Wikipedia

Frantses nazionalismo

Frantses batasun eta ezaugarrien alde egiten duen ideologia

Frantses nazionalismoa Frantziaren kultur eta politika batasunaren alde egiten duen ideologia da. Nazionalismo hori hertsiki lotuta dago Frantziako estatu zentralista modernoaren ezarpen eta goraldiarekin, eta atxikia du frantsesaren aldeko estatu barruko hizkuntz uniformizazioa eta hedakuntza. 1789ko Frantziako Iraultza jarri ohi da haren hasiera urtetzat: geroko beste nazionalismo batzuen eredu bihurtu zen, tartean espainiar nazionalismoarena. Frantses nazionalismoak legea egiten du nazioaren iturri, tokian tokiko herri eta nazio ezaugarrien gainetik.

Askatasuna herriaren gidari, Eugène Delacroix

Frantziako Iraultzan, agintari iraultzaileek laikotasun, aurrerabide eta zibilizazioaren ideia zabaldu zuten. Legean oinarritutako estatu nazionalismo horren mugarria Napoleon Bonaparteren Kode Zibila izan zen, Europa hegoaldean eragin handikoa. Pixkanaka "liberté, fraternité, égalité" goiburua nagusitu zen frantses nazio idealari loturik. Zibilizazioaren ideiak hauspotu ditu Frantziaren estatu ekintzak, eta ekintza horiek frantsesezko hezkuntzan zein arlo militarrean zehaztu ditu, herritarren nahitaezko soldadutza ezarriz. Egungo frantses nazionalismo mota Frantzia-Prusia Gerraren ondoren zabaldu zen, Hirugarren Errepublikan.

XIX. mende amaieran, bada, frantses estatu nazionalismoa puztu egin zen, Alsazia-Lorrena eskualdea Alemanian sartzeari loturik; ezkerreko indarren eraginpean, bestalde, estatu frantsesak bere egin zuen laikotasuna, estatuaren eta Elizaren arteko banaketa, 1905ean guztiz gauzatua. Paris eta frantses hizkuntza erdigune zituen asmo zibilizatzaile horretan, Jules Ferryren programa nabarmendu zen, hezkuntza nahitaezko eta doako bihurtuz.

Asmo zibilizatzaileari loturik, Frantziak gerra inperialistetan eta kolonizazioan parte hartu eta sustatu zuen. 1950-60ko hamarkadetan, frantses nazionalismoa Indotxinan eta Aljeriako Gerran hezurmamitu zen nabarmenen eta gordinen. Frantziaren estatu nazionalismoak barne eta kanpo kohesioko hainbat irudi arrakastatsu sortu ditu, hala nola La Marseillese ereserkia, hiru koloreko bandera, hexagonoa, eta antzinako galiarrekiko identifikazioa. Gaur egun, frantses nazionalismoa maiz jakobinismoaren sinonimotzat erabiltzen da.

Tipologia

aldatu
 
Parisko Garaipen Arkua, frantses nazionalismoaren sinbolismo handiko lekua

Teorizazioaren aldetik, frantses nazionalismo mota beste nazionalismo eredu batekin kontrajarri izan da: aleman nazionalismoa. Lehenengoaren ereduari, nazionalismo 'zibiko' deitu izan zaio eta, bigarrenari, berriz, nazionalismo 'etniko'. Kontzeptu horien arteko aldea 1871ko Frantziaren porrotaz ondoko Alsaziaren inguruko eztabaidetan geratu zen agerian. Ernest Renanek zehaztu zuen bere teorizazioaz frantses nazionalismoaren doktrina, Joxe Azurmendik Historia, arraza, nazioa idazlanean sakon aztertua. Azurmendik liburuan azaltzen du Renanek 1882ko Zer da nazioa? konferentzian defendatutako tesiak justu Renan beraren pentsaera politikoaren aurkakoak direla, Alsazia-Lorrenaren auzian, Frantziaren interesak defendatzeko[1]. Azurmendik gehitzen du Renanek berezkoa zuen historiaren ikuspegi arrazialista, gainera, aurreragoko eskuin nazionalismoan eragina izango zuela, Maurice Barrès kasu[2].

1789ko iraultzaz geroztik eta Napoleon Bonaparterekin batera, aurrerabidearen ideia berria zabaldu zen. Estatuak bultzatu behar zuen aurrerabide edo progresoa, baina estatua nork eratu behar zuen? Herder-en iritziz, nazioak eraiki behar zuen estatua. Frantzian, baina, besterik gertatu zen: estatuak sortu zuen nazioa, lehenago existitzen ez zena. Napoleonek, bada, aurrerabidearen ideia zabaldu zuen bere gerren bidezko hedakuntzan eta, hari lotuta, baita nazioarena ere.[3]

Nazioaren kontzeptu frantsesean, hizkuntzek ez dute garrantzirik eskualdeak mendean hartzeko orduan, ikuspegi 'zibikoa', ilustratua eta arrazionala defendatzen baitzuen frantses nazionalismoak, aurrerabideari lotuta. Frantses nazionalismoa, hain zuzen, kosmopolitismo eta irekitasun espirituala goiburu hartuta agertzen da eszenan, eta Paris hartzen dute horren erakusgarri nagusitzat.[4] Aldiz, estatuak lurralde bat mendean behin hartuta, garrantzi berezia hartzen du denean hizkuntza frantsesa ezartzea. Estatua, izan ere, gogo baten bitartekoa bihurtzen da eta, horretarako, nazioko kideek albait gauza gehien izan behar dituzte berdina elkarrekin; ildo beretik, oroimena nazio helburu hori betetzearen alde berrinterpretatu behar da eta 'eguneroko plebiszitua'k, Renanek adierazitakoaren arabera, nazio gogo hori berresten du.


« Frantzia Frantzia bilakatu da Borgoina, Guiena eta beste probintziak " nortasungabetu " diren neurrian soilik. Irauten dute artean ere bretoi arimak, alsaziar arimak, euskal arimak. Aldiz, Frantziako herrialde zahar gehienek beren arima galdu dute Frantzia sor dadin... »

— François Mauriac, Frantziaren eraketa modernoaz; aipua: Sérant, Paul. La France des minorités (1965)[5][oh 1]


« Horrenbestez, eleberrigile katoliko handiaren iritziz, Frantziaren arima ez zen existituko Frantzia zaharreko herrialde gehienek beraiena galdu izan ez balute! Ondoriozta daiteke, puntu honetan jakobinoen ideologia zentralizatzailearekin bat eginez, Mauriacek anomalia nolabait arbuiagarritzat dauzkala bretoi, euskal eta alsaziar arimen 'biziraupena'. »

— Paul Sérant goiko komentarioari erantzunez. Sérant, Paul. La France des minorités (1965)[5][oh 2]


Frantses nazionalismoak gogo kolektibo lauso hori ezer ez egitean funtsatzen du, Joxe Azurmendiren azalpenaren arabera; Renanen iritziz, adibidez, nazioaren ideia berretsi egiten da Luis XVI.ari lepoa behin moztuta (1793) erresumako lurraldeak zein bere aldetik joan ez zirenean.[4] Frantses naziotasunari buruz garai desberdinetan adierazitako ikuspegi kritikoek, Paul Sérant buruan dutela, frantses nazio hura eraiki ahal izateko, nabarmendu dute ezin bestekoa izan dela Parisez kanpoko lurraldeen pasibotasuna (paristar iruditeria nazionalistan, gaitz-iriztez "la Province" bihurtuak), baita haien 'arimaren' galera ere; nazio eraikuntza hura Paris hiriaren hedakuntza prozesutzat jo dute, frantses errepubliken aurreko asmo absolutistaren jarraipentzat, baina agintari berrien eskutik.[5]

Aurrekariak

aldatu
 
Richelieu kardinala, frantses errege absolutismoaren sustatzailea

Frantses nazionalismoaren sustraiak Frantziako erresumako absolutismoan eta frantses hizkuntzaren goraldian aurkitu behar dira[oh 3]. XVI. mendean, Italiako Pizkundearen eraginpean, Frantzisko I.a erregeak Villers-Cotterêtsko ordenantza eman zuen 1539ko abuztuan, frantsesa erresumako gorteko eta administrazioko hizkuntza ofiziala bihurtzeko, teorian latina ordezkatzeko, baina benetan erresumako beste hizkuntza guztiak baztertzeko, Jean-Louis Davantek defendatu duenez.

Joxe Azurmendiren ustez XVI. mendetik aurrera dogma bat izango da Frantzian frantsesaren gailentasuna azpimarratzea. Modernitatearen hasieran gramatika arrazionala eta naturala berdinduko dira eta Louis Meigret gramatikariaren ustez, adibidez, frantsesak izango luke egitura natural hori. XVII. mendean Vaugelasek frantsesaren argitasuna azpimarratuko du munduko beste hizkuntzen aldean. Voltaire edo Diderot bezalako XVIII. mendeko frantses ilustratuentzat arrazoimenaren hizkuntza frantsesa izango da. Rivarolek ere frantsesaren bikaintasuna goretsiko du eta beste hizkuntzen ezintasuna nabarmendu. Era berean, hizkuntzen ugaritasuna jeinuarentzat kaltegarria dela esango du eta komenigarritzat joko du kulturako jende guztiarentzat hizkuntza bakarra izatea. Hizkuntza hori frantsesa da, izan ere: “la langue française, c`est la langue humaine”. Frankofonia unibertsalaren aldezleak XIX. mendean jarraituko dute Victor Hugo bezalako autoreekin.[6]

1620an, Luis XIII.a erregeak Nafarroa eta Bearnoren burujabetza bertan behera utzi zituen, iraunkorki Frantziako erresumari lotu, eta frantsesa espresuki erresuma eta printzerri horietako hizkuntza ofizialtzat ezarri, Frantziako koroaren peko gorteren bati inoiz horrelakorik ezarri zen lehen aldia. Garai horretan, identifikazio sakon bat hasi zen katolizismoaren eta Pariseko erregetzaren artean, Richelieu kardinalak eta Luis XIV.a erregeak areago zorroztu zuten ideia, eta Eliza galikanoa eratu. Erregea Jainkoaren lurreko ordezko bilakatzen zen era horretan, le Rois très chretien, iraultza arte iraun zuen sisteman. Richelieu kardinalak Frantziako Akademia sortu zuen 1635ean, frantses hizkuntza finkatu eta babesteko.


« Hiriburu handi batek eratzen du batez ere nazio baten gogo nagusia; Parisek egiten ditu frantsesak; Paris gabe, Normandia, Pikardia, Artois Alemania bezain alemanak izango ziren; Paris gabe, Borgoina eta Franche-Comté suitzarrak bezain suitzarrak izango ziren; Paris gabe, Guiena, Biarno, Languedoc espainiarrak bezain espainiarrak izango ziren. »

— Montesquieu, Cahiers, t. III, 136-137. or.[7][oh 4]


Absolutismo katolikozaleak despotismo ilustratuari eman zion bidea, "dena herriaren alde, baina herririk gabe" leloan laburbildu dena. Luis XIV.ari egotzi izan zaio "L'état c'est moi" esaldia, nahiz eta historialari zorrotzenek hori ukatu duten, baina batera edo bestera, hala funtzionatzen zuen, Frantziako koroa buru agindu-emaile bihurtuta eta askotariko lurraldeak, berriz, men egin behar duten gorputz-atalak.[8] Horren arabera, beraz, Paris zen burua, hiria, 'unibertsala', eta inguruko lurraldeak ('la Province'), ordea, bereziak eta bereizleak.[9] Descartes eta Voltaire gailendu ziren despotismoaren giro berri horretan, arrazoi elitista baten adierazle, non frantses hizkuntzaren jeinu berezia bihurtu omen zen arrazoibiderako bitarteko bikainena, eta 'unibertsala'. Ausartago, Entziklopediaren mugimendu horretan, Denis Diderotek eta Jean-Jaques Rousseauk, ohiko zuzenbidearen ordez, subiranotasun berri bat proposatu zuten, non subiranoa ez den gehiago monarka, baizik eta herria.[3]

Bilakaera

aldatu

Frantziako Iraultza

aldatu
 
Proposatutako departamendu sistema geometrikoa (baztertua)
Wikitekan badira testuak, gai hau dutenak:
Rapport sur la nécessité et les moyens d’anéantir les patois et d’universaliser l’usage de la langue française
 
Bonaparteren Kode Zibila

1789an, Frantziako Iraultza piztu zen. 1790etik 1793ra, politikak gorabehera arinak izan zituen, eta Frantziako Nazio Biltzarrak dekretuak askotariko lurraldeetako hizkuntzetara itzuli zituen, bereziki euskarara. Aldiz, jakobino gogorren agintepean, ideologia nazionalista gailendu zen, tartean zela Grégoire abadea, denetan frantsesa inposatzearen zalea, bereziki eskoletan, beste hizkuntzak galarazteko, Frantziaren batasuna finkatzeko eta Errepublikaren ideologia hedatzeko.[10] Lehenago frantses nobleziak bereganatutako 'Nazio' titulua iraultzaile berriek herri frantsesari eman zioten, Joxe Azurmendik zehazten duenez, 'herri' hori benetan burgesia baizik ez zen arren.[11]

Aldi berean, 1790ean bertan, departamendu sistema berdintzailea ezarri zuten Frantzia osorako, irizpide zentralista ideologikoetan oinarrituz, eta hurrengo urteetan Konstituzioak aldarrikatu zituzten, 1791, 1792 eta 1795ean. Mundu berri bat eratu nahi zuten eta, horretarako, Konbentzioak egutegia ere aldatu egin zuen, 0 urtetik hasita. Berehala, iraultzaileek herritarrez osatutako nahitaezko armada bat eratu zuten, hura herriak osatu behar zuelakoan. Bitartean, Grégoire abadeak bere burua zoriondu zuen soldaduek elkarrekin maiz baliatu zutelako frantsesa, artean Frantzian usu mintzatzen ez zen hizkuntza.[12] Rogers Brubakerren iritziz, une honetan sortzen ari den frantses nazionalismoa gerraren emaitza da.[13] Herritar ugarik, iraultzaile moderatuek eta erregezaleek, baina, gogor egin zieten. La Vendéen (Bretainiako mugan), matxinada piztu zen nahitaezko errekrutatze masibo horien kontra, eta altxamendua gerra odoltsu bihurtu zen Errepublikak 45.000ko armada bidali zuenean: horren ondorioz, hiru urtean, borroketan 240.000 bat hildako eragin zituen.[oh 5]

I. Inperioa

aldatu

Napoleon Bonaparteren 1800eko etorrerak bere egin zituen iraultzaile jakobinoek aldarrikatutako hainbat ideia eta, armada indartsu batez lagunduta, absolutismoarekin konbinatu zituen, ideologia nazional inperial bat eratuz. Bonapartek utzitako oinordetza sakonena, baina, 1804ko bere kode zibila izan zen, bere hitzetan. Bonaparteren Kode Zibilak frantses ideologia nazionalista berria legean hezurmamitu zuen, baita Europako beste zenbait herrialde batzuetako nazionalismoentzat eredu bihurtu ere, adibidez, Espainiako Cadizeko konstituzioarentzat. Horrek, baina, tokian tokiko lege eta tradizioak urratu zituen.

Napoleonen gerretan berretsi egin zen Frantziako Iraultzan hezurmamitzen hasitako ideia: Hirugarren Estatua, herria, estatuarekin parekatzean, gerra jada ez zela elite batzuen kontua, nazio osoarena baizik, eta denek parte hartu behar zuten ekimen unibertsalista horretan, baita gerra denon kontua bihurtu ere.[14]

Berrezarpenetik II. Inperiora

aldatu

Bonaparte arteko iraultza aldia 1814an bukatuta, horren ondorioz, estatuaren agintean Borboien leinuko Luis XVIII.a erregea ezarri zen. Hala ere, Iraultzak eta Bonapartek ezarritako modernitatearen hainbat zeinu ez ziren aldatu; erregeak konstituzio mugatu bat ere onartu egin zuen. Bera tronuan ezarri zuen Pariseko Itunak 1792ko mugak ezarri zizkion Frantziako Erresumari, Rhin ibairaino ipar-ekialdetik. Rhineko mugaren eta Alsazia-Lorrenaren inguruko eztabaidek frantses nazionalismoa definitu zuten hurrengo mende eta erdian. Frantziak ematen zuen nazioaren definizioa politikoa zen, gogo bat, "eguneroko plebiszitu bat" Ernest Renanek zehaztu zuenez, estatuak emandako legeetan gorpuzten zen frantses hiritartasunak adierazten zuen nazioa, eta ez hizkuntzak, etniak edo historia batek.[15] 1840tik aurrera, ugaritu egin ziren herrietako erroldak, eta erroldetarako inkestetan hizkuntza ere kontuan hartzen hasi ziren irizpidetzat. Rhinez mendebaldeko lurraldea, baina, Alsazia-Lorrena, ez zen frantses-hiztuna.[oh 6]

 
Eskolan frantsesa eta garbitasuna parekatzen dituen letreroa Kataluniako Pirinioetan

Hizkuntzari dagokionez, 1833an, Luis Filipe erregearen pean, Guizot hezkuntzako lehen ministroak lehen mailako hezkuntza arautu zuen, bertako derrigorrezko hizkuntzatzat frantsesa ezarriz, betiko harrezkero. Une horretan, tokiko hizkuntzen kontra, patois deituak, presio handiak egin ziren, horiek erabat baztertzeko, tartean zirela euskara,[16] bretoia, eta okzitaniera. Ez zuen ezkutatzen, ordea, tokian tokiko hizkuntzak desagerrarazteko asmoa, eskolan ez ezik, kalean ere.[17] Aldi berean, industria iraultza guztiz bizkortu zen, Charles Luis Napoleon Bonaparteren agintaldian: burdinbide sarearen hedakuntza bultzatu zuen, negozio-gizon handiekin harremanak estutuz eta haiek babestuz, batez ere Pereire anaiak. Burdinbide sare berriak Paris hartu zuen erdigunetzat, eta hortik izar bat bezala alboetara zabaldu.

0 urtea ezartzearekin batera, Mendebaldeko Europako historiografiaren protagonista nabarmenak jaio ziren, baita historiako postu akademikoen sorrera, eta tartean zen Jules Michelet. 30 urte geroago jaio zen Renan, frantses naziotasunaren teorialari garrantzitsuenetako bat. Jules Micheletek bere burua Iraultzaren historialari aldarrikatu zuen, eta inork gutxik bezala adierazi zuen iruditeria nazional berriaren sorrera, berak iraganeko hildakoak berreskuratu zituen historiarako bigarren bizitza bat izan zezaten, helburu bat izan zezaten: Frantziako nazioaren kontzientzia piztea, "baita [hildako biktimen] sakrifizio horiei biktimek zentzu hori ematen ez bazieten ere", hori ulertu omen ez bazuten ere, 1842an idatzi zuenez.[18] Era horretan, hildako horien guztien izenean hitz egiten du, hildakoek berek 'benetan' zer egiten ari ziren ulertzen ez zutelakoan.[18]

 
Vercingetorixen omenezko oroitarria, Alise-Sainte-Reine (1865)

Antzinako pertsonaia historikoen beste jabekuntza bat Napoleon III.ak gauzatu zuen. Frantziaren itzala antzinako Galia arte luzatu nahi izan zuen, frankoen aurretik, Vercingetorix 'lehen abertzalea' bihurtu zuenean. Berak eta erromatarren kontrako Alesiako guduak toki berezia hartu zuten iruditeria berrian; izan ere, frantses enperadoreak haren omenezko zazpi metroko estatua eraikiarazi zuen 1866an, eta oinarriko plakak ondorengoa nabarmentzen du: "Galia batuak / nazio bakarra eratuz / gogo bakar batez hauspotua / Unibertsoari aurre egin diezaioke".[19]

III. Errepublika 1914 arte

aldatu

Micheletek ez du aipatzen iraganean gertatutakoa ahazteko beharra dagoenik, baina Ernest Renanek, ordea, nazioaren definizioaz hitz egiten duenean (Qu'est-ce qu'une nation ?) dio garrantzitsuena dela "gizabanako guztiek komunean gauza asko edukitzea", eta "gauzak dagoeneko ahaztuta eduki beharra", derrigortasun formula bat baliatuz ("doit avoir oublié") eta militarren morala igotzeko teknikak gogora ekarriz.[20]


« Hori bai, nazio baten esentzia da gizabanako guztiek komunean gauza asko edukitzea eta gutxi baino gehiagotan gauzak dagoeneko ahaztuta edukitzea (...) Hiritar frantses guztiek San Bartolomekoa, XIII. mendeko Midiko sarraskiak ahaztuta eduki behar izatea. »

— Ernest Renan[20][oh 7]



1870-1871n, hain zuzen, Frantzia-Prusia Gerra gertatu zen, Frantziak galdua, eta horrek, hildakoak eragitearekin batera, alemaniarren kontra polarizatu zituen herritarrak, etsai komuntzat identifikatua, eta harrezkero boche ezizen mespretxagarriaz deituak. Alsazia-Lorrena Alemaniara pasa zen, auziak gori-gori jarraitu zuen arren, frantsesen errebantxaren ideiak hauspotuta.[13] Frantziako estatua "arriskupeko sorterria"ren ideiari uztartuta garatu zen, Frantziako mugen barruan xenofobiaz zipriztindutako nazionalismoa eta atzerrian hedakortasun inperialista bidelagun hartuta. Barrura begira, agintari klase frantsesek areagotu egin zuten osotasun geografikoa mantendu, uniformizazioa areagotu eta estatua zentralizatzeko prozesua.[13]


  •  
    Prusiarren kontrako propaganda nazionalista frantsesa
  •  
    Jean-Joseph Weertsen 1895eko koadroa
  •  
    Frantses hedakuntzaren helburu zibilizatzailearen alegoria
  •  
    Dreyfus aferaren inguruan harrotutako pertsonaia nazionalisten irudikapena
 
Orban Beltza, 1887ko Albert Bettanierren margolana, ikasgelan 1871n Frantziak galdutako Alsazia-Lorrena erakusten

1871eko frantses porrotaren ondoren, elite frantsesek monarkia berrezartzeko aukera aztertu zuten arren, bananduta zeuden hautu horri buruz, monarkia Elizari lotuta ikusten zutelako, eta batzuek uste zuten Elizak, artean, Frantziako estatu osotasuna kolokan jar zezakeela, eta beste batzuek probintzietako askatasunak berrezartzeko gai ikusten zituzten monarkiazale batzuk. Beraz, errepublika gobernu mota hautatu zen, eskuindar eta ezkerreko indarren artean estatua indartzeko adostasun baten bitartez eta Watsonek "Frantziaren galliartzea" deitutako aldia hasiz.[13] 1877tik 1881era, egungo Frantziako kultur sinbolo ugari ofizialdu ziren, adibidez, Marseillesa ereserkia edo uztailaren 14a Frantziako "egun nazional" bihurtzea. 1877an, berriz, Errolanen kantua gesta kantua agrégationean txertatu zen eta, 1880an, Frantziaren kontakizun epiko nazional gisa instituzionalizatu zen, hura bigarren hezkuntzako curriculumera sartuz: frantses sentimendu nazionalaren erakusgarria bihurtu zen.[21][22][oh 8]

La Marseillaise (1907)
 
Jeanne d'Arc ospakizuneko martxa, Charles Maurras tartean dela (bigarrena ezkerretik; 1927)

1881 eta 1886 artean, bada, Jules Ferry ministro frantsesak hezkuntza laikoa, doakoa eta nahitaezkoa ezarri zuen, Frantziako herritarrak frantses egin zituen akulturazio prozesu bat, edo 'zibilizatze' prozesua, orduko hezitzaileei kasu egingo badiegu.[13] Orduko haurren baitan eskola barruan frantses nortasuna ernatzeko prozedura bizkorra eta bortitza izan zen, bertako hizkuntza baztertuz eta frantsesarekin ordezkatuz.[23][oh 9] Jules Ferryren sistemaren misio zibilizatzaile frantsesaren ideia, Frantziako Errepublikan ez ezik, kolonialismoan agertu zen gordintasun osoz.[oh 10]

Bestetik, Alsazia-Lorrenako porrotaren aurrean, Errolanen kantua bihurtu zen frantses nazioaren batasuna, elkartasuna, abertzaletasuna hauspotzeko lieu de mémoire bat, haren kultur ondarea.[21] Alsazia-Lorrena galduta, Frantziak Aljerian (1830ean konkistatua) aurkitu zuen horri buelta emateko modua. Aljeria 1870. urtean erantsi zioten formalki Frantziari, okupazio militarpean 40 urte eman ondoren.</ref> galdutako lurraldeko iheslariak Aljeriara bidaliz eta hango lurrak esleituz, eta "Arabiar-Islamdar identitatea azpiratzen" zuen hezkuntza sistema ezarriz. Hirugarren Errepublikan, idazle eta ideologo frantsesak "kolonial inperialismoko (...) doktrina koherente, sistematiko eta, gutxi gorabehera, original bat" umotzen ari ziren, ustezko asmo zibilizatzaile hori eta Ipar Afrikari hark ekarritako onurak nabarmenduz:[21]

1890ko hamarkadarako, Frantzian monarkiazaleek indartsu izateari utzi zioten. III. Errepublika berria behin sustraituta, estatuak hurrengo pauso bat eman zuen: landa ingurune urrunetako herritarrak estatu berrian integratzea. Sinboloekin, baina, nahikoa ez eta estatuak hezkuntzan eta armadan ikusi zuen herritarren bihotzak eta buruak irabazteko manera. 1889tik aurrera, nahitaezko soldadutza ezarri zen gaztetxoentzat; hain zuzen, armada jo zen benetako "nazioaren eskolatzat".[13] Halaber, Eliza eta estatuaren arteko 1903ko bereizketak eta katixima frantsesez bakarrik eman ahal izateko dekretu batek herritarren aldaketa iraunkorrago baterako oinarriak jarri zituen. Frantsesa modernitate eta aukeren hizkuntza bihurtu zen.[13][oh 11]

1894tik 1900 arteko Dreyfus aferak herrialdea banandu zuen, eta agerian utzi zuen muturragoko nazionalismo baten igoera 1898tik aurrera, baztertzaile eta arrazista, estatu autoritarioaren aldarrikatzailea: Action Française, Charles Maurras buruzagi zuena. Horrelako frantses nazionalismoa ere existitu arren, frantses hiritartasunaren eredua ideia zibiko, laiko eta asimilazionistetan oinarritzen zen, betiere horren trukean nork bere ordu arteko nazio leialtasunak baztertzearen truke, estatuaren alde.[24] Maurice Barres izan zen garai honetako beste nazionalista sutsu bat.

Lehen Mundu Gerratik Bigarren Mundu Gerrara

aldatu

Action Françaiseen muturreko nazionalismoak gorantz egin zuen kemen handiz I. Mundu Gerra piztu baino lehen. Bere oinordetza XX. mende osoan sentitu zen beste muturreko frantses nazionalismoko aldaera batzuetan. Gerrak kanpoko etsai komun bat eskaini zuen, estatuko frantses nazionalismoaren garaipen unea izan zen: herritar gehienak gogotsu sartu ziren armadan gerran borrokatzera beren herrialdearen alde. Weber-en iritziz,"nazio integraziorako, gerra egundoko aurrerapausoa izan zen"; sozialista frantses internazionalistek kinka batean ikusi zuten beren burua, baina La Marseillese kantatzen amaitu zuten, abertzaletasun jakobinoaren izenean etsai komunaren kontra.[25]

 
Pariseko Saint-Louis-des-Invalides katedrala. Iraganeko loria militarren gorazarrea.

'Gerra Handia', Weber-en iritziz, mugarri bat izan zen iragana eta orainaldi berria bereizteko: 1919rako, ohitura zaharrek utzi egin zioten Frantzian herritarren bizitzetako zati izateari, artean baten batzuk gerra aurreko estatusera itzuli baziren ere; gehienean, ordea, isil-isilik galduz joan ziren. Frantziak, bestalde, Alsazia-Lorrena 'berreskuratu' zuen 1918-1920ko Pariseko Konferentzian, eta naziotasunaren printzipioaz eztabaidatu zuten bertan, baita nazio gutxiengoez ere. Frantziako ordezkariak, baina, ukatu egin zuen Frantziak 'gutxiengorik' zuela.[25] Frantziak, nolanahi ere, kolpe latza jasan zuen I. Mundu Gerran, gerra-deira joandakoak trumilka hil ziren lubakietan, Somme eta Verdungo batailetan, eta Frantzia herren eta bananduta atera zen gerratik. Frantses identitateari buruzko zatiketaren muinean klase borrokak eta aberastasunaren banaketa zeuden, eta bereizketa hori ere agerian geratu zen II. Mundu Gerra hasieran Frantzia bi eremutan zatitu zenean.[25]

Gerrako esperientzien eta hildakoen inguruan, ordea, elkargune bat sortu zen, frantses balioen katalizatzaile bat, toki guztietan hildakoen omenezko oroitarriak jarriz, eta horietan errituak errepikatuz (ikus behean Euskal Herriko kasua). Frantses hizkuntza toki guztietara heltzen hasi zen, gerra esperientzien eta ezin besteko hizkuntza bihurtuta. Gerrako nazionalismoak joko olinpikoetan izan zuen jarraipena indarkeriarik gabe, gero eta gehiago herritarren erakargune bihurtuta. Teknologia, prentsa eta publizitatearen garapenak naziotasunaren adierazle bilakatutako ikurrak sortu zituen, Michelin konpainia (eta haren Bibendum panpina), adibidez; harekin batera, Frantziako Itzuliko lehia frantses naziotasunaren fenomenoa bihurtu zen.

Bigarren Mundu Gerra ostetik gaurdaino

aldatu

Frantzia zatitu egin zen Bigarren Mundu Gerra hasieran, eta De Gaulle jenerala bihurtu zen Petain jeneralaren eta alemaniarren kontrako jarreraren sinbolo agerikoenetako bat, indar komunisten erresistentziarekin batera, herri frantsesaren izenean. Bi horiek gerran izandako protagonismoa dela eta, herri frantsesaren ordezkaritza bereganatzen saiatu ziren gerra ostean. Frantses inperialismoa, haatik, gainbehera zetorren, IV. Errepublikako agintariek onartu ez zutena. Horren adierazgarri izan ziren Frantziak Indotxina independente ez uzteko piztutako gerra eta, 1958tik aurrera bereziki, Aljerian sortutako gerra kolonial lazgarria.[26]


« Eta bai! Kontuan hartu dut Frantziaren izenean, eta adieraz dezadan gaurtik aurrera, Frantziaren irudiko, biztanle kategoria bakar bat dagoela Aljeria osoan: frantses peto-petoak besterik ez, frantses peto-petoak besterik ez, eskubide eta betebehar berdinak dituztenak. »

—Charles De Gaulle, 1958ko ekainaren 4an Aljerian emandako hitzaldia.[oh 12]



Frantziako agintariek, De Gaulle buru zutela, Aljeria lurralde nazionaleko zati banaezintzat jo zuten, eta egoera gaiztotu egin zen, Aljeriako frantses kolonizatzaileek Korsika beren eskuetan hartu zutenean, aldi berean haien kontrako kortsikarren erreakzio abertzale bat ere piztuz (armatua).[26] Krisi larri horretan, De Gaulle politikako lehen lerrora itzuli zen, eta V. Errepublika sortu, 1945ean ibilitako asmoak hezurmamituz: frantses erregimen autoritario, kontserbadore eta nazionalista.[26] 1961eko urrian, Parisko sarraskia gertatu zen, frantses herritartasuna ez zuten legez frantsesak ziren aljeriarren kontra.[27] OAS talde paramilitar nazionalistaren erasoak areagotu ziren. Ospetsu bihurtu ziren De Gaullek egindako agerraldiak, "Aljeria Frantzia da" aldarrikatuz, baina 1962an, Aljeriaren independentzia onartu beste aukerarik ez zuen izan. De Gaulle "betiereko Frantzia"z mintzatu zen, estatuek osatutako Europa batean, "nazio-estatuen federazioa". Bere diskurtso horrek Frantzia batu zatiezina nabarmentzen zuen, ikuspegi jakobinoa; Frantziaren identitateari buruzko beste alde batek, berriz, herrien protagonismoa aldarrikatu zuen, eta ezkerra horretara hurbildu zen.[26]


« Beti begitandu zait Frantziaren ideia jakin bat. Nire baitan dagoen alde afektiboak Frantzia era naturalean irudikatzen du ipuinetako printzesa bailitzan, edo pareten freskoetako gure Andramaria bailitzan, destino goren eta paregabe batera bideratua bezala. Nire senez, badut irudipena Probidentziak hura sortu duela burututako arrakastak edo zorigaizto eredugarriak erdiesteko. »

—Charles De Gaulle[28][oh 13]


 
Frantses inperioaren alde hildakoei oroitarria Toulonen
 
De Gaulleren omenezko irudikapen bat (2010)

Bigarren Mundu Gerran Frantziaren alde borrokatutako afrikarren, Aljeriatik alde egindako pied noir kolaborazionisten eta kolonietatik alde egindako etorkinen etorrerak arrazakeria piztu zuen frantses askoren baitan, baita frantses izaeraren inguruko eztabaida ere, eta muturreko nazionalismoa harrotu zuen. Hala ere, frantses nazionalismo nagusia gero eta gehiago identifikatu zen De Gaulle jeneralaren presidentzialismoarekin, V. Errepublika sortu eta nolabaiteko egonkortasuna eman baitzion Frantziari. Nazioartean, Frantziako agintariek eta politikariek beren apartekotasuna nabarmendu nahi izan zuten, NATOn, adibidez, egitura militarrean sartzeari uko eginez.

Deskolonizazio aroko populazio mugimenduek ekarritako inmigrazioaren inguruan, eskuin muturreko nazionalismo bat agertu zen, arrazista, Jean-Marie Le Penen 1972an sortutako Front Nationalek ordezkatuta. Frantziak Aljeria, Mendebaldeko Afrika eta beste hainbat lurralde kolonial galdu zituen arren, haien metropoliarekiko mendekotasuna mantentzen saiatu zen. Horretarako, haiekin aliantza batzuk egin zituen eta, gainera, frantses hizkuntzaren inguruko hitzarmenak sortu zituen, eta haiekin harremana estutu. Horrela sortu zen Francophonie, frantsesa harreman hizkuntza egin eta hura zabaltzeko. Mitterrandek zenbait aldaketa egin zituen estatuan, baina frantsestasunaren inguruko diskurtsoa ez zen asko aldatu. 1992an, frantsesa Frantziako hizkuntza ofizial aukeratu zen, artean ez baitzen hala izendatua. 2008ko ekainean, Frantses Akademiak gogor kritikatu zuen Frantziako konstituzioan bertako lurraldeetako hizkuntzak frantsesaren parean aipatu nahi izatea, eta Jean-Louis Davantek salatu egin du akademia horren joko politikoa eta "frantses nazioaren ikuspegi absolutista".[29][oh 14] Ohiko alderdietatik aparte, Marine Le Penen Front National eraberritua, etorkinen eta Europar Batasunaren kontrako mezu nazionalista baliatuz, lehendabiziko izatera heldu zen 2014ko Europako hauteskundeetan.

Frantses nazionalismoa Euskal Herrian

aldatu

Frantziako Iraultza

aldatu
 
Frantziako Iraultzaren biktima baten omenezko plaka Saran
 
Izualdian Donibane Lohizunek izandako izena adierazten duen karrika panela

Frantses nazionalismoa Frantziako Iraultzarekin batera sartu zen Ipar Euskal Herrian. Alde horretatik, estatu zentralizatuarekin batera hedatu eta euskal gobernu sistemaren azkena ekarri zuen. Estatu bilakatutako hirugarren estatu frantsesak, 'nazio' bihurtua, departamendu sistema bat eta lege berdina ezarri zituen Frantziako Erresuma osorako. Antolamendu berrian, Pirinio Apalak departamenduak jatorrizko euskal jurisdikzioak eta lurraldeen ezaugarri bereziak desagerrarazi zituen.

1789 eta 1790ean, nafar ordezkariek ez zuten hori onartu, eta Étienne Polverel nafar sindikoak bere Pariseko hitzaldian euskal nafar berezitasuna defendatu zuen, dagoeneko beraiek 'konstituzioa' bazutela aldarrikatuz.[oh 15] Pariseko Nazio Biltzarrak baztertu egin zuen Euskal Herriko departamendua sortzea ere, eta Konbentzioak 1793ko frantses konstituzio berriaren aleak frantsesez bakarrik banatu zituen Errepublika berri osorako, euskal herritarrak gehienean euskaldun elebakarrak ziren unean.[oh 16]

1793an, Konbentzio Gerra piztearekin batera, Errepublikaren Hegoaldeko Armada sortu berria heldu zen Euskal Herrira; Konbentzioaren ideologia eta armadaren ordezkari lanetan heldu ziren Pinet eta Cavaignac Baionara. Armadara nahitaez deitu zituzten Lapurdi hegoaldeko gazteak; horiek, baina, ihes egin zuten mugaz bestaldera. Konbentzioak setio egoera, Izua ezarri zuen, milaka (3.000, edo 10.000, beste iturri batzuek) lapurtar Landetara deportatuz,[30] eta bizitza publikoan euskara debekatu, le fanatisme parle basque adieraziz.[31][32] Horren arrazoi orokorra da Euskal Herria, elizjendearen bitartez asaldatuta, Frantziaren estatu eraikuntzarako ahulgunea zela, "Ilustrazioaren kontrakoak" ziren neurrian, Dantonen definizioan.[30][oh 17]

Muturreko jarrera nazionalistaren beste adierazle bat Lapurdiko herriei izena aldatzea izan zen.[33] Aldi berean, Pinetek eta Cavaignacek uko egin zioten Getaria Gipuzkoan euskal lurralde hori Frantses Errepublika berrian sartzeko proposamenari, Konbentzioko ordezkariek ez baitzuten onartu bertako lege berezitasuna.[33] Frantses errepublikaren ideia berria zabaltzeko, nahitaezko hezkuntza ezarri zen, estatuaren hizkuntzan, frantsesez.

Napoleondik III. Errepublikara

aldatu

Napoleon Bonapartek Kode Zibil berria ezarri zuen 1808tik aurrera. Frantziar Iraultzako printzipio ugari bere egiten zituen zuzenbide kode horrek, baina, irauli egin zuen ordu arte indarrean zeuden Euskal Herriko jabetza eta oinordetzaren araubideak, tokiko foruen araberakoak. Etxeak eta baserriak zatiezinak ziren oinordetzarako, gehienetan txikiak baitziren, baina Kode Zibilak hori aldatu zuen. Harrezkero, familia askok etxea saltzera behartuta ikusi zuten beren burua, oinordekoek ezin baitzuten biziraun baserri zatituetan eta ohiturazko herri lurrik gabe.[34][oh 18] Bestalde, 1815eko monarkiaren berrezarkuntzak ez zuen bertan behera utzi hezkuntza frantsesteko eta euskara baztertzeko joera. 1830eko hamarkadatik aurrera, zenbait lege onartu ziren Frantzian estatuaren hezkuntza arautu eta, haren bitartez, frantsesa zabaldu eta, hartara, herritarrek beren burua frantsestzat hartzen has zitezen.[35][oh 19] Aldaketa horien adierazle heldu zaigu 1819 eta 1833tik aurrera eskola baliatuz euskara frantsesaren truke ordezkatzeko prefeten eta inspektoreen adierazpenen eta araudien lekukotza sorta bat (Donibane Garazi, Maule, besteak beste);[36] Manex Goihenetxek gordinki adierazi zuenez,"hezkuntza sistema Frantses Estatuaren tresna ideologiko bat bihurtu zen" luze gabe.[30]

 
Eskualdunaren aurreko orria I. Mundu Gerra hasteko unean
Frantses estatu nazionalismoaren errotzea Euskal Herrian, Peio Etcheverry-Aincharten hitzaldia (Argia)

Departamenduen lurralde antolamendu eta zuzenbide berriak demografiaren jaitsiera nabarmena ekarri zuen Ipar Euskal Herrian hurrengo hamarkadetan, eta euskal herritarrak ideia berriei muzin egin zieten neurri handi batean, ohiko tradizioaren aldeko joera hartuz. Frantses nazionalismoaren ideiak Baiona ingurura mugatu ziren, baina horiekin batera zetorren errepublikazaletasuna bere egin zuten zenbait ekintzaile politikok, adibidez, Agustin Xaho zuberotarrak. Azken honek, baina, frantses errepublika defendatzearekin batera, euskal abertzaletasunaren ernamuina erein zuen, gizarte kontratuaren eta herriaren agintearen ideiak erakarrita. 1842an, monarkiak izar itxurako burdinbide sarea diseinatu zuen Frantziarako Paris erdian jarrita, egitura administratibo zentralistaren arabera.[37] Era horretan jarri zen abian 1856tik aurrera neurri gaitzeko industria ekimen berri bat: Bordele-Irun linea berria. Haren bitartez, estatuaren administrazioa bazter guztietara heltzen hasi zen. Eneko Bidegainek burdinbidearen inguruan Euskal Herrian ere segitutako politika zentralista nabarmendu du, colonie du peuplement deitutako giza finkapenen politika.

1890 arte, Frantziako estatuak ahalegin osoa bere egitura sendotzen eman bazuen, urte horretatik aurrera estatuak nazioaren ideia Frantziako bazter urrunenetara helarazteari ekin zion. 1885ean, burdinbidea Donibane Garazira eta Maulera ere heldu zen. 1877tik 1914ra, baina, Ipar Euskal Herriak uko egin zion Errepublikaren politika zentralistei, Jules Ferryren hezkuntza legetik hasi eta Eliza eta estatuaren arteko bereizketara, eta euskaldunen erlijioarekiko atxikimendua hesi bat bilakatu zen haiek frantsesteko administrazioak berariaz egindako ahaleginaren aurrean. Tentsio horrek laizismo/Eliza dialektikaren forma hartu zuen.[24] Bereziki 1903ko katixima frantsesez emateko aginduaren ondoren, baina, euskaldunak beren ohiturazko leialtasunak aldatzen hasi ziren, lidergorik gabe geratuta.[oh 20] Bilakaera horretan, gerrak adierazi zuen mugarri erabakigarria.[24] Urte hauetan, euskaldunen artean indartsu sartu zen Frantzia aberri handia izatearen ideia, eta Euskal Herria, haatik, aberri txikia.[38] Eskualduna euskaldunen erreferentziazko aldizkari katolikoak, frantses abertzaletasuna sustatu zuen euskaldunen artean I. Mundu Gerran, diziplinaren eta gizontasunaren balioei lotuta. XIX. mende amaieran ez zen euskal abertzaletasunik izan Euskal Herrian eta, aldiz, frantses nazioan errotzeko politikak eraman ziren aurrera.[39]

Zuberoko esperientzian oinarrituta, Memoires de la Soule, 1914-1918 liburuak nabarmendu du zuberotarrak lehenengoz orduan jarri zirela harremanetan Frantziarekin fisikoki eta kontzeptualki, baina soldadu arruntek ez zuten frantses sentimendu nazionalik adierazten familiei igorritako postan. Gerrara joatera xaxatzeko, frantses abertzaletasuna ez zen nahikoa, eta sakrifizio gogoa zein ausardia, alemaniar etsaiaren gorrotoa, gerlakideekiko elkartasuna, eta etorkizun hobea sustatu ziren, frantses gogoarekin parekatu zena.[40] Gerratik itzuleran, herriak isiltasunez eta ahaztu-nahiaz hartu zituen soldaduen heroitasuna goretsi eta detaile deserosoak ezkutatzen zituzten mezu ofizialak. Jean Ibarnegaraik bere gerrako borrokalari izaera baliatu zuen hauteskundeetan arrakasta izateko. Gerra osteko hildakoen omenezko diskurtso ofizialak Frantziaren inguruan elkartu zituen herritarrak, eta dolu adierazpenak frantses abertzaletasunaren gorazarre bihurtu ziren, adibidez, hildakoen oroitarrietan omenaldi erritualak eginez, frantses ikurra aitzinean eta "La Marseillese" kantatuz.[40]

Frantses nazionalismoko sinboloak

aldatu

Frantses nazionalismoak herritarrek egitasmo komun bateko elementu gisa identifika ditzaketen ikono eta erreferentzia batzuk baliatu ditu frantsestasunaren iruditeria kolektibo bat sortzeko. Frantses nazionalismoaren eta Frantziaren sinboloak berdinak dira, frantses naziogintzak estatuarekin duen identifikazioarengatik. Horietako sinbolo askok historian dute oinarria; XIX. mendean, historialariek eta idazle bikainek era erromantiko samarrean eta ikuspegi mistikoz, batzuetan mitikoz, jantzi zituzten. Jean Louis Davantek horietako batzuk zerrendatu ditu, besteak beste:

  • Galiarrak: nazionalismoak frantsestasunaren jatorria hor bilatu nahi izan du, Frantzia eta erromatarren garaiko Galia parekatuz, probintzia horrek, gainera, Frantziaren muga naturalak ezarri zituelakoan (nos frontières naturelles, "gure muga naturalak"). Antzinateko frantsestasunaren irudikapen horretan, Vercingetorix agertzen da, geroko beste 'frantses' salbatzaile batzuen aitzindari gazte eta heroikotzat hartua.[41] Nos ancêtres les Gaulois ("gure arbasoak, galiarrak ") esaera sortu zuten.
  • Karlos Martel: Frankoen aitzindari ahaltsua, Abd-al-Rahmanen armada musulmanari gailendu zitzaion Poitiersen ['Tourseko gudua'] 732an, Eudon akitaniarra aldean zuela. Akitaniaz jabetu eta karolingiar dinastia sortu zuen.[42]
  • Karlomagno: Karlos Martelen biloba, germaniar latinizatua, frankoen erregea eta Mendebaldeko enperadorea. Frantses nazionalistek frantziartzat daukate, nahiz eta hiriburua Akisgranen eduki. Saxoiak indarrez bataiarazi eta inperioa hedatu zuen.[42]


Frantses nazionalismoaren ohiko ikono batzuk


  • Joana Arc-ekoa: Heroi nazional orokorra da. XV. mendean Martiri bihurtu eta katolikoek zein beste frantsesek maite dute, etsaien kontra adore handia agertzeagatik eta ingelesak garaitzeagatik; ingelesen kontrako sentimendua harrotu du. Nazionalismoak ez du kontuan hartu, baina, frantziar Eliza Katolikoko epaileek kondenatu zuten erreta hiltzera, heretiko izatea leporatuta. Frantziari emakumezko itxura maitagarria eman zion, Jules Micheletek komentatzen duenez.[41][42]
  • Richelieu kardinala: XVII. mendean Errege Kontseiluan sartu zen, 1624an, eta Frantziako erresumako politika kudeatu zuen Luis XIII.arekin, eta errege agintea ezarri zuen nobleen gainetik. Frantses nazional-katolizismoa sustatu zuen, Frantses Akademia sortu zuen 1635ean. Erlijioaren gainetik, ideia nazionalista batean oinarritutako politika eraman zuen: oro har, errege absolutismoaren finkatzaile nagusia da.
  • Galiar oilarra: Frantziako sinbolo bihurtua 1830eko hamarkadaz geroztik, latinezko hitz joko batetik sortua, Watsonek dioenez: gallusek bi esanahi baitzituen, 'oilarra' eta 'galiarra'. Erromatarren Galia eta Frantzia parekatzen ditu, antzinako probintzia hori egungo lurralde frantses hiztuna baino lurralde gehiago hartzen zituen arren, baina errealitatearen garrantzia ez da handia tradizioa asmatzeko orduan.[43]
  • Charles de Gaulle: V. Errepublikaren sortzailea, II. Mundu Gerraren ostean, Frantziako Errepublikaren aitagoitzat joa eta berbera nazionalista. 2017ko urriko 11ko haren heriotzaren urteurrenean, alderdi frantses guztiek omendu eta gorazarre egin zioten, Jean-Luc Mélenchonetik hasi eta Marine Le Peneraino.[44]
  • Marianne: emakumezko irudi batez, Frantziako errepublika eta bere herriaren boterea eta balioak adierazten dituen sinboloa, herrialde horren ama bat bailitzan.

Xuberotar hizkuntz aditu eta euskaltzaleak beste hainbat aipatzen ditu, hala nola: Klovis, Henrike IV.a, Luis XIV.a, Vauban mariskala, Napoleon I.a, Leon Gambetta, Victor Hugo, etab.[42]

Oharrak

aldatu
  1. ↑ " La France n'est devenue la France que dans la mesure où la Bourgogne, la Guyenne et les autres provinces se sont " dépersonnalisées ". Il subsiste une âme bretonne, une âme alsacienne, une âme basque. Mais la plupart des vieux pays de France ont perdu leur âme pour que la France naisse...".
  2. ↑ " Ainsi, pour le grand romancier catholique, l'âme de la France n'aurait pas existé si la plupart des vieux pays de France n'avaient perdu la leur ! On peut en conclure que, rejoignant sur ce point l'idéologie centralisatrice des Jacobins, Mauriac considere la " survie " des âmes bretonne, alsacienne et basque, comme une anomalie plutôt regettable ".
  3. ↑ Joxe Azurmendik frantses nazionalismoaren sustraien bila XII. mendeko Suger de Saint Denis eta XIII. mendeko Albitarren aurkako Gurutzada ere aztertuko ditu monarkia eta eliza katolikoaren arteko harremanak nabarmentzeko. Ik. Azurmendi, Joxe. 2023, 47-69. or.
  4. ↑ "C’est surtout une grande capitale qui fait l’esprit general d’une nation c’est Paris qui fait les François, sans Paris la Normandie la Picardie l’Artois seroient allemandes comme l’Allemagne, sans Paris la Bourgogne et la Franche-Comté seroient suisses come les Suisses, sans Paris la Guienne le Béarn, le Languedoc seroient espagnoles come les Espagnols...".
  5. ↑ Eztabaida historiografiko handia izan da horren gainean eta, zenbait historialarik, gertatutakoa zuzenean genozidiotzat jo dute.
  6. ↑ Revue des Deux Mondesek komentatu zuenez, "benetako muga naturalak ez dituzte mendiek edo ibaiek ezartzen, baizik eta hizkuntzak, ohiturek, oroitzapenek, nazio bat beste batengandik bereizten duen orok", Frantziak Rhineko muga bereganatzea bilatu behar ez zuela argudiatzeko modua. 1868 eta 1869ko Nazioarteko Estatistika Biltzarrek erabaki zuten hizkuntza naziotasuna definitzeko ezin besteko elementua dela, frantsesek nahi zutenaren kontra, eta alemaniar asmo politikoen alde; ikus Hobsbawm, E.J. 1992, 99. or. Ikus ere hemen Pi y Margallen azterketa, hizkuntza eta historia alde batera utzita, Alsazia-Lorrenaren frantsestasuna defendatzen, gerretan agertu omen zuen frantses gogoa dela eta. Bestalde, ordea, antzeko argudioa erabiliz (legea), zilegitzat du euskal herritarrak independente izatea.
  7. ↑ Ez zuen aipatzen, baina, San Bartelomeko jazoera Mendebaldeko Europa osoa astintzen zuen erlijio gerran kokatzen zela, eta ez zutela beren burua "frantses herritartzat", edo Gurutzada Albitarreko biktimak, adibidez, okzitanieraz eta katalanez mintzo zirela, eta erasotzaileak, berriz, Mendebaldeko Europako toki askotatik zetozela; ikus Anderson, Benedict. 1991, 199-201. or.
  8. ↑ Errolanen kantuaren XIX. mendeko goraldia Erdi Aroko ikasketen sorrerarekin batera gertatu zen, epikaren bidez, feudalismoa, nazionalismoa, kristautasuna eta emakumeen bazterketa uztartuz. Gaston Parisek Erdi Aroko adituak harrotu zuen 1870ean, gerra betean, Frantziako Kolegioan emandako hitzaldian, "La Chanson de Roland et la nationalité française" izenburupean; ikus Kinoshita, Sharon. 2001, 80-81. or.
  9. ↑ Ikus, Françoise Vergès politologoaren azalpenaz, Jules Ferryren hezkuntza sistemaren rola frantses kolonialismoaren kultura, giza eta ondasun desjabetze eta alterizazioan, in Pornotropic Marguerite Duras & The Colonial Illusion, Arte Tv, internetez zuzenean 2020/10/08tik 2021/01/14ra, 0h08'40".
  10. ↑ Ikus Marguerite Durasen Indotxinako esperientzia in Pornotropic Marguerite Duras & The Colonial Illusion, Arte Tv
  11. ↑ 1900 urte arte, Frantziako biztanle heldu gehienek ez zekiten frantsesik; Eugen Weber-en iritziz, hori da orduko Frantziako alfabetatugabeen tasa hain handia izatearen arrazoia; ikus Watson, Cameron. 2003, 210. or.
  12. ↑ "Eh bien ! de tout cela, je prends acte au nom de la France et je déclare, qu'à partir d'aujourd'hui, la France considère que, dans toute l'Algérie, il n'y a qu'une seule catégorie d'habitants: il n'y a que des Français à part entière, des Français à part entière, avec les mêmes droits et les mêmes devoirs".
  13. ↑ "Je me suis fait toujours une certaine idée de la France. Ce qu'il y a, en moi, d'affectif imagine naturellement la France, telle la princesse des contes ou la madone au fresques de murs, comme vouée à une destinée éminente et exceptionnelle. J'ai, d'instanct, l'impression que la Providence l'a créée pour des succés achevés ou des malheurs examplaires".
  14. ↑ Euskaltzaindiak ere Akademia horren adierazpena deitoratu zuen. Frantziako markes, mariskal eta politikari bikainek akademiara sartzeko lasterbidea dute; ikus Davant. 2017, 266-267. or.
  15. ↑ Nafarroako Estatu Nagusien posizioa islatuz noski, liburuxka batean inprimatuta geratu dena: Tableau de la Constitution du Royaume Navarre et de ses rapports avec la France.
  16. ↑ Dominique Garat "Zaharra" lapurtar ordezkariak uko egin zion haren aleak banatzeari protesta gisa. Henri Grégorie abadeak 1794an Konbentzioarentzat ondutako txostenean azaldu zuenez (Rapport sur la nécessité et les moyens d'anéantir les patois et d'universaliser l'usage de la langue française), euskarak berezkoa du "fanatismorako joera eta Argien kontrakoa" izatea; ikus Torrealdai, Joan Mari. 2009, 19-29. or.
  17. ↑ Ilustrazioak atzerakoitzat eta zakartzat zeukan ahozko kultura, ezabatu beharrekotzat, horretarako literatura jasoa eta "hizkuntza modernoak" baliatuz eta, alde horretatik, ikuspegi horren indarkeria sinbolikoa aplikatu zuten frantses iraultzaileek; ikus Watson, Cameron. 2009, 55-57. or. Aldi berean, ikus Vendéeko gerra.
  18. ↑ Horrek euskal gizartearen oinarriak asaldatu zituen eta, estatuen zentralizazioaren beste ondorio batzuek ere bultzatuta, askok erbestera jo zuten, Ameriketako emigraziora bereziki; ikus Watson, Cameron. 2003, 82-83, 148-153. or.
  19. ↑ 1833an, nahitaezkoa bihurtu zen irakasleentzat frantsesa jakitea; ikus Watson, Cameron. 2003, 87-91. or.
  20. ↑ 1904an, Eliza eta estatua bereizten zituen legea eman zen Frantzian eta, ondorioz, eskola erlijiosoak itxi eta erlijio-ordena batzuk erbesteratuak izan ziren.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Joxe., Azurmendi,. (2014). Historia, arraza, nazioa : Renan eta nazionalismoaren inguruko topiko batzuk. Elkar ISBN 9788490272978. PMC 902999559..
  2. ↑ Azurmendi, Joxe. 2014: 467, 562-570 or.
  3. ↑ a b Rodriguez, Fito. 2014, 59-60. or.
  4. ↑ a b Zapiain, M. Azurmendi, J. 2015.
  5. ↑ a b c Davant, Jean-Louis. 2017, 175-182. or.
  6. ↑ Azurmendi, Joxe. 2007, 151-156 or.
  7. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 176. or.
  8. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 37-38. or.
  9. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 47-48. or.
  10. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 79. or.
  11. ↑ Azurmendi, Joxe. 2017, 31. or.
  12. ↑ Hobsbawm, E.J. 1992, 115. or.
  13. ↑ a b c d e f g Watson, Cameron. 2003, 204-213. or.
  14. ↑ Rodriguez, Fito. 2014, 60-61. or.
  15. ↑ Hobsbawm, E.J. 1992, 88. or.
  16. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 80-81. or.
  17. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 81-83. or.
  18. ↑ a b Anderson, Benedict. 1991, 198. or.
  19. ↑ Azurmendi, Joxe. 2018, 82-83. or.
  20. ↑ a b Anderson, Benedict. 1991, 199-201. or.
  21. ↑ a b c Kinoshita, Sharon. 2001, 80-81. or.
  22. ↑ DiVanna, Isabel N. 2010, 26. or.
  23. ↑ Bidegain, Eneko. 2012, 143. or.
  24. ↑ a b c Watson, Cameron. 2003, 213-221. or.
  25. ↑ a b c Watson, Cameron. 2003, 222-227. or.
  26. ↑ a b c d Watson, Cameron. 2003, 381-394. or.
  27. ↑ (Gaztelaniaz) «17 de octubre de 1961, la masacre colonial - Fechas que hicieron historia - Ver el documental completo» ARTE (Noiz kontsultatua: 2020-12-15).
  28. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 179. or.
  29. ↑ Davant, Jean-Louis. 2017, 264-267. or.
  30. ↑ a b c Watson, Cameron. 2009, 55-57. or.
  31. ↑ Torrealdai, Joan Mari. 2009, 19-29. or.
  32. ↑ Deportatutako herritar ugari hilik atera ziren, beste asko itzuli; Bolinaga, Iñigo. 2012, 87. or.
  33. ↑ a b Bolinaga, Iñigo. 2012, 86-92. or.
  34. ↑ Watson, Cameron. 2003, 149, 82-83. or.
  35. ↑ Watson, Cameron. 2003, 87-91. or.
  36. ↑ Torrealdai, Joan Mari. 2009, 32-34. or.
  37. ↑ Moreau, R. (Gilbert. D.) 1987, 113. or.
  38. ↑ Bidegain, Eneko. 2012, 651. or.
  39. ↑ Bidegain, Eneko. 2012, 677. or.
  40. ↑ a b Davant, Jean-Louis. 2017, 207-210. or.
  41. ↑ a b Davant, Jean-Louis. 2017, 124-130. or.
  42. ↑ a b c d Davant, Jean-Louis. 2017, 148-156. or.
  43. ↑ Watson, Cameron. 2003, 219. or.
  44. ↑ (Frantsesez) «Ils sont tous gaullistes !» SudOuest.fr (Noiz kontsultatua: 2017-11-12).

Bibliografia

aldatu

  • Azurmendi, Joxe. (2018). Beltzak, juduak eta beste euskaldun batzuk. Donostia: Elkar ISBN 978-84-9027-801-7..

  • DiVanna, Isabel N.. (2010). «Politicizing national literature: the scholarly debate around La Chanson de Roland in the nineteenth century» Historical research (Institute of Historical Research) 223  doi:10.1111/j.1468-2281.2009.00540.x..

  • Desport, Gilbert. (1987). «Les expropiations ferroviaires de la ligne Bayonne-Hendaye (1861-1863)» Bulletin de la Société des Sciences, Lettres et Arts de Bayonne (Bayonne: Société des Sciences, Lettres et Arts de Bayonne) 143 (Le chemin de fer à Bayonne; eta dans le Sud-Ouest).

  • Kinoshita, Sharon. (2001-01-31). "Pagans are wrong and Christians are right": Alterity, Gender, and Nation in the Chanson de Roland. Duke University Press.

  • Watson, Cameron. (2003). Modern Basque History: Eighteenth Century to the Present. University of Nevada, Center for Basque Studies ISBN 1-877802-16-6..

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Frantses_nazionalismo&oldid=9845904"(e)tik eskuratuta