Τζαμί του Λεμπέτ

Τζαμί του Λεμπέτ
Είδος	τζαμί
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°39′38″N 22°56′9″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Παύλου Μελά
Τοποθεσία	Σταυρούπολη και Στρατόπεδο Παύλου Μελά
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	19ος αιώνας
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το τζαμί του Λεμπέτ αποτελεί οθωμανικό τέμενος που βρίσκεται στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά (Στρατόπεδο Πυροβολικού - Topçu Kışlası Camii) στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης. Μετά την ανάγνωση της κτητορικής επιγραφής του, το 2013, βρέθηκε η επίσημη ονομασία του, η οποία ήταν Οθωμανικό Τέμενος Φαριντέ Χανίμ και Χασάν Φεχμί Πασά.

Ιστορικό

Χτίστηκε το έτος 1903-1904 (θρησκευτική αναγωγή του έτους Εγίρας 1321) σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, που βρίσκεται στο ανώφλι της εισόδου του δευτέρου ορόφου. Η χρηματοδότηση του τεμένους έγινε από τον βαλή της Θεσσαλονίκης, Χασάν Φεχμί πασά, προς τιμή της συζύγου του, Φαριντέ Χανίμ, για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών αναγκών των στρατιωτών του στρατοπέδου πυροβολικού (Topçu Kışlası). Μετά τη μετάβαση της πολιτικής εξουσίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο Βασίλειον της Ελλάδος (26/29-10-1912), το στρατόπεδο και το τέμενος χρησιμοποιήθηκαν από τον ελληνικό στρατό, ωστόσο για μη θρησκευτικούς σκοπούς. Στις 4 Οκτωβρίου 1921, σύμφωνα με εγχάρακτη ημερομηνία στη δοκό του πατώματος του ορόφου, κατεδαφίστηκε το άνω τμήμα του μιναρέ (κύλινδρος, εξώστης, κόνος), κατεδαφίστηκε η εσωτερική ξύλινη σκάλα μεταξύ των δύο ορόφων, σφραγίστηκε η οπή του πατώματος του ορόφου που χρησίμευε για τη σκάλα, και για την πρόσβαση στον όροφο κατασκευάστηκε λίθινη εξωτερική σκάλα που χρησιμοποιούσε το κατώτερο, ορθογωνικό τμήμα του μιναρέ.

Το τέμενος αποτελεί μοναδικό μνημείο από αρχιτεκτονική άποψη, διότι είναι διώροφο σε όλη την κάτοψή του, ο δε μιναρές βρίσκεται στο μέσον της βορειοδυτικής όψης του (και όχι σε μια από τις τέσσερις γωνίες του). Επίσης, ο διάκοσμός του που αφορά στην Ιερή Κόγχη (Μιχράμπ) είναι σαφώς επηρεασμένος από τον "νεοκλασικισμό". Το τέμενος χαρακτηρίστηκε ως μνημείο (με την Πράξη με αρ. 17/11-9-03) εκδόθηκε η Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΔΝΣΑΚ/Γ/532/64683/19-11-03 (ΦΕΚ 1786/τΒ/2-12-03), με την οποία χαρακτηρίστηκε ως Ιστορικός Τόπος και το παλαιότερο τμήμα του στρατοπέδου.

Μετακίνηση και αποκατάσταση

Στο πλαίσιο της διάνοιξης της οδού Λαγκαδά, το έτος 2005 το τζαμί μετακινήθηκε νοτιοανατολικά στο χώρο (κατά μήκος του μεγάλου άξονά του, προς την Μέκκα), διατηρώντας τον προσανατολισμό του. Δαπανήθηκαν 700.000 ευρώ. Με τον τρόπο αυτό, η ελληνική πολιτεία έδειξε έμπρακτα τον σεβασμό της προς τα θρησκευτικά μνημεία της επικράτειας και την ιστορική μνήμη. Κατά τη μετακίνηση του μνημείου, χωρίς σχετική έγκριση, κατεδαφίστηκε το κάτω τμήμα του μιναρέ, αλλά και η εξωτερική λίθινη σκάλα, η οποία αποτελούσε τη μοναδική αξιόλογη παρέμβαση της 2ης οικοδομικής φάσης, του έτους 1921.

Το 2011 ως το 2014, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού επενέβη σωστικά στο μνημείο και αποκατέστησε την στέγη του, ανακατασκεύασε την εσωτερική ξύλινη σκάλα, περιέφραξε το κτήριο και διευθέτησε τον περιβάλλοντα χώρο, απομάκρυνε πρόχειρες εσωτερικές διαρρυθμίσεις (τοίχους, ψευδοροφές, επικαλύψεις δαπέδων) και καπνοδόχους από αμίαντο, προστάτευε τα παράθυρα του ορόφου, αποκάλυψε την Ιερή Κόγχη (μιχράμπ) και μερικώς τις τοιχογραφίες, αποκάλυψε, ανάγνωσε και μετάφρασε την κτητορική επιγραφή. Μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης βρίσκονται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.. Οι παραπάνω πληροφορίες έχουν ανακοινωθεί στο συνέδριο "Ιστορικά Ισλαμικά Τεμένη" που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 2013 από το ΥΠΠΟΑ και τον Δήμο Παύλου Μελά, και έχουν δημοσιευτεί.

Ακόμη, μετά από ανακάλυψη φωτογραφίας που εικάζεται ότι λήφθηκε το 1912, τεκμηριώνεται η ακριβής μορφή του μιναρέ και των παραθυρόφυλλων- φεγγιτών του ορόφου.

Πηγές

• Ν.Κ. Χατζητρύφων: Χασάν Φεχμί Τζαμί: Η ταυτότητα του κτηρίου, βασικές αρχές αποκατάστασης - επανάχρησης. Πρακτικά "Ιστορικά Ισλαμικά Τεμένη", Θεσσαλονίκη, ΥΠΠΟΑ, 2014 (ISBN 978-960-386-194-2), σ. 83-101.
• Δ. Καλλιγά: Χασάν Φεχμί Τζαμί: Τεκμηρίωση, Αποκατάσταση - Επανάχρηση. Πρακτικά "Ιστορικά Ισλαμικά Τεμένη", Θεσσαλονίκη, ΥΠΠΟΑ, 2014 (ISBN 978-960-386-194-2), σ. 69-82.
• N.K. Hatzitrifon: Farideh Hanim and Hasan Fehmi Pasha; the minaret and the windows; documentation of a photography. Ed. GRIN, 2017, υπό έκδοση