Selenio

Selenioa (grezieraz: σελήνη selene, "Ilargia" esan nahi du) elementu kimiko bat da, Se ikurra eta 34 zenbaki atomikokoa, taula periodikoko 16. taldean eta 4. periodoak kokaturik dagoena. 1817. urtean aurkitu zuen Jöns Jacob Berzeliusek.

Selenioa
34 Artsenikoa ← Selenioa → Bromoa
34 Se                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Selenioa, Se, 34
Serie kimikoa	ez-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	16, 4, p
Masa atomikoa	78,96(3) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	[Ar] 4s2 3d10 4p4
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 6
Propietate fisikoak
Egoera	solidoa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) (grisa) 4,81 g/L
Urtze-puntua	494 K (221 °C, 430 °F)
Irakite-puntua	958 K (685 °C, 1.265 °F)
Urtze-entalpia	6,69 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	95,48 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 25,363 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 500 552 617 704 813 958
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	hexagonala
Oxidazio-zenbakia(k)	6, 4, 2, 1, -2 (oxido azido sendoa)
Elektronegatibotasuna	2,55 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 941,0 kJ/mol 2.a: 2.045 kJ/mol 3.a: 2.973,7 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	115 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	103 pm
Erradio kobalentea	116 pm
Van der Waalsen erradioa	190 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 0,519
Soinuaren abiadura	3.350 m/s
Isotopo egonkorrenak
Selenioaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 72Se Sintetikoa 8,4 e ε - 72As γ 0,046 - 74Se %0,87 Se egonkorra da 40 neutroirekin 75Se Sintetikoa 119,779 e ε - 75As γ 0,264, 0,136, 0,279 - 76Se %9,36 Se egonkorra da 42 neutroirekin 77Se %7,63 Se egonkorra da 43 neutroirekin 78Se %23,78 Se egonkorra da 44 neutroirekin 79Se Sintetikoa 2,95x105 u β- 0,151 79Br 80Se %49,61 Se egonkorra da 46 neutroirekin 82Se %8,73 1,08x1020 u β-β- 2,995 79Kr

Ezaugarriak

Propietate fisiko eta kimikoak

Propietate fisikoei erreparatuz gero, ez-metala da, kimikoki sufrearen eta telurioaren antzekoa, eta naturan oso arraroa da egoera elementalean aurkitzea. Egoera solidoan aurkitzen da. Hainbat forma alotropiko ditu, hau da, konposizio berdina baina estruktura eta propietate aldetik desberdina izatea. Hori dela eta, forma guztiek ez dute dentsitate, urtze puntu edota irakite puntu berdinak izango. Forma desberdinak temperatura aldatuz lortuko dugu.

• Selenio grisa: Solido kristalinoa da, egitura hexagonalekoa. Selenioaren forma alotropikorik ohikoena. 4.81 g/L-ko dentsitatea, 220.5 °C-ko urtze puntua. Erdieroalea
• Selenio gorria: Solido kristalinoa da egitura monoklinikokoa. 221 °C-ko urtze puntua eta 4.39 g/L-ko dentsitatea du.

• Selenio beltza

Disolbagarritasuna kontutan hartuz, disolbaezina izango da disolbatzaile polarretan, uretan edota alkoholean. bestalde disolbatuko da disolbatzaile apolarretan karbono disulfuroa edota eterra.

Efektu fotoelektrikoa egin dezake, hau da, argia elektrizitate bihurtzea. Bere eroankortasun elektrikoa handitu egiten da argiaren esposizioaren menpean. Bere fusio puntuaren azpitik, p motako erdieroalea da.

Toxizidadea

Toxikoa da kantitate handietan, nahiz eta aztarna-kantitateak beharrezkoak diren funtzio zelularrerako animalia gehienetan (denetan ez bada), zenbait entzimaren gune aktikoan parte hartzen baitu. Hain zuzen, selenioa glutation peroxidasa entzimaren funtseko osagaia da. Landareetan selenio-premia aldakorra da espezieen arabera.

Aplikazioak

Erabilera anitz ditu Selenioak. Beira egiteko erabilia da, Selenio sulfuroa aldiz, txanpuetan edota kremetan erabiltzen da, dermatitis seborreikoaren tratamenduetan.

Lorpena eta eratorriak

Selenioa pirita bezalako sulfuro meetatik erauzten da merkataritza-erabilerarako. Seleniuroak eta seleniatoak diren mineralak ere ezagutzen dira, baina arraroak dira.

Selenio elementalaren forma alotropikoak: beltza, grisa eta gorria

Kanpo estekak

• Datuak: Q876
• Multimedia: Selenium / Q876