Μετασχηματισμός του Παρισιού κατά τη Δεύτερη Αυτοκρατορία

Ο μετασχηματισμός του Παρισιού κατά τη Δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία ήταν ένα τεράστιο πρόγραμμα δημόσιων έργων που πραγματοποιήθηκε από τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ' και τον νομάρχη του Σηκουάνα, βαρόνο Οσμάν, μεταξύ 1853 και 1870 και προέβλεπε τον συνολικό εκσυγχρονισμό της Γαλλικής πρωτεύουσας. Περιλάμβανε την κατεδάφιση μεσαιωνικών συνοικιών που ήταν πυκνοκατοικημένες και ανθυγιεινές, την οικοδόμηση μεγάλων λεωφόρων, τη δημιουργία νέων πάρκων και πλατειών, την ενοποίηση με το Παρίσι των προαστίων που περιέβαλαν την πόλη, την κατασκευή ενός τεράστιου αποχετευτικού και υδρευτικού δικτύου και την κατασκευή νέων δημοσίων κτηρίων και μνημείων. Η υπερχρέωση του δήμου του Παρισιού και συνολικά το έργο του βαρόνου Οσμάν προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις και τελικά ο Οσμάν παραιτήθηκε το 1870 αλλά τα έργα του συνεχίστηκαν μέχρι το 1927. Η ρυμοτομία και η ξεχωριστή εμφάνιση του κέντρου του Παρισιού σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της ανακαίνισης του βαρόνου Οσμάν.

Το μπουλβάρ Οσμάν

Ο Ζωρζ Εζέν Οσμάν, νομάρχης του Σηκουάνα από το 1853 έως το 1870

Υπερπληθυσμός, ασθένεια, εγκληματικότητα και αναταραχές στο κέντρο του παλιού Παρισιού

Στα μέσα του 19ου αιώνα, το κέντρο του Παρισιού ήταν πυκνοκατοικημένο, σκοτεινό, επικίνδυνο και ανθυγιεινό. Το 1845, ο Γάλλος κοινωνικός μεταρρυθμιστής Βικτόρ Κονσιντεράν έγραψε: «Το Παρίσι είναι ένα τεράστιο εργαστήριο σήψης, όπου η δυστυχία, η επιδημία και η ασθένεια δρουν συνδυαστικά, όπου σπάνια διεισδύει το φως του ήλιου και ο αέρας. Από επτά μικρά βρέφη, τα τέσσερα πεθαίνουν κατά τη διάρκεια του έτους ». Το Ιλ ντε λα Σιτέ και η περιοχή ανάμεσα στο Λούβρο και το Δημαρχείο του Παρισιού, είχαν αλλάξει ελάχιστα από τον Μεσαίωνα. Η πυκνότητα του πληθυσμού σε αυτές τις γειτονιές ήταν εξαιρετικά υψηλή σε σύγκριση με το υπόλοιπο Παρίσι. Στην περιοχή των Ηλυσίων Πεδίων, η πληθυσμιακή πυκνότητα εκτιμάται σε 5380 ανά χλμ². Στο σημερινό Τρίτο διαμέρισμα, υπήρχε ένας κάτοικος για κάθε τρία τετραγωνικά μέτρα . Το 1840, ένας γιατρός περιέγραψε ένα κτίριο στο Ιλ ντε λα Σιτέ, όπου ένα δωμάτιο πέντε τετραγωνικών μέτρων στον τέταρτο όροφο καταλαμβάνονταν από είκοσι τρία άτομα, τόσο ενήλικες όσο και παιδιά. Σε αυτές τις συνθήκες, η ασθένεια εξαπλώνονταν πολύ γρήγορα. Οι επιδημίες της χολέρας κατέστρεψαν την πόλη το 1832 και το 1848. Στην επιδημία του 1848, πέντε τοις εκατό των κατοίκων αυτών των δύο γειτονιών πέθαναν.

Η κυκλοφορία ήταν ένα άλλο μείζον πρόβλημα. Οι ευρύτεροι δρόμοι σε αυτές τις δύο γειτονιές είχαν πλάτος μόλις πέντε μέτρων, τα δε στενά δρομάκια είχαν μόνο ένα ή δύο μέτρα πλάτος. Οι άμαξες και τα κάρα μετακινούνταν με δυσκολία σ'αυτούς τους δρόμους.

Ένα άλλο σοβαρό θέμα ήταν πολιτικοστρατιωτικής φύσης. Το κέντρο της πόλης ήταν εστία επαναστατική. Μεταξύ 1830 και 1848, είχαν ξεσπάσει επτά ένοπλες εξεγέρσεις στο κέντρο του Παρισιού, ιδιαίτερα κατά μήκος του Φωμπούρ Σαιντ-Αντουάν, γύρω από το Δημαρχείο και γύρω από τον λόφο Σαιντ-Ζενεβιέβ στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα. Οι κάτοικοι αυτών των γειτονιών μπλόκαραν τους στενούς δρόμους με οδοφράγματα και για να απομακρυνθούν χρειάζονταν η επέμβαση του στρατού. Η διάνοιξη λεωφόρων πολύ μεγάλου εύρους εξυπηρετούσε την ταχεία μετακίνηση των στρατευμάτων για τη συντριβή των εξεγερμένων.

Οι στόχοι

Η οδός Ριβολί, εδώ το 1855, ήταν η πρώτη λεωφόρος που χτίστηκε από τον βαρόνο Οσμάν και χρησίμευσε ως πρότυπο για τις άλλες.

Ο Λουδοβίκος Ναπολέων Βοναπάρτης, όταν έγινε πρόεδρος της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας το 1848, ανακάλυψε το Παρίσι για πρώτη φορά από την παιδική του ηλικία. Είχε ζήσει και γνώριζε το Λονδίνο, τους κήπους και τις ευάερες συνοικίες του, αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου είχε δει τη δημιουργία νέων πόλεων και έτσι θεωρούσε το Παρίσι μια αρχαϊκή, σκοτεινή και ανθυγιεινή πόλη. Ο θείος του, ο αυτοκράτορας Ναπολέων Α', ήθελε να κάνει το Παρίσι την πιο όμορφη πόλη στον κόσμο, αλλά κατάφερε να εκτελέσει μόνο μέρος των έργων του. Αυτό ανέλαβε να ολοκληρώσει ο μελλοντικός αυτοκράτορας Ναπολέων Γ' για σχεδόν είκοσι χρόνια που μεταμόρφωσαν την πόλη. Το 1849, έτος επιδημίας χολέρας που έπληξε το Παρίσι, εξέφρασε αυτή τη βούληση με διάταγμα.

Ο Ναπολέων Γ' ήθελε να κάνει μεγάλες μετατροπές, δηλαδή να δημιουργήσει νέους δρόμους και λεωφόρους, καταστρέφοντας, όταν είναι απαραίτητο, όλες τις κατασκευές που υπήρχαν στην περιοχή. Οι στόχοι του ήταν:

• η εξυγίανση της πόλης
• η βελτίωση του φυσικού φωτισμού
• η διευκόλυνση και ανάπτυξη της βιομηχανικής και εμπορικής κυκλοφορίας και των ανταλλαγών
• η δημιουργία αξιόλογων μνημείων
• η ανακαίνιση της κατοικίας
• η παροχή εργασίας για τη μείωση της ανεργίας που ήταν απειλή πολιτικής αστάθειας

• η καταστροφή των στενών δρόμων που ήταν πρόσφοροι για οδοφράγματα σε περίπτωση κοινωνικής αναταραχής

Τα μέσα

Οι λεωφόροι και οι δρόμοι που κατασκευάστηκαν από τον Ναπολέοντα Γ' και τον βαρόνο Οσμάν κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα. Κατασκεύασαν επίσης το δάσος της Βουλώνης (πράσινο στην αριστερή πλευρά), το δάσος της Βενσέν (πράσινο στην δεξιά πλευρά) και δεκάδες μικρότερα πάρκα και πλατείες.

Για να πραγματοποιήσει αυτό το τεράστιο έργο, ο Ναπολέων Γ' χρειάστηκε:

• Οικονομικά μέσα. Η χώρα ήταν σε καλή οικονομική κατάσταση και, με απλό διάταγμα, ο Ναπολέοντας Γ' έδωσε τη δυνατότητα να ανοιχτούν έκτακτες πιστώσεις, με βάση τα κέρδη που θα προέκυπταν από τα έργα. Πράγματι, ένας οργανισμός μεταπώλησε τη γη που επρόκειτο να ανακατασκευαστεί για να πληρώσει για τις βελτιώσεις.
• Χρόνο. Η Γαλλία έζησε μια μακρά περίοδο ειρήνης άνω των είκοσι ετών.
• Απαλλοτριώσεις. Ο Ναπολέων Γ', με διάταγμα του 1852, ολοκλήρωσε το νόμο απαλλοτρίωσης που δημιουργήθηκε από τον Λουδοβίκο-Φίλιππο. Αυτό του επέτρεψε να κάνει μεγάλες απαλλοτριώσεις. Η απαλλοτρίωση είναι ένα είδος υποχρεωτικής πώλησης για εκείνους που κατέχουν γη ή κτίρια που χρειάζονται για ένα δημόσιο έργο.
• Έναν αποτελεσματικό ανώτατο κρατικό υπάλληλο. Αυτός ήταν ο Ζωρζ Εζέν Οσμάν, ένας Προτεστάντης Αλσατός 44 ετών, ο οποίος ήταν ένας πιστός και αποτελεσματικός δημόσιος υπάλληλος. Ο Ναπολέων Γ' τον διόρισε νομάρχη του Σηκουάνα με διάταγμα της 22ας Ιουνίου 1853.

Όλα αυτά τα μέσα επέτρεψαν στον Ναπολέοντα Γ' να πραγματοποιήσει τον μεγάλο μετασχηματισμό του Παρισιού.

Ο μετασχηματισμός του Παρισιού

Τα έργα ξεκίνησαν το 1853. Το 1860, περίπου 8.000 επιχειρήσεις απασχολούσαν 31.000 κτίστες, 5.000 ξυλουργούς, 3.500 κατασκευαστές στεγών, 8.000 ξυλουργούς, 600 ζωγράφους και 6.000 κλειδαράδες, ή σχεδόν 55.000 τεχνίτες που εργάζονταν σε αυτόν τον γιγαντιαίο χώρο.

Με αυτόν τον «στρατό», ο Οσμάν μετασχημάτισε το Παρίσι:

• τα χαμόσπιτα και οι παλιές γειτονιές με τα στενά δρομάκια καταστράφηκαν.
• δημιουργήθηκε ένα τεράστιο δίκτυο αποχέτευσης με υπονόμους μήκους 560 χιλιομέτρων.
• εφαρμόστηκε ένα νέο σύστημα οικιακής ύδρευσης.
• δημιουργήθηκε ένα δίκτυο υπόγειων σωλήνων αερίου για το φωτισμό των δρόμων και κτηρίων.
• δημιουργήθηκαν τα μεγάλα βουλεβάρτα.
• τα χωριά Πασσύ, Ωτέιγ, Μονσώ, Μονμάρτρ, Σαρόν, Μπερσί, Μπατινιόλ, Λα Σαπέλ, Λα Βιλέτ, Μπελβίλ, Βωζιράρ και Γκρενέλ ενώθηκαν με την πόλη του Παρισιού και τα δημοτικά διαμερίσματα αυξήθηκαν από 12 σε 20.
• δημιουργήθηκε νέο σύστημα ρυμοτομίας.
• δημιουργήθηκαν μεγάλες πλατείες και αστικά πάρκα.

• 
  Η Όπερα Γκαρνιέ
• 
  Το Δικαστικό μέγαρο
• 
  Ο σταθμός Γκαρ ντυ Νορ
• 
  Το κτήριο της Αστυνομίας του Παρισιού
• 
  Ο σταθμός Ορσαί, σήμερα μουσείο Ορσαί
• 
  Η εκκλησία Σαιντ-Ωγκυστέν

Πολλά δημόσια κτήρια κατασκευάστηκαν εκείνη την εποχή: η όπερα Γκαρνιέ είναι το πιο γνωστό, ανακατασκευάστηκε το Δικαστικό Μέγαρο του Παρισιού, δημιουργήθηκαν σταθμοί όπως ο σταθμός Ορσαί (που σήμερα στεγάζει το μουσείο Ορσαί), ο Γκαρ ντυ Νορ και ο Γκαρ ντε λ'Εστ, εκκλησίες όπως η Σαιντ Τρινιτέ, νέα σχολεία, η γιγαντιαία αγορά Λε Αλ, στρατώνες όπως το κτήριο του Ιλ ντε λα Σιτέ που τώρα στεγάζει το αρχηγείο της αστυνομίας του Παρισιού, το Εμπορικό δικαστήριο, καινούργιες γέφυρες του Σηκουάνα, θέατρα, νοσοκομεία όπως το Οτέλ-Ντιέ στο Ιλ ντε λα Σιτέ, καθένα από τα 20 διαμερίσματα απέκτησε το Δημαρχείο του και πολλά άλλα.

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κυρίως η πέτρα και ο σίδηρος. Τα κτήρια είχαν πλούσια διακόσμηση, μερικές φορές με επιχρυσωμένα στοιχεία. Ο κυρίαρχος ρυθμός της εποχής ήταν ο αρχιτεκτονικός εκλεκτικισμός, ένας συνδυασμός διάφορων αρχιτεκτονικών τεχνοτροπιών από εποχές του παρελθόντος που μπορούσε να συνυπάρχουν σε όλα τα έργα του ίδιου αρχιτέκτονα ή ακόμα και στο ίδιο κτήριο: Ρομανικός και γοτθικός ρυθμός, αναγεννησιακή αρχιτεκτονικήκαι αρχιτεκτονική του 17ου αιώνα.

Τα πάρκα

Το πάρκο Μονσώ, Κλωντ Μονέ, 1878

Αλλά η μεταμόρφωση του Παρισιού δεν ήταν μόνο αρχιτεκτονική, ο αυτοκράτορας ενδιαφέρθηκε πολύ για τους χώρους πρασίνου. Αυτή την εποχή δημιουργήθηκαν:

• το δάσος της Βουλώνης, το οποίο έως τότε ήταν ένα επικίνδυνο και κακώς διατηρημένο δάσος.
• το δάσος της Βενσέν, που ήταν ένα δάσος που προοριζόταν για κυνήγι για τους βασιλείς της Γαλλίας, οι οποίοι κατείχαν επίσης το κάστρο της Βενσέν που βρίσκεται στην άκρη του δάσους.
• το πάρκο Μονσουρί στο 14ο διαμέρισμα του Παρισιού
• το πάρκο των Μπυτ-Σωμόν, στα βορειοανατολικά του Παρισιού, στο 19ο διαμέρισμα.
• το πάρκο Μονσώ, ένας κήπος αγγλικού στυλ στο 8ο διαμέρισμα του Παρισιού.

Οι επικρίσεις

Ο μετασχηματισμός του Παρισιού, τεράστιο πολεοδομικό πρόγραμμα, κόστισε πολύ: περίπου δύο δισεκατομμύρια την εποχή εκείνη και διήρκεσε σχεδόν 20 χρόνια. Ο Οσμάν επικρίθηκε έντονα και ο Ναπολέοντας Γ' τον εγκατέλειψε την παραμονή της κατάρρευσης της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας και της πτώσης του μετά την ήττα στον Γαλλοπρωσικό πόλεμο. Ωστόσο, ο Οσμάν παρέμεινε πιστός στον αυτοκράτορα και παραβρέθηκε στην κηδεία του στην Αγγλία το 1873. Ο ίδιος πέθανε το 1891.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Παρίσι: πώς «γεννήθηκε» η σημερινή Πόλη του Φωτός (ελληνικά)