Edukira joan

Emanuel I.a Komneno

Wikipedia, Entziklopedia askea
Emanuel I.a Komneno

bizantziar enperadore

1143ko apirilaren 8a - 1180ko irailaren 24a
← Joan II.a Komneno - Alexio II.a Komneno →
Bizitza
JaiotzaKonstantinopla, 1118ko azaroaren 28a
Herrialdea Bizantziar Inperioa
HeriotzaKonstantinopla, 1180ko irailaren 24a (61 urte)
Familia
AitaJoan II.a Komneno
AmaIrene Hungariakoa
Ezkontidea(k)Maria Antiokiakoa
Bertha of Sulzbach (en) Itzuli  (1146 (egutegi gregorianoa) -  1159 (egutegi gregorianoa))
Seme-alabak
Haurrideak
LeinuaKomnenos (en) Itzuli
Hezkuntza
Hizkuntzakgreziera
Jarduerak
JarduerakEnperadorea

Emanuel I.a Komneno (grezieraz: Μανουήλ Α' Κομνηνός, Manouēl I Komnēnos; 1118ko azaroaren 28a–1180ko irailaren 24a) 1143-1180 bitartean Bizantziar Inperioko enperadorea izan zen.

Erromako inperioa izan zena berritzeko eginahalak egin zituen aginpidean egon zen urteetan. Ekialdeko estatu latinoak inperioaren barruan sartu zituen (1159) eta Balkanetako zenbait lurralde ere bereganatu zituen (1173). Normandiarren kontra borrokatu behar izan zuen Italian. Turkiarrek garaitu zuten Miriozefalonen (1176), eta han bukatu ziren bere ametsak.[1]

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen urteak eta enperadore izendapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Emanuel Komneno 1118ko azaroaren 28an jaio zen. Joan II.aren eta Irene Hungariakoaren laugarren semea zen. Beraz, aitaren tronua jasotzeko aukera gutxi zeuzkan. Bere amaren aita Ladislao I.a Hungariakoa izan zen.

Joan II.a harrituta geratu zen bere seme Emanuelek Neocaesarearen setioan (1140) turkiar danishmendiarren kontra erakutsitako ausardiagatik.

1143an Joan II.a hil egin zen zauri baten ondorioz. Hiltzen ari zela, Emanuel aukeratu zuen bere oinordeko gisa, seme zaharrena zen Isaak baztertuz. Jonek, bere erabakia justifikatzeko, Emanuelen ausardia eta aholkuak hartzeko prestutasuna aipatu zituen, eta baita Isaaken izaera haserrekorra eta harroa.

Joan II.a 1143ko apirilaren 8an hil zen eta Emanuel enperadore izendatu zuen armadak.[2][3] Hala ere, bere oinordetza ez zegoen inolaz ere ziurtatua, bere aitaren armada Zilizian baitzegoen, Konstantinoplatik urrun. Horregatik, hiriburura itzuli zen ahalik eta azkarren. Baina bere aurretik, Joan Axouchos megas domestikosa (armadako burua) bidali zuen hiriburura, bere etsai potentzial nagusia atxilotzeko aginduarekin. Hau da, bere anaia Isaak, Palazio Nagusian bizi zena. Axouchos hiriburura heldu zen enperadorearen heriotzaren berria heldu aurretik. Azkar lortu zuen hiriaren lehialtasuna. 1143ko abuztuan Emanuel hiriburura iritsi zen, eta Migel II.a Kourkouas patriarkak koroatu zuen. Egun batzuk beranduago, bere boterea ziurtatuta ikusi zuenean, bere anaia Isaak askatzeko agindua eman zuen.[4] Gero, etxe bakoitzeko buruari bi urre pieza emateko agindu zuen, eta baita 200 libra urre elizari (eta urtero zilarrezko 200 pieza).[5] Emanuelek aitaren hileta antolatu zuen eta, ohiturari jarraituz, monasterio bat sortu zuen haren omenez.

Emanuelek jaso zuen Inperioa egonkor zegoen. XI. mendean Bizantziar Inperioak gainbehera militar eta politikoa jasan bazuen ere, Emanuelen aitonak eta aitak gainbehera hori eten zuten. Dena dela, Inperioak erronka eta mehatxu handiak zituen oraindik ere. XI. mende amaieran Siziliako normandiarrek Italiaren kontrola kendu zieten bizantziarrei. Seljuktar turkiarrek ere gauza bera egin zuten Anatolia erdialdeko lurretan. Era berean, Mediterraneoko Sortaldean (Ekialde Hurbilean) indar berri bat agertu zen: gurutzatuen estatuak.[6]

Antiokiako printzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ekialde Hurbila 1135ean (ingelesez)

Emanuelek kudeatu behar izan zuen lehen gatazka Raimundorekin izan zen, Antiokiako printzearekin, 1144an. Honek Ziliziako lurrak eskatu zizkion bizantziar enperadoreari. Baina urte hartan bertan alboko Edesako konderriak musulmanen erasoak jasan zituen. Arrisku hau ikusirik, Raimundok bere eskariak albo batera utzi eta Konstantinoplara jo zuen laguntza eske. Emanuelek babesa eskaini zion, baina Bizantziori men egin eta leial izatearen truk.[7][8]

Konyaren kontrako espedizioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1146an Emanuelek Lopadionen batu zuen bere armada eta Mesud I.a Rûmeko sultanaren kontrako espedizio bat antolatu zuen, honek ez zituelako errespetatzen Bizantziar inperioaren mugak mendebaldeko Anatolian eta Zilizian.Bizantziarrek turkiarrak garaitu zituzten Acroënusen (gaur egungo Afyonkarahisarren), eta gero Philomeliom (Akşehir) hiri gotortua suntsitu zuten.[9] Bizantziarrak Mesuden hiriburura heldu ziren, Konyara. Hau inguratu zuten, baina ezin izan zituzten harresiak gainditu.[7][8]

Gurutzatuen iritsiera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bigarren Gurutzada Konstantinoplara heltzen. Jean Fouqueten margolana, 1455-1460 inguruan egina.

1174an Emanuelek baimena eman zien Bigarren Gurutzadako bi armadei bizantziar lurretatik pasatzeko. Armada hauen buruak Konrado III.a Alemaniakoa eta Luis VII.a Frantziakoa ziren.

Gurutzatuen armadek lapurretak eta bandalismoa egin zituzten. Bizantziarren tropek gurutzatuak jarraitu zituzten, hauen portaera kontrolatzeko, eta soldadu gehiago bildu ziren Konstantinoplan, hiriburua erasoetatik babesteko. Harresiak ere konpondu zituzten. Bizantzioko lurretan sartu zen lehen armada Konradorena izan zen, 1147ko udan. Bizantziar iturrietan gehien aipatzen dena da, beraz bietan arazo gehien eman zituena izango zen. Kinnamos bizantziar historialariaren arabera, Konradoren soldadu batzuek eta bizantziar indarrek gatazka handiak eduki zituzten Konstantinoplako harresien kanpoaldean. Bizantziarrek alemaniarrak garaitu zituzten, eta horren ondorioz Konradok onartu zuen bere tropak ahalik eta azkarren eramatea Damalisera, Bosforoko kostalde asiarrera.[2][10]

Dena dela, 1147az geroztik, bi buruzagien arteko harremana hobetu egin zen. 1148an Emanuel Konradorekin aliantza bat egiten ahalegindu zen, Roger II.a Siziliakoaren aurka borrokatzeko. Baina Konrado hil egin zen, eta haren ondorengoak, Federiko Bizargorrik, ez zuen nahi izan hitzarmenik.[11]

Zipreren inbasioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1156an Renaud de Châtillonek, Antiokiako Printze berriak, salatu zuen Bizantzioko enperadoreak ez ziola ordaindu hitz emandako dirua eta Zipreri eraso egin zion, orduan bizantziar probintzia baitzen. Renaudek Joan Komnenos atxilotu zuen, irlako gobernadorea eta enperadorearen iloba. Migel Branas generala ere preso hartu zuen.[12]

Gillermo Tirokoa historialariak Renauden gizonek Zipren egindako arpilaketen berri idatzi zuen. Biziraun zuten biztanleak mutilatu egin zituzten, eta euren artaldeak berriro erostera derrigortu zituzten, neurriz gaineko prezioetan. Inbaditzaileek euren txalupak bete zituzten eta etxera itzuli ziren. Eraso honek Antiokia aberastu zuen. Renaudek hainbat mutilatu bidali zituen Konstantinoplara, bere mespretxuaren erakusgarri gisa.[13][14][12]

Emanuel enperadoreak gogor erantzun zuen. 1158-59ko neguan, Ziliziara joan zen armada handi batekin, hauek ere Zipreko erasoan parte hartu zutelako. Hango agintaria zen Thoros ustekabean arrapatu zuen, eta mendira ihes egin zuen. Zilizia bizantziarren esku geratu zen berriro.[8][15]

Emanuel Antiokian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bitartean, Emanuelen garaipenaren berriak Antiokiara iritsi ziren.Renaudek bazekien ezingo zuela Emanuel garaitu, eta era berean bazekien baita ere Balduin III.ak, Jerusalemgo erregeak, ez ziola laguntzarik eskainiko. Balduinek ez zuen onartzen Zipreri egindako erasoa, eta gainera hitzarmena eginda zeukan Emanuelekin. Bere bakardadearen eta isolamenduaren jakitun, Renaudek erabaki zuen bere aukera bakarra sumisioa erakustea zela. Zaku bat jantzita eta lepoan soka bat zuela agertu zen, barkamena eskatuz. Hasieran, Emanuelek ez zion kasurik egin Renaudi, eta haren gortesauekin hitz egiten egon zen. Guillermo Tirokoak aipatzen du egoera lotsagarri hau asko luzatu zela, eta han zeuden guztiei guztiz desatsegina iruditu zitzaiela. Azkenean, Emanuelek barkamena eskaini zion Renaudi, Antiokia Bizantzioren basailu izatearen ordainetan.[16][13]

Bakea berrezarrita, 1159ko apirilaren 12an ekitaldi eta prozesio handi bat antolatu zuten Konstantinoplan, armada garailearen itzulera ospatzeko. Emanuel enperadorea zaldi gainean sartu zen hirian, atzetik oinez zituela Antiokiako Printzea eta Jerusalemgo Erregea. Emanuelek justizia eskaini zien hiritarrei, eta jendearentzat antolatutako joko eta lehiaketak ikusten egon zen.

Maiatzean, kristauen armada baten buru, Edesara jo zuen. Baina bidaia bertan behera utzi zuen Siriako gobernadoreak, Nur ad-Dinek, libre utzi zituenean preso zituen 6.000 kristauak (gurutzaden ondoren egondako batailetan preso hartutakoak).[8][17][4]

Konstantinoplara itzultzen ari zirela, turkiarren erasoa jasan zuten. Baina bizantziarrek garaitu egin zuten eta kalte handiak eragin zizkieten turkiarrei. Hurrengo urtean, Emanuelek Isauriatik kanpora bota zituen turkiarrak.[18]

Roger II.a Siziliakoarekin gatazka

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1147an Emanuelek gerra egin zuen Sizialiako Roger II.aren aurka. Izan ere, honek Korfu bizantziar irla konkistatu zuen, eta Tebas eta Korinto arpilatu zituen. Emanuel Balkanetan gerra egiten ari zen, kumundarren eraso baten ondorioz, baina 1948an Konrado III.a Alemaniakoaren eta veneziarren laguntza jaso zuen, eta Roger garaitu zuten. 1149an Emanuelek Korfu berreskuratu zuen eta normandiarren kontrako ofentsiba prestatzen hasi zen. Alemaniako Konradorekin hitzartuta zeukan Italia hegoaldea inbaditu eta zatitzea. Bitartean, Roger II.ak Jorge Antiokiakoa eta 40 txalupa bidali zituen Konstantinoplako kanpoaldeko auzoak arpilatzera.[5]

Roger II.a 1154ako otsailean hil zen, eta Gilen I.ak hartu zuen haren postua. Honek bere kontrako altxamenduei aurre egin behar izan ziren Sizilian eta Apulian. Konrado III.aren ondorengoa Federiko Bizargorria izan zen, eta honek normandiarren kontrako eraso bat egin zuen, nahiz eta ez zuen arrakasta handirik eduki. Gertakari hauek ikusita, Emanuelek egoera aprobetxatzea pentsatu zuen. 1155an Migel Paleologo eta Joan Doukas bidali zituen Apulia inbaditzera, 10 txalupa eta urre askorekin. Federiko Bizargorriren laguntza lortzen ahalegindu ziren, baina honek uko egin zuen, bere soldaduak morala galduta baitzeuden, eta Alpeen iparraldera bueltatu nahi baitzuten ahalik eta azkarren. Dena dela, Emanuelek Italia Hegoaldeko hainbat baroiren laguntza lortu zuen, eta Sizialiako Koroaren eta Gilenen kontrako altxamendu orokor bat gertatu zen. Emanuelek arrakasta handiak lortu zituen, hainbat gotorleku garaitu baitzituen, indarrarekin edo urrearekin.[19][10][5][4][11][17][8]

Aliantza Aita Santuarekin

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Adrian IV.a

Bari hiria Italiako katapanatoko hiribua izana zen mende luzez, hau da, bizantziarren menpeko Italiaren hiriburua, normandiarrek konkistatu arte. Emanuel enperadorea hiriaren ateetara heldu zenean, hiriak zabaldu egin zizkion. Bari erori ondoren, Trani, Giovinazzo, Andria, Taranto eta Brindisi hiriak ere konkistatu zituzten bizantziarrek. Gilen I.a bere armadarekin joan zen hiri horiek defendatzera (tartean 2.000 zaldunekin), baina garaitua izan zen.[5]

Arrakastak bultzatuta, Emanuelek Erromatar Inperioa berreraikitzea amestu zuen, eliza katolikoa eta ortodoxoa batzearekin batera. Batasun hau behin eta berriro proposatzen zitzaion Aita Santuari negoziazioetan. Aita Santua ez zen ondo konpontzen normandiarrekin, eta nahiago zuen bizantziarrak egotea bere mugen hegoaldean. Adrian IV.a Aita Santuak bizantziarrekin hitzarmenak lortzeko interesa zeukan, horrela ortodoxoen artean eragin gehiago edukiko zuelako. Emanuelek diru asko eman zion Aita Santuari honek tropak eskaintzearen truk, baina ordainetan bizantziar enperadoreak hiru porturen gaineko kontrola nahi zuen. Negoziazioak azkar egin ziren eta Emanuelek eta Adrianek aliantza osatu zuten.[20][13][21]

Baina gauzak okertzen hasi zitzaizkion Emanueli. Migel Paleologo komandante bizantziarra bere aliatuekin haserretu zen, eta normandiarren kontrako gerrak indarra galdu zuen. Migel Konstantinoplara bidali zuten bueltan. Bitartean, normandiarrek kontraeraso gogor bat eman zuten Brindisiko batailan. Emanuelek kontratatuta zituen mertzenarioek diru gehiago eskatu zuten, baina ukatu egin zitzaien eta, ondorioz, desertatu egin zuten. Alexios Komnenos Bryennios txalupa batzuekin joan zen bizantziar tropak laguntzera, baina normandiarrek itsas bataila irabazi zuten. Joan Doukas eta Alexios Komnenos Bryennios preso hartu zituzten (eta baita lau txalupa bizantziar ere). Orduan, Emanuelek Alexios Axouch bidali zuen Anconara beste armada bat biltzeko, baina ordurako Gilen I.ak berreskuratuak zituen bizantziarrek Apulian egindako konkista guztiak. 1158an, Brindisiko porrotaren ondoren, bizantziarrek Italia utzi zuten eta ez ziren gehiago itzuli.[10][5][20][8]

Elizen batasunaren porrota

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Italiako kanpainan eta baita geroago ere (Aita Santuak Federiko Bizargorrirekin eduki zituen gatazketan), Emanuelek ahalegina egin zuen Aita Santua konbentzitu eta ekialdeko eta mendebaldeko elizak batzeko. 1155ean Adrian IV.ak bi elizak batzearen aldeko nahia adierazi bazuen ere, bidean arazo gaindiezinak sortu ziren. Adrian IV.ak eta bere ondorengoek kristau guztien gaineko autoritatea eskatzen zuten, eta baita Bizantzioko enperadorearen gainekoa ere. Ez zuten nahi enperadore baten eraginpetik beste baten aginpidera pasatu. Emanuelek, aldiz, mendebaldearen eta ekialdearen gaineko autoritate sekularra nahi zuen. Baldintza hauek ez zituen onartu ez alde batek, ez besteak. Emanuelek onartu izan balu ere, inperioko hiritar greziarrek ez zuten onartuko halako batasunik, 300 urte beranduago onartu ez zuten bezala (eliza ortodoxoa eta katolikoa une labur batez Paparen agintepean batu zirenean). Emanuelek Aita Santuekin harreman ona mantendu bazuen ere, hauek ez zioten sekula augusto titulua eman. Emanuelek Alexandro III.ri ere bidali zizkion bi enbaxada bi elizak batzea eskainiz (1167an eta 1169an), baina Alexandrok ukatu egin zituen, batasunak arazoak sortuko zituela argudiatuz.[20][10][22]

Bizantziarren politika Italian 1158tik aurrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Federiko enperadorearen eta Hohenstaufen dinastiaren asmoa Italia anexionatzea zen. 1158tik aurrera Emanuelek asmo hauen kontra egin zuen. Federikoren eta Italia iparraldeko komunen arteko borroka hasi zenean, Emanuelek Lombardiako liga babestu zuen diruz eta baita soldaduz ere. Alemaniarrek Milango harresiak eraitsi zituztenean, Emanuelek hauek berreraikitzen lagundu zuen. Anconak bizantziar eraginpeko hiri izaten jarraitu zuen, eta hauek ordezkariak eduki zituzten hiri hartan. Federikok Legnanoko bataila galdu zuenean 1176ko maiatzaren 29an, Emanuelek Italian zuen posizioa hobetu egin zen. Kinnamos historialariaren esanetan, Cremona, Pavia eta beste hiri batzuk Emanuelen aldera pasatu ziren. Genova eta Pisarekin ere harreman onak zituen. Ez, aldiz, Veneziarekin. Izan ere 1171an Emanuelek harremanak apurtu zituen Veneziarekin eta inperioan bizi ziren 20.000 veneziarrak atxilotu eta hauen jabetzak konfiskatzea agindu zuen. Veneziak, haserre, 120 ontzi bidali zituen Bizantzioren kontra. Dena dela, ez zuten arrakasta handiegirik eduki, bizantziarrek 150 ontzirekin erantzun baitzieten.[8][20][23][7][24][5]

Balkanetako muga

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bizantzioko urrezko txanpona (hyperpyron). Alde batean Kristo ageri da; bestean, Emanuel

Iparraldeko mugan Emanuelek ahalegin handiak egin zituen ehun urte lehenago Basilio II.ak konkistatutako lurrei eusteko. Balkanetan izan zituen arazoen ondorioz, Emanuelek ezin izan zuen ahalegin handiagoa egin Siziliako normandiarren kontra. 1129tik hungariar eta serbiarrekin harremanak onak izan ziren. Horregatik, serbiarren matxinada harrigarria izan zen bizantziarrentzat. Siziliako Roger II.ak bultzatuta, Serbiar Printzerri Handiak bizantziar lurraldea inbaditu zuten 1149an.[25]

Emanuelek serbiarrak eta hauen buruzagia, Uros II.a, derrigortu zituen bizantziarren basailu izatera. Gero, hainbat eraso egin zituen hungariarren kontra, Sava inguruko hauen lurraldea anexionatzeko asmoz. 1151-1153 eta 1163-1168 urteetako gerretan Emanuelek Hungariara eraman zituen bere tropak. Eraso ikusgarriak egin zituen etsaien lurraldean, eta harrapakin ugari lortu zituen. 1167an, adibidez, Emanuelek 15.000 soldadu bidali zituen hungariarren kontra Andronikos Kontostephanosen gidaritzapean eta garaipen garrantzitsua lortu zuen Sirmiuneko batailan. Bizantziarrentzat oso onuragarria zen bakea onartu behar izan zuten Hungariarrek, eta Sirmium, Bosnia eta Dalmazia inperioan sartu ziren. 1168an, Adriatikoko ekialdeko kostalde ia osoa Emanuelen esku zegoen.[10][26][27]

Hungaria diplomatikoki anexionatzeko ahaleginak ere egin zituen Emanuelek. Hungariako errege Eztebe III.aren anaia txikia Konstantinoplara bidali zuten enperadorearen gortean hezteko. Emanuelen asmoa zen gazte hau bere alaba Mariarekin ezkontzea, bere oinordeko izendatu eta Bizantzioren eta Hungariaren batasuna gauzatzeko. Dena dela, ezusteko bi gertakarik egoera guztiz aldatu zuten. 1169an Emanuelen emazte gazteak mutil bat erditu zuen, eta Belak inperioko oinorde titulua galdu zuen. Gero, 1172an, Eztebe III.a oinordekorik gabe hil zen eta Bela etxera itzuli zen errege kargua hartzeko. Konstantinopla utzi aurretik, Emanueli zin egin zion esanez beti edukiko zituela kontutan inperioaren eta erromatarren interesak. Bela III.ak bere hitza bete zuen: Emanuel bizi izan zen artean, ez zen ahalegindu Kroaziako lurrak berreskuratzen.[26]

Kieveko Rusarekin harremanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Emanuelek ahalegina egin zuen printzerri errusiarrak bere sare diplomatikora hurbiltzeko eta Hungariaren eta normandiar Siziliaren kontra jotzeko. Honek printze errusiarrak zatitu zituen, Bizantzioren aldekoen eta kontrakoen artean. 1140ko hamarkadaren amaieran hiru printze ari ziren lehian nagusitasuna lortzeko Errusian: Iziaslav II.a Kievekoak familiako loturak zituen Hungariako Geza II.arekin, eta Bizantzioren kontrakoa zen. Suzdaleko Juri Dolgoruki printzea Emanuelen aliatua zen. Eta Galitziako Vladimirko bizantziar enperadorearen basailu gisa aurkezten dute iturriek. Galitziak garrantzia estrategikoa zeukan hungariarren eta bizantziarren arteko gatazkan, Hungariako mugen iparraldean eta ipar ekialdean baitzegoen. Iziaslav eta Vladimirko hil zirenean, egoeran aldatu egin zen. Izan ere, Suzdaleko Jurik Kieveko kontrola hartu zuen, eta Emanuelen aldekoa zen; eta Yaroslavek, Galiziako buruzagi berriak, Hungariaren aldeko jarrera zeukan.[28]

1164-1165 inguruan, Andronikok, Emanuelen lehengusuak eta etorkizuneko enperadoreak, ihes egin zuen Bizantzioko atxiloalditik eta Galitziako Yaroslaven gortera joan zen. Egoera honek bizantziarren ezinegona piztu zuen. Izan ere, Andronikok Emanuelen tronua hartzeko ahalegina egin zezakeen Galitzia eta Hungariaren laguntzarekin. 1165ean Emanuelek barkamena eskaini zion Andronikori, eta Konstantinoplara itzultzeko gonbitea egin zion. Kievera bidalitako misio batek arrakasta eduki zuen eta inperioari tropa laguntzaileak bidaltzeko konpromezua hitzartu zuten hango buruzagi berriarekin (Rotislavekin). Galitziako Yaroslav konbentzitzeko ahaleginak ere egin zituzten, hau Hungariarengandik urrundu eta inperioarengana hurbiltzeko.[28]

Galitziarekin harremanak hobetzeak onurak ekarri zizkion Emanueli. Izan ere, 1166an bi armada bidali zituen Hungariako ekialdeko probintziei eraso egitera, pintza bat eginez. Armada batek Valakiako lautada zeharkatu zuen eta Hungarian sartu zen Transilvaniako Alpeetatik. Beste armadak, bitartean, ibilbide zabal bat egin zuen Galitziara eta, galitziarren laguntzarekin, Karpatoak zeharkatu zituen. Hungariarrek euren indar gehienak Sirmium eta Belgradoko mugan zituztenez, ezustean arrapatu zituen bizantziarren erasoak. Hauek erabat suntsitu zuten Transilvaniako prontzia hungariarra.[29]

Aliantza Jerusalemgo erresumarekin eta Egiptoko inbasioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Emanuel eta Maria Antiokiakoa

Egipto kontrolatzea aspaldiko ametsa zen Jerusalemgo Erresumako gurutzatuentzat, baina Amaklariko I.a erregeak laguntza militar eta ekonomikoa behar zuen kanpaina hori aurrera eramateko. Gainera, Amalariko erregeak bazekien Egiptoko helburuak lortzeko, Antiokia bizantziarren esku utzi beharko zuela. Izan ere, Emanuelek 100.000 dinare ordaindu zituen Antiokiako printze Bohemundo III.a askatzeko. 1165ean Amalarikok ordezkariak bidali zituen Bizantzioko gortera, ezkontza bat adosteko (Emanuel jada ezkonduta zegoen Amalarikoren lehengusina batekin 1161an, Maria Antiokiakoarekin). 1167an, bi urte zain egon eta gero, Amalariko Emanuelen iloba batekin ezkondu zen, Maria Komnenorekin. 1168an bi buruzagiek aliantza bat negoziatu zuten Egipto konkistatu eta zatitzeko: Emanuelek kostaldea hartuko zuen eta Amalarikok barrualdea. 1169an bi buruzagiek espedizio bat bidali zuten Egiptora.[8][30][31][32][33]

1169ko urriaren 27an bi armadek Damietta sitiatu zuten, baina porrot egin zuten. Itzuleran, bizantziarren ontziteri erdia galdu egin zen ekaitz baten ondorioz.[34][13][35] 1177an Emanuelek berriro bidali zituen 150 txalupa Egipto inbaditzeko, baina itzuli egin behar izan zen, Jerusalemgo noble garrantzitsuek ez baitzioten lagundu.[35][8][36][31]

Turkiar seljuktarrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1158 eta 1162 urteen artean Bizantziok hainbat kanpaina egin zituen turkiar seljuktarren Rûmeko Sultanerriaren kontra, eta inperioak bere aldeko hitzarmen batzuk lortu zituen. Hauen arabera, mugako hainbat eremu, tartean Sebasteia hiria, Emanueli eman behar zitzaizkion. Honek, trukean, dirua emango zien turkiarrei. Baina, horretarako, Kilij Arslan II.a sultan seljuktarrak Bizantzioren aginpidea eta jauntasuna onartu behar zituen.

Kilij Arslanek Bizantziorekin sinatutako bakea aprobetxatu zuen, eta baita Siriako gobernadore Nur ad-Din Zangiren heriotzak (1174an) utzitako hutsunea, danishmendiarrak Anatoliako bere emirerrietatik botatzeko. Kilij Arslanek uko egin zionean danishmendiarrei kendutako lurraren zati bat bizantziarrei emateari (hitzarmenak hala agintzen bazuen ere), Emanuelek erabaki zuen turkiarrekin hartu beharreko neurriak hartzea. Hala, armada inperial guztia batu zuen eta seljuktarren hiriburura joan zen, Iconiumera (Konya).[24][37][18][10]

Dena dela, Emanuelen ejerzitoak 35.000 pertsona zituen eta maneiatzeko zaila zen. Honek Ingalaterrako errege Henrike II.ari bidalitako gutun batean azaldu zion soldaduen zutabeak 16 kilometrotako luzera zuela. Bidean, Emanuelek turkiarren enbaxadoreak jaso zituen, eta hauek bake onuragarri bat eskaini zioten. General gehienek eta baita gorteko adinekoek eskaintza onartzeko esan zioten. Baina gorteko gazteek erasoarekin jarraitzeko esan zioten. Emanuelek azken hauei egin zien kasu, eta aurrera jarraitu zuen.[10][17][8][4]

Bizantziar Inperioa Emanuel I.a hil zen urtean

Emanuelek akats taktiko nabarmenak egin zituen. Adibidez, ez zuen egoki exploratu aurretik zuen ibilbidea. Horrek, segada batetara eraman zituen bere soldaduak. 1176ko irailaren 17an Kilij Arslan II.ak Emanuelen gizonak geldi arazi zituen Myriokephalonen, hauek mendi arteko pasabide estu bat zeharkatzen ari ziren bitartean. Turkiarrek inguratu egin zituzten bizantziarrak, eta euren erasoa kontzentratu egin zuten hauen armadaren zati batean, beste soldaduak lagundu ezinik geratu ziren bitartean. Bizantiar ejerzitoaren zati bat suntsituta geratu zen, batez ere sitiatzeko makinak. Hori gabe, Iconium hiria hartzea ezinezko izango zitzaien. Horregatik, bizantziarrak erretiratu egin ziren. Porrot hau kolpe gogorra izan zen enperadorearentzat eta baita Inperioaren irudiarentzat ere.[24][8][38][39][40][41]

Dena dela, bizantziar indarrak laster berreskuratu ziren, eta hurrengo urtean turkiarren kontrako beste bataila batzuk irabazi ahal izan zituzten. Turkiarren kontrako gatazka etengabe hauek Emanuelen osasuna kaltetu zuten eta 1180an hil zen, sukar batzuen ondorioz. Hura hil eta gero, turkiarrek mendebaldera mugitzen jarraitu zuten, bizantziarren lurraldean gero eta gehiago sartuz.[9][10][25][42]

Dotrinari buruzko eztabaidak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Emanuelen agintaldian hiru eztabaida teologiko handi egon ziren.

1156-1157 urteetan eztabaidan ipini zen ea Kristok bere burua sakrifizioan eskaini zion bakarrik Aitari eta Espiritu Santuari, ala baita Logosari ere (hau da, Bere buruari ere bai). Azkenean, Konstantinoplan ospatutako sinodo batean dotrina zehaztu zuten, eta adierazi zuten sakrifizio bakarra Hirutasun Santuari izan zela.[43][25][44]

Hamar urte beranduago beste eztabaida bat sortu zen: ea Kristok esandako "nire Aita ni baino nagusiagoa da" esaldiak erreferentzia egiten zion bere natura dibinoari, bere natura gizatiarrari ala biei. Demetri Lampekoak, mendebaldetik itzuli berri zen diplomatiko bizantziarrak, gutxietsi egin zuen han erabiltzen zen interpretazioa: Kristo bere Aitaren azpitik zegoela bere gizatasunean, baina haren pare jainkotasunean. Emanuelek, aldiz, formulak zentzua zuela aipatu zuen (agian Elizaren batasunean pentsatzen ari zelako). 1166ko martxoaren 2an gaia erabakitzeko sinodoan gehiengoaren gainetik inposatu zuen bere iritzia. Eta sinodoaren erabakiak onartzen ez zituztenei ondasunak kentzea eta erbesteratzea agindu zuen.[43][25][8]

Hirugarren eztabaida 1180an sortu zen, Emanuelek kontra egin zionean musulman konbertituei eskatzen zitzaien abjurazio formulari. Patriarkak eta obispoak haren aurka ipini ziren.[45]

Genealogia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Emanuelek bi emazte eduki zituen. Lehen ezkontza 1146an izan zen, Sulzbacheko Bertharekin. Hau Konrado III.aren koinata zen. Bi ume izan zituen harekin: Maria Komnene (1152-1182) eta Anna Komnene (1154-1158). Bertha 1159an hil zen.

Bigarren emaztea Maria Antiokiakoa izan zen, Antiokiako Raimundo eta Konstanzaren alaba. 1161ean ezkondu ziren eta ume bat eduki zuten, Alexio II.a, enperadore gisa ordezkatu zuena 1180an.

Era berean, Emanuelek beste hainbat ume eduki zituen ezkontzaz kanpo. Ume bana Teodora Vatatzinarekin eta Maria Taronitissarekin, eta beste bi alaba beste bi maitalerekin.[46][8][47][48][49]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
  2. ↑ a b John Kinnamos (c. 1118) History I.10. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae XIII.
  3. ↑ Gibbon E. (1995), The History of the decline and fall of the Roman Empire (volume III), Penguin Classics
  4. ↑ a b c d J. H. Norwich (1998), A short history of Byzantium, Penguin
  5. ↑ a b c d e f J. Norwich (1995), Byzantium: The Decline and Fall
  6. ↑ "Byzantium". Papyros-Larousse-Britannica. 2006
  7. ↑ a b c J. Cinnamus (1976), Deeds of John and Manuel Comnenus, Columbia University Press
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m P. Magdalino (2002), The Empire of Manuel I Komnenos, Cambridge University Press
  9. ↑ a b W. Treadgold (1997), A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press
  10. ↑ a b c d e f g h Birkenmeier, J. W. (2002), "The Campaingns of Manuel I. Komnenos", The Development of the Komnenian Army: 1081-1180, Brill Academic Publishers
  11. ↑ a b P. Magdalino (2004), "The Byzantine Empire", in Luscombe eta Riley-Smith, The New Cambridge Medieval History, V. 4, Cambrisge University Press
  12. ↑ a b P. P. Read (2003), The Templars, Enalios
  13. ↑ a b c d William of Tyre, Historia, XVIII
  14. ↑ C. Hillenbrand (2003), "The Imprisonment of Raynald of Châtillon". Texts, Documents, and Artefacts: Islamic Studies in Honour of D. S. (Donald Sidney) Richards edited by Chase F. Robinson. Brill Academic Publishers.
  15. ↑ Jeffreys, Elizabeth; Jeffreys, Michael (2015) "A Constantinopolitan Poet Views Frankish Antioch". In: Chrissis, Nikolaos G.; Kedar, Benjamin Z.; Phillips, Jonathan (eds.) Crusades, Ashgate
  16. ↑ Hamilton, Bernard (2003). "William of Tyre and the Byzantine Empire". Porphyrogenita: : Essays on the History and Literature of Byzantium and the Latin East in Honor of Julian Chrysostomides, edited by Charalambos Dendrinos, Jonathan Harris, Eirene Harvalia-Crook and Judith Herrin. Ashgate Publishing, Ltd
  17. ↑ a b c Z. N. Brooke (2004), A History of Europe, from 911 to 1198
  18. ↑ a b K. Paparrigopoulos (1925), History of the Greek Nation, Vol. Db. Athens: Eleftheroudakis.
  19. ↑ J. Duggan (2003). "The Pope and the Princes". Adrian IV, the English Pope, 1154–1159: Studies and Texts edited by Brenda Bolton and Anne J. Duggan. Ashgate Publishing, Ltd.
  20. ↑ a b c d A. A. Vasiliev, (1928–1935). "Byzantium and the Crusades". History of the Byzantine Empire
  21. ↑ J. Duggan, (2003). "The Pope and the Princes". Adrian IV, the English Pope, 1154–1159: Studies and Texts edited by Brenda Bolton and Anne J. Duggan. Ashgate Publishing, Ltd.
  22. ↑ Abbé Guettée (1866). "Chapter VII". The Papacy: Its Historic Origin and Primitive Relations with the Eastern Churches
  23. ↑ Abulafia, D. (1984) Ancona, Byzantium and the Adriatic, 1155–1173, Papers of the British School at Rome, Vol. 52
  24. ↑ a b c Rogers, Clifford J (2010), The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology: Vol. 1. Oxford: Oxford University Press
  25. ↑ a b c d A. Stone (2007) Manuel I Comnenus
  26. ↑ a b Sedlar, Jean W. (1994). "Foreign Affairs". East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press
  27. ↑ Curta, Florin (2006). "Chronology". Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge: Cambridge University Press.
  28. ↑ a b Obolensky, Dimitri (1971). The Byzantine Commonwealth: Eastern Europe 500–1453. London: Weidenfeld and Nicolson
  29. ↑ M. Angold (1997), The Byzantine Empire, 1025–1204, Longman
  30. ↑ J. G. Rowe, Alexander III and the Jerusalem Crusade
  31. ↑ a b J. Harris (2014), Byzantium and The Crusades, Bloomsbury
  32. ↑ William of Tyre, Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum (A History of Deeds Done Beyond the Sea), translated by E. A. Babock and A. C. Krey (Columbia University Press, 1943).
  33. ↑ J. Phillips, The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople
  34. ↑ Rogers, Randal (1997). "The Capture of the Palestinian Coast". Latin Siege Warfare in the Twelfth Century. Oxford University Press
  35. ↑ a b Madden, Thomas F. (2005). "The Decline of the Latin Kingdom of Jerusalem and the Third Crusade". The New Concise History of the Crusades. Rowman & Littlefield
  36. ↑ Mayer, Hans (2004). "The Latin East, 1098–1205". In Luscombe, David; Riley-Smith, Jonathan(eds.). The New Cambridge Medieval History, Volume 4, c.1024–c.1198, Part 1. Cambridge: Cambridge University Press
  37. ↑ Heath, Ian (1995). Byzantine Armies 1118–1461 AD (Illustrated by Angus McBride). Osprey Publishing
  38. ↑ Hillenbrand, Carole (2007). Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert. Edinburgh UP.
  39. ↑ Haldon, John (2001), The Byzantine Wars, Stroud: Tempus
  40. ↑ Nicol, Donald M. (1988). "The Parting of the Ways". Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge: Cambridge University Press.
  41. ↑ Bradbury, Jim (2006). "Military events". The Routledge Companion to Medieval Warfare. Read Country Books
  42. ↑ (Ingelesez) Beihammer, Alexander. (2020-04-23). «Patterns of Turkish Migration and Expansion in Byzantine Asia Minor in the 11th and 12th Centuries» Migration Histories of the Medieval Afroeurasian Transition Zone (Brill): 166–192. ISBN 978-90-04-42561-3. (Noiz kontsultatua: 2024-10-21).
  43. ↑ a b J. H. Kurtz, History of the Christian Church to the Restoration
  44. ↑ (Errusieraz) «Константинопольский Собор 1157 года и Николай, епископ Мефонский - иеромонах Павел (Черемухин) - читать, скачать» azbyka.ru (Noiz kontsultatua: 2024-10-21).
  45. ↑ Hanson, Graig L. (2003). "Manuel I Komnenos and the "God of Muhammad": A Study in Byzantine Ecclesiastical Politics". Medieval Christian Perceptions of Islam: A Book of Essays edited by John Tolan. Routledge.
  46. ↑ Varzos, Konstantinos (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών [The Genealogy of the Komnenoi] (PDF)(in Greek). Vol. A. Thessaloniki: Centre for Byzantine Studies, University of Thessaloniki
  47. ↑ Brand, Charles M. (1989). "The Turkish Element in Byzantium, Eleventh-Twelfth Centuries". Dumbarton Oaks Papers. 43. Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University
  48. ↑ Každan, Alexander P.; Epstein, Ann Wharton (1990). "Popular and Aristocratic Popular Trends". Change in Byzantine Culture in the Eleventh and Twelfth Centuries. University of California Press
  49. ↑ Garland, Lynda; Stone, Andrew. "Bertha-Irene of Sulzbach, first wife of Manuel I Comnenus". Online Encyclopedia of Roman Emperors.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Emanuel_I.a_Komneno&oldid=9947567"(e)tik eskuratuta