Λοξή φάλαγγα

Λοξή φάλαγγα ονομάζεται ο τρόπος ανάπτυξης του στρατιωτικού σχηματισμού, που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από τον διάσημο στρατηγό των Θηβαίων, Επαμεινώνδα, στη μάχη των Λεύκτρων, κατά των Σπαρτιατών, υπό τον Κλεόμβροτο. Αυτή η τακτική ξαναχρησιμοποιήθηκε πολλές φορές στην στρατιωτική ιστορία, ειδικά όταν ο ένας από τους δύο αντιπάλους είχε γενική αριθμητική υπεροχή. Συγκεκριμένα, το 371 π.Χ. η αριθμητική δύναμη των δύο αντιπάλων ήταν σχεδόν δύο προς ένα υπέρ των Σπαρτιατών. Για να αντιμετωπίσει ο Επαμεινώνδας την σε βάρος του γενική αριθμητική ανισότητα, επινόησε μια τακτική που του προσέφερε τοπική αριθμητική υπεροχή. Ενίσχυσε ιδιαίτερα την αριστερή του πλευρά, στοχεύοντας να αιφνιδιάσει τους Σπαρτιάτες και με το ισχυρό αριστερό τμήμα του στρατού του να νικήσει το δεξιό των Σπαρτιατών. Για να το πετύχει αυτό παρεξέκλινε της κλασικής μέχρι τότε μετωπικής παράταξης των στρατευμάτων. Καινοτομώντας, σχημάτισε τη διάταξη μάχης «εις ανομοιόμορφον βάθος ζυγών», ενώ συγχρόνως έδωσε σε αυτήν κατεύθυνση λοξή ως προς την αντίπαλη διάταξη. Ως τότε δηλαδή οι στρατοί παρατάσσονταν κατανέμοντας σε ίδιο βάθος τους στρατιώτες σε ίσο αριθμό σειρών. Οι Σπαρτιάτες εκείνη την ημέρα φέρονται ότι είχαν πάλι παρατάξει σε ευθεία το στρατό τους με κλασική κατανομή δυνάμεων, δηλαδή ισομερώς και σε βάθος περίπου 12 σειρών σε όλο το μήκος. Ο Επαμεινώνδας επίσης κράτησε ίσο το βάθος (με λίγες σειρές) σε όλο το μήκος της δικής του παράταξης, αλλά ειδικά στην αριστερή πλευρά, παρέταξε 50 σειρές. Αποσκοπούσε (και πέτυχε) να δώσει ένα ισχυρό χτύπημα τοπικά, να νικήσει το αριστερό τμήμα και, καθώς εκεί βρίσκονταν οι επίλεκτες μονάδες των Σπαρτιατών, να κάμψει το ηθικό όλων των αντιπάλων και να τους νικήσει, κάτι το οποίο κατάφερε.

Ο όρος «λοξή» αναφέρεται τόσο στον τρόπο διάταξης όσο και στον τρόπο προώθησης της φάλαγγας: το υπερενισχυμένο αριστερό τμήμα ευρίσκεται κατά την αρχική φάση της σύγκρουσης σε θέση πιο προχωρημένη από την υπόλοιπη παράταξη, η οποία σταδιακά παρουσιάζει ελαφρά κλίση προς τα δεξιά, με σκοπό να συγκρουστεί πρώτο το νεωτεριστικά ενισχυμένο αριστερό πλευρό με το παραδοσιακά ισχυρό δεξί πλευρό της αντίπαλης παράταξης. Εκεί, στα αριστερά του λοξού σχηματισμού, αναμένεται να υπερισχύσει τοπικά η φάλαγγα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, συνεπώς εξασφαλίζεται χρόνος μέχρι να συγκρουστεί το υπόλοιπο τμήμα της παράταξης. Έτσι αυτή η τοπική υπεροχή σταδιακά μετατίθεται προς τα δεξιά και τελικά συντρίβει την αντίπαλη παράταξη ή την τρέπει σε υποχώρηση. Μπορούμε να φανταστούμε την λοξή φάλαγγα ως ένα ξαπλωμένο «σφυρί» με τη λαβή στα δεξιά και ελαφρώς κεκλιμένη σε σχέση με την κεφαλή κρούσης του.

Αυτός ο σχηματισμός χρησιμοποιήθηκε και από τον Μέγα Αλέξανδρο, αλλά και αργότερα κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου από τον Φρειδερίκο και τον Χίντεμπουργκ.