Neidio i'r cynnwys

Tsaraeth Rwsia

Oddi ar Wicipedia
Tsaraeth Rwsia
Mathgwlad ar un adeg Edit this on Wikidata
PrifddinasMoscfa, St Petersburg Edit this on Wikidata
Poblogaeth6,000,000, 7,000,000, 11,000,000 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1547 Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Church Slavonic, Rwseg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
GwladTsaraeth Rwsia Edit this on Wikidata
Arwynebedd3,000,000 km², 14,500,000 km², 14,500,000 km² Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaetholZemsky Sobor Edit this on Wikidata
ArianRŵbl Edit this on Wikidata

Gwladwriaeth yn Nwyrain Ewrop a Gogledd Asia oedd Tsaraeth Rwsia neu Tsaraeth Mysgofi a fodolai o 1547 hyd at sefydlu Ymerodraeth Rwsia ym 1721. Ifan IV (Ifan yr Ofnadwy), Uchel Dywysog Moscfa a Sofran Rwsia Oll ers 1533, oedd y cyntaf i ddwyn y teitl "tsar"—a darddir o "Cesar"—gan felly dyrchafu Uchel Dywysogaeth Moscfa yn Tsaraeth Rwsia ym 1547.[1]

Ar y cychwyn, bu'r tsaraeth yn cynnwys y rhan helaethaf o ogledd a chanolbarth Rwsia Ewropeaidd, a rhywfaint o diriogaeth a leolir heddiw yn y Ffindir, Belarws, ac Wcráin. Wedi ei goroniad ym 1547, aeth Ifan IV ati i atgyfnerthu a chanoli ei rym: lluniodd gyfreithiau newydd y Sudebnik ym 1550; sefydlodd y Zemsky Sobor, y senedd gyntaf yn hanes Rwsia, i gynrychioli dosbarthiadau'r drefn ffiwdal; cwtogodd ar rym y glerigiaeth Uniongred; a chyflwynodd elfen o hunanreolaeth leol yng nghefn gwlad.[2] Teyrnasai Ifan IV hyd at 1584, gan lwyddo i orchfygu tair o'r chaniaethau a olynodd y Llu Euraid—Kazan, Astrakhan, a Siberia—gan bron ddyblygu tiriogaeth Rwsia a'i throi'n bŵer trawsgyfandirol yn Ewrasia.[2][3] Erbyn marwolaeth Fyodor I ac felly diwedd brenhinllin y Rurik ym 1598, ehangodd y tsaraeth i'r dwyrain y tu hwnt i Fynyddoedd yr Wral ac i'r de hyd at Fôr Caspia. Erbyn diwedd yr 16g, Chaniaeth y Crimea oedd y cilcyn olaf o diriogaeth Dataraidd i orllewin Mynyddoedd yr Wral a oedd yn dal i wrthsefyll tra-arglwyddiaeth y Rwsiaid.[4]

Erbyn i Pedr I (Pedr Fawr) esgyn i'r orsedd ym 1689, estynnai'r tsaraeth dros Siberia oll, ac eithrio Gorynys Kamchatka. Ym 1721, datganodd Pedr I ei hunan yn Ymerawdwr Rwsia oll, gan droi'r tsaraeth yn ymerodraeth.[1]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. 1.0 1.1 (Saesneg) Tsar (title). Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 30 Mehefin 2023.
  2. 2.0 2.1 Payne, Robert; Romanoff, Nikita (2002). Ivan the Terrible. t. 520. ISBN 978-0-8154-1229-8.
  3. Wood, Alan (2011). Russia's Frozen Frontier: A History of Siberia and the Russian Far East 1581 - 1991. t. 320. ISBN 978-0-340-97124-6.
  4. (Saesneg) Khanate of Crimea. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 19 Rhagfyr 2021.