سانحه سقوط بالگرد در ورزقان

حادثه
تاریخ	۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ ۱۹ مه ۲۰۲۴ (۲۰۲۴-19}})
محل حادثه	اوزی، بخش مرکزی شهرستان ورزقان، شهرستان ورزقان، آذربایجان شرقی، ایران ۳۸°۴۳′۸″ شمالی ۴۶°۳۹′۱۷″ شرقی
هواگرد
نوع	بالگرد بل ۲۱۲
شرکت هواپیمایی	نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
شماره دم	۶-۹۲۲۱
مبدا پرواز	سد خداآفرین، ایران
مقصد	پالایشگاه نفت تبریز، ایران
سرنشینان	۸
مسافرین	۵
خدمه	۳
کشته‌شدگان	۸
بازماندگان	۰

سقوط بالگرد حامل سید ابراهیم رئیسی حادثه سقوط بالگرد بل ۴۱۲ حامل ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور وقت جمهوری اسلامی است که در زمان طی مسیر خود از سد خداآفرین تا تبریز در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ در نزدیکی روستای اوزی ورزقان رخ داد. در این سانحه ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور وقت، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه وقت، مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی، سید محمدعلی آل هاشم امام جمعه وقت تبریز ، سیدمهدی موسوی رئیس یگان حفاظت رئیس‌جمهوری و سه خلبان بالگرد جان خود را از دست دادند.

رئیسی برای افتتاح سد خداآفرین و سد قیز قلعه‌سی به استان آذربایجان شرقی سفر کرده بود که در مسیر بازگشت بالگرد حامل وی دچار سانحه شد.

عملیات امداد و نجات به‌دلیل زمین‌های جنگلی انبوه و شرایط نامساعد جوی مانند باران و مه شدید با مشکلاتی مواجه بود. در عملیات جست‌وجو از پهپادها، تیم‌های امداد و نجات، سگ‌های زنده‌یاب و برنامه کوپرنیک کمک گرفته شد.در نهایت پس از گذشت ۱۵ ساعت از سانحه لاشه بالگرد و جسد سرنشینان پیدا شد.

پیش از حادثه

رئیسی به همراه علی‌اف در مرز ایران–آذربایجان در روز حادثه. امیرعبداللهیان نیز در تصویر دیده می‌شود.

رئیسی که صبح ۳۰ اردیبهشت برای افتتاح سد قیز قلعه‌سی به نقطه مرزی جمهوری آذربایجان و ایران رفته بود، این سد را به‌همراه الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان افتتاح کرد. این سد، سومین پروژه مشترک ایران و آذربایجان بر روی رودخانه ارس است. روز پیش از حادثه، سازمان هواشناسی ایران برای وضع آب‌وهوای این منطقه هشدار نارنجی باران و مه صادر کرده بود.

شرح حادثه

پس از افتتاح سد قیز قلعه‌سی و خداآفرین، سید ابراهیم رئیسی، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، محمدعلی آل‌هاشم امام جمعه تبریز و مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی به همراه فرمانده یگان حفاظت رئیس‌جمهور در حوالی ساعت ۱۳ با بالگرد به مقصد تبریز به راه افتادند. این بالگرد جزء کاروانی متشکل از سه بالگرد بود که دو فروند از آن‌ها که حامل مهرداد بذرپاش وزیر راه و علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو بودند که به سلامت به تبریز رسیدند. ولی بالگرد حامل رئیسی در فاصلهٔ ۲ کیلومتری جنوب‌غرب روستای ورزقان سقوط کرد. محل سقوط در منطقهٔ جنگلی دیزمار شناسایی شد که در شمال ورزقان واقع در استان آذربایجان شرقی قرار دارد.

پس از کشف بقایای بالگرد، ادعا شد که بالگرد با کوه برخورد کرده و پس از آن منفجر شده است. برخی اجساد پیداشده دارای سوختگی شدید بودند و برخی از آنها به درون دره پرتاب شده بودند.

امداد و نجات

۴۰ تیم واکنش سریع و پهپادهایی به محل حدودی سقوط اعزام شده‌اند اما عملیات امداد و نجات به‌دلیل شرایط نامساعد جوی با مشکلات مواجه شد و خبری از سلامت این افراد در دسترس نبود. تصاویر ماهواره‌ای مؤسسه پلنت (به انگلیسی: Planet) از محل احتمالی سانحه بالگرد حامل رئیسی نشان می‌داد که شرایط آب‌وهوایی به شدت نامساعد است، به‌طوری که مه و ابر منطقه را احاطه کرده بود.

سخنگوی دولت علی بهادری جهرمی حدود ساعت ۲۰ اعلام کرد هنوز «هیچ خبر جدیدی» نیست. تا آن زمان به گزارش ایرنا، ۴۰ تیم امداد و جست‌وجوی تخصصی هلال احمر به همراه ۱۵ تیم از آذربایجان شرقی و استان‌های همجوار در حال جست‌وجو بودند. راضیه عالیشوندی، رئیس اتاق عملیات هلال احمر گفت: «چهار تیم به مختصاتی که سازمان هوا و فضا از محل وقوع حادثه داده است، نزدیک شده‌اند اما به‌دلیل وضعیت آب و هوا و مسیر به سختی کارشان پیش می‌رود.»

عبدالقادر اورال اوغلو ، وزیر حمل و نقل ترکیه، با اشاره به قرار گرفتن ایران در منطقه مسئولیت واکنش اضطراری ترکیه، گفت مقامات ترکیه با شنیدن خبر سقوط هلیکوپتر ایرانی، سیگنال‌ها را برسی کردند اما سیگنالی از هلیکوپتر دچار سانحه دریافت نکرده‌اند که نشان می‌دهد هوانورد، یا سیستم سیگنال را روشن نکرده است، یا چنین سیستمی نداشته.

سرانجام پس از گذشت حدود ۱۵ ساعت از سانحه حوالی ساعت ۵:۳۰ بامداد ۳۱ اردیبهشت عملیات جستجو برای یافتن بالگرد با پیدا شدن لاشه آن در حالی که تمامی سرنشینان کشته شده بودند به پایان رسید.

بر اساس اعلام برخی از منابع پهپاد بیرقدار آکینجی مختصات سقوط هلیکوپتر را یافته و به ایران گزارش داده است. فرایند عملیات جستجوی پهپاد بیرقدار آکینجی توسط رسانه‌های ترکیه به صورت زنده پخش شد. این عملیات نزدیک به یک میلیون نفر بیننده داشت. ولی ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد پهپاد ترکیه به دلیل نداشتن تجهیزات تشخیص و کنترل «نقاط زیرِ ابر» موفق به اعلام دقیق محل سانحه بالگرد نشده است. بر اساس این اطلاعیه در ساعات اولیه صبح روز دوشنبه نقطه دقیق حادثه توسط پهپادهای ایرانی مجهز به رادار «سار» که از مأموریت در شمال اقیانوس هند فراخوانده شده بودند، کشف شد.

صبح فردای حادثه، اجساد کشته‌شدگان به تبریز منتقل شد.

درخواست کمک از کشور های خارجی

ترکیه و روسیه

در پی این حادثه ایران از ترکیه و روسیه درخواست کمک کرد. در همین رابطه ترکیه اقدام به فرستادن پهپاد بیرقدار آکینجی و یک فروند بالگرد از نوع کوگار با قابلیت دید در شب به ایران کرد. همچنین ترکیه اعلام کرد ۳۲ پرسنل جستجو و نجات کوهنورد و ۶ وسیله نقلیه از مدیریت استانی وان و ارزروم برای رسیدن به منطقه مورد نظر فرستاده شدند. همچنین در پی بروز این سانحه پوتین با سفیر ایران در روسیه دیدار داشته و پس از آن دفتر ریاست جمهوری روسیه از آماده‌سازی بالگرد و ۶۰ امدادگر برای جستجوی هلیکوپتر رئیس‌جمهور ایران خبر داد.

آمریکا

به گفته وزارت خارجه آمریکا، ایران پس از سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی از از آمریکا درخواست کمک کرده بود. اما آمریکا بیشتر به دلایل لجستیکی قادر به ارائه کمک نبوده و این درخواست را رد کرد.

اتحادیه اروپا

یانتس لنارچیچ، کمیسر اتحادیه اروپا در امور بشردوستانه و مدیریت بحران اعلام کرد: «با توجه به حادثه بالگرد حامل رئیس‌جمهور و وزیر خارجه ایران و بنا به درخواست تهران به کمک، ما در حال فعال کردن خدمات نقشه‌برداری واکنش سریع ماهواره‌ای کوپرنیک (به انگلیسی: Copernicus EMS) اتحادیه اروپا هستیم.»

تلفات

در ابتدا گفته شده بود که در این سانحه، ۹ تن کشته شدند. اما بعداً تعداد کشته‌ها ۸ نفر اعلام شدند. اسامی آنها به شرح زیر است:

1. سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور
2. سید محمدعلی آل‌هاشم، نماینده ولی‌فقیه و امام جمعه تبریز
3. مالک رحمتی، استاندار آذربایجان شرقی
4. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه
5. سرتیپ دوم پاسدار سید مهدی موسوی، فرمانده یگان حفاظت رئیس‌جمهور
6. سرهنگ سید طاهر مصطفوی، خلبان
7. سرهنگ محسن دریانوش، کمک خلبان
8. سرگرد بهروز قدیمی، مهندس پرواز

ابهامات و اخبار ضدونقیض

جزئی بودن حادثه

در ابتدا برخی از رسانه‌ها اعلام کردند که بالگرد حامل رئیس جمهور به دلیل مه‌آلود بودن هوای منطقه شمال آذربایجان شرقی بر زمین نشسته و کاروان او به صورت زمینی راهی تبریز شده‌ است. خبرگزاری مهر در گزارشی اعلام کرده بود به دلیل شرایط نامساعد جوی، بالگرد حامل رئیس‌جمهور فرود اضطراری داشته و قرار است به صورت زمینی مسیر بین خداآفرین و تبریز را طی کنند. همچنین خبرگزاری فارس با اعلام خبر سلامت رئیسی و هیئت همراه او نوشت:« دقایقی پیش هلی‌کوپتر حامل رئیس‌جمهور به‌دلیل مه‌آلود بودن هوای منطقه شمال آذربایجان شرقی بر زمین نشسته و هم‌اکنون کاروان رئیس‌جمهور به‌صورت زمینی راهی تبریز شده است.» حتی برخی از منابع محلی مدعی شدند که بالگرد حادثه‌دیده احتمالاً متعلق به همراهان رئیس جمهور بوده است و رئیسی در بالگرد حضور نداشته. سپس همان رسانه‌ها به نقل از برخی مقام‌های ایران از «فرود سخت» بالگرد حامل رئیسی خبر دادند اما بلافاصله همان رسانه‌هایی این اخبار را منتشر کرده بودند، به نقل از مقام‌های دیگر دولتی و نظامی آن‌ها را تکذیب کردند.

هوای منطقه هنگام حادثه

غلامحسین اسماعیلی در روایت روز سه‌شنبه خود بیان کرد که هوا در هنگام پرواز بسیار خوب و بدون هیچ اختلال جوی بوده است. و به گزارش یورونیوز فارسی با بررسی آب و هوای آن زمان از روی نقشه‌ها و سوابق اینترنتی مشخص می‌شود که ادعای او مبنی بر صاف بودن هوا در آن زمان در منطقه سد قیز قلعه‌سی درست است. اسماعیلی همچنین میگوید: «بعد از ۴۵ دقیقه از حرکت در دره مجاور منطقه معدن مس سونگون لکه ابری که مانند سفره ای در آسمان بگسترانند دیده شد، هیچ هوای مه آلودی نبود و در یک منطقه محدود لکه ابری روی این دره قرار داشت اما از نظر ارتفاع پروازی به گونه ای بود که با این ابرها مواجه شدیم و حتی قدری هم پایین تر از ابرها بودیم.» با بررسی سوابق آب و هوایی مربوط به آن زمان، می‌بینیم که بارش محدودی در آن منطقه در ساعت ۱۳:۳۰ به وقت ایران وجود داشته است.

اما، کلنل استیو گینارد، خلبان سابق جنگنده در گفتگو با شبکه ای‌بی‌سی آمریکا ادعا می‌کند که در زمان حادثه هوا مه‌آلود بوده است. تصاویری هم که چند کاربر شبکه‌های اجتماعی از لحظه بلند شدن هلیکوپتر‌ها به اشتراک گذاشته‌اند، آسمانی ابری را نشان می‌دهد.

اسماعیلی میگوید:« سه بالگرد پشت سر هم پرواز می‌کردند و خلبان مصطفوی که خلبان بالگرد حامل رئیس جمهور بود به عنوان فرمانده میدان به بقیه خلبانان اعلام می کند که بالای ابرها حرکت کنند. بعد از ۳۰ ثانیه ادامه مسیر از بالای ابرها، خلبان بالگرد شماره ۳ متوجه می‌شود که بالگرد وسطی نیست و دیگر بالگرد حامل رئیس جمهور را ندیدیم.» یکی از موضوعاتی که کاربران شبکه‌های اجتماعی به آن بسیار اشاره کردند این است که چه‌طور با وجود این که سه هلیکوپتر پشت سر هم پرواز می‌کردند، خلبان هلیکوپتر سوم پس از سی ثانیه متوجه غیبت هلیکوپتر میانی، یعنی هلیکوپتر ابراهیم رئیسی شده است.

تماس با سرنشینان پس از حادثه

رئیس دفتر ابراهیم رئیسی می‌گوید که با محمدعلی آل‌هاشم، امام جمعه تبریز که در هلیکوپتر آقای رئیسی حضور داشته، تا سه ساعت بعد از حادثه در تماس بوده است. غلامحسین اسماعیلی، رئیس دفتر ابراهیم رئیسی می‌گوید: «محمدعلی آل هاشم، امام جمعه تبریز، تا چند ساعت پس از حادثه به تماس‌های گرفته‌شده به تلفن خلبان پاسخ می‌داده است. دوباره که من تماس گرفتم، آقای آل‌هاشم گفت حالم خوب نیست و متوجه نشدم چه شده است و نمی‌دانم کجا هستم. لابلای درخت‌ها هستم و هیچ‌کسی را نمی‌بینم و تنها هستم. مشخصه جنگل و درخت را داد».

محسن منصوری، معاون اجرایی ابراهیم رئیسی در اخبار ساعت ۲۱ روز حادثه که مدعی شده بود با دو نفر از همراهان رئیس‌جمهور که یکی از انها کادر پرواز بوده در چند نوبت ارتباط برقرار کرده‌اند که میان صحت های او و رئیس دفتر ابراهیم رئیسی که میگوید پس از سانحه فقط موفق به تماس به آل هاشم شده اند تناقض وجود دارد.

مساله‌دیگری که کاربران شبکه‌های مجازی به آن به دفعات اشاره کرده‌اند این است که آقای اسماعیلی مدعی شده است که تلفن همراه کاپیتان مصطفوی، خلبان پرواز در دست آقای آل‌هاشم بوده است که مبهم و عجیب است.

عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات نیز گفته است: «گوشی یکی از سرنشینان بالگرد رییس‌جمهوری تا ساعت هفت و هشت شب روشن بود و توانستیم با استفاده از آنتن‌دهی آن اطلاعات خوب و دقیق‌تری از محدوده بگیریم و در اختیار گروه‌های امدادی و تیم‌های پهپادی کشور ترکیه که قبلا با هماهنگی مجوز دریافت کرده بودند، قرار دهیم.» حال مشخص نیست چرا با وجود این سیگنال‌ها یافتن محل سقوط تا این حد طولانی شده است.

عدم مشاهده دود در محل حادثه

غلامحسین اسماعیلی میگوید وقتی توانستیم محل حادثه را پیدا کنیم، اوضاع و احوال اجساد نشان می‌داد که آن‌ها بلافاصله پس از حادثه کشته شدند، اما آقای آل‌هاشم چند ساعتی پس از حادثه جان باخته بود و با او در تماس بودیم و در ان منطقه پس از ناپدید شدن بالگرد رئییس جمهور هیچگونه صدای انفجار، آتش و مشاهده نکردیم این درحالی است که اصغر عباسقلی‌زاده فرمانده سپاه پاسداران آذربایجان شرقی پس از پیدا شدن اجساد گفته بود برخی از پیکرها متاسفانه سوخته‌اند و قابل شناسایی نیستند و همچنین منصور ارضی، مداح نزدیک به علی خامنه‌ای، نیز در مراسمی ادعا کرد که جسد رئيسی سوخته بود. تصاویری که از صحنه سقوط منتشر شده، چند جسد به نظر سوخته می‌رسند اما یک جسد که به پشت افتاده به نظر می‌رسد که کاملا سالم است. همین امر باعث پدیدار شدن تناقضاتی میشود که اگر انفجار صورت گرفته است چطور برای سایرین قابل رویت نبوده و یا اگر بنابر اظهارات آقای اسماعیلی انفجاری نبوده، چرا پیکرها سوخته‌اند

کادر پرواز

صبا و مهرداد بختیاری، خواهر و برادر منوچهر بختیاری، زندانی سیاسی و پدر پویا بختیاری، با انتشار عکسی اعلام کردند که بهروز قدیمی، تکنسین این پرواز، پسرعمه آن‌ها بوده است.

اولین مشاهده لاشه بالگرد

در ترکیه، خبرگزاری دولتی آناتولی اعلام کرد لاشه بالگرد حامل رئیسی در مختصات اعلامی پهپاد آکینجی این کشور پیدا شده است اما ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی اعلام کرد پهپاد ترکیه‌ای به دلیل «نداشتن تجهیزات تشخیص و کنترل نقاط زیر ابر» موفق به اعلام دقیق محل سقوط بالگرد نشد و در نهایت به کشور ترکیه بازگشت بلکه یک پهپاد ایرانی از شمال اقیانوس هند به ایران بازگشت و این محل را کشف کرد.

هم‌زمان برخی رسانه‌های داخلی اعلام کردند وزرشکاران موتورسواری کراس موفق به یافتن محل سقوط این بالگرد شدند.

پیامدها

مقالهٔ اصلی: مرگ و تشیع سید ابراهیم رئیسی

طبق اصل ۱۳۱ قانون اساسی، در صورت فوت، عزل، استعفاء، غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس‌جمهور، معاون اول رئیس‌جمهور با موافقت رهبری اختیارات و مسئولیت‌های وی را برعهده می‌گیرد. در این مدت شورایی متشکل از رئیس مجلس و رئیس قوه قضاییه و معاون اول رئیس‌جمهور موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رئیس‌جمهور جدید انتخاب شود بر همین اساس محمد مخبر با فرمان خامنه‌ای به سمت مدیریت قوهٔ مجریه منصوب شد. محمد مخبر نیز بر اساس اصل ۱۳۵ قانون اساسی ایران علی باقری کنی را به سرپرستی وزارت خارجه منصوب کردو با موافقت شورای نگهبان بنا شد در ۸ تیر انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شود.

همه امتحانات دانش‌آموزان کشور برای یک هفته لغو شد و سازمان سنجش و ارزشیبابی نظام آموزش طی اطلاعیه ای از تعویق نوبت دوم آزمون سراسری سال ۱۴۰۳ که قرار بود ۷ و ۸ تیرماه برگزار شود خبرداد و ازمون سراسری به روزهای ۲۱ و ۲۲ تیرماه سال ۱۴۰۳ موکول شد.

واکنش‌ها به سانحه

واکنش به مرگ او ایرانیان به ویژه در فضای مجازی به دو صورت بود، گروهی از ایرانیان پس از این حادثه به شادی پرداختند و حامیان حکومت به عزاداری مشغول شدند. و در شبکه‌های اجتماعی با «شهید» نامیدن ابراهیم رئیسی از «مردمی بودن» او سخن گفتند. مخالفان جمهوری اسلامی و آسیب‌دیدگان اعتراضات ۱۴۰۱، با خرسندی از این حادثه یاد کرده و تصاویری از خوشحالی و سرور خود منتشر کرده‌اند. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت شادی مردم ایران از مرگ ابراهیم رئیسی را «قطعاً درک می‌کند». بسیاری از بازیگران سینما، تئاتر و تلویزیون در داخل ایران در واکنش به خبر مرگ او به دلیل شرایط امنیتی حاکم بر کشور سکوت اختیار کردند. اما برخی هنرمندان خارج از کشور با توجه به نداشتن ملاحظات امنیتی عکس‌العمل‌های آزادتری در ابراز عقاید خود داشتند.

داخلی

پیش از اعلام درگذشت سرنشینان

• صدا و سیما مراسم‌های دعا برای حادثه سقوط بالگرد را به‌صورت زنده پخش کرد و خبرگزاری فارس به خوانندگان توصیه کرد برای سلامتی رئیسی دعا کنند.
• خبرگزاری آناتولی در بخش‌های خبری خود تصاویر مربوط به پهپاد آکینجی که برای عملیات یافتن لاشه هلیکوپتر آمده بود را به‌صورت زنده نشان می‌داد.
• دادستان تهران به برخی از رسانه‌هایی که اقدام به پخش اخبار «کذب» کرده‌اند تذکر داد.
• سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران، اظهار امیدواری کرد و گفت: «ملت ایران نگران و دلواپس نباشند، هیچ اختلالی در کار کشور به وجود نمی‌آید.»
• سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به سازمان نیروهای مسلح دستور داد که برای تفحص و امدادرسانی در سانحه بالگرد حامل سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور و همراهان وی از کلیه امکانات، تجهیزات و ظرفیت‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فراجا استفاده شود.
• سید محمد خاتمی پنجمین رئیس‌جمهور ایران: «با نگرانی در این شرایط خاص کشور، اخبار نگران کننده در مورد سقوط بالگرد رئیس‌جمهور و همراهان را پیگیری و برای سلامت ایشان و همراهان دعا می‌کنم.»
• انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پی‌اس۷۵۲ با انتشار بیانه‌ای گفت «در شب هجدهم دی‌ماه ۱۳۹۸ ابراهیم رییسی از اعضای شورای عالی امنیت ملی در حکومت اسلامی بود. او نه تنها در باز گذاشتن آسمان ایران و شلیک به پرواز PS752 نقش داشت بلکه از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تقدیر کرد و به عنوان رئیس قوهٔ قضاییه تمام تلاشش را به کار بست تا تلاش خانواده‌ها در ایران برای یافتن حقیقت با بن‌بست مواجه شود.»
• سازمان حقوق بشری هه‌نگاو در واکنش به مرگ ابراهیم رئیسی در سقوط بالگرد نوشت: «در بهترین حالت باید اعضا چنین هیئت مرگ و سازمان‌دهندگان جنایت‌های وسیع جمهوری اسلامی را پشت میله دادگاه‌های جنایت علیه بشریت دید.»
• شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران با اشاره به مرگ ابراهیم رئیسی در بیانیه‌ای نوشت «امیدوار است کسانی که در کودک‌کشی به ویژه در ایران دستی داشته‌اند در دادگاهی مردمی و عادلانه به سزای اعمال خود برسند».

کشورهایی که به دلیل درگذشت رئیسی رئیس‌جمهور ایران عزای عمومی اعلام کردند.

پس از اعلام درگذشت سرنشینان

محمد جواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه در شبکه ایکس درگذشت سرنشینان را تسلیت گفت. ظریف در گفت و گوی تلفنی با صدا و سیما گفت: «یکی از مقصران اصلی فاجعه دیروز آمریکاست که علیرغم دستور دیوان بین‌المللی دادگستری فروش قطعات هواپیما و هوانوردی را به ایران تحریم کرده و اجازه نمی‌دهد مردم ایران از امکانات خوب هوانوردی برخوردار باشند.»

سید محمد خاتمی، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی از روسای پیشین ریاست جمهوری بودند که هر یک این حادثه را تسلیت گفتند. سید علی خامنه‌ای نیز در پیامی با اشاره به «درگذشت شهادت‌گونه» رئیسی و همراهانش اعلام پنج روز عزای عمومی کرد.

باشگاه‌های فوتبالی همچون استقلال و پرسپولیس هر یک در پیام‌های جداگانه تسلیت گفتند. همچنین تیم ملی فوتبال ایران در پیامی تسلیت گفت. امیر قلعه نویی، سرمربی وقت تیم ملی فوتبال در پیام جداگانه‌ای گفت: «او خادم‌الرضا علیه‌السلام و رئیس‌جمهور ملتی بود که صادقانه در مسیر خدمت به آن، گام برمی‌داشت.»

مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان در پیامی این حادثه را به «رهبری، ملت شریف ایران و خانواده‌های داغدیده» تسلیت گفت.

ابراهیم حاتمی‌کیا، کارگردان سینما در یادداشتی که اختصاصاً در اختیار ایسنا گذاشت، نوشت: «هو المحبوب. در آخرین روز اردیبهشت‌ماه، با انتشار خبر شهادت آیت‌الله رئیسی و هیات همراه دلمان لرزید و بُهت زده شدیم. امروز یکی از تلخ‌ترین حوادث تاریخ این سرزمین را دیدیم و با خود زمزمه کردیم "انا للّه و انا الیه راجعون" این حادثه دلخراش، تلخ و هولناک را تسلیت می‌گویم. امید است این مقطع حساس با آرامش و اتحاد در راستای منافع و مصلحت ایران عزیز به دور از اختلاف‌های سیاسی و جناحی سپری شود. خداوند در سالروز ولادت امام رضا (ع) خادمش را با امام هشتم محشور کند.»

رضا میرکریمی کارگردان، تهیه کننده و نویسنده ایرانی گفت: «خبر تلخی بود. فارغ از اینکه چه دیدگاه سیاسی یا دیگری داشته باشید، به عنوان یک ایرانی از این‌ که تعدادی از مسؤولان تراز اول کشور در مسیر انجام وظیفه به این شکل جان خودشان را از دست بدهند، دلخراش است. من هم مثل بسیاری از مردم دیشب را نخوابیدم و پیگیر اخبار بودم و امیدوار بودم که این سانحه هولناک با خبری خوش به انتها برسد. ولی تقدیر الهی چیز دیگری بود و باید تسلیم بود.در این روز که متعلق به امام خاص ایرانیان، امام رضا (ع) است، خوب است همه کسانی که دل در گرو این سرزمین داریم با هم برای سربلندی ایران عزیز تلاش و دعا کنیم.»

بین‌المللی

پیش از اعلام درگذشت سرنشینان

• وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که از این حادثه آگاه است. به گفته کاخ سفید، جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در جریان این حادثه قرار گرفت.
• شارل میشل، رئیس شورای اروپا در شبکه اجتماعی اِکْس نوشت: «ما همراه با کشورهای عضو اتحادیه اروپا و شرکا، وضعیت را از نزدیک زیر نظر داریم.»
• ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه با بیان اینکه اطلاعات مربوط به سانحه بالگرد حامل مقامات بلندپایه ایران از جمله رئیس‌جمهور این کشور را از نزدیک رصد می‌کنیم؛ افزود: «امیدواریم سرنشینان بالگرد در سلامت باشند و خطری جانشان را تهدید نکند. روسیه آماده کمک به جستجوی بالگرد مفقود شده حامل رئیس‌جمهور ایران و تحقیقات دربارهٔ علت این حادثه است.»
• شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان با ابراز نگرانی از گزارش‌های اخیر مبنی بر سانحه بالگرد حامل رئیس‌جمهور ایران و همراهانش، گفت فکر و دعای او با رئیس‌جمهور رئیسی و ملت ایران است.
• محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق پس از این حادثه به وزارت کشور، هلال احمر عراق و طرف‌های مرتبط برای ارائه امکانات موجود به جمهوری اسلامی ایران برای یافتن بالگرد رئیس‌جمهوری ایران که در شمال ایران ناپدیده شده، دستور داد.
• الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان پس از این حادثه در شبکه اجتماعی اِکْس نوشت: «دعای ما از خداوند متعال با رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی و هیئت همراه وی است. جمهوری آذربایجان به عنوان کشوری همسایه، دوست و برادر آماده ارائه انواع حمایت‌ها می‌باشد.»
• رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در پیامی اعلام کرد: «از سانحه هوایی که برای رئیس‌جمهور ایران پیش آمده بسیار متأسف هستیم» همچنین وزارت امور خارجه ترکیه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «تحولات درخصوص سانحه بالگرد حامل رئیس‌جمهور ایران را با نگرانی دنبال می‌کنیم. امیدواریم رئیس‌جمهور و مسئولان ایرانی سلامت باشند.»
• نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند ضمن اظهار تأسف از این سانحه، اعلام کرد: «ما در این ساعت سخت با مردم ایران اعلام همبستگی می‌کنیم و برای رئیس‌جمهور و اطرافیانش دعا می‌کنیم»
• میگل دایاز-کانل رئیس‌جمهور کوبا همبستگی خود با رهبر ایران و بهترین امیدها و آرزوهای خود برای یافتن رئیس‌جمهور ایران و همراهان وی را ابراز کرد.
• دولت عمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که با نگرانی شدید ناپدید شدن بالگرد رئیس‌جمهور ایران را دنبال می‌کند و آماده پشتیبانی و همکاری با ایران است.
• وزارت امور خارجه لبنان اعلام کرد: «ما بر همدردی خود با دولت و مردم ایران در این مصیبت تأکید می‌کنیم و برای رئیس‌جمهور ایران و اطرافیانش آرزوی سلامتی داریم.»
• وزیر امور خارجه ونزوئلا اعلام کرد که رئیس‌جمهور نیکلاس مادورو از نزدیک حوادث مربوط به سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی را دنبال می‌کند.
• گروه اخوان المسلمین ضمن ابراز تاسف نسبت به ناپدیدشدن بالگرد حامل رئیس‌جمهور ایران و هیئت همراه وی، برای آنان آرزوی سلامتی کرد.
• محمد عبدالسلام سخنگوی انصارالله یمن از حادثه پیش آمده ابراز تاسف کرد.
• سید عمار حکیم، رئیس جریان حکمت ملی عراق در پیامی نسبت به اخبار مربوط به وضعیت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران و هیئت وزارتی و دولتی همراهش ابراز نگرانی کرد.
• سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد امروز یکشنبه و به دنبال حادثه سقوط بالگرد حامل سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور اسلامی ایران با صدور بیانیه ای اعلام کرد: آنتونیو گوترش با نگرانی اخبار مربوط به وقوع سانحه برای بالگرد رئیس‌جمهور ایران را پیگیری می‌کند.
• وزارت خارجه سوریه با انتشار بیانیه ای ضمن ابراز نگرانی از حادثه فرود اضطراری بالگرد حامل ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور اسلامی ایران اعلام کرد تلاش‌های‌های نهادها و تیم‌های امداد و نجات برای دسترسی به محل این حادثه را دنبال می‌کند.
• وزارت خارجه اردن از حادثه رخ داده، ابراز نگرانی کرد.
• نچیروان ادریس بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق ضمن ابراز نگرانی دربارهٔ وضعیت سلامتی رئیس‌جمهور کشورمان برای سلامتی وی و همراهانش دعا کرد.
• وزارت خارجه کویت با صدور بیانیه ای از حادثه پیش آمده ابراز نگرانی کرد.
• «ماجد الانصاری» سخنگوی وزارت خارجه قطر ضمن ابراز نگرانی و آرزوی سلامتی برای رئیس‌جمهور از آمادگی این کشور در پشتیبانی این سانحه خبر داد.
• جنبش مقاومت اسلامی حماس طی بیانیه‌ای اعلام کرد: ما در جنبش مقاومت اسلامی حماس با اهتمام و نگرانی فراوان پیگیر اخبار مربوط به حادثه فرود اضطراری بالگرد هستیم.
• وزارت خارجه عربستان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «با نگرانی فراوان اخبار منتشرشده از سوی رسانه‌ها در خصوص بالگرد حامل رئیس‌جمهور ایران را دنبال می‌کنیم.»
• وزارت امور خارجه ارمنستان با صدور بیانیه ای اعلام کرد: فکر و دعای ما با رئیس‌جمهور، امیرعبداللهیان وزیر و همه افراد حاضر در صحنه است. در حالی که عملیات امداد و نجات ادامه دارد، ارمنستان به عنوان همسایه نزدیک و دوست ایران آماده حمایت‌های لازم است.
• گابریلیوس لندزبرگیس وزیر امور خارجه لیتوانی با انتشار پستی در رسانه اجتماعی ایکس نوشت: «وقتی جمهوری اسلامی در حال ارسال پهپادهایی برای استفاده علیه غیرنظامیان اوکراین است، نمی‌توان برایشان پیام تسلیت فرستاد.»

پس از اعلام درگذشت سرنشینان

• وزارت‌خانه ایالت متحده مرگ رئیسی را تسلیت گفت. متیو میلر سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به ادعاهای مطرح‌شده مبنی بر این که سقوط بالگرد به علت تحریم‌های آمریکا رخ داده گفت که «این تصمیم دولت ایران بوده که از هلیکوپتر ۴۵ ساله در شرایط بد آب‌وهوایی استفاده کند. هیچ مقصر دیگری در این حادثه وجود ندارد.» همچنین وی فاش کرد که ایران از دولت آمریکا برای پیدا کردن رئیسی تقاضای کمک کرده، اما دولت آمریکا به دلایل لجستیکی نتوانسته کمکی ارائه کند.
• اردان نماینده اسرائیل در سازمان ملل روز دوشنبه با انتشار ویدیویی در «ایکس» به ادای احترام اعضای شورای امنیت به مرگ ابراهیم رئیسی و همراهانش واکنش نشان داد و این اقدام را «افتضاح» خواند و گفت «شورای امنیت سازمان ملل متحد امروز ۳۱ اردیبهشت به یاد رئیس‌جمهور قاتل ایران که مسئول قتل هزاران نفر است، یک دقیقه سکوت کرد، آینده شورای امنیت چیست؟ سکوت برای مرگ هیتلر؟!.»
• وزارت خارجه مصر در واکنش به سقوط بالگرد حامل رئیس‌جمهور کشورمان و هیئت همراه ایشان با دولت و ملت ایران ابراز هم‌بستگی کرد.
• رضا پهلوی با اشاره به شادمانی «ملت ایران و به‌ویژه خانواده‌های قربانیان سیاسی» از مرگ رئیسی، گفت: «شاید تنها افسوس‌شان این است که او سقوط جمهوری اسلامی را ندید و برای جرم و جنایت‌هایش محاکمه نشد.»
• چارلی وایمرز، عضو پارلمان اروپا، نیز از جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، خواست به نمایندگی از او به جمهوری اسلامی تسلیت نگوید.
• تام کاتن سناتور جمهوری‌خواه در توییتی نوشت: «در زمان قصاب تهران، ایران تروریست‌ها را مسلح می‌کرد و به آنان کمک می‌کرد. ابراز تسلیت برای مرگ این هیولا مایه شرمساری است.»
• شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل در واکنش نوشت: «در کنار تمام خانواده‌های دادخواهی هستم که با هر اتفاقی، بی‌شک زخم‌هایشان سر باز می‌کند، در کنار خانواده‌های ناپدید شدگان قهری هستم و به ویژه دستان مادر سعید زینالی را می‌فشارم؛ به همه شما می‌گویم راه شما و آرمان ارزشمند شما ادامه دارد در حالی که جنایتکاران، یکی بعد از دیگری در میان شادی مردم از صحنهٔ روزگار حذف می‌شوند».
• خیرت ویلدرس، سیاستمدار هلندی رهبر حزب «برای آزادی» در انتقاد از پیام تسلیت رئیس شورای اتحادیه اروپا نوشت: نه از طرف من! (از طرف من تسلیت نگو!) وی در همین راستا با نوشتن جمله «همبستگی اتحادیه اروپا با شر!» نسبت به همکاری کمیسر مدیریت بحران اتحادیه اروپا واکنش نشان داد.
• بنژامن حداد، نماینده حزب حاکم فرانسه پیام تسلیت اتحادیه اروپا در خصوص سانحه بالگرد رئیسی مورد انتقاد قرار داد و گفت: «تسلیت به رژیم تئوکراتیک ایران که جوانان آزادیخواه خود را حلق آویز می‌کند، به همسایگان خود حمله می‌کند، پهپادهایی را تولید می‌کند که غیرنظامیان اوکراینی را می‌کشد، رژیمی که از تروریسم حمایت می‌کند؟»

تهدید و بازداشت شهروندان

فردای پس از حادثه سقوط بالگرد و اعلام کشته شدن رئیسی، حامیان جمهوری اسلامی در میدان ولیعصر تجمع کردند.

مقام‌های قضایی، امنیتی و پلیس فتا روزنامه‌نگاران و کاربران فضای مجازی را به‌علت واکنش به مرگ رئیسی و سقوط بالگرد با عنوان اقدام به «توهین» یا «مخدوش ساختن امنیت روانی جامعه و تشویش اذهان عمومی» تهدید به برخورد شدید کردند. محمد موحدی آزاد، دادستان کل کشور، طی بخشنامه‌ای کاربران رسانه‌های اجتماعی را تهدید به «برخورد سریع، مؤثر و بازدارنده» کرد. برخی هنرمندان، ورزشکاران و فعالان از تماس نهادهای امنیتی همچون وزارت اطلاعات خبر دادند و اعلام کردند که از آنها خواسته شده توییت‌ها یا پست‌های خود را حذف کرده و طی روزهای پیش رو مطلبی منتشر نکنند. رضا ببرنژاد، برادر دادخواه مهدی ببرنژاد از کشته‌شدگان خیزش زن، زندگی، آزادی به‌علت انتشار ویدیوی رقص برادرش توسط اطلاعات سپاه در قوچان بازداشت شد. شقایق محمدی، همسر حسین مرادمند، بازیکن فوتبال تیم استقلال به‌دلیل انتشار بخشی از شعر حافظ با عنوان«ظالم نَبَرد راه به منزل» توسط وزارت اطلاعات احضار شد. اکبر یوسفی شهروند ملکانی به‌علت انتشار یک استوری با عنوان «امیدوارم جنگل آسیبی ندیده باشد» بازداشت و پس از یک روز با قرار وثیقه آزاد شد.

پلیس فتا برای ۸۰ سایت به اتهام توهین به سقوط بالگرد رئیسی به‌دلیل انتشار مصادیق توهین‌آمیز و شایعه دربارهٔ سانحه بالگرد حامل رئیس‌جمهور و همراهانش پرونده تشکیل داد.

جستارهای وابسته

• ۱۴۰۳ (خورشیدی)
• فهرست سانحه‌های هوایی در ایران
• فهرست رؤسای کشور و دولت درگذشته در حوادث و سوانح هوایی

پیوند به بیرون

• اخبار سقوط بالگرد رئیس‌جمهور در ایسنا