلیسی: RDX) یک ترکیب آلی با فرمول 3(O2NNCH2) است. این ماده یک جامد سفیدرنگ بدون بو و مزه است که عمدتاً به عنوان ماده منفجره مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۲] از لحاظ شیمیایی این ماده یک نیترامید طبقه‌بندی می‌شود و خواصی شبیه به اچ‌ام‌ایکس دارد. این ماده منفجره قدرتی کمی بیشتر از تی‌ان‌تی دارد و در جنگ جهانی دوم و پس از آن بسیار کاربرد داشته و دارد. این ماده عامل انفجاری در بمب خمیری C-4 است. آر.دی. ایکس یک ماده منفجره پایدار جهت انبارش و از قوی‌ترین مواد منفجره شناخته شده نظامی است.[۲]

نام‌های دیگر

[ویرایش]

آر.دی. ایکس همچنین به نام‌های سیکلونیت، هکسوژن (مخصوصا در زبان روسی، فرانسوی و آلمانی و کشورهای متأثر از این زبان‌ها)، T4 و نام شیمیایی «سیکلو تری متیلین تری نیترامین» نیز شناخته می‌شود.

در دهه ۱۹۳۰ زرادخانه سلطنتی بریتانیا به تحقیق در مورد سیکلونیت برای مصرف علیه یو-بوت های آلمانی که بدنه‌ای ضخیم‌تر از قایق‌های دیگر داشت، شروع کرد. هدف ساخت ماده منفجره‌ای قوی‌تر از تی‌ان‌تی بود. به دلیل مسائل امنیتی بریتانیا این ماده را "Research Department Explosive" یا "R.D.X" به معنای "ماده منفجره دپارتمان تحقیقات" نامگذاری کرد.[۳]

کاربرد

[ویرایش]

از آر.دی. ایکس در طول جنگ جهانی دوم به‌ طور گسترده‌ای استفاده شد که اغلب با ترکیب تری‌نیتروتولوئن شکل می‌گرفت از قبیل تورپکس، کامپوزیشن ب، سیکلوتول، کامپوزیشن اچ۶.

از آر.دی. ایکس برای ساخت اولین ماده منفجره خمیری استفاده گردید.

آر.دی. ایکس پایه ساخت مواد منفجره بسیاری است:

کامپوزیشن آ: ماده منفجره ای گرانولی (دانه‌دانه) شامل آر.دی. ایکس و یک موم کاهنده حساسیت.

کامپوزیشن ب: ترکیبی قابل قالب‌گیری شامل ۵۹٫۵٪ آر.دی. ایکس و ۳۹٫۴٪ تی‌ان‌تی همراه با یک درصد موم کاهنده حساسیت.

کامپوزیشن سی: از کامپوزیشن سی برای اولین بار در جنگ جهانی دوم استفاده گردید، اما انواع مختلفی از آن ساخته شد از جمله سی-۲، سی-۳ و سی-۴؛ سی-۴ شامل ۹۱٪ آر.دی. ایکس، یک عامل پلاستیکی کننده، ۵٫۳٪ دیابکتیل ساباکات، یک عامل بایندر (عامل چسبیدن مواد بهم) که معمولاً ۲٫۱٪ پلی ایزوبوتیلین می‌باشد و ۱٫۶٪ روغن است.[۴]

کامپوزیشن سی. اچ-۶: ۹۷٫۵٪ آر.دی. ایکس، ۱٫۵٪ کلسیم استئارات، ۰٫۵٪ پلی ایزوبوتیلین و ۰٫۵٪ گرافیت.

سیکلوتول: ترکیب قابل قالب‌گیری از ۵۰ تا ۸۰٪ آر.دی. ایکس و ۲۰ تا ۵۰٪ تی‌ان‌تی که با توجه به نسبت آر.دی. ایکس به تی‌ان‌تی نامگذاری می‌شود مانند سیکلوتول ۷۰/۳۰.

تورپکس: ۴۲٪ آر.دی. ایکس، ۴۰٪ تی‌ان‌تی و ۱۸٪ پودر آلومینیوم. این ترکیب در جنگ جهانی دوم ساخته شد و جزو مهمات زیرآبی محسوب می‌شود.

منابع

[ویرایش]
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards 0169
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ "RDX". Wikipedia (به انگلیسی). 2019-05-15.
  3. «Final Properties Report: Newport Army Ammunition Plant» (PDF).
  4. Bender, E. C.; Reardon, M. R. (2005-04-06). "Differentiation of Composition C-4 Based on the Analysis of the Process Oil". Journal of Forensic Science (به انگلیسی). 50 (3): 1–7. doi:10.1520/JFS2004307. ISSN 0022-1198.